SEJM
W Rzeczypospolitej szlacheckiej funkcjonowały 3 stany sejmujące: król, senat i izba poselska. Od roku 1493 mamy do czynienia z dwiema izbami w Sejmie: Poselską i Senatorską. Senat obraduje pod przewodnictwem króla, Sejm marszałka.
SENAT - składał się z biskupów, wojewodów, kasztelanów, marszałków, podskarbich (do XVI w. 80-90 Senatorów, po Unii Lubelskiej 140.)
IZBA POSELSKA - posłowie wybrani z poszczególnych ziemi (na początku XVI w. 40-45 posłów, po Unii Lubelskiej 170.
Rodzaje Sejmu:
Sejm walny zwyczajny - zwoływany raz do roku na 6 tygodni, od II połowy XVI wieku dwa razy do roku.
Sejm walny nadzwyczajny - miał być zwoływany w razie potrzeby na dwa tygodnie.
Sejm konwokacyjny - zawiązywany po śmierci króla, pod przewodnictwem prymasa, wyznaczał czas, miejsce wyboru nowego króla; decydował w sprawach bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego.
Sejm koronacyjny -odbywał się zawsze w Krakowie, kończył bezkrólewie, król składał przysięgę i był koronowany.
Sejm rokoszowy - odbywał się w czasie rokoszu, brał w nim udział każdy szlachcic.
Sejmiki ziemskie - rodzaje:
Sejmik przedsejmowy - szlachta wybiera przedstawicieli i zaopatruje ich w instrukcje.
Sejmik generalny - posłowie i senatorowie danej ziemi (prowincji) zbierają się razem w celu uzgodnienia wspólnego stanowiska na sejm walny.
Sejmik relacyjny - po zakończeniu obrad sejmu walnego wysłuchiwano racji z jego obrad.
Sejmik elekcyjny - wybierano kandydatów na sędziego ziemskiego.
Sejmik kapturowy - funkcjonujący podczas bezkrólewia w danej ziemi.
Sejmik deputacki - dokonywał wyboru deputata do trybunału koronnego.
Sejm wydawał zaaprobowane przez króla uchwały. Które dzieliły się na:
- konstytucję (zawierały postanowienia o charakterze prawnym)
- uniwersały poborowe - określały rodzaj, wysokość i tryb ściągania podatków.
RUCH EGZEKUCYJNY
Ruch egzekucyjny - znany także pod hasłem 'egzekucji praw', 'egzekucji dóbr', 'popularyści', 'zamoyczycy') - ruch polityczny średniej szlachty w XVI w., W Polsce (a później w Rzeczypospolitej Obojga Narodów), którego celem było przeprowadzenie reform. Reformy te zmierzały do umocnienia państwa i ograniczenia wpływów magnaterii i duchowieństwa. Ruch czasowo, choć nie zawsze, stawał się ważnym sojusznikiem króla.
Ruch ten zakładał istotne zmiany społeczne i polityczne w Rzeczypospolitej. Wśród postulatów wysuwanych przez ruch egzekucyjny były:
- Wyegzekwowanie praw i obyczajów zawartych w konstytucjach sejmikowych (czyli dawnych aktach prawnych), a także kodyfikacji prawa - stąd 'egzekucja praw';
- Domagano się egzekucji dóbr (zwrotu królowi królewszczyzn, nielegalnie trzymanych przez wielu magnatów) - stąd 'egzekucja dóbr';
- Przestrzegania prawa o tzw. incompatibiliach (z 1504), czyli zakazie sprawowania przez jedną osobę wielu urzędów, i reguły osiadłości (urzędy ziemskie mogą być obejmowane tylko przez szlachtę zamieszkała na danej ziemi);
- Zwiększenia uprawnień Sejmu; programowi egzekucjonistów towarzyszyło hasło nihil novi (nic nowego bez izby poselskiej) i wysuwali postulaty silnego rządu. Egzekucjoniści domagali się udziału całej szlachty w stanowieniu praw. Król ma reprezentować monarchię, senat magnaterię, izba poselska demokrację, a z tych trzech najistotniejszą siłą państwa miała być izba poselska;
- Zniesienia uprzywilejowania duchowieństwa, opodatkowania go i sekularyzacji dóbr kościelnych (a konkretnie: sprzeciwiano się egzekucji wyroków sądów kościelnych w sporach o dziesięcine i inne kwestie ekonomiczne; domagano się by sołtysi z dóbr kościelnych odbywali służbę wojskową; żądano opodatkowania dziesięcin; postulowano przegląd darowizn na rzecz kościoła; sprzeciwiano się przechodzeniu dóbr szlacheckich na rzecz kościoła; domagano się przestrzegania porozumienia z papieżem w sprawie nominowania na urzędy i godności kościelne; opłaty za objęcie biskupstwa (annaty), dotąd wysyłane do Rzymu), miały być przeznaczane na obronę przed Tatarami);
Unowocześnienia procedury sądowej;
- Zacieśnienia unii z Litwą
- Likwidacji odrębności Prus,
- Potwierdzenia elekcyjności (sprzeciw wobec vivente rege
- Uporządkowania skarbu
- Utworzenia stałego wojska
- Zagwarantowania wolności wyznania
Całkowitej wolności celnej, zwolnienia z podatków wewnętrznych, takich jak myta, cła mostowe
Wzmocnienia pozycji szlachty wobec mieszczan: likwidacji cechów, zakaz posiadania ziemi przez "nieszlachtę", zwiększenia wolności handlowe dla Żydów (współpracujących ze szlachtą przeciw mieszczanom) oraz wciągniecie mieszkających w dobrach szlacheckich pod jurysdykcję patrymonialną, ograniczenia odnośnie obejmowania stanowisk kościelnych przez nieszlachtę.