Hamlet, czyli jak życ

HAMLET, CZYLI JAK ŻYĆ

Hamlet, książę duński, to tytułowy bohater dzieła Wiliama Szekspira. Poznajemy go w bardzo trudnym dla niego momencie. Jego ojciec umiera w niejasnych okolicznościach , a matka wychodzi za mąż za Klaudiusza , brata Starego Hamleta, co w owych czasach uważane było za kazirodztwo. Hamlet czuje się bezradny i zrozpaczony, gdyż legły w gruzach jego wyobrażenia o szczęśliwym życiu pośród ludzi bliskich jego sercu. Pewnej nocy na murach zamku ukazuje się duch zmarłego ojca i odkrywa przed synem prawdę o swej śmierci. Hamlet dowiaduje się, iż jego ojciec został otruty przez Klaudiusza. Duch pragnie zemsty za bratobójcze morderstwo i wymusza na synu obietnicę jej dokonania. Od tego momentu zaczynają się wszystkie rozterki Hamleta . Składa on przysięgę zemsty, mimo tego, iż brzydzi się złem i intrygami, w jego naturze nie leżą czyny brutalne i gwałtowne, nie jest zdolny do mordu z zimną krwią. Gdy zjawa znika, w bohaterze zachodzi ogromna przemiana - jest wzburzony , przerażony, rozdarty i pełen nienawiści do stryja. Nie chce jednak dokonywać pochopnych decyzji. Niczego nie jest do końca pewien , o spotkaniu ze zjawą mówi : ,,mógł być szatanem i nadużywając mojej słabości i smętności ciagnie mnie w przepaść?". Zamyka się w sobie, odsuwa się zupełnie od życia dworskiego, które i tak nigdy go nie pociągało. Aby móc spokojnie myśleć i planować zemstę, udaje obłęd. Do zamku przybywa trupa aktorska. Hamlet, chcąc się utwierdzić w przekonaniu, iż duch ojca powiedział mu prawdę, zmienia treść i dodaje własny tekst do przedstawienia. Fragment ten przedstawia zabójstwo w bardzo podobnych okolicznościach do tych, w jakich tak naprawdę został zamordowany przez Klaudiszua były król. Duński królewicz obserwuje reakcję wuja i przekonuje się o jego winie. Klaudiusz domyśla się podejrzeń Hamleta i wysyła go do Anglii , gdzie ma zostać zamordowany. Księciu udaje się wrócić. Podczas nieobecności Hamleta, jego ukochana Ofelia, popełnia samobójstwo. Jej brat - Laertes pragnie się zemścić na Hamlecie. Ta sytuacja doprowadza do tragicznego finału - pojedynku Hamleta z Laertesem, w czasie którego giną wszystkie główne postacie tragedi: Hamlet i Laertes (zabijają siebie nawzajem), królowa (wypija wino z trucizną przeznaczone dla Hamleta) i król, zabity przez Hamleta.

Dramat napisany przez Szekspira opiera się na faktach, które autor zaczerpnął z kronik, m.in. z duńskiej kroniki Saxo Grammaticusa z XVII wieku. Korzystał z obecnego w dramatopisarstwie tamtego okresu schematu tragedi zemsty, na który składały się takie elementy jak: zemsta i nawołujące do niej duchy i zjawy, postać dobrego i złego władcy, samobójstwo jednego z bohaterów, czasem także kazirodztwo, skłonności bohaterów do monologów. Szekspir korzystając z ramowego schematu zmienia go jednak w niektórych częściach tragedi. Niektórzy znawcy twórczości Szekspira twierdzą, iż prawzorem dla Hamleta była sztuka Tomasa Kydowa, który korzystał z tych samych co Szekspir kronik. ****

Hamlet jest bardzo zagadkową postacią . Jego niezwykle skomplikowany charakter i pełna niejasności postać , przez wieki intrygowała twórców teatru i literatury, pobudzając do nieskończonych dyskusji i rozważań filozoficznych. Hamlet to postać wielowymiarowa ,którą poddaje się różnym interpretacjom psychologicznym. Dowodem na to jest fakt, iż ta tragedia szekspirowska została zekranizowana ponad sześćdziesiąt razy, a osoba Hamleta była wciąż inaczej interpetowana przez reżyserów. Książę duński żyje w swoim własnym świecie , wychowany na literaturze klasycznej ceni sobie piękno. Z powodu konieczności zemsty przeżywa wewnętrzny kryzys, toczy z sobą wewnętrzną walkę - spór pomiędzy dobrem a złem, między sumieniem i etyką, a żądzą zemsty i honorem. Z jednej strony pragnie pomścić śmierć ojca, z drugiej zaś, wolałby być po prostu obserwatorem, stać z boku. Wie, że śmierć Klaudiusza nie przywróci mu ojca. Ma poczucie otaczającego go chaosu. W momencie, gdy wkłada maskę i udaje obłąkanego, doskonale zdaje sobie sprawę z faktu, iż odpowiedzialny jest nie tylko za swój los, ale i za los najbliższych. Według niego była to jedyna droga do zrealizowania swego celu. Sam o swym zachowaniu powiedział : ,,Choć to szaleństwo, jest w nim przecież metoda". Tak naprawdę szalenstwem , była jego niepewnośc. Inne słowa Hamleta to ,,Żeby być dobrym , okrutnym być muszę." Na pierwszy rzut oka, można stwierdzić, iż zdanie to jest absurdem. Dobro..okrucieństwo...Dwa antonimy , przeciwieństwa. Z drugiej strony doskonale przedstawiają jego sytuację. Cenił on ludzkie życie i człowieka, jako najdoskonalszy twór Boga, lecz z drugiej strony był człowiekiem honoru, a to wymagało pomszczenia śmierci ojca. Książę z wrażliwego i kochającego człowieka staje sie przebiegły i nieufny. Wiedział, iż musi działać nadzwyczaj ostrożnie i roztropnie, wedle sentencji : ,,Quidquid agis prudenter agas et respice finem", czyli : ,,Cokolwiek czynisz - czyń ostrożnie i przewiduj koniec". Pozostaje pytanie, czy Hamleta należy podziwiać ? Czy on pokazuje nam jak żyć ? Zemsta dopełniona, wokół mnóstwo trupów, on, ostatkiem sił zabija mordercę swego ojca. Jego przyjaciel Horacy ma opowiedzieć wydarzenia, aby wszyscy wiedzieli, co naprawdę się stało. Czy nie poniosł on jednak zbyt wysokiej ceny przez zaślepienie pragnieniem zemsty? Hamleta nie można jednoznacznie ocenić, każdy może spojrzeć na niego z innej strony. Jedni powiedzą , iż jest on bohaterem, który poświęcił wszystko, ponieważ kochał swego ojca i chciał go pomścić. Drudzy , że był on zwykłym szaleńcem, któremu pragnienie zemsty odebrało rozum .

Hamlet wykazuje postawę życiową zwaną hamletyzmem. Polega ona na ciągłym wewnętrzym konflikcie między myślą a pragnieniem czynu. Hamletowi skłonność do autorefleksji uniemożliwiła działanie. Należy się zastanowić, dlaczego Hamlet nie chciał od razu dokonać zemsty za śmierć swego ojca ? Nie potrafił przystosować się do reguł panujących w rzeczywistości, miał poczucie wyobcowania, samotności i niezrozumienia. Każdy jego problem niósł za sobą mnóstwo przemyśleń. Czy był tchórzem i przepełniał go lęk ? Wiedział, iż umrze? Bał się Klaudiusza ? Czy może był po prostu na tyle mądry, iż wiedział, że musi zachować zdrowy rozsądek i ostrożność, dlatego nie chciał podejmować pochopnych decyzji ? Za priorytet postawił sobie poznanie prawdy, gdyż to ona mogła wyznaczyć mu drogę, którą powinien iść. Kiedy przekonał się o prawdziwości słów ojca, zemsta stała się dla niego celem. Dla Hamleta zadanie to miało bardzo duże znaczenie, nie traktował go tylko jako osobisty porachunek, lecz także chciał naprawić całe państwo, wyzwolić je z pogłębiającego się zepsucia . Dowodem na to są jego słowa : ,,Źle się dzieje w państwie duńskim" . Bohater szekspirowskiej tragedii wypełnił swój cel, zamordował Klaudiusza, ale czy nie zapłacił za to zbyt wysokiej ceny ?Szła za nim smierć nie tylko tych, których nienawidził, ale również tych, których kochał. Ciągle wątpił w słuszność swych decyzji, chociaż w konsekwencji umarł z dumą. Umarł , by być wierny swojemu honorowi. Dał świadectwo prawdzie i z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku tron i losy Danii przekazał w ręce Fortynbrasa, jednego z niewielu "sprawiedliwych". Jego ostanie słowa brzmiały "Reszta jest milczeniem". Można powiedzieć, że Hamlet przegrał walkę z otaczającym go, bezwzględnym światem, w którym liczy się tylko władza i zatracone zostały wszystkie wartości moralne. Hamlet nie nadawał się do życia w takim świecie, był zbyt wrażliwy i cała ta sytuacja stanowiła dla niego ciężar ponad jego siły. Należy tu przytoczyć wiersz Zbigniewa Herberta pt .: "Tren Fortynbrasa". Jest nawiązaniem do tragedii W. Szekspira . W swoim wierszu poeta próbuje przedstawić wydarzenia, które miały miejsce po śmierci Hamleta. Cały wiersz jest monologiem Fortynbrasa..Fortynbras stwierdza: ,,Tak czy owak musiałeś zginąć Hamlecie nie byłeś do życia, wierzyłeś w kryształowe pojęcia , a nie w glinę ludzką, żyłeś ciągłymi skurczami jak we śnie łowiłeś chimery, łapczywie gryzłeś powietrze i natychmiast wymiotowałeś, nie umiałeś żadnej ludzkiej rzeczy , nawet oddychać nie umiałeś ".

Podobną postawę rozczarowanego idealisty, który nie może zmobilizować się do czynu, prezentuje bohater dramatu Juliusza Słowackiego, o którym mówi się, iż jest polskim Hamletem. Młody, 15-letni Kordian jest chłopcem trawionym romantyczną “choroba wieku”: apatią, niechęcią do życia i poczuciem jego bezsensu, zmaga się z ,,bólem istnienia ". Chce dokonać czegoś wielkiego, zapisać się w pamięci wszystkich ludzi, ale podobnie jak bohater szekspirowski , nie może odnaleźć się w rzeczywistości. To postać bardzo wrażliwa , miota nim wiele uczuć, jest nieszczęśliwie zakochany. Podobnie jak Hamlet, wykazuje słabość psychiczną, mówi :„ gdzie inni oddychają - ja tracę oddech”. W pierwszym akcie dramatu próbuje on znaleźć odpowiedź na pytanie, które stawiał sobie Hamlet i które dziś zadaje sobie niejeden młody człowiek: jak żyć? Jaką drogę wybrać? Bohater ma poczucie wyjątkowości, zdaje sobie sprawę z rozmaitych talentów, które posiada, ale boi się, czy będzie potrafił odpowiednio je wykorzystać, czy zrobi z nich właściwy użytek. W czasie wędrówki po Europie doznaje kolejnych rozczarowań. Coraz bardziej zdaje sobie sprawę z faktu, iż świat daleki jest od doskonałości. Budzi się w nim buntownik, chce walczyć za swoją ojczyznę.. Jest przekonany o swojej sile, zdeterminowany do działania, gotów nawet poświęcić swoje życie.
Drugą postacią, jaką przytoczę, a która miała dość dużo wspólnego z bohaterem szekspirowskim, jest Tomasz Judym , bohater powieści Stefana Żeromskiego pt.: ,,Ludzie bezdomni". Nazywany jest on dzisiejszym Hamletem. Mimo iż wywodzi się on z ubogiej rodziny robotniczej zdobywa wykształcenie. Przez całe życie zmaga się z kompleksem człowieka ubogiego. Po ukończeniu studiów, jako lekarz , pragnie za wszelką cenę, kosztem własnego szczęścia zmienić świat, a konkretnie sytuacje najuboższych warstw. Judym bardzo szybko ponosi pierwszą porażkę, gdyż wszystkie swoje działania podporządkowuje jednemu celowi: zwalczeniu całkowicie biedy. Judym, podobnie jak Hamlet, czy Kordian, wszystko stara się załatwić sam, nie szuka pomocy wśród innych ludzi. Odrzuca szczerą miłość ukochanej Joasi( tak jak Hamlet – Ofelii), gdyż sądzi, że odciągnęłaby go od wytyczonego celu. Życie Judyma było nieustannym i raczej nieudolnym zmaganiem się z otaczającą go rzeczywistością, jako cel postawił sobie rzecz praktycznie niemożliwą do zrealizowania.

Podsumowując, każdy z tych bohaterów podporządkował swoje życie jednemu celowi i stracił umiejętność trzeźwego podejmowania decyzji. Ich postawa może być dla nas przestrogą, abyśmy nie starali się osiągnąć czegoś za wszelką cenę, żebyśmy nie dążyli do celu „po trupach”. Gdy przyjmiemy taką postawę, nie tylko nie osiągniemy w pełni swojego celu, ale również wiele stracimy. Tak naprawdę, zwykły człowiek, może utożsamiać się z bohaterami literackimi - Hamletem, Kordianem, Tomaszem i wieloma innymi. Naszym światem również rządzą wartości, którym nie jesteśmy w stanie się przeciwstawić. Czasem próbujemy, lecz to doprowadza nas do rozterek i wniosku, że nie warto, bo kosztuje nas to zbyt wiele wysiłku. Zmaganie się ze światem i samym sobą było, jest i będzie nieodzownym elementem ludzkiego życia. My -zwłaszcza młodzi ludzie, podobnie jak bohaterowie literaccy, codziennie zmagamy się z wieloma problemami, stajemy przed trudnymi wyborami. Zastanawiamy się , czy powinniśmy robić to, co dyktuje nam serce, czy to co nakazują nam obyczaje i co sugerują inni. Nie zawsze wybieramy dobrą drogę, a nawet jeśli - nie potrafimy przez nią przejść bez potknięć. Często osiągamy swój cel, ale za jaką cenę ? Czy nie jest ona czasem za wysoka ? ,,Wyścig szczurów" coraz bardziej trwa. Hamlet całkowicie poświęcił się zemście, Judym, pomocy ludziom. Chcieli ,,przywrócić świat do normy". Hamleta i Judyma łączy również motyw nieszczęśliwej miłości, a raczej poświęcenia jej dla celów wyższych .

Powinniśmy wyciągnąć wnioski z zakończenia tragedi szekspirowskiej. Ludzie nie powinni w życiu podporządkowywać się tylko jednej idei. Wielu niestety tak właśnie robi. Odrzuca miłośc, poświęca się pracy, karierze. Nie widzi lub nie chce widzieć, iż w zyciu są jeszcze inne wartości takie jak : dom, rodzina, miłość, przyjaźń . Ludzie powinni pomagać sobie nawzajem, ponieważ człowiek jest istotą społeczną. Nie powinniśmy jak Hamlet czy Tomasz Judym odrzucać bliskich i działać na własną rękę. W obliczu poważnych decyzji powinniśmy się dobrze zastanowić i przewidzieć konsekwencje każdego czynu.

***** zaczerpnięte ze strony http://hamlet.klp.pl/

Bibliografia :
Słownik terminów literackich, wyd. ,,GREG" , Kraków 2004
Wiliam Szekspir ,,Hamlet"
Zbigniew Herbert "Tren Fortynbrasa" http://eduseek.interklasa.pl/artykuly/artykul/ida/1624/idc/5/
http://hamlet.klp.pl/
http://kordian.klp.pl/
http://ludzie-bezdomni.klp.pl/
Opracowanie ,,Hamlet", wyd. ,,Greg"
http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/15277.html
,, Hamletyzm" http://prace.sciaga.pl/17521.html
http://www.teatry.art.pl/!recenzje/hamlet_bar/resztaj.htm
Opracowanie ,,Hamlet", wyd. ,,Greg"
http://www.anthropos.us.edu.pl/teksty/tekstB1.htm