Stres

Temat 2: STRES ? ŹRÓDŁA, KONSEKWENCJE, PROFILAKTYKA

W literaturze przedmiotu można zauważyć trzy odmienne podejścia w ujmowaniu problematyki stresu. Pierwsze traktuje go w kategoriach odpowiedzi na szkodliwe bodźce albo reakcji organizmu na fizyczne lub psychiczne wymagania. Drugie podejście opisuje stres z punktu widzenia oddziaływań szeroko rozumianego środowiska i utożsamia stres z zewnętrznym czynnikiem, który wyburza jednostkę ze stanu równowagi psychofizycznej (tzw. homeostazy). Trzecie z nich, najbardziej współczesne, ujmuje stres jako efekt dynamicznego niedopasowania jednostki do otaczającego ją środowiska.
Stres to określona relacja (transakcja) między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez jednostkę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi. Immanentnym składnikiem relacji stresowej są reakcje emocjonalne podmiotu, niekiedy bardzo przykre i burzliwe.
Należy umieć rozróżniać:
dystres ? negatywny stres zakłócający równowagę wewnętrzną organizmu;
eustres ? ma charakter pobudzający, pozytywny, jest nieodzowny do utrzymania zdrowego organizmu.
Stresor z kolei to jakikolwiek postrzegany subiektywnie lub istniejący obiektywnie czynnik zewnętrzny w postaci wymagania, nacisku, ograniczenia lub deprywacji, który powoduje napięcie objawiające się niezadowoleniem, spadkiem wydolności lub dolegliwościami somatycznymi.
Ogólny podział stresorów:
Chronobiologiczne (rytm okołodobowy, przekraczanie sfer czasu, rytm tygodniowy i miesięczny, rytm sezonowy)
Fizyczne (klimat, hałas, oświetlenie, promieniowanie)
Psychiczne (przeciążenie, przeszkody, konflikty, zagrożenia, deprywacje)
Socjologiczne (relacje interpersonalne)
Praktycznie każdy fragment otaczającej nas rzeczywistości może być źródłem przeżywanego stresu. Postrzeganie przedmiotów lub zjawisk jako stresujących jest silnie zindywidualizowane, każdy człowiek posiada inny katalog stresorów (czynników wywołujących stres). Na użytek psychologii stosowanej można przyjąć podział stresorów na cztery grupy:
życie prywatne (samopoczucie, samorealizacja, wiara, sumienie itp.),
życie rodzinne (potrzeby emocjonalne, wartości kulturowe, tradycja, wychowanie itp.),
praca zawodowa (warunki pracy, rodzaj pracy, pełniona rola organizacyjna, relacje interpersonalne, jednostka jako element organizacji, rozwój zawodowy, jednostka w organizacji i poza nią),
środowisko zewnętrzne (klimat, zanieczyszczenia, hałas, pośpiech, przeludnienie, natłok informacyjny itd.)

Etapy reakcji stresowej:
Etapy stresu psychologicznego:
faza mobilizacji faza rozstrojenia faza destrukcyjna
faza mobilizacji ? mobilizacja organizmu do działania
faza rozstrojenia ? stres przedłuża się i prowadzi do bezradności, upośledza nasze funkcjonowanie, usztywnienie działań, schematyczność
faza destrukcyjna ? nieumiejętność poprawnej oceny sytuacji, rezygnacja, ucieczka za wszelką cenę
Etapy stresu fizjologicznego:
stadium reakcji alarmowej stadium odporności (adaptacji) stadium wyczerpania
faza reakcji alarmowej ? przygotowanie do zwalczenia stresu, aktywizacja mechanizmów nerwowych, hormonalnych, w układzie sercowo-naczyniowym i mięśniowym
faza odporności ? przystosowanie się do stresora, obniżenie działania mechanizmów
z etapu alarmu
faza wyczerpania ? wyczerpanie energii

Istnieją bardzo duże różnice indywidualne sposobach reakcji na bodźce stresujące. Granice odporności, jak również umiejętności radzenia sobie ze stresem zależą od wielu czynników, między innymi od tzw. uogólnionych zasobów odpornościowych:
zasoby materialne ? pieniądze,
zasoby fizyczne ? pozytywne atrybuty fizyczne człowieka, jak siła, zdrowie, atrakcyjność,
zasoby intrapersonalne ? siły wewnętrzne, które pomagają nam poradzić sobie z wydarzeniami życiowymi (pozytywna samoocena, poczucie panowania nad sytuacją),
zasoby informacyjne i edukacyjne ? wiedza, wykształcenie, posiadanie informacji,
zasoby kulturalne ? kultura daje poczucie koherencji czyli stopień trwałego poczucia pewności, że życie ma sens, nawet jeżeli nie jest to oczywiste,
wsparcie społeczne ? zasoby dostarczane nam przez interakcje z innymi ludźmi, szczególnie z tymi najbliższymi.

Symptomy stresu
A. Objawy fizyczne:
- przyśpieszony puls,
- podwyższone ciśnienie krwi,
- palpitacje serca,
- uczucie gorąca lub zimna,
- bladość, czerwienienie,
- suchość w ustach,
- zaburzenia snu,
- pocenie się,
- płytki, szybki oddech,
- napięcie mięśni,
- bóle głowy,
- brak łaknienia lub wzmożony apetyt,
- niestrawność.
B. Reakcje psychologiczne:
- emocjonalne: lęk, irytacja, złość, zakłopotanie, przewrażliwienie, płaczliwość, labilność emocjonalna, zamykanie się w sobie, apatia, depresja, pobudzenie, nerwowość, rozdrażnienie.
- dotyczące procesów poznawczych: gonitwa myśli, luki w pamięci, problemy z koncentracją, rozkojarzenie, myśli katastroficzne, schematyzm myślenia, poczucie nierealności, trudności w podejmowaniu decyzji, utrata pewności siebie.
C. Zmiany behawioralne (w zachowaniu):
- obgryzanie paznokci,
- zgrzytanie zębami,
- nerwowy śmiech,
- pobudzenie ruchowe,
- trudności z mówieniem np. jąkanie się,
- palenie papierosów,
- nadużywanie alkoholu,
- obżarstwo lub niejedzenie,
- niekontrolowana agresja,
- konfliktowość.

Skutki stresu
1. Skutki zbyt niskiego poziomu stresu:
Znudzenie i poczucie bezużyteczności
Bagatelizowanie problemu
Brak zaangażowania
Urastanie łatwych zadań do ogromnych problemów
2. Skutki optymalnego stresu:
Wyostrzona uwaga
Szybki refleks
Efektywność działania
Łatwość realizacji zadań
3. Skutki zbyt wysokiego stresu:
Zwolniony refleks
Lęk, gonitwa myśli
Zaburzenia koncentracji uwagi
Zaburzenia pamięci
Trudności w podejmowaniu decyzji
Depresja
Konflikty z otoczeniem

Choroby psychosomatyczne ? stresopochodne (na skutek długotrwałego stresu):
Wrzody żołądka lub dwunastnicy
Nadciśnienie samoistne
Arytmia
Migrena
Alergie
Astma oskrzelowa
Hiperwentylacja
Choroby skóry
Bóle wynikające z zaburzeń układu mięśniowo-sercowego
Obniżenie odporności

Sposoby radzenia sobie ze stresem:
1. Kształtowanie pozytywnego myślenia
2. Modyfikacja własnej filozofii życia
3. Ocena poznawcza zagrożenia
4. Zdrowy styl życia (odpowiednia dieta, porzucenie nałogów, uprawianie sportu, odpoczywanie, umiejętne gospodarowanie czasem, pielęgnowanie hobby itp.)
5. Świadome oddychanie
6. Wizualizacje
7. Relaksacje