Starożytność - w historiografii dotyczącej Europy i Bliskiego Wschodu okres dziejów najstarszych cywilizacji od ok.4000 p.n.e. do III - VII w.n.e
Wielcy starożytni filozofowie
Sokrates
Żyjący w latach 469 - 399 p.n.e. w Atenach nie pozostawił żadnego dzieła (poglądy znane dzięki uczniom przede wszystkim Platonowi); skazany na śmierć (przyjmuje ją z godnością) za próbę zepsucia młodzieży i bezbożności.
Pierwszy moralista w filozofii - ostateczny cel ludzkiego działania to dobro, które jest sumą cnoty i szczęścia. Szczęście - możliwość zaakceptowania siebie i swojego losu; uważał ze "sumienie" mówi człowiekowi co dobra a co złe.
Pragnie zmusić ludzi do samodzielnego myślenia, do ścisłego definiowania (nie chciał pouczać ludzi tylko z nimi rozmawiać); rozpoczyna od zadawania pytań i zmusza swojego rozmówcę by ten dostrzegł słabości w swoim sposobie myślenia, żeby rozróżniał co jest prawdziwe a co nie; sam siebie określa jako tego "który wie, że nic nie wie"
Twierdził że konkretna wiedza jest podstawą prawdziwej cnoty; prawdziwe poznanie pochodzi z wnętrza każdego człowieka, w tym celu należy "używać" rozumu i do tego chciał zmusić Sokrates ludzi, kładąc nacisk na znaczenie rozumu. Sokrates stał się pierwszym racjonalistą; ludzkie występki wynikają z niewiedzy.
Platon
Najwybitniejszy uczeń Sokratesa żyjący w latach 428 - 348 p.n.e. założyciel akademii na której wykładał własne poglądy; swoją filozofię prezentuje w 28 "Dialogach".
Twórca systemu idealistycznego - rzeczywistość materialna jest odbiciem istniejącej przed nią i ponad nią idei. Idea nie istnieje w świecie poznawanym przez zmysły, lecz w świecie, który można poznać rozumowo (idealizm obiektywny)
Uważał, że dusza ludzka jest nieśmiertelna i stanowi siedlisko rozumu, jest niematerialna i może zajrzeć do świata idei, zanim dusza oblekła się w ciało istniała w świecie idei, wchodząc do ciała zapomniała o świecie idei ale w kontakcie ze światem przypomina sobie różnie rzeczy, mające jednocześnie świadomość tego, że widzi marne kopie idei. Dusza jest nieśmiertelna, jest uwięziona w ciele człowieka i może się z niego oswobodzić dopiero po śmierci.
Arystoteles
Uczeń Platona, żyjący w latach 384 - 322 p.n.e. twórca perypatetyków (przechadzających się - uczniowie pobierali lekcje spacerując z wykładowcą); nauczyciel Aleksandra Wielkiego
Uporządkowała całą dotychczasową wiedzę; twórca "Poetyki"
Krytykuje idee Platona; jeżeli istnieje coś takiego jak idea, to nie zaistniała ona poza światem ludzkim, ale stworzył ją człowiek obserwujący wiele rzeczy tego samego rodzaju i ustalając wiele cech, które pasują do wszystkich danych rzeczy
Świat składa się z rzeczy, będących zespołem materii (to z czego coś jest zrobione) i formy (czyli szczególnych właściwości danej rzeczy).
Twórca podstaw logiki.
Człowiek będzie szczęśliwy wtedy, gdy wykorzysta wszelkie swoje zdolności i możliwości.
Filozofia złotego środka.
Trzy formy szczęścia:
- życie wśród przyjemności i namiętności
- życie odpowiedzialnego i wolnego obywatela
- życie badacza i filozofa
Starożytni rzeźbiarze
Agesandros z Rodos
Agesandros z Rodos - grecki rzeźbiarz działający ok. 150 p.n.e. Wywodził się z tak zwanej szkoły rodyjskiej, będącej od czasów Lizypa jednym z głównych ośrodków rzeźby hellenistycznej. Uważany jest za przedstawiciela kierunku nazywanego antycznym barokiem.
Antenor
Antenor, - rzeźbiarz ateński działający ok. 540 - 500 p.n.e., jeden z wybitniejszych twórców okresu późno archaicznego. Jego ojcem był prawdopodobnie malarz Eumaros.Antenorowi przypisuje się nowatorskie rozwiązania artystyczne, np. oderwanie rzeźby reliefowej od tła, co wzmocniło wrażenie trójwymiarowości. Prawdopodobnie wykonał dekoracje świątyni Apollina w Delfach (520 - 510 p.n.e.), jako pierwszy użył tam marmuru do dekoracji tympanonu.Sławę współczesnych przyniosły mu rzeźby tyranobójców: Harmodiosa i Aristogejtona (ok. 506 p.n.e.), pierwszego pomnika historycznego w Atenach. Rzeźby, prawdopodobnie marmurowe, stanęły na agorze. W 480 p.n.e., po zdobyciu Aten, Kserkses I wywiózł pomnik do Suzy. Został on zwrócony miastu po prawie 150 latach przez Aleksandra Wielkiego. Na agorze stanęli Tyranobójcy autorstwa Kritiasa i Nesiotesa, uczniów Antenora, wykonani z brązu na przełomie 477/476 p.n.e. Prawdopodobnie twórcy wzorowali się na wywiezionym pomniku. Wersja uczniów jest znana dzięki rzymskiej kopii znajdującej się w Muzeum Narodowym w Neapolu.Oryginalnym dziełem Antenora, które dotrwało do naszych czasów jest kora (wolno stojąca figura kobiety) powstała prawdopodobnie pomiędzy 530 a 520 p.n.e., ustawiona w przyczółku świątyni Ateny na Akropolu. Ponadnaturalnej wysokości figura, której duże fragmenty, na podstawie których zrekonstruowano całość, odnaleziono w 1886 roku. Znajdująca się obecnie w Muzeum Akropolu kora Antenora, jest uważana za jeden z piękniejszych przykładów późnoarchaicznej rzeźby greckiej.
Fidiasz
Fidiasz (gr. Pheidias) (ok. 490 p.n.e. - ok. 420 p.n.e.) - rzeźbiarz grecki, uważany za najwybitniejszego przedstawiciela greckiej rzeźby starożytnej okresu klasycznego. Syn Charmidesa z Aten, uczeń Hageladesa z Aten i Hegiasa z Argos. Przyjaciel i doradca Peryklesa. Kierował pracami rzeźbiarskimi na Akropolu ateńskim (447 p.n.e. - 432 p.n.e.); później działał w Olimpii. Wywarł decydujący wpływ na rozwój greckiej rzeźby monumentalnej
Kefizodot Starszy
Kefizodot Starszy - rzeźbiarz grecki (działał ok. 405 p.n.e. - 365 p.n.e.), ojciec i mistrz Praksytelesa.
Kefizodot Młodszy
Kefizodot Młodszy - rzeźbiarz grecki (działał ok. 325 p.n.e. - 275 p.n.e.), syn i uczeń Praksytelesa.
Lizyp z Sykionu
Lizyp z Sykionu - rzeźbiarz grecki (działał ok. 350 p.n.e. - 300 p.n.e.)Zasłynął z doskonałej techniki brązowniczej oraz odkrycia głębi i przestrzenności rzeźbiarskiej. Wprowadził także nowy kanon proporcji ciała ludzkiego (wysmuklony) - głowa równa 1/9 wyskości, zrealizowany w rzeźbie Apoksyomenos (ok. 330 p.n.e.).Styl Lizypa byl realistyczny, pomimo to rzeźby cechował indywidualizm i finezyjność. Lizyp portretował zwycięzców olimpijskich, rzeźbił bóstwa, alegorie, zwierzęta. Portretował filozofów oraz Aleksandra Wielkiego (należał do jego najbliższego otoczenia).
Jest autorem około 1500 rzeźb, z których najsłynniejsze to:
- Zeus z Tarentu
- Posejdon z Koryntu
- Kairos, tj. Okazja z Sykionu
- Psy na polowaniu
- Herakles Farnezyjski
- ALeksander z towarzyszami polujący na lwa.
Myron
Myron, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy greckich, tworzący w latach 480 - 445 p.n.e..Był obywatelem Aten, mimo że urodził się w Eleutherai (Beocja). Rzeźby i sztuki odlewu uczył się u Ageladasa. Do dnia dzisiejszego zachowały się dwa dzieła Myrona: Dyskobol i Atena i Marsjasz, o pozostałych wiemy dzięki przekazom poetów starożytności.Myron był mistrzem rzeźby realistycznej, dynamicznej i perfekcyjnej technicznie. Najczęściej przedstawiał postacie bogów (Zeus, Atena i Herakles w Herajonie), herosów, ale także atletów (oprócz słynnego dyskobola wiemy o Ladasie w Olimpii) - każdy z tych tematów pozwalał na ukazanie aktu męskiego. Słynne były również Myrona wizerunki zwierząt, zachwyt wzbudzała Jałówka na Akropolu
Pajonios z Mende (II poł. V w. p.n.e.) - rzeźbiarz grecki, pochodzący z Mende, przedstawiciel "stylu mokrych szat", uznawany za mistrza stylu. Tworzył w Olimpii, w okresie hellenistycznym. Jedynym zachowanym jego dziełem jest marmurowy posąg Nike. Niegdyś przypisywano Pajoniosowi autorstwo tympanonu w świątyni Zeusa w Olimpii.
Poliklet z Argos
Poliklet z Argos, rzeźbiarz grecki pochodzący z miasta Argos, żył i tworzył w V wieku p.n.e. także w Atenach i Olimpii.Najbardziej znane dzieła to: Doryforos i Diadumenos. Był uczniem Hageladesa. Twórca kanonu (systemu proporcji ludzkiego ciała) stosowanego w rzeźbie antycznej az do czasów Lizypa (IV wiek p.n.e.). Był założycielem szkoły rzeźbiarskiej w Argos działającej jeszcze długo po jego śmierci.Swoją teorię proporcji ludzkiego ciała zawarł w niezachowanym traktacie "Kanon", według którego stopa powinna być równa 1/6 ciała, głowa - 1/8, dłoń i twarz 1/10,natomiast wszystkie te wielkości winny być wielokrotnościami modułu, którym była długość palca u ręki. Praktycznym zastosowaniem swojej teorii uczynił rzeźbę mężczyzny niosącego włócznię "Doryforos". Inną znana jego rzeźbą jest "Ranna Amazonka", która pokonała w konkursie w Efezie rzeźbę Fidiasza o tym samym temacie.Uznanie starożytnych zyskała równiez jego "Hera" z Argos. W tym posągu wykonanym techniką chryzelefantyny Poliklet ukazał boginię nietypowo. Zazwyczaj przedstawiana była ona jako kobieta w wieku średnim, ubrana bardzo bogato, natomiast w ten posąg przedstawiał młodą,usmeichającą się Herę, ze skromnym diademem we włosach.
Praksyteles z Aten
Praksyteles z Aten (działał 370 p.n.e. - 330 p.n.e.) - rzeźbiarz grecki z okresu późnoklasycznego. Żył i tworzył głównie w Attyce. Był synem i uczniem Kefizodota Starszego, rzeźbiarza. Praksyteles zasłynął jako mistrz miękkiego modelunku, wdzięku, zmysłowości. Zainicjował akty kobiece w monumentalnej sztuce greckiej. Tworzył, podporządkowując swe dzieła układowi diagonalnemu osi symetrii rzeźb (po przekątnej).Rzeźbił w marmurze, brązie - jego posągi zwykle zakomponowane były w nowatorski sposób, we wdzięcznych, relaksowych pozach, w sytuacjach rodzajowych.W czasach starożytnych największą sławą cieszyły się 3 rzeźby: Eros w Tespiach, Eros w Parion, Afrodyta w Knidos.Ponadto znane są: Apollo Sauroktonos, Afrodyta z Knidos, Satyr odpoczywający.Hermes z małym Dionizosem w Olimpii, odkryty w 1877 r., długo uznawany był za oryginał, lecz jest prawdopodobnie kopią rzymską - nie do końca wiadomo, czy dzieła Praksytelesa, czy - innego twórcy.
Skopas z Paros
Skopas z Paros - rzeźbiarz i architekt grecki, działający ok. 370 p.n.e. - 330 p.n.e. na Peloponezie, w Karii i Jonii. Rywalizował z Praksytelesem.Jego sztuka rzeźbiarska nacechowana była patosem, dynamiką układu ciała i ekspresją twarzy. Z łatwością oddawał dramatyczne emocje: ekstazę, tęsknotę, cierpienie. k. 360 p.n.e. zaprojektował świątynię Ateny Aleja w Tegei w Arkadii na Peloponezie (styl dorycki); ok. 350 p.n.e. - rzeźbił fryz Mauzoleum w Halikarnasie; ok. 350 p.n.e. ozdabiał płaskorzeźbami świątynię Artemidy (Artemizjon) w Efezie.
Rzeźbił także dzieła wolno stojące, znane dziś głównie z rzymskich kopii:
- Afrodyta Pandemos w Elidzie;
- Herakles w Sykionie;
- Afrodyta na Samotrace;
- Szalejąca menada;
- Potos.