Historia zakonu Joannitów

U swego zarania, w XI wieku, nie byli joannici zakonem rycerskim, lecz bractwem szpitalnym tj. opiekującym się szpitalami i troszczącym się o zdrowie pielgrzymów przybywających do Ziemi Świętej. W połowie XI wieku, podczas nasilania się kontaktów kupieckich między włoskimi republikami miejskimi a Lewantem, kupcy z italskiego miasta Amalfi wybudowali za zgodą miejscowego władcy muzułmańskiego hospicjum i szpital w Jerozolimie poświęcony św. Jamowi Jałmużnikowi, patriarsze Aleksandry w VII w. Był to zalążek przyszłego zakonu joannitów - początkowo opiekowała się szpitalem grupka mnichów benedyktyńskich.

Rola szpitala wzrosła, gdy wraz z opanowaniem Palestyny przez krzyżowców po pierwszej krucjacie znacznie ożywił się ruch pielgrzymkowy. Rycerze krzyżowi wspierali szpital nadaniami, część z nich zdecydowała się na wstąpienie do zgromadzenia opiekującego się hospicjum. Już wtedy utarła się nazwa szpitalników, a mało znanego Jana z Aleksandrii w roli patrona zastąpił św. Jan Chrzciciel (stąd joannici). Wkrótce jednak uległ zmianie profil zakonu. Pod wpływem templariuszy, za rządów Błogosławionego Gerarda zakon stał się niezależnym bractwem rycerskim powołanym do ochrony pielgrzymów w Ziemi Świętej. Bulla papieża Paschalisa II z 1113r. uwolniła joannitów od wszelkiej zależności od władzy kościelnej i świeckiej poza papieżem.

Organizacja zakonu była zbliżona do templariuszy. Członkowie zgromadzenia byli podzieleni na 3 kategorie: rycerzy, kapelanów i braci służebnych. Wśród rycerzy wielu było możnych z największych rodzin europejskich. Kapelani byli przeznaczeni do spełniania posług typowo religijnych. Bracia służebni mogli być albo żołnierzami (ew. giermkami rycerzy, co otwierało im możliwość zdobycia tytułu rycerskiego) lub pracować w szpitalach zakonu. Członkowie zakonu zaprzysięgali osobiste ubóstwo, czystość i posłuszeństwo i przyjmowali kodeks rycerski. Zakon był podzielony na 8 prowincji ("języków"), na czele każdej z nich stał przeor. Wielki Mistrz był wybierany na całe życie przez starszyznę zakonu (konieczna była akceptacja papieska). Niezależność i suwerenność zakonu była faktem niezaprzeczalnym, m.in. utrzymywał on swych przedstawicieli dyplomatycznych na wielu dworach europejskich.

Kolejni po bł. Gerardzie Wielcy Mistrzowie zakonu uczynili z niego prawdziwą militarna potęgę, zachowując jednak jego mieszany, rycersko-szpitalniczy charakter. Mistrz Raymond du Puy spisał nową regułę zakonu i wprowadził słynny, ośmioramienny krzyż jako symbol zakonu (krzyż maltański).

Kontynuując na szeroką skalę działalność szpitalniczą (realizacja jednego z celów zakonu: służenia biednym), zakon cały czas brał udział w zaciętych walkach z muzułmanami o panowanie nad Syrią i Palestyną (drugi cel zakonu: obrona wiary), zapisując wiele pięknych kart w obronie miast Ziemi Świętej. Ostateczna jednak klęska krzyżowców była tylko kwestią czasu. Po upadku ostatniej twierdzy w Lewancie (Akka – 1291r.) joannici przenieśli się na Cypr.

Pobyt na tej wyspie trwał jednak bardzo krótko. Joannici wkrótce przenieśli się na małą wyspę Rodos u wybrzeży Azji Mniejszej (1310r. - Wielki Mistrz Fulko de Villaret). Tam też powstało faktycznie suwerenne państwo joannitów - władztwo Kawalerów Rodyjskich.

Rodos pod rządami joannitów stał się prawdziwą fortecą Chrześcijaństwa we wschodnim basenie Morza Śródziemnego, fortecą coraz bardziej osamotnioną wobec rosnącej potęgi Islamu. Wkrótce konieczność ochrony wód Morza Śródziemnego i wybrzeży Grecji i Włoch przed muzułmańskimi piratami i regularnymi flotami państw islamskich skłoniły joannitów do rozbudowy floty. Flota Kawalerów Rodyjskich wspierała militarne akcje chrześcijańskich władców Cypru w Syrii i Egipcie, jak również dostarczała pomoc dla chrześcijańskiego państwa Małej Armenii w górach Cylicji. Równocześnie stoczono wiele bitew morskich z muzułmanami.

W owym okresie członkowie zakonu pochodzący z całej Europy byli podzieleni na następujące grupy ("języki"): Prowansja, Francja, Włochy, Aragonia z Nawarrą, Anglia ze Szkocją i Irlandią, Niemcy, Portugalia. Najpóźniej (1462r.) powstał ten ostatni, natomiast w XVIw. zanikła "Anglia" (efekt reformacji). Każdy "język" posiadał własnych przeorów i Wielkich Przeorów, tworzących tzw. komandorie.

Zakonem kierował Wielki Mistrz wspomagany przez Radę. Wielki Mistrz tytułował się księciem Rodos, a potem księciem Malty. Członków zakonu i poszczególne prowincje ("języki") reprezentował Konwent.

Kawalerowie Rodyjscy odparli w ciągu 200 lat wiele muzułmańskich prób inwazji wyspy. Niestety, w 1522 sułtan turecki Sulejman Wspaniały zgromadził potężną armię i flotę, której znacznie słabsze siły joannitów nie były w stanie się oprzeć. Po długiej, wielomiesięcznej, bohaterskiej obronie joannici zostali na Boże Narodzenie 1522r. zmuszeni do kapitulacji. Sulejman pełen podziwu dla ich bohaterskiego oporu dotrzymał honorowych warunków kapitulacji i pozwolił Kawalerom opuścić wyspę wraz z rannymi i bronią (1.I.1523r.).

Przez następne 7 lat zakon przeżywał poważny kryzys nie mogąc znaleźć nowej siedziby. Dopiero nadanie cesarza Karola V, który ofiarował zakonowi wyspy Maltę, Gozo i Comino w centrum Morza Śródziemnego (a także Trypolis) zażegnało pogłębiający się kryzys. 26 października 1530r. Wielki Mistrz Filip de Villiers objął Maltę w posiadanie na czele niewielkiej grupki joannitów, których liczba zaczęła z powrotem szybko rosnąć. Papież Klemens VII wyraził zgodę na utworzenie nowego państwa joannitów, które miało być neutralne w sporach między państwami chrześcijańskimi. Księstwo Malty było tylko nominalnie zależne od Karola V i jego spadkobierców.

Wkrótce powstała La Valetta (nazwana tak od Wielkiego Mistrza zakonu, Jeana de La Valette), stolica Malty i jej główna twierdza (jej budowniczym był Włoch, Francesco Laparelli). La Valetta okryła się sławą w 1565, kiedy to przez kilka miesięcy (18.V - 8.IX) odpierała szturmy potężnej armii i floty tureckiej pod wodzą tegoż samego Sulejmana Wspaniałego, który 43 lata wcześniej wygnał joannitów z Rodos. Tym razem Kawalerowie pod dowództwem bohaterskiego mistrza La Valetty wzięli srogi rewanż: okupiwszy nieudany szturm ogromnym stratami, Turcy musieli się wycofać. Wkrótce potem silna flota joannitów wzięła udział w bitwie połączonej floty chrześcijańskiej z Turkami pod Lepanto (1571r.) walnie przyczyniając się do ostatecznego rozbicia tureckiej potęgi morskiej na Morzu Śródziemnym. Dzięki kampanii lat 1565-71 niebezpieczeństwo tureckie grożące Europie Zachodniej znacznie zmalało.
Przez następne 200 lat joannici walczyli nie tyle z regularną flotą turecką (choć i to się zdarzało), co z pirackimi flotami muzułmańskimi i siłami morskimi nominalnie tylko zależnych od Turcji władców islamskich Afryki Północnej. Kawalerowie wkrótce rozszerzyli zakres swej działalności na Nowy Świat, wchodząc w posiadanie karaibskich wysepek w archipelagu Antyli: Św.Krzysztofa, Św. Bartłomieja, Świętego Marcina i Świętego Krzyża. W XVIIIw. Wielcy Mistrzowie sprzedali swoje amerykańskie posiadłości angielskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej.
Poważny kryzys zakonu przypada na przełom XVIII i XIX wieku. W 1798r. Napoleon Bonaparte wyruszając na swą sławną kampanię egipską zajął Maltę i wygnał stamtąd zakon. Po raz kolejny joannici znaleźli się "na bruku". Co gorsza, wkrótce miały nastąpić wydarzenia określane w historii zakonu "rosyjskim zamachem stanu" (1798-1803r.). Car rosyjski, Paweł I, ogłosił się Wielkim Mistrzem zakonu i wraz z niewielką grupką rycerzy próbował przenieść zakon do Rosji, wykorzystując rozproszenie większości joannitów po upadku Malty. To proklamowanie żonatego niekatolika głową katolickiego zakonu religijnego było całkowicie nielegalne i nigdy nie zostało uznane przez Stolicę Apostolską.

Wkrótce kryzys zakonu został w pewnym sensie przezwyciężony: następca Pawła I, Aleksander I pomógł zakonowi przywrócić legalne władze - w 1803 roku Wielkim mistrzem został brat Giovanni Battista Tommasi. Niestety, zakon nie był w stanie już nigdy odzyskać Malty, która od 1801r. znalazła się pod panowaniem brytyjskim.

Po okresowym pobycie w Messynie, Katanii i Ferrarze zakon ostatecznie osiadł w 1834r. w Rzymie, w Pałacu Maltańskim na Awentynie. Od 1805r. zakon był kierowany przez Komandorów aż do 1879r., kiedy to papież Leon XIII przywrócił urząd wielkiego mistrza wraz z jego kardynalską godnością. Po raz kolejny, tym razem definitywnie wrócili joannici do swego pierwotnego powołania, opieki nad biednymi i chorymi. Działalność szpitalnicza i dobroczynna została rozwinięta na dużą skalę zwłaszcza w okresie I wojny światowej i później. Dalszy znaczny rozwój zakonu przypada na rządy Wielkiego Mistrza Angelo de Mojana di Cologna (1962-1988r.), którego następcą jest Książę i Wielki Mistrz, Andrew Bertie.