Edward Gierek

Edward Gierek (ur. 6 stycznia 1913, Porąbka – zm. 29 lipca 2001, Cieszyn), polski polityk, działacz komunistyczny I sekretarz KC PZPR od 20 grudnia 1970 do 6 września 1980.

Młodość
Edward Gierek urodził się w rodzinie robotniczej we wsi Porąbka niedaleko Sosnowca w Zagłębiu Dąbrowskim. Kiedy miał 4 lata jego ojciec, który był górnikiem, zginął w wypadku w kopalni. Matka ponownie wyszła za mąż, po czym rodzina wyemigrowała za chlebem do Francji. Tam Edward Gierek zaczął pracować już w wieku 12 lat, początkowo na roli, potem w kopalni soli potasowej. W wieku 17 lat wstąpił do związków zawodowych i polskiej sekcji Francuskiej Partii Komunistycznej. Wysiedlony karnie do Polski w roku 1934, odbył w kraju służbę wojskową i po zmianie stanu cywilnego w 1937 roku wyemigrował do Belgii. Pracował tam w kopalni węgla kamiennego w Limbourgu.
W Belgii nauczył się płynnie mówić po francusku i w mniejszym stopniu flamandzku, co później wykorzystywał jako I sekretarz i przywódca kraju do osobistych kontaktów z zachodnimi przywódcami. W czasach okupacji niemieckiej działał w belgijskim ruchu oporu. W tamtych czasach nabawił się również pylicy płuc (co później było w Polsce wielokrotnie wykorzystywane propagandowo). Gierek pełnił też w Belgii funkcję przewodniczącego Rady Narodowej Polaków i Związku Patriotów Polskich.

Kariera polityczna
W roku 1948 roku z żoną i dwoma synami wrócił do Polski. W latach 1949-1954 był sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Członkiem KC PZPR został w 1954. W latach 1956-1970 sprawował wiele funkcji partyjnych, szybko piął się po szczeblach kariery: był członkiem Biura Politycznego KC PZPR oraz I sekretarzem KW PZPR w województwie katowickim, które nazywano gierkowym "księstwem udzielnym".

Sprawowanie władzy
Pod koniec lat sześćdziesiątych wyrósł na naturalnego przywódcę partii komunistycznej i po krwawo stłumionym wystąpieniu robotników w grudniu 1970 zastąpił skompromitowanego Gomułkę na stanowisku I sekretarza KC PZPR, z poparciem Edwarda Babiucha i Franciszka Szlachcica. W wielu kręgach Gierka uznawano za robotniczego populistę. To wtedy (początek 1971) zasłynął swym wiecowym zawołaniem "No to jak, towarzysze, pomożecie?" podczas spotkania z robotnikami w Stoczni Szczecińskiej, na które odpowiedziano jedynie nieśmiałymi oklaskami, choć propaganda przedstawiając sukces Gierka zastąpiła je później gromkim "Pomożemy!".

Gierek, pierwszy przywódca komunistycznej Polski, wychowany na "burżuazyjnym" zachodzie, starał się - w miarę możliwości - przybliżać kraj do wzorców zachodnich, nie rezygnując jednak z pryncypiów ustroju komunistycznego. W porównaniu z szarym okresem rządów Gomułki czasy Gierka wyróżniają się raczej pozytywnie. Oto skrócony bilans jego rządów:
W latach siedemdziesiątych zaciągnął na Zachodzie kredyty na rozwój kraju. Nastąpiło znaczne przyspieszenie rozwoju gospodarczego. Rozpoczęto zwiększanie wydatków konsumpcyjnych z około 25% PKB do prawie 40%, co dało poprawę stopy życiowej obywateli trudną później do utrzymania.

W latach 70. nastąpił rozwój przemysłu i budownictwa. Budowano do 300 tys. mieszkań rocznie. Wielką rolę odegrało tu budownictwo żelbetowe z prefabrykatów oparte na technologii tzw. "wielkiej płyty". Unowocześniono sieć dróg krajowych prowadząc obwodnice wokół większości miast, oraz budując wiele dwupasmowych dróg wylotowych i wiaduktów nad liniami kolejowymi. Zaczęto budować pierwsze autostrady oraz drogi szybkiego ruchu (Zobacz: gierkówka). Polska stała się producentem wielu wysokiej jakości nowoczesnych produktów przemysłowych o standardzie akceptowanym na Zachodzie. Zmechanizowano w dużym stopniu rolnictwo oraz wprowadzono wysokie zużycie nawozów sztucznych i innych środków chemicznych. Przeprowadzono pewne reformy oświaty. Wielu inwestycji nigdy nie ukończono.

Olbrzymie otwarcie na świat i rozległe kontakty handlowe Polski, także z państwami kapitalistycznymi, było możliwe m.in. dzięki rozważnym krokom biura politycznego.
Edward Gierek starał się prowadzić politykę zagraniczną bardziej otwartą na kraje zachodnie niż jego poprzednik. Związane było to z panującym wówczas okresem odprężenia w stosunkach międzynarodowych. Wyrazem tego były m.in. liczne spotkania z kolejnymi amerykańskimi prezydentami Nixonem, Fordem i Carterem, niemieckim prezydentem Walterem Scheelem i kanclerzem Willy Brandtem, oraz przede wszystkim z ówczesnym prezydentem Francji Valrym Giscardem d'Estaingem, z którym Edward Gierek mógł swobodnie porozumiewać się w języku francuskim.

Polityka polska była wtedy bardziej niż kiedykolwiek w czasach Polski komunistycznej niezależna w stosunku do ZSRR (oczywiście nadal w ograniczonych ramach), mimo formalnego wpisania do konstytucji "wieczystej przyjaźni" w 1976 roku oraz takich kontrowersyjnych gestów jak przyznanie Leonidowi Breżniewowi orderu Virtuti Militari). Z czasem jednak Związek Radziecki, widząc duży rozwój Polski, żądał również profitów dla siebie, stąd Polska zaczęła wygrywać coraz więcej "intratnych" kontraktów na realizację szeregu inwestycji za wschodnią granicą.

Gierek i jego ekipa dążyli też do normalizacji stosunków z Watykanem, szczególnie po wyborze Karola Wojtyły na tron papieski.
Polska w latach 70. stała się cenionym wykonawcą robót budowlanych w wielu krajach arabskich, m.in. w Iraku i Libii.
Protesty robotnicze w czerwcu 1976 w Radomiu, Ursusie i kilku innych miastach. Brutalne represjonowanie uczestników (ścieżki zdrowia, wyrzucanie z pracy) spowodowało powstanie opozycji demokratycznej. Wtedy to powstały KOR, ROPCiO, KSS KOR i Wolne Związki Zawodowe. Rozpoczęło się reglamentowanie szeregu towarów, m. in. wprowadzono kartki na cukier. Jednak propaganda sukcesu nie pozwalała ówczesnym władzom na jakąkolwiek korektę linii rozwojowej gospodarki.
Dekada lat 70. w Polsce to również niekwestionowany złoty okres polskiej kultury i nauki, na które były ponoszone przez państwo naprawdę wysokie nakłady.

Odsunięcie od rządów
Upadek Gierka był związany z falą strajków w lipcu/sierpniu 1980 i powstaniem NSZZ "Solidarność". Jeszcze przed podpisaniem porozumień sierpniowych oficjalne komunikaty prasowe podawały, że Edward Gierek przekazał tymczasowo władzę Stanisławowi Kani ze względu na chorobę serca i konieczność hospitalizacji. 6 września 1980 roku, na VI Plenum PZPR formalnie zdecydowano o odebraniu Gierkowi stanowiska I Sekretarza KC PZPR i wybrano w jego miejsce Stanisława Kanię. 2 grudnia został usunięty z Komitetu Centralnego PZPR.
W stanie wojennym na polecenie generała Jaruzelskiego został internowany. W ramach represji odebrano mu emeryturę (do końca życia pobierał rentę z Belgii). Ostatnie lata Edward Gierek spędził w swojej willi w Ustroniu, gdzie często spotykał się z Januszem Rolickim – czołowym obrońcą jego postaci przed atakami SLD i krytyką ugrupowań solidarnościowych. Były przywódca PZPR zmarł w lipcu 2001 roku. Pochowany został w Sosnowcu Zagórzu. Zgodnie z jego życzeniem był to pogrzeb świecki.

Starszy syn Edwarda Gierka, Adam był od października 2001 roku do czerwca 2004 roku senatorem RP. Obecnie jest posłem do Parlamentu Europejskiego.
W ostatnich latach mocno wzrasta popularność Edwarda Gierka. W 2002 roku w Sosnowcu, dla upamiętnienia jego osoby i dokonań, powstało Społeczne Ogólnopolskie Stowarzyszenie im. Edwarda Gierka, na początku 2003 roku wybudowano we Włocławku rondo im. Gierka, jego imię otrzymało także rondo im. Gierka w Piotrkowie Trybunalskim, kilkanaście szkół na terenie kraju pretenduje do otrzymania jego imienia, a ponad 50% Polaków (sondaż CBOS z 2001 roku) pozytywnie ocenia to, co Gierek zrobił dla kraju. Tak duży wzrost popularności Gierka podlega obecnie rozległej analizie w mediach, jego oceny są jednak rozbieżne, zależne od życiowych doświadczeń i poglądów politycznych wypowiadających się osób.