Omówienie właściowości mowy dziecka przedszkolnego

OMÓWIENIE WŁAŚCIWOŚCI MOWY DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO

W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka. W rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną, i porozumiewania się bez trudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka dźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i uczucia. Mowa dziecka pod koniec okresu przedszkolnego również staje się mową kontekstową (wiązaną, ścisłą), ponieważ jest zrozumiała w swej strukturze językowej we wzajemnych związkach między słowami tworzącymi wypowiedź, czyli w kontekście, natomiast niezależnie od sytuacji i jej pozawerbalnych składników. Mowa stanowi najbardziej efektywny sposób komunikowania się z innymi ludźmi i ma ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka oraz dla jego psychicznego i społecznego przystosowania.
Oto niektóre aspekty rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym:
Słownik.
Wyrazy używane przez dziecko w mowie czynnej odzwierciedlają w pewnej mierze krąg spostrzeganych, wyobrażanych i pomyślanych przez nie przedmiotów i zjawisk rzeczywistości. U dzieci w wieku przedszkolnym zmieniają się proporcje poszczególnych grup znaczeniowych wyrazów w obrębie dwóch analizowanych przez niego części mowy: rzeczownika i czasownika w zakresie rzeczowników wzrasta liczba nazw zawodów, części przedmiotów budynków i pojazdów oraz nazw geograficznych (nazwy ulic, dzielnic miasta, miejscowości). Pojawiają się też nowe kategorie bardziej oderwane i uogólnione niż poprzednie, np. rzeczownikowe nazwy czynności (czesanie, malowanie, oglądanie, mówienie, trzymanie itp.), niektóre słowa oznaczają jednostki miary i wagi (kilo, litr, gram, grosz, złoty, pieniądze), wyrazy oznaczające pojęcia czasowe (nazwy miesięcy, pór roku), obrzędowe (wesele, ślub, imieniny, urodziny). W zakresie czasowników wzrasta znacznie liczba wyrazów, które określają czynności polegające na oddziaływaniu na przedmioty, wywołujące zmianę ich wyglądu i struktury, np. czynności wykonywane wykonywane za pomocą rąk i narzędzi, a więc związane z dziedziną pracy (zaprzęgać, ładować, ciąć strugać, rąbać itp.). wzrasta również liczba słów określających czynności umysłowe i współdziałanie z otoczeniem, w tym także własność i jej wymianę (pamiętać, zapomnieć, rozumieć, podarować, płacić wydawać itp.).
Rzeczowniki i czasowniki należą do wyrazów najczęściej używanych przez dzieci w wieku
3-7 lat życia i stanowią łącznie ok.40-50% wszystkich słów zarejestrowanych w ich słownikach. Równie wysoka jest tylko frekwencja zaimków , głównie wskazujących (ok. 20% ogółu wyrazów). Frekwencja wypowiadanych przez dzieci przymiotników waha się w wieku przedszkolnym od 3 do 6%; podobnie kształtuje się częstotliwość używania przysłówków. W tym okresie wzrasta jednak znaczenie ilości haseł przymiotnikowych (od 4 do 10% ogółu haseł), w ich obrębie zaś liczba przymiotników oznaczających cechy „pośrednio dane” , pozasensoryczne. Znamienny jest też w wieku przedszkolnym kierunek rozwoju wyrazów funkcyjnych. Przyimków i spójników które wkraczają do słownictwa dziecka najpóźniej ze wszystkich części mowy, gdyż dopiero w 3 roku życia.
W okresie przedszkolnym obserwuje się u dzieci wyraźne przejawy poczucia , a nawet rozumienia odrębności semantycznej i gramatycznej części mowy. J. Czukowski zwrócił uwagę na lingwistyczny stosunek dziecka do języka, nazywając dzieci w wieku od 2 do 5 lat „małymi lingwistami”.
R. W. Brown stwierdził, że większość dzieci w wieku przedszkolnym wykrywa poprawnie przynależność nowych słów do określonych części mowy. Autor przywiązuje do tego faktu duże znaczenie, gdyż owa przynależność kategorialna „ może działać jak filtr, wybierający dla naszej uwagi prawdopodobnie istotne cechy środowiska językowego”. Eksperymenty Browna dotyczyły zróżnicowania rzeczowników pojedyńczych i zbiorowych oraz czasowników, a dzieci przypożądkowywały sztuczne słowa, posiadające cechy tych kategorii, do obrazków.
Struktura gramatyczna języka.
W wieku przedszkolnym dzieci opanowują coraz lepiej strukturę gramatyczna języka ojczystego, jego system słowotwórczy, fleksyjny i składniowy. Przejawem podstawowej, praktycznej orientacji dzieci w budowie słowotwórczej wyrazów oraz w związkach etymologicznych między słowami są tzw. Neologizmy dziecięce. Te słowa które dzieci tworzą analogicznie do znanych już wyrazów, odczuwając ich pokrewieństwo semantyczne i formalne, pojawiaja się w stosunkowo znacznej ilości w mowie dzieci od 3 do 5 lat, po czym stopniowo zanikają. Wyjaśnia to fakt, że dzieci młodsze nie znają jeszcze wielu słów i pojęć oraz nie uświadamiają sobie w dostatecznej mierze stałości nazw w języku. Oto kilka przykładów twórczości dzieci w wieku od3 do 7 lat w tym zakresie: budowacz (inżynier), zaświecacz (wyłącznik elektryczny), szybiarz (szklarz), rąba (siekiera), dżemować (smarować dżemem).
W wieku przedszkolnym doskonali się nadal umiejętność stosowania poprawnych form fleksyjnych. Zdarzaja się jednak nadal błędy, zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej stosowanych oraz takich, które odmieniają się nieregularnie. Dziecko ma nadal skłonność do tworzenia form przez analogię, stąd takie błędy jak: widziałam ładnego piesa (zamiast psa). Mamusia nie zawiązała mi kokardów (zamiast kokardek)
Dzieci w wieku przedszkolnym nie kieruje się jeszcze tym, że pewne formy językowe są akceptowane społecznie jako poprawnie gramatyczne, inne zaś nie. Realizuje ono jedynie wszystkimi dostępnymi mu srodkami zasadniczy cel posługiwania się mową: komunikowanie się z otoczeniem. Tym można wytłumaczyć swoiste pletau w zakresie opanowania regół morfologicznych języka w wieku przedszkolnym. Dopiero szkoła uczy dzieci unikania błędów tego rodzajudla samej tylko poprawności gramatycznej.
Dzieci w wieku przedszkolnym popełniają także błędy w zakresie form fleksyjnych innych odmiennych części mowy: czasowników, przymiotników, zaimków, a zwłaszcza liczebników. Stosują np. niewłaściwe formy męsko-osobowe i rzeczowe. A oto kilka przykładów z wypowiedzi dzieci 6-letnich na temat obrazków: Dzieci się patrzą na tych dzięciołów. Tych dwóch chłopców mają teczki. Te drzewo ma takie grubsze korzenie niż tam było korzenie.
W okresie przedszkolnym wzrasta również umiejętność mówienia coraz dłuższymi zadaniami o coraz bardziej poprawnej budowie gramatycznej. Wskaźniki przeciętnej długości zdań wypowiedzianych przez dzieci w warunkach naturalnych lub eksperymentalnych są uważane za jeden z przydatnych mierników oceny poziomu rozwoju mowy., gdyż od liczby słów , z których dziecko składa swą wypowiedź, zależy w pewnej mierze jej konstrukcja. Wypowiedzi złożone z większe liczby wyrazów świadczą o umiejętności syntezy kilku składników w jedną całość, zespoloną formalnie i treściowo.
W mowie potocznej dziecko już w pierwszej fazie przedszkolne, w wieku 3-4 lat, realizuje wiele schematów składniowych, jego wypowiedzenia są jednak mało komunikatywne i niezbyt spoiste, m. in. z powodu nieprawidłowości gramatycznych. W tej wczesnej fazie zdarzają się długie tj. wielowyrazowe struktury łańcuchowe,w których dziecko dołącza kolejno jedne do drugich wyrazy oznaczające treści, jakie chce przekazać w mowie, nie umiejąc ich jeszcze ustosunkowywać i zespalać syntaktycznie.
Wraz z wiekiem dziecko posługuje się już coraz swobodniej zdaniami złożonymi współżędnie i podrzędnie. Wzrasta też liczba zdań wielokrotnie złożonych, zwłaszcza przy dłuższych opisach. Należy jednak zaznaczyć że dziecko w tym wieku nie odnosi się jeszcze świadomie do języka jako narzędzia myślenia i nie dba o ścisłość wypowiedzi.
Mowa dialogowa. Pytania dzieci.
Repliki nawiązujące do wypowiedzi rozmówcy, oraz pytania i odpowiedzi stanowią istotne składniki mowy dialogowej. Charakter dialogów dziecięcych zmienia się wraz z wiekiem. Dialogi dzieci młodszych posiadają cechy mowy sytuacyjnej, afektywnej i związanej ściśle z działaniem. W toku mowy dialogowej dziecko „próbuje włączyć swojego partnera do działania, nakłonic go do współpracy, równocześnie aktywność dzieckatworzy potężny czynnik dialogu, motyw , . Działanie pobudza dzieci do dialogu a nie do monologu w sensie głośnego myślenia; mowa dziecka zmierza ku rozmowie, mającej na celu współdziałanie i wzywanie pomocy”.
U dzieci w wieku przedszkolnym dialogi wykraczają także poza strefę bezpiecznego działania. Tematem rozmowy może być m.in. to, co zaciekawia umysł dziecka, co je absorbuje, na co nie potrafi znaleźć samo odpowiedzi. Dziecko zadaje wówczas dorosłym pytania, a nawet całe ich serie i łańcuchy. Nie poprzestaje na pierwszej udzielonej mu odpowiedzi, lecz z dużą zaciekliwością stara się zgłębić interesujący je problem. Największy procent pytań przypada zwykle na 5 rok życia, zwany często „wiekiem pytań”.
Dziecko kieruje przede wszytkim swe pytania typu co? czemu? po co? gdzie? dlaczego? kiedy? skąd? do dorosłych. Od nich też uzyskuje już przed wstąpieniem do szkoły wiele wiadomości o świecie oraz przygotowanie w zakresie podstawowych pojęć wyjaśniających fakty, ich genezę i wzajemne związki.

Literatura:
„Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, pod red. Marii Żebrowskiej, PWN,
Warszawa 1979
„Psychologia dziecka”, Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, WsiP,
Warszawa 1995
„Kształcenie wymowy dzieci w przedszkolu” Mystkowska H, PZWS, Warszawa 1959
www.literka.pl