Skały

Skorupę ziemską tworzą skały, które składają się z minerałów. Minerał to naturalny składnik skorupy ziemskiej o stałym składzie chemicznym i stałych właściwościach fizycznych. Skałą nazywamy skupienie jednorodnych lub różnorodnych minerałów w dużej masie. Tylko niektóre minerały są pierwiastkami; są to tzw. minerały rodzime: złoto, platyna, srebro, siarka, żelazo, miedź, nikiel.

Minerały, które mają duży udział w budowie skał, nazywa się minerałami skałotwórczymi. Najbardziej znane są minerały skałotwórcze to: kwarc, dolomit, kalcyt, minerały ilaste, skalenie, miki. Skład chemiczny i cechy budowy fizycznej decydują o konsekwencji o jego odporności na niszczenie. Najtwardszym minerałem w 10-stopniowej skali MOHSA jest diament (10), a najmniejszą twardość ma talk.

W zależności od sposobu powstawania skały skorupy ziemskiej podzielono na:
a) MAGMOWE
- wylewne (andezyt, bazalt)
- głębinowe (dioryt, gabro, granit, sjenit)
b) OSADOWE
- okruchowe (less, piaskowiec, żwir, zlepieniec)
- pochodzenia organicznego (wapień, kreda, węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, fosforyt)
- pochodzenia chemicznego (sól kamienna, gips, anhydryt)
c) METAMORFICZNE (gnejs, kwarcyt, marmur, łupki krystaliczne)

Magma jest stopem krzemianowym, w skład którego oprócz krzemionki wchodzą: żelazo, magnez, wapń, sód oraz substancje lotne, np. chlor, dwutlenek węgla oraz przegrzane roztwory wodne. Skały magmowe powstają z magmy wskutek jej zastygania. W zależności od warunków, w jakich następowało krzepnięcie magmy, dzieli się je na wylewne- zastygłe na powierzchni Ziemi (bazalt, pumeks) i głębinowe zastygłe w głębi Ziemi (granit, sjenit).

Skały wylewne mają budowę skrytokrystaliczną, ponieważ powstają z szybko stygnącej, nie mającej czasu na krystalizację magmy. Zbudowane są z bardzo drobnych kryształów.
Wewnątrz Ziemi magma powoli stygnie, czas krystalizacji kryształów jest bardzo długi dlatego skały głębinowe mają budowę jawnokrystaliczną.

Gdy proces krystalizacji rozpoczął się w głębi Ziemi, a wskutek erupcji wulkanicznych przebiegał na powierzchni Ziemi, powstają skały o tzw. budowie porfirowej- minerały, które rozpoczęły krystalizację w głębi Ziemi, tkwią, w postaci większych kryształów, w drobnokrystalicznej masie.

Skały magmowe, w zależności od składu chemicznego, dzielimy na kwaśne, obojętne i zasadowe.

Skały osadowe powstają wskutek procesów wietrzenia, które wywołuje rozluźnienie spoistości skał i ich rozdrobnienie. Rozdrobnione lub rozpuszczone cząstki mineralne łatwo ulegają procesom transportu i akumulacji. Rodzaj i pochodzenie cząstek mineralnych, a także środowisko, w którym się osadzają, powoduje, że skały te dzielą się na:
- okruchowe- powstałe w rozdrobnionych szczątków dawnych skał, luźno nagromadzonych (żwiry, piaski) lub spojonych lepiszczem (zlepieńce, piaskowce)
- pochodzenia organicznego- utworzone ze szczątków organizmów roślinnych i zwierzęcych. Skały pochodzenia roślinnego są produktem zwęglania roślin bez dostępu tlenu, np. torf, węgiel brunatny i kamienny. Skały -pochodzenia zwierzęcego to wapienie, które powstają z wapiennych szkieletów zwierząt tworzących osady na dnie morskim. W zależności od dominujących na danym obszarze zwierząt tworzą się różne typy skał np. wapienie koralowe, muszlowe, numulitowe. Procesy bitumizacji, polegające na przemianie chemicznej składników organicznych bez dostępu powietrza, powodują powstanie węglowodorów (ropy naftowej, gazu ziemnego i wosku ziemnego)
- pochodzenia chemicznego- powstają poprzez wytrącanie się związków w rezultacie parowania zbiornika morskiego, rozpuszczenie przez wodę produktów wietrzenia i osadzanie ich na dnie w postaci osadów (sól kamienna, sole potasowe, gipsy, anhydryty).

Skały metamorficzne tworzą się ze skał magmowych i osadowych, pod wpływem działania wysokiej temperatury, ciśnienia i procesów chemicznych. Przeobrażeniu może ulegać budowa wewnętrzna, skład chemiczny lub skład mineralny.

Powstają one głównie:
- w strefie kontaktu skał z magmą ( magma wdzierająca się w skorupę ziemską powoduje przeobrażanie wapieni w marmur, a węgla kamiennego w grafit).
- w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, które powodują przemieszczanie się skał osadowych lub magmowych w głębsze warstwy litosfery, gdzie poddawane są one oddziaływaniu wysokich ciśnień i temperatur (z granitu tworzy się gnejs).