Technika

KAZIMIERZ PROSZYŃSKI

Kazimierz Prószyński byt synem znanego działacza oświatowego - Konrada Prószyńskiego (1851—1908). Znano go też jako Kazimierz Promyk (jego pseudonim),
z wykształcenia był prawnikiem. Urodził się w Warszawie 4 kwietnia 1875 r. Od wczesnych lat wykazywał zdolności do nauk ścisłych i pomysłowość techniczną. Po skończeniu gimnazjum, studiował w latach 1893—1894 na politechnice w Liege (Belgia). Zainteresował się tam pierwszymi próbami tzw. przed kinematograficznymi i wpadł na pomysł własnego aparatu filmowego do zdjęć i projekcji, który ostatecznie skonstruował już po powrocie do Warszawy w 1895 r. i nazwał pleografem. Było to urządzenie nadmiernie skomplikowane i dość niepraktyczne, ale pod jednym względem stanowiło istotny, pionierski krok naprzód — Prószyński znakomicie rozwiązał w nim równomierny skokowy przesuw taśmy, dzięki zastosowaniu specjalnego chwytaka. W 1895 r. wynalazca zrealizował swym aparatem pierwsze filmy krótkometrażowe. W tym czasie skonstruował również Prószyński pomysłowy przyrząd do składania i pakowania arkuszy papieru (,,ekspedytor uniwersalny"), który opatentował w Berlinie w 1897 r.
Od 1896 r. wynalazca pracował nad zlikwidowaniem drgań obrazu podczas projekcji, będących prawdziwą plagą wczesnej kinematografii. Wynikiem była udoskonalona wersja jego aparatu — biopleograf (1899), wyposażony w dwie taśmy filmowe i dwa obiektywy rzucające na przemian obrazy na ekran, tak aby nie powstawały widoczne przerwy w świetle. Pokazy publiczne i publikacje prasowe wznieciły szerokie zainteresowanie wynalazkiem. Doprowadziło to do powstania Towarzystwa Udziałowego „Pleograf", które w latach 1902—1903 przejawiało ożywioną działalność, wytwarzając filmy nie tylko na użytek krajowy, ale i dla zagranicy.
W 1906 r. wynalazca powrócił do Belgii, aby ukończyć przerwane studia z dyplomem inżyniera mechanika (1908). W końcu 1908 r. udał się do Paryża, gdzie ostatecznie rozwiązał problem migotania światła i drgań obrazu podczas projekcji filmowych, wynajdując tzw. obturator (1909), czyli przesłonę równomiernie przerywającą światło podczas projekcji (co najmniej 40 razy na sekundę), co skutecznie eliminowało niepożądane efekty uboczne (podczas migania obrazu u ludzi oglądających ten ów obraz może powstać choroba zwana epilepsją, czyli padaczka). Udoskonalenie to zostało wysoko ocenione przez Francuską Akademię Nauk, a także przez Louisa Lumiere'a, wynalazcę kinematografu. W r. 1910 Prószyński skonstruował pierwszą w dziejach ręczną kamerę filmową do zdjęć reporterskich, tzw. aeroskop. W 1911 r. rozpoczęto w Anglii produkcję tych kamer, których od 1914 r. użyto z powodzeniem do nakręcania kronik z walk na froncie zachodnim (od 1917 r. również kronik lotniczych). Kamera Prószyńskiego została nagrodzona złotym medalem na Międzynarodowej Wystawie Kinematograficznej w Londynie w 1913 r. W 1912 r. skonstruował Prószyński popularny amatorski aparat filmowy „Oko" o prostej konstrukcji, łatwy w obsłudze. 20.1.1914 r. zademonstrował go na posiedzeniu Królewskiego Towarzystwa Fotograficznego w Londynie. W r. 1915 wyjechał wraz z poślubioną w 1914 r. żoną Dorothy (Angielką) do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie próbował uruchomić produkcję „Oka" na skalę handlową. Powstało nawet w tym celu specjalne towarzystwo, ale zaawansowane prace przygotowawcze zakończyły się fiaskiem na skutek przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny w 1917 r.

W listopadzie 1919 r. Prószyński wraz z żoną i dziećmi — Kazimierzem i Ireną — powrócił do Polski, gdzie próbował w 1922 r. zorganizować spółkę akcyjną dla produkcji „Oka". Nie dało to jednak pożądanych rezultatów — przyczyną była nieustępliwa postawa Prószyńskiego, który obstawał przy niskiej cenie aparatu, dostępnej dla szerokich rzesz ludzi pracy.
Dopiero w 1935 r. „Oko" zostało w Polsce zatwierdzone jako pomoc szkolna. Zajmował się także rozwiązywaniem technicznym innych swych pomysłów filmowych, a w 1943 r. zaprojektował tzw. „autolektora" — tanie urządzenie mające umożliwić czytanie książek niewidomym. Pr y zastosowaniu starych, zużytych taśm filmowych. Dokumentacja tych ostatnich prac wynalazcy uległa, niestety, zniszczeniu podczas Powstania Warszawskiego. Po powstaniu Prószyński został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, a następnie do Mathausen. Stał się więźniem hitlerowskim nr 129957. Sędziwy wynalazca zmarł w obozie 13.111.1945 r.