Pedagogika porównawcza - ćwiczenia

LEKCJA
W systemie klasowo-lekcyjnym lekcja to podstawowa, najbardziej znana, powszechnie obowiązująca forma organizacyjna procesu kształcenia (nauczania).
Jedną z form nauczania zbiorowego jest system klasowo-lekcyjny. Charakteryzuje się tym, że:
• pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, on też ocenia postępy w nauce oraz decyduje o promowaniu lub nie promowaniu poszczególnych uczniów do następnej klasy;
• uczniowie podzieleni są na grupy 25-30 osobowe i w tych grupach nauczyciel prowadzi zajęcia trwające 45 minut;
• w grupach uczniowie są w zbliżonym wieku, na podobnym poziomie rozwoju intelektualnego;
• treści kształcące ujęte są w przedmiotach;
• każda lekcja poświęcona jest w zasadzie jednemu przedmiotowi z wyjątkiem klas najniższych.
Lekcja wg Półturzyckiego to swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celowo i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.
Lekcja stanowi integralną całość, która określa temat i czas jego opracowania. To, jaki temat mamy zrealizować, narzucony jest przez program, który nauczyciel może sam skonstruować.
Budowa lekcji wg Półturzyckiego
Każda lekcja trwa 45 minut. Powinna składać się ze stałych elementów – są to tzw. określone części:
• część przygotowawcza – wprowadzenie (powtórzenie)
• część podstawowa (główna) – opracowuje (tu ma nastąpić realizacja celu)
• część końcowa – utrwala nowy materiał lekcyjny
Część podstawowa (główna) jest najważniejsza, najistotniejsza. Tak powinniśmy planować lekcję, aby na tę część poświęcać jak najwięcej czasu.
Taka trójczłonowa struktura lekcji nie jest całkowicie zamknięta, ponieważ w każdej z tych części znajdują się malutkie elementy tzw. sytuacje dydaktyczne.
Każda część składa się z sytuacji dydaktycznych:
• część przygotowawcza składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o czynności organizacyjne, czyli kontrola obecności, przygotowanie środków (materiałów) dydaktycznych;
o kontrola pracy domowej* polega na ogólnym sprawdzeniu wykonania pracy pisemnej w postaci zadań, ćwiczeń, wypracowań, a następnie przedstawienie konkretnych rezultatów pracy przez jednego z uczniów;
o wprowadzenie do nowego tematu
• część podstawowa (główna) składa się z różnej liczby sytuacji dydaktycznych, w zależności od rodzaju prowadzonej lekcji
• Część końcowa składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o Powtórzenie i utrwalenie
o Zadanie i omówienie pracy domowej
o Czynności porządkowe
Rodzaje lekcji:
Lekcja problemowa – ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu. Część podstawowa:
• Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie (stworzenie problemu)
• Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień (rozwiązywanie problemu)
• Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia (rozwiązywanie problemu)
• Wykonanie zadania, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych, ich interpretację, przemyślenie i ocenę (dawanie i weryfikacja pomysłów)
• Sprawdzanie poprawności rozwiązania
Lekcja podająca – ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów. Część podstawowa to:
• Podanie nowych treści
• Zrozumienie
• opracowanie i zebranie
Lekcja eksponująca – ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne. Część podstawowa:
• ekspozycja utworu np. projekcja filmu, nagranie z płyt, magnetofonowe, magnetowidowe, przezrocza, program komputerowy
• analiza i zrozumienie utworu (rozmowa o utworze) – dyskusja, interpretacja
• podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów
• ponowna ekspozycja całości lub fragmentu
Lekcja ćwiczeniowa – ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności. Część podstawowa:
• uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu
• wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł
• pokaz czynności z objaśnieniem
• próbne ćwiczenia uczniów
• korekta i dodatkowe objaśnienia
• ćwiczenia wdrażające
• kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń
Lekcja mieszana – może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.
Rodzaj lekcji to taka jej odmiana, której układ odpowiada ogólnym zasadom systemu dydaktycznego lub określonym przez Okonia strategiom dydaktycznym.
Strategie Okonia:
A – podająca
P – problemowa
E – emocjonalna
O – ćwiczeniowa
Typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.
Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji:
• lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem
• lekcje utrwalające – utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków
• lekcja służąca opracowaniu poznanego materiału
• lekcja powtórzeniowo-systematyzująca – powtórzenie, uogólnienie i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności
• lekcja korektywno-uzupełniająca – korekta błędów i uzupełnienie braków
• lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się
• lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się
• lekcja sprawdzająca postępy uczniów
• lekcja służąca ukształtowaniu pojęć
Typy lekcji wynikające z organizacji pracy na lekcji:
• lekcja dyskusyjna
• lekcja wycieczka
• lekcja z wykorzystaniem komputera
• lekcja z wykorzystaniem filmu
• lekcja w laboratorium
• lekcja pracy zespołowej
• lekcja uczenia się pod kierunkiem
• lekcja referatowa
• lekcja samodzielnej pracy uczniów
• lekcja w warsztatach szkolnych
• lekcja łączona
Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji np. lekcja dyskusyjna może być lekcją eksponującą lub problemową.
Od czego zależy typ, rodzaj i budowa lekcji:
1. przedmiotu nauczania, czyli treści
2. wieku ucznia, roku nauczania, wykorzystywanego dotychczas poziomu wiedzy
3. systemu dydaktycznego, który przyjął nauczyciel (herbartowski, deweyowski, wielostronnego nauczania wg Okonia, systemu łączenia teorii z praktyką)
4. kolejnego ogniwa (elementu) realizowanego w procesie kształcenia
5. możliwości organizacyjnych
6. środków dydaktycznych, jakimi dysponuje nauczyciel
7. dojrzałości uczniów do samodzielnej realizacji zadań dydaktycznych

PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELA DO LEKCJI składa się z 3 zakresów:
1. przygotowanie merytoryczne – zwane przedmiotowym, związane z treściami – znajomość treści, wybór konkretnych zagadnień, które będą omawiane, wybór treści, które wg nauczyciela są niezbędne. W trakcie tego przygotowania nauczyciel określa, jakie treści, w jakim celu i w jakim porządku będzie realizował
2. przygotowanie metodyczne – jest odpowiedzią na pytanie „jak poprowadzić przygotowaną lekcję?”. Podstawowe zadania to:
a. określić rodzaj lekcji
b. określić typ lekcji
c. określić metody nauczania
d. przegląd środków dydaktycznych
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia
f. ustalić formy i metody kontroli
g. ustalić zakres pracy domowej
3. przygotowanie organizacyjne, – czyli sprawy, które należy przewidzieć poza treścią przedmiotową i rozwiązaniami metodycznymi. Przygotowanie organizacyjne to przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych
Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do wykorzystania w toku pracy.
Konspekt lekcji (scenariusz zajęć)
1. Temat
2. Cele, – po co ma być ta lekcja
a. Ogólne – np. przekazywanie wiadomości na temat komórki roślinnej
b. Szczegółowe, – co ja chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć np. uczeń potrafi (wie), z jakich elementów składa się komórka, uczeń potrafi rozróżnić komórkę roślinną od zwierzęcej, uczeń rozumie, na czym polega funkcja komórki w organizmie.
3. Formy pracy
a. Zbiorowa
b. Grupowa
c. Indywidualna
4. Określenie rodzaju i typu lekcji
5. Metody – sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów np.:
a. dyskusja – metody oparte na słowie
b. wykład – oparte na słowie
c. „burza mózgów” – metody problemowe
d. pogadanka – „giełda pomysłów” (polega na wytwarzaniu pomysłów) – oparte na słowie
e. opowiadanie – metoda oparta na słowie
f. pokaz – oparte na obserwacji i pomiarze
g. wyjaśnienie
h. prezentacja – na obserwacji i pomiarze
i. laboratoryjna – oparte na praktycznej działalności
j. ćwiczeniowa – jw.
6. Środki dydaktyczne – to wszystkie przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć
7. Przebieg zajęć – po kolei w punktach to, co będziemy robić. Część wstępna, główna, końcowa (zależy od rodzaju lekcji)

Środki dydaktyczne – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Środki dydaktyczne skracają proces nauczania, pozwalając w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
• Środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
• Środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni:
o wzrokowe:
 przeźrocza;
 film;
 rysunki;
 fotografie;
 ilustracje z czasopism, folderów itp.;
o słuchowe:
 nagrania magnetofonowe, płytowe;
 audycje radiowe;
o wzrokowo słuchowe:
 programy telewizyjne;
 multimedialne programy komputerowe;
o automatyzujące:
 maszyny dydaktyczne;
 komputery.

• Środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego oraz drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.

W. Okoń dzieli środki dydaktyczne na proste i złożona.
Pierwsze z nich to środki słowne 2) proste środki wzrokowe, w których rzeczywistość reprezentowana jest w postaci; bezpośredniej, pośredniej, uogólnionej.

Postać bezpośrednią mają pomoce przedmiotowe /realne/, w których nośnikiem informacji jest bezpośrednio kształt pomocy, jej struktura i procesy, jakie w niej zachodzą. Poznający uzyskuje bezpośrednio nową wiadomość drogą obserwacji pomocy lub manipulując nią.

Pomoce realne stanowią dużą grupę środków - od instalacji pomocniczych /źródła światła/ i izolujących /pompy próżniowe/, poprzez układy bezpośredniego oddziaływania na przedmiot poznawany, i środki wzmacniające oraz przekształcające informację np. mikroskop, do układów rejestrujących i pomiarowych.

Oddzielną podgrupę środków stanowią zestawy służące do organizowania technik projekcyjnych (stroboskopowa, cieniowa itd.). Postać pośrednią mają środki wzrokowe wówczas, gdy przed stawiają rzeczywistość w sposób uproszczony. Są to modele (statyczne i dynamiczne) oraz pomoce obrazowe (tablice, fotografie, rysunki w tym także folio- i fazogramy, programy komputerowe).

Środki wzrokowe w postaci uogólnionej /symboliczne/ charakteryzują się brakiem zewnętrznego podobieństwa do odzwierciedlanego obiektu.

Szczególnego znaczenia zaczyna nabierać dynamicznie rozwijająca się technologia informacyjna (środki dydaktyczne w postaci programów komputerowych). Pozwalają one nie tylko na wykonywanie szybkich operacji numerycznych a przede wszystkim na modelowanie i symulowaniu przebiegu wielu zjawisk czy procesów fizycznych z aktywnym udziałem uczniów.

Istotnym zagadnieniem przy doborze lub konstruowaniu środków dydaktycznych jest ich dostosowanie do prawidłowości procesu kształcenia.
Środki dydaktyczne, powinny:
-umożliwiać problematyzację procesu poznawczego,
-być tak skonstruowane, aby można było odkrywać prawidłowości charakteryzujące- zjawiska poprzez możliwość zmiany na oczach uczniów warunków jego przebiegu /parametrów/,
-czynić zadość psychologicznym prawidłowościom procesu poznawczego jak analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie.