Wczesne dzieciństwo.

Wczesne dzieciństwo.

Rozwój spostrzegania
W życiu każdego człowieka wrażenie jest pierwszym etapem procesu percepcji. Polega na odzwierciedleniu pojedynczych cech bodźców. Dochodzi w nim do przetworzenia energii fizycznej bodźca w kody nerwowe, które są przenoszone do kory mózgowej. Można powiedzieć, że patrzymy oczami, słuchamy uszami, ale widzimy i słyszymy mózgiem. W większości sytuacji działają na nas jednak bodźce mające wiele cech. Dziecko patrząc na zabawkę widzi jednocześnie jej kolor, kształt, wielkość, obserwuje jej ruch.
Już dwumiesięczne niemowlę ma tendencję do łączenia bodźców różnej modalności. Na przykład odwraca wzrok w kierunku dźwięku, obserwując zabawkę słucha głosu matki itp. O spostrzeganiu mówimy, więc wtedy, gdy odzwierciedlamy złożone cechy bodźców.
W chwili urodzenia podejmują swoje funkcje podstawowe systemy percepcyjne. Jednak nie od razu potrafimy spostrzegać.
Pierwszym warunkiem prawidłowej percepcji jest doskonalenie się niedojrzałych jeszcze w momencie urodzenia, organów zmysłowych.
Noworodek przejawia dużą wrażliwość na bodźce działające na narząd równowagi i na bodźce smakowe, preferując smak słodki, a reagując negatywnie na smak słony, gorzki i kwaśny. Dobrze rozwinięty jest też węch i dotyk noworodka.
W toku rozwoju wzrasta wrażliwość naszych systemów sensorycznych. Doskonalenie organów zmysłowych zachodzi w miarę ich ćwiczenia dzięki aktywności dziecka.
Drugim, poza doskonaleniem organów zmysłowych, warunkiem spostrzegania jest zdobywanie doświadczenia, dzięki któremu spostrzegane obiekty mają określony sens i znaczenie.

Charakterystyczne cechy spostrzegania u dziecka
Podstawową umiejętnością w rozwoju spostrzegania jest zdolność skupiania wzroku na przedmiocie. Taką zdolność obserwuje się pod koniec drugiego tygodnia życia.
Po upływie trzech tygodni życia można już zauważyć podążanie wzrokiem także w płaszczyźnie pionowej. Około czwartego miesiąca życia zdolność fiksowania wzroku zbliżą się do poziomu posiadanego przez dorosłych.
Między 3 a 5 miesiącem życia rozwija się spostrzeganie głębi, dzięki zsynchronizowaniu w korze mózgowej informacji z obu oczu. Także w 3 miesiącu dzieci rozróżniają cztery podstawowe barwy preferując barwę żółtą i czerwoną w stosunku do zielonej i niebieskiej.
Twarz matki rozróżniają już niemowlęta 3 miesięczne, a u 4 miesięcznych można zauważyć inne reakcje na twarze znane w porównaniu z obcymi. U niemowląt 5 miesięcznych mogą wystąpić wyraźne reakcje lękowe w odniesieniu do obcych osób.
Typową cechą percepcji u małego dziecka jest synkretyzm. U niemowląt polega to na nie rozróżnianiu przedmiotów występujących razem, czyli na braku umiejętności wyodrębniania obiektów z tła.
Dzieci nie potrafią wyodrębnić elementów w spostrzeganym obrazie, a następnie połączyć ich w spójną całość. W spostrzeganiu kierują się silnymi cechami bodźców, które łatwo przyciągają uwagę, jak na przykład żywy kolor, poruszające się obiekty, silne dźwięki. Jest to związane z funkcjonowaniem u dzieci we wczesnym i średnim dzieciństwie uwagi mimowolnej- dziecko dostrzega to, co samo przyciąga uwagę – mówi się wtedy o spostrzeganiu mimowolnym.
W toku dalszego rozwoju doskonali się zdolność do dokonywania analizy i syntezy spostrzeżeniowej.
Dzięki procesom analizy dzieci wyodrębniają szczegóły w oglądanym obiekcie. Początkowa analiza dotyczy tylko elementów składowych przedmiotu, a później zaczyna obejmować także relacje między elementami, takie jak: proporcje, położenie w przestrzeni itp. To pozwala na dokonanie prawidłowej syntezy, czyli zrekonstruowania całości obrazu. Taka forma spostrzegania nosi nazwę spostrzegania analityczno-syntetycznego.

Rozwój pamięci
Nie da się mówić o człowieku bez uwzględnienia jego pamięci, czyli zdolności do zachowywania i wydobywania informacji o minionych bodźcach. Tym bardziej nie da się mówić o jego rozwoju. Uczenie się jest, bowiem jednym z głównych mechanizmów rozwoju i wiąże się z procesem adaptacji odnosi się do trwałych zapisów tego doświadczenia. Pamięć natomiast odnosi się do trwałych zapisów tego doświadczenia. To swoista zdolność organizmu do uczenia się.
Ujawniony został trend rozwojowy polegający na wzroście, w okresie dzieciństwa i młodości, możliwości zapamiętywania i przypominania różnorodnych materiałów. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, iż największa poprawa rezultatów pamięciowych tzw. Pamięci odroczonej ma miejsce między 2 a 3 rokiem życia.
Większość danych wskazujących na intensywny wzrost pamięci we wczesnym dzieciństwie dotyczy pamięci rozpoznawczej, dzięki której możliwe jest uświadomienie sobie, że już wcześniej mieliśmy do czynienia z danym bodźcem (zjawiskiem, zdarzeniem). O ile dzieci jednoroczne są w stanie rozpoznać znajoma osobę po upływie 2- 3 tygodni, to dzieci dwuletnie potrafią tego dokonać po 2 miesięcznej przerwie, trzyletnie po upływie kilku miesięcy.
Dla szkolnego funkcjonowania dzieci bardzo ważne jest przejście od pamięci mechanicznej do logicznej. Zapamiętywanie mechaniczne polega na przyswajaniu materiału w niezmienionej postaci, przy zapamiętaniu logicznym materiał zostaje opracowany, przemyślany, poddany intelektualnej „obróbce”.


Rozwój myślenia
Myślenie jest najbardziej złożoną i uwewnętrznioną zarazem czynnością poznawczą człowieka. Jego istotę stanowi operowanie symbolami reprezentującymi materialne elementy środowiska. Myślenie pozwala wykraczać poza dane spostrzeżeniowe, umożliwia też tworzenie pojęć abstrakcyjnych.
W przebiegu czynności myślenia zwykle wyróżnia się trzy czynniki: informacje, operacje, reguły.
Informacje są materiałem myślenia. Ich treści mogą być zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.
Zakodowane informacje przetwarzane są za pomocą operacji myślowych, czyli pojedynczych czynności wchodzących w zakres procesu myślenia.

Inteligencja sensoryczno - motoryczna u dzieci w wieku 0- 2 lat.
W pierwszym okresie inteligencja ma charakter sensoryczno- motoryczny, to jest spostrzeżeniowo ruchowy. Dziecko rozwija się poprzez działania konkretne: patrzenie, dotykanie, ssanie, słuchanie, wkładanie przedmiotów do ust, chwytanie, a jego myślenie polega na koordynowaniu informacji sensorycznych z ruchami ciała. Zatem materiał myślenia stanowią tu spostrzeżenia, a sama czynność myślenia ma charakter zewnętrzny, manipulacyjny. Aktywność motoryczna pozwala dziecku przekształcać elementy aktualnej sytuacji i w ten sposób dostarcza sobie innych, zmieniających się treści spostrzeżeniowych. W dalszej kolejności następuje odzwierciedlenie powiązań między wykonywanymi ruchami, a danymi sensorycznymi. Pozwala to dziecku dostosować ruchy do spostrzeżeń. Tym samym są one bardziej celowe i umożliwiają aktywną ich modyfikację. Schematy poznawcze stają się bardziej złożone i powiązane. Podstawowy efekt, a zarazem na tym etapie przejaw myślenia dziecka, to intencjonalność działania. Początkowo powtarzane przez nie serie ruchów (np. poruszanie grzechotką) służą podtrzymywaniu wykrytego ruchowo efektu (widzi ruchy tejże grzechotki i słyszy jej dźwięk). Z czasem intencja (dziecko chce usłyszeć dźwięk) poprzedza działanie, (więc wykonuje ruchy grzechotką). Jest to myślenie zewnętrzne, manipulacyjne. Odkryciem rocznego dziecka jest trwanie przedmiotów, czyli zrozumienie, że coś istnieje nadal, nawet gdy nie można tego zobaczyć, czy uchwycić. Utrwala sobie tę zdobycz poprzez preferowanie w tym wieku zabawy „w chowanego”. Pod koniec 2 roku życia następuje interioryzacja (uwewnętrznienie) działań zewnętrznych. Pojawia się zdolność dokonywania działań wewnętrznych (myślowych) opartych na wyobrażeniach sytuacji. Jest to jedno z najważniejszych osiągnięć tego wieku. Poczucie trwania przedmiotów, ich wyobrażeniowa reprezentacja i postępujący rozwój pojęć leżą u podstaw kształtowania się wyobrażeniowo- pojęciowego myślenia.

Okres przedoperacyjny
W okresie przedoperacyjnym wyodrębnione zostały trzy stadia. W pierwszym z nich kształtuje się myślenie symboliczne. Jest to myślenie oderwane od działania. W wieku 2- 3 lata dziecko zaczyna rozumieć, że symbole to słowa, i że każdą rzecz można zamienić na symbol słowny. Utrwala sobie to osiągnięcie rozwojowe. Mówi do siebie (nie zważając czy jest słuchane, czy też nie), co widzi, co będzie robiło. Zamienia rzeczy, czynności na symbole tak na niby, za chwilę je zmienia. Jest to wiek, w którym dziecko uświadamia sobie, że jest rzecz, przedmiot, czynność i że może być nazwana, narysowana, jako coś jednostkowego, konkretnego. Pojawia się możliwość przeniesienia swoje doświadczenia w świat symbolu. W pytaniach „co to” chodzi o zamianę rzeczy, czynności na słowny odpowiednik. Symbol umożliwia mu pośrednie poznanie, które odbywa się za pomocą słów i uczenia się werbalnego.
Pomiędzy 2 a 7 rokiem życia myślenie dziecka wchodzi w stan przedoperacyjnego myślenia, czyli nie jest odwracalne. Wiek średniego dzieciństwa jest właśnie okresem przygotowawczym w zakresie osiągania dojrzałości do wykonywania operacji odwracalnych. W okresie przedoperacyjnym najważniejszym ograniczeniami dla rozwoju poznawczego jest egocentryzm tj. patrzenia na świat tylko z własnej perspektywy, niezdolności do uświadomienia sobie, że jest to jedna z wielu możliwych alternatyw, i centracja, czyli tendencja sprawiająca, że to co oczywiste percepcyjnie, najsilniej przyciąga uwagę i wprowadza w błąd. Jednym z jej przejawów jest problem rozumienia stałości m.in. masy, liczby, ciężaru. Dziecko w okresie przedoperacyjnym nie jest dojrzałe by uznać, że powyższe właściwości są niezmienne. Jest przekonane, że na ich wielkość wpływa np. zajmowana powierzchnia.

Kształtowanie się myślenia pojęciowego
Myślenie pojęciowe rozwija się stopniowo, dojrzała postać osiąga dopiero w wieku dorastania.
We wczesnym dzieciństwie występuje myślenie przedpojęciowe. Pierwszym przejawem takiego myślenia są synkrety tzn. przypadkowe zlepki pojedynczych przedmiotów, które zespoliły się w percepcji i wyobraźni dziecka w jeden obraz.
Drugim rozwojowo wyższym etapem jest myślenie kompleksowe. Dziecko ujmuje obiektywne, dostrzeżone przez siebie związki między rzeczami. Ale stosowane przez niego, w przeważającej mierze, mają charakter sytuacyjny, przypadkowy, a całość tworzona jest w sposób dowolny, subiektywny.

Rozwój czynności rozumowania
Wewnętrzne warunki rozwoju rozumowania organizują się dość wcześnie, bo w ciągu wczesnego dzieciństwa, doprowadzając bezpośrednio do możliwości rozumowania potocznego. Są w nim aktywizowane „schematy reakcji już wytworzonych, wiążących określoną kategorię bodźców i ruchów lub zabiegów, jakich te bodźce nie mogłyby wywołać spontanicznie.
Wyższe formy rozumowania, odwołujące się do systemu symboli, w głównej mierze werbalnych, ale także wyobrażeniowych, rozwijają się stosunkowo wolniej.

Rozwój mowy
Mowa jest to czynność porozumiewania się ludzi za pomocą społecznie wypracowanego systemu komunikacji, tj. języka. Inaczej mówiąc, „jest to forma języka, w której dla przekazania znaczeń używa się artykułowanych dźwięków lub słów. Słowa są umownymi znakami zastępującymi określone zjawiska i zachodzące między nimi relacje. Język obejmuje słowa, a także reguły określające ich sposoby użytkowania.
Kształtowanie się mowy dziecka jest możliwe wtedy, gdy są dostatecznie rozwinięte funkcje zaangażowane w czynność mówienia oraz gdy z otoczenia dostarczane są wzorce mowy.
Okres niemowlęcy uważa się za okres wstępny, przygotowawczy, poprzedzający rozwój mowy właściwej. Pierwszą formą wokalną jest krzyk. Dźwięki podobne do artykułowanych, o dużej zmienności i różnorodności pojawiają się w okresie głużenia, to jest w drugim- czwartym miesiącu życia. Powstają one na skutek przypadkowych ruchów narządów artykulacyjnych. W piątym miesiącu życia następuje przełomowy moment wokalizacji- pojawia się gaworzenie. Osiągnięciem dziecka w tym wieku jest wypracowanie sprzężenia zwrotnego między ruchami wykonywanymi w obrębie aparatu artykulacyjnego a słuchem. Dziecko słyszy wydawane przez siebie dźwięki, co skłania je do dalszych ćwiczeń w tym zakresie, powoduje to zwiększenie ich repertuaru i nasilanie, a tym samym utrwalanie wzorców kinetyczno- ruchowych.
O początkach mowy właściwej możemy mówić wtedy, gdy dziecko wie, że słowo „mama” znaczy tyle, co konkretna, opiekująca się nim osoba. Jest to drugi przełomowy moment w wokalizacji dziecka i przypada na jedenasty- dwunasty miesiąc jego życia.
Kształtowanie się mowy właściwej poprzedza rozwój słuchu fonetycznego. Jest to specjalna wrażliwość słuchowa na dźwięki mowy ludzkiej, która stwarza podstawy nie tylko do ich naśladowania, ale także powtarzania całych słów charakterystycznych dla danego języka.
Mowa jest sprawnością motoryczną i umysłową. Dziecko musi uczyć się wzorców kinetyczno- ruchowych poszczególnych słów, a oprócz tego kojarzyć z nimi znaczenie. Tylko w ten sposób słowa stają się symbolami osób lub rzeczy, które reprezentują.
Rozumienie mowy wyprzedza jej formę czynną. Roczne dziecko mało mówi, ale o wiele więcej rozumie. Potrafi spełniać proste polecenia, zna swoje imię, pokazuje części ciała.