Co rozumiemy przez pojęcie Ja?

POJĘCIE JA

Dlaczego zajmujemy się pojęciem Ja?

Po pierwsze dlatego, że dotyczy ono wielu zjawisk z codziennego życia. Do niego odwołują się np. pojęcia samokontroli, poczucia własnej wartości, samolubności czy miłości własnej. Po drugie Ja wpływa na sposób postrzegania świata. Pojawia się w okresie niemowlęcym i w znacznym stopniu decyduje o tym, jak dziecko konstruuje rzeczywistość. Posiadając zdolność odróżniania siebie od innych i zastanawiania się nad sobą, posługujemy się naszym obrazem samych siebie w celu oceny i porządkowania napływających informacji. Nie chodzi tylko o doznawanie siebie, ale również o funkcjonowanie całego systemu człowieka. Pojęcie Ja pomaga nam zrozumieć niespójne i oderwane od siebie zjawiska (ludzie zachowują się inaczej jak mają cel, a inaczej gdy go nie maja). Ja jest ważnym wymiarem naszego doświadczenia i konstruowania świata, odgrywa wielka rolę w naszym zachowaniu.

Jak powstaje Ja?

Większość psychologów uważa, że Ja nabywa się około 3 miesiąca życia. Później można rozróżnić różne etapy rozwoju poznawania samego siebie od niemowlęctwa do wieku młodzieńczego. Jest możliwe, że samoświadomość charakteryzuje jedynie człowieka i wielkie małpy a inne zwierzęta posiadają jedynie zdolność spostrzegania samego siebie. Duże znaczenie ma rozróżnienie spostrzegania siebie i samoświadomości. U niemowlęcia można tylko obserwować zachowanie w różnych sytuacjach i zastanawiać się czy odróżnia swoje działania od działań innych ludzi, a także czy reaguje w sposób wskazujący na rozpoznanie siebie i jest siebie świadome. Spostrzeżenia dotyczące zachowań związanych z Ja są uzupełniane danymi dotyczącymi rozwoju w różnych dziedzinach. Niektórzy psychologowie łączą rozwój poczucia podmiotowego Ja z rozwojem poznawczym.

Poglądy na temat Ja

1. Fenomenologiczna teoria Carla Rogersa

Powstała wtedy, gdy jeszcze inni psychologowie nie zajmowali się tym zagadnieniem. Carl Rogers jako pierwszy zorientował się, że jego klienci patrzą na świat przez pryzmat swojej osobowości. Spostrzeżenia te składają się na indywidualne pole fenomenologiczne, obejmujące dane świadome i nieświadome. Zdrowi ludzie kształtują się pod wpływem spostrzeżeń świadomych, choć pole fenomenologiczne jest własnością człowieka. Dlatego można patrzeć na świat oczami innych i rozumieć znaczenie jakie mu przypisują. Najważniejszą częścią tego pola jest pojęcie własnej osoby, które stanowi zorganizowany i spójny wzór spostrzeżeń. Ulega ono zmianą, ale zachowuje ten sam charakter.

2. Psychoanalityczna koncepcja Ja:

Freud i jego zwolennicy nie przykładali wielkiej wagi do pojęcia Ja. Pojęcie Ja nie znajdowało się w centrum teorii psychoanalitycznej. Tylko ta teoria skupiała się na popędach-instynktach oraz na konflikcie między nimi, a rzeczywistością albo superego. Harry Stack Sullivan (amerykański psychiatra) opracował alternatywne podejście do psychoanalizy, nazywane interpersonalną szkołą psychiatrii. Położył on nacisk na rozwój więzi między niemowlęciem a matką. Jego zdaniem Ja kształtuje uczucia doznawane podczas kontaktu z innymi osobami. Dlatego zauważamy znaczącą różnice w zachowaniu niemowlaków gdy pokazujemy im miłą twarz i złą. Psychologowie prowadzą różne badania na temat rozwoju niemowlaków do jednego z takich badań należy tzw. przechodzenie przez przepaść polega ono na ustawieniu dziecka ok. 12 miesięcznego nad wizualną przepaścią a po drugiej stronie jego matkę, która nawołuje dziecko. Jeśli dziecko odczuwa strach i nie przechodzi na drugą stronę wiadomo, że nie osiągnęło jeszcze potrzebnego do zinterpretowania tej sytuacji doświadczenia.

3. Społeczno-poznawcza koncepcja Ja:

Podstawowe elementy pojawiły się w pracach George'a Kelly'ego który opracował teorie konstruktów osobistych. Konstrukty tworzą system w którym jedne z nich są podrzędne, inne nadrzędne. Wyróżnić można konstrukty centralne, które maja podstawowe znaczenie i są trudne do zmiany oraz peryferyjne o mniejszym znaczeniu- zmiany w ich obrębie nie mają zasadniczych konsekwencji dla funkcjonowania całego systemu. Każdy konstrukt ma dwa bieguny. Przeciwieństwem własnego Ja może by7ć Nie-Ja co daje konstrukt Ja- Nie-Ja.
Społeczna poznawcza koncepcja Ja obejmuje zarówno jej aspekty strukturalne, jak i wpływ obrazu siebie na przetwarzanie informacji. Mogłoby się wydawać, że Ja w ujęciu społeczno-poznawczym jest w porównaniu z ujęciem fenomenologicznym albo psychoanalityczny jest zimne i wyobcowane.


Teoria ukierunkowań Ja Higginsa

Łączy koncepcje Ja wynikające z założeń psychologii społeczno-poznawczej oraz teorii relacji z obiektem. Ukierunkowania Ja to standardy, którym jednostka ma sprostać. Tak jak inne schematy Ja, są one strukturami poznawczymi wpływającymi na sposób przetwarzania informacji. Mogłoby się wydawać, że koncepcja Higginsa jest zgodna z tradycyjnym ujęciem społeczno-poznawczym. Charakteryzuje się ona silnym naciskiem na własne standardy mający typowy społeczno-poznawczy charakter.

Niewątpliwie obecnie Ja cieszy się ogromnym zainteresowaniem. Jest to zbyt ważne pojęcie, aby mogło odejść w niepamięć. Nie zniknie ono nigdy choć jego znaczenie może wyblaknąć zwłaszcza na skutek badań nad innymi koncepcjami.