Legiony i Księstwo Warszawskie

Legiony polskie i udział Polaków w wojnach napoleońskich.

Już w czasach powstania kościuszkowskiego działała w Paryżu kierowana przez Franciszka Barssa i Józefa Wybickiego tzw. agencja. Była ona związana z prawicą. Przedstawiciele lewicy skupiali się w tzw. deputacji.

Idea odbudowania Polski w oparciu o sojusz z Francją była aktualna zarówno w czasach Kościuszki jak i po jego upadku. Oficerowie insurekcji szukali też zatrudnienia.

Realizacja tej idei. Agencja poprzez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego zwróciła się do walczącego we Włoszech Napoleona z ofertą współpracy. Na czym polegała oferta? Napoleon pomoże utworzyć legiony polskie złożone z oficerów wskazanych przez Dąbrowskiego i polskich jeńców z armii austriackiej. Mundury tej armii miały być zbliżone do polskich. Oficjalnie były one w służbie republiki Cisalpińskiej (jedna z siostrzanych republik utworzonych przez Napoleona). Po pokoju w Campo Formio w 1797 r. legiony jakiś czas stacjonowały we Włoszech, min. w 1798 r. brały udział w zajęciu Państwa Kościelnego, ale pokój w Luneville w 1801 r przekreślił sens ich istnienia. Część oficerów wdała się w konspiracje przeciw Napoleonowi, więc legiony zostały podzielone, część została wysłana na wyspę San Domingo, część natomiast nadal pozostawała w służbie francuskiej.

Rezultaty istnienia legionów

Sprawa polska ponownie pojawiła się na arenie międzynarodowej, wśród kadry oficerskiej upowszechniły się idee republikańskie [źródłem władzy jest lud, który ma określone prawa], Legiony wykształciły kadry oficerów i podoficerów, na których później zostanie oparta armia Księstwa Warszawskiego. Trwałym spadkiem po legionach jest Mazurek Dąbrowskiego.

Tymczasem w polityce francuskiej zaszły istotne zmiany:
1. Napoleon został dożywotnim konsulem [1802]
2. Sprawa wyznaczenia następcy
3. 1804- Napoleon cesarzem Francuzów

Stan pokoju nie trwał zbyt długo. Napoleon, aby mieć poparcie, musiał dać ludziom zatrudnienie, zabezpieczyć rynki zbytu dla przedsiębiorców i zaspokoić ambicje armii. To prowadziło nieuchronnie do konfliktu, przede wszystkim z Anglią, która nie chciała się zgodzić na korzystny dla Francji traktat handlowy, były również zadrażnienia w polityce kolonialnej.

Drugim motywem była polityka kontynentalna- istniał konflikt z Austrią, chodziło o sfery wpływów we Włoszech i nad Renem.

Trzeci motyw: Francuzi uważali, że francuską racją stanu są granice naturalne: Pireneje, Alpy, Ren. Przebieg:

Wobec tych sprzeczności doszło do odnowienia się koalicji antyfrancuskiej, w skład której wchodziły Anglia, Rosja i Austria. Anglia zwyciężyła na morzu - bitwa pod Trafalgarem. Na kontynencie zwycięstwo odniosły wojska napoleońskie - 2.XII.1805. pod Austerlitz. Było to największe zwycięstwo Napoleona - pokonał sam połączone armie: austriacką i rosyjską. Upadek Austrii spowodował wycofanie się Austrii z wojny. W stanie wojny ciągle pozostawała Rosja i Francja, ale w myśl warunków pokojowych Napoleon przejmował wpływy austriackie na terenie Rzeszy, wtedy też doszło do likwidacji św. Cesarstwa Rzymskiego [powstało za Ottonów] Narodu Niemieckiego. W miejsce tego Napoleon utworzył tzw. Związek Reński. Zaniepokoiło to Prusy, które zajęły Saksonię i zmusiły Francuzów do wycofania się za Ren. To z kolei spowodowało wojnę z Prusami, armia pruska w październiku 1806 poniosła tego samego dnia dwie decydujące klęski - pod Jeną i Auerstaadt. Armia pruska wycofywała się w nieładzie, wycofywała się też armia rosyjska i wtedy oddziały Napoleona wkroczyły na teren Polski. Już w listopadzie została zajęta Warszawa [1806 -27 listopada], ale jeszcze przed tym, bo 21 listopada chcąc zniszczyć Anglię, Napoleon wydaje dekret o blokadzie kontynentalnej. Dekret ten zabraniał sprowadzania na kontynent europejski towarów angielskich, wywozu zboża do Anglii i utrzymywania z Anglią jakichkolwiek stosunków gospodarczych. Żeby ta blokada była skuteczna, Napoleon musiał narzucić swoją władzę całej Europie. Spowodowało to wejście wojsk francuskich do Hiszpanii, Portugalii w 1808, a jednocześnie skutki tej blokady uderzały nie tylko w interesy angielskie, ale i w innych, którzy prowadzili handel z Anglią.

Kampania przeciw Rosji trwała nadal - doszło do dwóch bitew: 8.II. pod Iławą, 14.VI pod Frydland. Obie bitwy skończyły się zwycięstwem Francji. Ale kampania przebiegała na terenie Polski [II i III tereny zaboru pruskiego]. Polacy z entuzjazmem powitali wkroczenie armii francuskiej. Na wieść o zwycięstwach francuskich na terenie Wielkopolski usunięto pruskie załogi, bardzo szybko odbudowano armię polską, która wzięła udział w końcowej fazie kampanii. Napoleon nie czynił zbyt wyraźnych obietnic, ale sugerował, że zajmie się sprawą polską. Stwierdził, że zobaczy, czy Polacy są godnym narodem. Wyraźnie żądał zaopatrzenia dla armii, kwaterunku i wystawienia sił zbrojnych. Ale sprawa polska stała się przedmiotem rozmów na spotkaniu między Napoleonem a carem Aleksandrem I w Tylży. Napoleon był gotów wydać Polskę carowi [ Czartoryski chciał, by car był królem Polski ]. Napoleon chciał, aby zlikwidować państwo pruskie, na co z kolei nie godził się car, ale zaproponował, by ziemie polskie zostały włączone w skład Cesarstwa Francuskiego, z bratem Napoleona - Hieronimem jako władcą. Na to z kolei nie chciał się zgodzić Napoleon, bo uważał, że takie bezpośrednie sąsiedztwo byłoby powodem nieustannych konfliktów między Francją a Rosją. Stanęło na kompromisie, który polegał na tym, że z ziem II i III zaboru pruskiego utworzone zostało Księstwo Warszawskie. Monarchą miał zostać król saski z dynastii Wettinów. 22. VII.1807 Napoleon nadał Księstwu konstytucję, która była wzorowana na konstytucji francuskiej, ale z pewnymi lokalnymi odmianami. Konstytucja wprowadziła wzorce zaczerpnięte z rewolucji francuskiej, tzn., wolność osobistą, równość wobec prawa, nienaruszalność własności, prawo piastowania urzędów. To nie dotyczyło wszystkich. Pełnię praw miała szlachta posesjonaci, zamożne mieszczaństwo, inteligencja.

Instytucje władzy państwowej

Pełnię władzy wykonawczej oraz inicjatywę ustawodawczą posiadał monarcha, którym w tym wypadku był Fryderyk August z dynastii Wettinów. Król sprawował władzę wykonawczą poprzez radę stanu. Był to organ doradczy przygotowujący projekty ustaw, inicjatyw ustawodawczych i radę ministrów [rola dzisiejszego rządu]. Zarządzała ona również administracją. Władzę ustawodawczą posiadał dwuizbowy sejm, składający się z izby poselskiej [60 mandatów na 100 miejsc posiadała szlachta, a 40 inne stany] i Izby Wyższej - Senatu, w skład którego wchodzili wojewodowie, kasztelanowie, biskupi, ale bez określonych województw. W praktyce ks. Warszawskie było najbardziej wysuniętym na wschód bastionem wpływów francuskich.

Na blokadzie mogła się wzbogacić burżuazja francuska, gdyż stawała się na rynku europejskim niemal monopolistyczna. Ale koszta tej blokady były bardzo duże: trzeba było utrzymywać olbrzymi aparat celny kontrolujący armie okupacyjne głównie w Niemczech, Hiszpanii, które żyły na koszt miejscowej ludności. Wszystko to wywoływało wielkie niezadowolenie, co więcej, w Hiszpanii Napoleon po raz pierwszy spotkał się nie tyle z oporem państwa poprzez armię, co z oporem narodu. Ujawniło się to w działaniach partyzanckich. Wojna w Hiszpanii okazała się krwawa i kosztowna. Opór podsycali Brytyjczycy. W Prusach natomiast zaczął kształtować się niemiecki patriotyzm. Coraz powszechniej zaczęło się upowszechniać przekonanie, że Prusy to nie tylko dziedziczna posiadłość Hohenzollernów, lecz naród oparty na wspólnocie języka, kultury, tradycji. Prusy są częścią wielkiego narodu niemieckiego, co więcej, rząd pruski przeprowadził wiele reform w duchu burżuazyjnym, zniesiono poddaństwo chłopów, przeprowadzono, rozłożoną na wiele lat reformę uwłaszczeniową [ziemia przestaje być własnością dworu, a jest własnością chłopa]. Chłopi uzyskali wolność osobistą. W 1809 zdawało się, że popularność cesarza Francuzów słabnie. Usiłowała to wykorzystać Austria i w przymierzu z Anglią wypowiedziała wojnę Francji. Napoleon jeszcze raz z wielkim trudem odniósł zwycięstwo pod Wagram. Na wojnie tej wzbogaciło się Księstwo Warszawskie, ponieważ jego terytorium zostało rozszerzone o ziemie III zaboru austriackiego. Coraz bardziej niepewnym sojusznikiem stawała się Rosja. Blokada kontynentalna godziła w interesy rosyjskiego ziemiaństwa [handel zbożem i surowcami obliczony na rynek angielski]. W 1811 roku car Aleksander I wydał zezwolenie na handel z krajami neutralnymi, co w praktyce oznaczało złamanie blokady. W 1812 roku Napoleon ogłosił drugą wojnę polską, ale wojna ta skończyła się klęską Napoleona [faktografia]. W roku następnym Napoleon usiłował odwojować straty, ale poniósł decydującą klęskę w bitwie pod Lipskiem 16 - 19 październik 1813 roku. W 1814 wojna przerzuciła się na terytorium Francji i wtedy Napoleon został zmuszony do abdykacji. W dożywotnie władanie otrzymał wyspę Elbę na Morzu Śródziemnym, a w maju 1814 koalicja państw antynapoleońskich zawarła pokój z nowym władcą Francji- Ludwikiem XVIII. Francja wróciła do granic z 1792 roku. W Wiedniu 1814 roku zebrał się kongres złożony ze zwycięskich monarchów. Wtedy to ustaliła się hegemonia 5 stolic europejskich, a mianowicie: Petersburg, Wiedeń, Berlin, Paryż i Londyn. Na kongresie przyjęto dwie zasady: legitymizmu i równowagi. Co prawda, obrady Kongresu Wiedeńskiego zostały przerwane na sto dni powrotu Napoleona do Francji, ale 18.VI.1815 doszło do decydującej bitwy pod Waterloo, gdzie Napoleon poniósł klęskę i ponownie abdykował. Ludwik XVIII wrócił do Paryża, a Napoleona zesłano na Wyspę Św. Heleny, zaś Francja musiała powrócić do granic z 1791 roku. Ponadto zapłaciła dużą kontrybucję. Tymczasem zwycięskie monarchie postanowiły że: monarchowie mają przyrodzone prawo do tronów, źródłem ich władzy jest łaska Boga [a nie wola ludu], ich obowiązkiem są rządy dla dobra poddanych. W przełożeniu na język polityki oznaczało to, że wszystkie dynastie pozbawione władzy przez rewolucję mają prawo powrotu do swoich państw. Przyspieszyło to rozbicie polityczne Włoch. Drugą zasadą była zasada równowagi europejskiej, szczególnie popierana przez Anglię. Oznaczała ona, że żadne państwo nie może być na kontynencie europejskim na tyle silne, aby móc narzucić siłą swoją hegemonię na kontynencie. Najpoważniejszymi kontrowersyjnymi sprawami była sprawa polska i niemiecka. W sprawie niemieckiej postanowiono: Rozwiązanie Związku Reńskiego i utworzenie pod przewodnictwem Austrii Związku Niemieckiego, który obejmował wszystkie państwa niemieckie [z wyjątkiem Prus Wschodnich]. W sumie tych państw było 36. Ponadto Prusy otrzymywały Poznańskie, Bydgoskie, Toruń i Gdańsk,2/5 Saksonii, Nadrenię i Westfalię Z ziem Księstwa Warszawskiego po odjęciu ziem przyznanych Prusom utworzono Królestwo Polskie, którego status prawny miał określić car rosyjski. W Wielkopolsce miało powstać Wielkie Księstwo Poznańskie o bardzo ograniczonej autonomii. Kraków natomiast pozostawał wolnym miastem pod nadzorem trzech zaborców. Ponadto z inicjatywy cara Rosji w 1815 w Paryżu Austria, Rosja i Prusy utworzyły tzw. Święte Przymierze, w ramach którego państwa członkowskie zobowiązywały się do przestrzegania porządku ustalonego na Kongresie Wiedeńskim oraz interwencji zbrojnej tam, gdzie ten porządek mógłby być naruszony przez ruchy rewolucyjne. Do Świętego Przymierza przystąpiły wszystkie państwa chrześcijańskiej Europy oprócz Anglii i Watykanu. Należy jeszcze dodać, że postanowienia Kongresu Wiedeńskiego ustaliły ład europejski, który przetrwał do 1914 roku.

W 1806r. wojska napoleońskie dotarły do ziem polskich zaboru pruskiego, w tej sytuacji Polacy zapominając o dramacie legionistów polskich we Włoszech spowodowali powstanie w Wielkopolsce przeciwko Prusakom. W konsekwencji postawy i działania Polaków Napoleon szybciej zajął Warszawę i pomyślnie prowadził kampanie na terenie Pomorza i Prus Wschodnich. w międzyczasie ks. Józef Poniatowski zorganizował regularną armię polską popierającą Napoleona.

W 1807r. doszło do rokowań pokojowych między cesarzem Napoleonem I i carem Aleksandrem I w Tylży. Napoleon tym razem doceniając rolę Polaków w uzgodnieniach z Aleksandrem I doprowadził do utworzenie Księstwa Warszawskiego z II i III zaboru pruskiego, a Gdańsk ogłoszono wolnym miastem.

Księstwo Warszawskie powstało jako monarchia konstytucyjna na czele z królem saskim Fryderykiem Augustem. 22 I 1807 Napoleon ogłosił w Dreźnie konstytucje dla Księstwa Warszawskiego. Tym samym ustrój Księstwa Warszawskiego maił się wzorować na Francji i innych państwach wasalnych. Artykuł 4 był wyrazem antyfeudalnej tendencji i głosił...Znosi się niewolę, wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa.... Prawo wyborcze uzyskała nie tylko szlachta ale i zamożne i średnie ziemiaństwo oraz niektóre grupy inteligencji. Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego Sejmu, Izba Poselska składała się z 60 posłów wybieranych na sejmikach szlacheckich oraz 40 deputowanych do tzw. zgromadzeń gminnych, większość przedstawicieli stanowiła jednak szlachta. Konstytucja przyznawała pełnię władzy wykonawczej księciu, tzn. królowi saskiemu, któremu przysługiwało Praw początkowanie, czyli inicjatywa ustawodawcza. Główną rolę jako władza wykonawcza poza księciem odgrywała Rada Stanu, która składała się z ministrów, ministrowie byli mianowani przez króla i tylko od niego zależni. Rada Stanu przygotowywała projekty praw i funkcje sądownicze. Sejm jako władza ustawodawcza miał zbierać się co dwa lata i obradować tylko przez dwa tygodnie, Sejm składał się Senatu i Izby Poselskiej. Praktycznie władzę wykonawczą w kraju sprawowała tzw. Rada Ministrów składającą się z Rady Stanu i 12 radców tzw. referendarzy. Fryderyk August bardzo często przebywał poza Warszawą i granicami kraju. Konstytucja zapewniała polski charakter państwa, działo się to przez dwa ważne postanowienia tzn. zapewnienia konstytucyjne wszelkie urzędy sprawować mogą tylko obywatele Księstwa oraz , że akta urzędowe mają być spisywane w języku narodowym. Księstwo Warszawskie nie uzyskało jednak pełnej niepodległości, zwłaszcza w zakresie polityki zagranicznej, która znajdowała się w kompetencjach króla saskiego, a ten był bardzo zależny od Napoleona I. Poza ty m armia polska miała charakter polski ale była jednoczenie w pełni podległa francuskiemu dowództwu.

21 XII 1807 został ogłoszony Dekret grudniowy, który ściśle odnosił się do sprawy chłopskiej, konkretnie określał warunki odejścia chłopa ze wsi, jednoznacznie stwierdzając, że ziemia, zasiewy, inwentarz, budynki stanowiły własność szlachty. Chłop mógł opuścić wieś jednak za zgodą pana i po wcześniejszym wywiązaniu się z umów z panem. Dekret grudniowy zdejmował chłopu kajdany z nóg razem z butami. W Księstwie obowiązywał także Kodeks Napoleona, wg niego mieszczanie uzyskali pełne prawa nabywania dóbr ziemskich i piastowania urzędów, kodeks zrównywał mieszczan ze szlachtą w zakresie stosunków prawnych i sądowych. Życie Księstwa stało ciągle pod przygotowaniem do działań wojennych, w Księstwie zorganizowano stałą armię polską w liczbie 30 tysięcy dowodzoną przez księcia Józefa Poniatowskiego, poza tym część pułków polskich pełniła służbę w garnizonach niemieckich / przygranicznych, poza tym tzw. Legia Nadwiślańska brała udział w walkach po stronie Napoleona w Hiszpanii. W 1809 Napoleon musiał podjąć działania z tzw. V koalicją antyfrancuską, w tym czasie wojska austriackie arcyksięcia Ferdynanda Deeste wkroczyły w granice Księstwa Warszawskiego. Podeszły aż pod Warszawę, tutaj 19IV 1809 dochodzi do bitwy po Raszynem, nie zależnie od zwycięstwa polskiego ks. Józef Poniatowski zastosował nietypową taktykę, nie podjął obrony Warszawy, lecz sam ruszył z armią polską na pd-wsch odnosząc liczne sukcesy w walkach z Austriakami na terenach Galicji. Zmagania Napoleona z v koalicją zakończył pokój w Schunbrun, w sprawie polskiej zdecydowano o rozszerzeniu granicy Księstwa Warszawskiego o ziemie III zaboru austriackiego i okręg zamojski, natomiast kopalnie soli w Wieliczce miały stanowić wspólną własność Austrii i Księstwa Warszawskiego.

W 1812 kiedy Napoleon najeżdża Rosję, wtedy jego pół milionową wielonarodowościową armię wspierają Polacy tzn. 96 tysięczna armia dowodzona przez ks. Józefa Poniatowskiego.

W następstwie przemocy granice Francji sięgały aż do 1815 roku po ujście Łaby, na południu obejmowały Toskanię i zach część państwa kościelnego, pn-wsch Włochy były w teorii oddzielnym państwem, ale rządził nimi Napoleon, jako ich król, w Westfalii i Hiszpanii panowali bracia Napoleona, a w Królestwie Neapolitańskim jego szwagier. Z kolei poza Prusami i Austrią wszystkie państewka niemieckie były skupione w tzw. Związku Reńskim, który pozostawał pod protektoratem Napoleona I, natomiast na wschodzie ostatnim państwem satelickim dla Napoleona było Księstwo Warszawskie. Z wolą cesarza Napoleona I liczyły się także Prusy, Dania, Austria i Szwecja. Pierwszy raz w swoich dziejach niemal cała Europa była zjednoczona, zjednoczenie to było jednak wymuszone orężem francuskim, przejawiało się w uleganiu woli jednego człowieka, dostarczaniu mu kontyngentu żołnierzy, stosowaniu zarządzeń o blokadzie kontynentalnej, ułatwianiu rozwoju gospodarki francuskiej. Mimo wszystko nie można powiedzie, że zjednoczenie Europy było czysto zewnętrzne i całkiem przejściowe. Dzięki zależności od Francji w krajach europejskich ogromnie rozszerzyło się używanie języka francuskiego i znajomość kultury francuskiej, a przede wszystkim ówczesne francuskie poglądy społeczne i prawne. Podobna do francuskiej była konstytucja Włoch oraz Księstwa Warszawskiego i Westfalii(1807) oraz konstytucja z 1808 w Bawarii, Neapolu i Hiszpanii. Zwykle nie trwały jednak długo, ale wszystkie zostawiły po sobie pamięć, której nie dało się zatrzeć. Zdecydowanie trwalszy w wielu krajach był Kodeks Napoleona, wszędzie natrafiał on na opór szlachty i duchowieństwa, ale poza Włochami utrzymał się po upadku Napoleona. W całej także prawie Europie naśladowano wtedy francuski model państwa tzw. centralistycznego, którego cecha była równość wszystkich obywateli wobec prawa. Tym samym w Europie znoszono prawa i przywileje feudalne oraz uprawnienia rzemieślników cechów, burżuazji zapewniano awans polityczny. Wszystko to co Francja osiągnęła na drodze rewolucji (oddolnej) to Europa związana z Francją uzyskała na drodze odgórnej (wg wzorców francuskich). Zmiany w każdym kraju przebiegała inaczej i na ogół wg pewnego kompromisu. Ten kompromis był najdalej posunięty w Księstwie Warszawskim, Napoleon tylko częściowo ograniczył przywileje szlacheckie. Szlachta nadal miała przewagę w Izbie Poselskiej, sądownictwie, w administracji , jednak chłopi uzyskali wolność osobista, ale nie otrzymywali ziemi, część chłopów wraz z mieszczaństwem mogła jednak wybierać przedstawicieli do Sejmu. Księstwo Warszawskie miało silną władzę monarchiczną podobnie jak inne państwa napoleońskie, na wzór Francji kraj dzieliło się na departamenty. Praktycznie jednak Księstwo Warszawskie wg Napoleona miało być bazą wojskową, dostarczać żołnierzy i pieniędzy oraz importować towary francuskie. Mimo roli państwa wasalnego część szlachty i ogromna większość mieszczaństwa była oddana Napoleonowi, przekreślił on przecież dzieło rozbiorów i dał awans społeczności mieszczańskiej, zwiększał możliwość wpływów oświecenia na ziemie polskie, ożywił nadzieję na pełne odrodzenie państwa polskiego. Mimo niewielkich rozmiarów Księstwo Warszawskie było jednym z najważniejszych filarów hegemonii napoleońskiej w Europie.

Trudno o jednoznaczny bilans epoki napoleońskiej, niewątpliwie nigdy dotąd nie zmieniło się w Europie i świecie tak wiele w tak krótkim czasie. Rządy I konsula, potem cesarza Francuzów powstały na fundamencie zdobyczy rewolucji francuskiej. Napoleon uczynił z zasad rewolucji napędową siłę mocarstwowości polityki Francji. Zasadniczą podstawą zmian wewnętrznych państw stał się Kodeks Napoleona, nawet do dnia dzisiejszego. Kodeks Napoleona stanowi podstawę systemów prawnych wszystkich demokratycznie rządzonych państw. Napoleon Bonaporte przez kilka lat cieszył się w Europie wielką popularnością i podziwem, powstawała legenda Napoleona, która była zapowiedzią nowej romantycznej epoki. Napoleon symbolizował sukces rewolucji francuskiej, był uosobieniem równości szans dla obywateli, z kolei awansowani do rangi książąt i marszałków ludzie tzw. niskiego stanu tworzyli pomost między tzw. starym i nowym porządkiem. W tej sytuacji najwięcej skorzystała burżuazja. Napoleon przegrał, jako jednostka i władca Francji, zwyciężył jednak jako najwybitniejszy przedstawiciel swojej epoki. Nawet podstawy XX-wiecznej Europy tkwią głęboko w czasach rewolucji francuskiej i Napoleona Bonaparte.