Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa to forma, w której jednostki gospodarujące kierują się swoimi własnymi celami i starają się osiągać maksymalne korzyści, nie uciekając się do pomocy czy ochrony ze strony państwa; to, co, jak i dla kogo wytwarzać, wynika z działania "niewidzialnej ręki rynku" (jako jedynego regulatora), która sprawia, że gospodarcze działania jednostki służą celom społeczeństwa jako całości. Czynniki wytwórcze sa własnością prywatną i podlegają mechanizmom rynkowym. Ceny dóbr i usług kształtują się na rynku i to rynek określa ilość tych produktów i odbiorcę.

Podmioty gospodarcze mają swobodę działania. Państwo pełni rolę ograniczona do ochrony własności prywatnej i zapewnia bezpieczeństwo obywateli. Gospodarka rynkowa zawdzięcza swoją nazwę przede wszystkim temu że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek który jest samoczynnie działającym mechanizmem, wpływającym na zachowanie podmiotów gospodarczych, te zachowania przesądzają o alokacji zasobów gospodarczych. Własność prywatna skłania też do efektywnej konkurencji między przedsiębiorstwami; silne bodźce to: optymalizacja produkcji i racjonalne wykorzystanie czynników produkcji. Dążąc do jak największego zysku przedsiębiorcy starają się produkować więcej i lepiej niż ich konkurenci oraz możliwie najtaniej. Wymaga to poszukiwania najtańszych kombinacji czynników produkcji oraz wprowadzenia obniżających koszty innowacji technologicznych i organizacyjnych.

Podstawowe podmioty gospodarcze: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe działają w gospodarce rynkowej samodzielnie i kierują się zasadą samofinansowania, występują na rynku w roli sprzedawców jak i nabywców, dobrowolne umowy są zawierane między nimi przy użyciu pieniądza według cen kształtujących się na ogół swobodnie na rynku. Ceny dóbr konsumpcyjnych oraz ceny czynników produkcji ustala się zwykle na poziomie równoważącym popyt z podażą.

Głównymi zaletami gospodarki rynkowej są:
-tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
-efektywny system motywacyjny
-duża innowacyjność gospodarki
-dyscyplina finansowa przedsiębiorstw,związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej
-tendencja do samodzielnego ustalania się równowagi rynkowej
-duża elastyczność gospodarki
-dobre zaopatrzenie sklepów

Dążąc do jak największego zysku przedsiębiorcy starają się produkować więcej i lepiej niż ich konkurenci oraz możliwie najtaniej. Wymaga to poszukiwania najtańszych kombinacji czynników produkcji oraz wprowadzenia obniżających koszty innowacji technologicznych i organizacyjnych.. System ten uzależniony jest bezpośrednio od woli konsumentów.
Głównym czynnikiem jest zysk, który stanowi motor napędowy działań ludzkich i sprawia że produkują oni rzeczy, których pragną kupujący.
Reasumując można stwierdzić, iż najistotniejszą zaletą gospodarki rynkowej jest konkurencja w wyniku której do konsumentów docierają tylko najlepsze i najtańsze produkty, gdyż to właśnie na nie jest popyt. Pokazuje nam również wartości rozwoju takie jak wykształcenie, kreatywność, przedsiębiorczość dzięki którym łatwiej jest nam zrobić karierę czy uzyskać wysoki status finansowy.

Niestety istnieją też wady (które równie dobrze nazwać możemy skutkami ubocznymi) głównie w postaci bezrobocia. Wiążę się to bezpośrednio z tym, że przedsiębiorcy uwzględniając rachunek ekonomiczny zatrudniają jak najmniejszą liczbę pracowników od których zarazem wymaga sie wszechstronności co w efekcie doprowadza do podziału społeczeństwa na klasę najniższą, średnią i wyższą. Nie można również nie zauważyć problemu zakładów nierentownych, które szeroko korzystały z pomocy państwa w poprzednim systemie a dziś w dobie wszechobecnej konkurencji nie zdają egzaminu co w efekcie kończy sie zwolnieniami ludzi, którzy nie przygotowani, powiększają rzesze bezrobotnych i u ktorych często powstaje poczucie niesprawiedliwości, bezduszności czy nawet krwiożerczości dzisiejszego systemu. Dodatkowym czynnikiem powodującym niezadowolenie części społeczeństwa z obecnej formy gospodarki jest powszechny konsumpcjonizm, świadomość że nie ma nic za darmo, że za wszystko trzeba płacić co ludzi gorzej wykształconych czy zarabiających zmusza do korzystania z dóbr gorszego gatunku co powiększa dysproporcje między nimi samymi.
Mimo różnorodnych opinii i doświadczeń społeczeństwa nie zmienia jednak faktu to, że kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej zapewniają swoim obywatelom statystycznie najwyższy, przeciętny poziom dobrobytu ,gwarantując równocześnie najszerszy zakres swobód obywatelskich.
W gospodarka rynkowej sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się poprzez rynek. Zwana bywa również systemem wolnej przedsiębiorczości, nie jest uzależniona od tradycji czy planu centralnego, lecz bezpośrednio od woli konsumentów. Ważnym elementem tego systemu jest własność prywatna czynników wytwórczych i środków produkcji, która daje ludziom motywacje do wykorzystania tego, co posiadają w celu produkcji tych wyrobów, których sprzedaż może przynieść im zysk. Czynnik ten nazywamy często motywem zysku, stanowi on motor napędowy działań ludzkich i sprawia, ze produkują oni rzeczy, których pragną kupujący.
W tym systemie gospodarczym umieszczenie zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy poszczególne jednostki ,daje możliwości wyboru sposobu ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty). Podział wytworzonych produktów dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa, które pełni rolę ochronną. Decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo, podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych.

Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.
W Polsce w latach 90., zapominając, iż był to program liberalny wprowadzony w Niemczech Zachodnich, często przywoływano pojęcie społecznej gospodarki rynkowej.
Podczas dyskusji o pożądanym kształcie polskiej. gospodarki i akcentowano przede wszystkim zawarte w nim elementy koncepcji państwa opiekuńczego, w celu zaspokojenia bieżących potrzeb politycznych, tym samym wypaczając właściwą ideę społecznej gospodarki rynkowej.

Prace nad koncepcją zmiany systemu gospodarczego. zostały podjęte w II poł. 1989 przez rząd T. Mazowieckiego. Głównym problemem był proces transformacji - tj. przejścia od struktur gospodarki planowej- do systemu rynkowego. W XII 1989 sejm przyjął przedstawiony przez L. Balcerowicza (wicepremier i min. finansów w kolejnych rządach IX 1989?XII 1991) pakiet 10 ustaw, zwany planem Balcerowicza. Podstawą były 2 cele strategiczne: zwalczanie hiperinflacji i budowa rynkowego systemu gospodarczego. W odniesieniu do pierwszego celu zastosowano tzw. terapię szokową: zlikwidowano lub ograniczono dotacje budżetowe (w efekcie nastąpił kilkakrotny wzrost cen, ograniczono przyrost podaży pieniądza, m.in. przez silną kontrolę płac w sektorze uspołecznionym. (podatek od ponadnormatywnych wynagrodzeń; zmiany w zasadach wzrostu płac, emerytur i rent, wpływające na ich mniejszy wzrost) oraz znaczne podwyższenie oprocentowania kredytów.

W procesie budowy gospodarki rynkowej wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotego (utworzono fundusz stabilizacyjny ? 1 mld dol. USA), zniesiono koncesje i ograniczenia w handlu zagranicznym. W handlu wewnętrznym wprowadzono wolne ceny (objęły one ok. 90% ogółu wyrobów i usług) oraz zlikwidowano system priorytetów i reglamentacji w obrocie zaopatrzeniowym między przedsiębiorstwami, zmniejszono ograniczenia w zakresie obrotu gruntami rolnymi i lokalami użytkowymi. Rozpoczęto również prace nad przekształceniami systemowymi, głównie w zakresie prywatyzacji i restrukturyzacji gospodarki oraz finansów (reforma bankowości, systemu podatkowego, tworzenie rynku kapitałowego). W efekcie przeprowadzonych reform inflacja spadła. Nastąpiło szybkie usunięcie niedoborów rynkowych, połączone z poprawą asortymentu i jakości towarów. Powstało wiele nowych rodzajów usług (np. firmy consultingowe, biura reklamowe, rachunkowe, turystyczne, maklerskie, prywatne kancelarie notarialne), wzrosła rola polskiego pieniądza.

1995 przeprowadzono denominację złotego (10 000 starych zł = 1 nowy zł), uwolniono kurs złotego, zostały spełnione wymagania Międzynarodowego. Funduszu Walutowego dotyczące wymienialności waluty krajowej.


Rozwoj sytuacji gospodarczej od 1989 roku potwierdził prawidłowość wyboru radykalnych reform gospodarczych: wybór strategii szybkich zmian, odrzucenie centralnego planowania, nie przyjmowanie koncepcji reform stopniowych poprzez zmniejszenie ich tempa.Pomimo wielu przeciwników t wyboru tego typu drogi ? wydaje się ona najlepsza.Polska w porównaniu do innych państw zaczeła się najszybciej rozwijać i przezwycieżać kryzys. Wiekszość państw Europy Środkowej, które również prowadziły gospodarkę planowa, za naszym przykładem zaczęły przekształcenia i przechodziły na gospodarkę rynkowa.Takie przemiany (choć w różnym tempie i różną skalę) nastąpiły też pozostałych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
Przebudowie gospodarki polskiej towarzyszyła zmiana sytuacji zewnetrznej,np.likwidacja RWPG
(co wiązało się z utratą tradycyjnych rynków zbytu ) oraz zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego w krajach rozwiniętych (ograniczenie możliwości eksportu polskich wyrobów i usług, wzmożona ekspansja towarów zagranicznych na rynek Polski, niezrównoważona wymiana w handlu zagranicznym).