Futuryzm

To z Włoch rzucamy w świat ten nasz manifest gwałtowności niszczycielskiej i podpalającej, którym ustanawiamy dziś Futuryzm, ponieważ chcemy uwolnić ten kraj od śmierdzącej gangreny profesorów, archeologów [...] i antykwariuszy”

Słowa te pochodzące z „Manifestu futurystycznego” ogłoszonego w 1909 roku przez włoskiego poetę Filippo Tommaso Marinettiego, zainicjowały powstanie nowego burzycielskiego ruchu artystycznego zwanego futuryzmem.

Koniec wieku XIX i początek XX to czasy rewolucji technicznej - gwałtownego rozwoju przemysłu i transportu. Rozbudowywała się sieć kolei, skonstruowany został samolot i samochód. Powstało szereg wynalazków, takich jak elektryczność, telefon i film. Świat dynamizował się i przekształcał w tempie dotychczas nie spotykanym. Pojawił się kult nauki i techniki, pełne optymizmu przekonanie o ogromnych możliwościach człowieka oraz idealistyczna wiara w rozwój ludzkości i jej wspaniałą przyszłość.
Termin „futuryzm” pochodzący od łacińskiego futrus –„przyszły”, miał wskazywać, że uczestnicy tego ruchu kierują myśli ku przyszłości, odrzucając wszelkie relikty przeszłości , jako balast hamujący rozwój. Źródłem ich inspiracji była nowoczesna cywilizacja początku naszego stulecia.

Manifest buntu

Futuryzm narodził się we Włoszech jako awangardowy i antytradycyjny kierunek w literacki, nacechowany bezkompromisowością w głoszeniu rewolucji artystycznej. Gwałtowny atak futurystów na tradycję, muzea i antyk był historycznie i psychologicznie zrozumiały. Włochy już od paru stuleci nie liczyły się w sztuce. Dominującą pozycję straciły w końcu XVII wieku na rzecz Francji.
Na początku XX wieku Włochy mogły świecić jedynie blaskiem dawniej chwały niczym gigantyczne , wymarłe Pompeje. W takiej sytuacji młodzi artyści postanowili przezwyciężyć marazm, stworzyć nowe wartości, wyjść z cienia historii.
Malarze futuryści uznali, że źródłem inspiracji sztuki powinna być nowoczesna, mechaniczna cywilizacja początku XX wieku ze swymi fascynującymi osiągnięciami technicznymi. Artyści powinni czerpać natchnienie z cudów współczesnego świata- żelaznej sieci szybkiej kolei, która oplata Ziemię, z transatlantyków przemierzających oceany i samolotów, które prują niebo, z walki o podbój nieznanego. Dawniej sztuce futuryści przeciwstawili sztukę przyszłości, zdolną oddać dynamizm współczesnego życia, jako tempo i rytm. Głosili kult szybkości, pędu, maszyny, heroizowali gorączkowy zgiełk wielkiego miasta. Entuzjastyczny i idealistyczny program futurystów upatrywał w urbanizacji i mechanizacji przyszłego szczęścia ludzkości.


Teoria i praktyka malarstwa

Tematem większości obrazów futurystycznych były wszelkie formy ruchu zarówno konkretnego jak i abstrakcyjnego. Futuryści dążyli do wyemigrowania tradycyjnego sposobu jego ukazywania, przekazywania towarzyszącego mu dynamizmu i szybkości, a w końcu oddania czystej kinetyczności. Malarstwo futurystyczne, a przeciwieństwie do impresjonistycznego analizującego jedną ulotną chwilę, pragnęło dać syntezę wszystkich momentów i zmian, jakie następują w określonym czasie i przestrzeni. U futurystów po raz pierwszy pojawiła się próba oddania w malarstwie czwartego wymiaru- czasu. W rezultacie kolejne fazy ruchu stadionowego obiektu występowały w obrazach równocześnie, tak jak nałożone zostały na siebie kolejne kadry filmu.

Rzeźba i architektura

Jedynym twórcą i teoretykiem rzeźby futurystycznej był Unbrerto Boccioni. W swoich kompozycjach przeciwstawił się akademickiej wierności naturze i tradycji historycznej.W architekturze futuryzm wyraził się w wizjonerskich projektach miast przyszłości Antonia Sant’Elii, uważanego za jedynego z najwybitniejszych teoretyków nowoczesnej, funkcjonalistycznej urbanistyki początku XX wieku. Jego projekty ukazywały proste, funkcjonalne wszelkich ozdób wieżowce z betonu, stali i szkła. Chociaż był przede wszystkim ruchem włoskim, odegrał ogromna rolę w rozwoju sztuki XX wieku.W Polsce oddziałał na formistów. Idee futurystyczne w znaczący sposób wpłynęły na sztukę filmową. Okres najbardziej ożywionej działalności futuryzmu zakończył się w czasie I wojny światowej, kiedy grupa się rozpadła.Większość artystów odeszła od tego kierunku, zajmując się w latach dwudziestych i trzydziestych sztuką bardziej statyczną, abstrakcyjną, a nawet klasycyzującą.
Są jednak dobrym świadectwem intencji wspólnych dla wielu awangardowych kierunków sztuki I połowy XX wieku.