Porównaj dwie poetyckie wizje piekła - Dantego i Różewicza

Od zarania dziejów śmierć intrygowała wielu artystów. Filozofowie i ludzie sztuki, myśliciele, ale i prości ludzie zastanawiali się nad tym, czy istnieje życie po śmierci i co dzieje się z duszą człowieka umierającego. Na przestrzeni epok powstało wiele wyobrażeń na temat życia pozagrobowego i zaświatów. Temat ten inspirował artystów słowa i malarzy, którzy - podejmując motyw śmierci czy wędrówki po zaświatach - próbowali ją wytłumaczyć i przybliżyć człowiekowi. W sztuce europejskiej odnajdziemy przede wszystkim wyobrażenia inspirowane religią chrześcijańską, wizje piekła i raju, dusz przebywających długą drogę z ziemi, przez czyściec - do miejsca przeznaczenia: ci, którzy za życia byli godni i nie popełniali błędów, szli do nieba, natomiast ci, którzy splamili się grzechami, szli do piekła, miejsca wiecznej kary.

Doskonałym odzwierciedleniem wędrówki po zaświatach są utwory "Boska komedia" Dantego oraz wiersz pt. "Brama" Tadeusza Różewicza. Obaj artyści dokładnie przedstawiają wizje człowieka po jego egzystencji.

Dante w swoim utworze przedstawił piekło jako karę za popełnione grzechy. Utwór pełen jest alegorii grzechu i pokus. Wizja zaświatów odpowiada światopoglądowi średniowiecza i renesansu. Szczególnie w dobie średniowiecza człowieka interesowało życie po śmierci. Motywem przewodnim tej epoki był motyw "dance macabre". Bohaterem poematu jest poeta-Dante, którego możemy utożsamić z głównym bohaterem, autorem a zarazem narratorem opisującym zwiedzane miejsca. W utworze występuje narracja 1 - osobowa, o czym świadczą choćby słowa: "Wniosła mię z gruntu potęga". Adresat nie jest bliżej określony, utwór może być kierowany do każdego człowieka. Po zaświatach Dantego oprowadza duch Wergiliusza, który był mistrzem i mentorem Dantego. Alighieri w pełni oddaje się jego uwagom i z ciekawością oraz zafascynowaniem poznaje nieznane miejsca. W utworze tym występuje wiele wątków fantastycznych, które służą pobudzeniu zmysłów odbiorcy oraz bardziej plastycznemu ujęciu tematu. Poeta w swoim dziele zastosował wiele wyrażeń ekspresywnych oraz kunsztowną formę, odwoływał się też wielokrotnie do kontekstów antycznych, co jest z pewnością cechą renesansową utworu. Cechy takie jak: dydaktyzm, potępienie grzeszników, kierowanie uwagi ku sprawom ostatecznym to nieliczne elementy zgodne z duchem średniowiecza.

Tematem przewodnim utworu Tadeusza Różewicza "Brama", podobnie jak w utworze Dantego, jest piekło. Podmiot liryczny stwierdza, iż jest to swego rodzaju powtórka doczesnego życia. Jest to osoba mądra, uczona, można przyrównać ją do mentora. Zdaniem podmiotu lirycznego piekło jest na ziemi i nie odnajduje granic pomiędzy tymi dwoma sferami. Zacierają się one pomiędzy światem rzeczywistym a nadprzyrodzonym. Adresat nie jest dokładniej określony. Identycznie jak w "Boskiej komedii". Może nim być każdy człowiek, o czym świadczyć mogą zastosowane w wierszu wykrzyknienia: "odwagi". Utwór ten to przykład liryki bezpośredniej, tekst kierowany do większej liczby ludzi. W utworze zastosowano wiele wyrażeń kolokwialnych np. pety, skóra. Występują również wykrzyknienia, poeta posługuje się też kontrastem ( śmierć a życie doczesne).Środki te pomagają przedstawić chaos współczesnego świata oraz sprawiają, że utwór jest bardziej czytelny. Zastosowane pytania retoryczne skłaniają do refleksji np. "a co będzie nieznajomy panie""

Pomiędzy tymi dwoma utworami istnieje wiele podobieństw. Zapewne podobieństwem będzie to, że obydwaj poeci tworzą podobne wizje zaświatów oraz życia pozagrobowego. Przedstawiają to w sposób dosłowny jako karę za popełnione grzechy. Wizja ta jest naszpikowana brutalnością oraz okrucieństwem (szczególnie sceny dantejskie).Kolejnym elementem jest moralizatorski charakter tekstów. Mają na celu pouczenie odbiorcy oraz dokładne przestawienie wizji poety, odzwierciedlają ducha epoki, w której tworzyli poeci. Różewicz wskazuje na "Boską komedię" Dantego jako na inspirację.

Obok podobieństw można też dostrzec wiele różnic. Z pewnością to, że u Różewicza zatarta jest granica pomiędzy piekłem a niebem, natomiast u Dantego - zupełnie odwrotnie - doskonale można odróżnić sferę niebieską od piekielnej, jest ona bardzo wyraźna. Dante zwrócił szczególną uwagę na plastyczność opisów w celu pobudzenia zmysłów odbiorcy, natomiast Różewicz interpretuje to w inny sposób - poprzez ukazanie kontrastów i kontekstów interpretacyjnych, na przykład - odwołując się do tradycji szekspirowskiej (czaszka Adama to symbol hamletycznego rozdarcia), wykorzystując stylizację na piosenkę ludową czy motywy apokaliptyczne. Różewicz więc dokonał aktualizacji, czyli osadzenia we współczesnych realiach. Dante łączy realizm z elementami fantastyki, Różewicz - stosuje ironię i deformację, zbliżając w ten sposób utwór do groteski.

Z pewnością oba teksty więcej różni niż łączy, mimo że podejmują ten sam motyw. W poemacie Dantego mentor - Wergiliusz jest moralistą, który ostrzega swego ucznia przed grzechami i wskazuje właściwą drogę życia, chce uchronić go przed cierpieniem, złem. W utworze Różewicza wygląda to zupełnie inaczej, podmiot liryczny poprzez polemikę z chrześcijańskim mitem o piekle, ukazuje moralny upadek świata. Wymowa utworu Dantego jest optymistyczna, a Różewicza pesymistyczna.