Polityka dynastyczna Władysława Jagiełły

POLITYKA DYNASTYCZNA WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY

Władysław Jagiełło, dzięki małżeństwu z Jadwigą, córką Ludwika Andegaweńskiego, stał się władcą Królestwa Polskiego, w którym panował w latach 1386- 1434. Na mocy unii w Krewie w 1385 roku zobowiązał się do połączenia Litwy z Królestwem Polskim. Jego polityka dynastyczna była uzależniona przede wszystkim od sytuacji, w jakiej znalazł się po śmierci Jadwigi w 1399 roku. Ich jedyne dziecko zmarło kilka dni wcześniej, w konsekwencji czego Jagiełło nie miał żadnego potomka, któremu mógłby przekazać koronę, a na dodatek śmierć Jadwigi osłabiła jego pozycję jako prawowitego władcy Polski.
Problem następstwa pojawił się stosunkowo późno, gdy król dysponował już własnym zapleczem politycznym. Po śmierci Jadwigi pojawił się pomysł, aby Jagiełło poślubił wnuczkę Kazimierza Wielkiego, Annę Cylejską. Do małżeństwa doszło w 1402 roku, jednak królowa po kilku latach zmarła, pozostawiając córkę Jadwigę. Zgodnie z postanowieniem unii horodelskiej z 1413 roku była ona uważana za następczynię króla. W 1417 roku Jagiełło niespodziewanie poślubił Elżbietę Granowską, trzykrotną wdowę i swoją matkę chrzestną. Małżeństwo to wywołało ogromne niezadowolenie, a po trzech latach Elżbieta zmarła. W 1422 roku Władysław ożenił się z Zofią (Sonką) księżniczką Holsztańską, córką Andrzeja Iwanowicza Holsztańskiego. Stało się to najprawdopodobniej za przyczyną księcia Witolda i wpływowego rodu Szafrańców. Młoda małżonka króla dość szybko skupiła wokół siebie niezadowolonych z ustępstw wobec Zygmunta Luksemburskiego, a z czasem zdołała zbudować własne, liczące się stronnictwo polityczne.
W październiku 1424 roku Jagielle wreszcie urodził się długo oczekiwany męski potomek, któremu nadano imię Władysław. Narodziny syna postawiły na porządku dziennym problem następstwa tronu. Kancelaria królewska po narodzinach Władysława wystawiła dokument, w którym potwierdzono jego prawa do dziedzictwa tronu i na wypadek śmierci króla jako regentów ustanowiono Zofię i Witolda. W kwietniu 1425 roku zwołano zjazd w Brześciu, na którym szlachta i miasta miały potwierdzić to prawo. Szlachta postawiła jednak twarde warunki: w zamian uznania prawa do tronu dla syna Jagiełły, zażądała potwierdzenia wszystkich dotychczasowych przywilejów dla szlachty i duchowieństwa. Ponadto jako projekt nowego przywileju zażądała, aby rozciągnąć prawo polskie na Ruś, Kujawy i ziemię dobrzyńską, obłożenia mieszczan podatkiem poradlnym w przypadku posiadania przez nich ziemi i zwolnienia dóbr kościelnych od uciążliwego obowiązku stacji królewskich. Odrzucono pomysł regencji Zofii i Witolda. Szlachta obiecała, że uzna Władysława jako następcę dopiero wtedy, kiedy potwierdzi on dotychczasowe przywileje i nada on, lub jeszcze jego ojciec, ten, którego zażądali. Władysław Jagiełło zgodził się na to, jednak na synodzie w Łęczycy w maju 1426 roku odwołał wszystkie zapewnienia. Jan Długosz przekazał, iż wiązało się to z cichą polityką Zygmunta Luksemburskiego, który odradził Jagielle wszelkich ustępstw na rzecz szlachty. Jagiełło zdecydował, iż zawrze odrębne układy ze szlachtą z każdej ziemi. Bezwzględnie na sukcesję dla jego syna zgodziła się szlachta ziemi lwowskiej, przemyskiej, halickiej, sanockiej i trembowelskiej, z tego powodu, iż dwór mógł kusić rozciągnięciem prawa polskiego na te ziemie. Za królem opowiedziały się również miasta. Jagielle było to niezwykle potrzebne, gdyż w 1426 roku urodził mu się drugi syn, Kazimierz, który jednak zmarł wkrótce po porodzie. Rok później urodził mu się następny syn, któremu nadano to samo imię.
Na przeszkodzie królewskim planom sukcesyjnym i polityce dynastycznej stanął pomysł koronacji Witolda, wysunięty przez Zygmunta Luksemburskiego. Zamieszania w tej kwestii również dodał skandal dworski wokół królowej. Zarzucono jej zdradę małżeńską, co postawiło pod znakiem zapytania legalność królewskiego potomstwa. Królowa jednak została oczyszczona z zarzutów.
Niedługo później Władysław Jagiełło przegrał walkę o sukcesję dla synów i znalazł się w bardzo trudnym położeniu. Z jednej strony musiał pójść na pewne ustępstwa wobec szlachty, a z drugiej zabiegał o wzmocnienie pozycji Witolda na Litwie, traktując go jako przeciwwagę dla rosnących wpływów małopolskiego obozu Zbigniewa Oleśnickiego. Ponadto samodzielna politycznie Litwa mogła decydować o uzyskaniu dziedzicznych praw do trony przez potomstwo króla. Władysław Jagiełło ugiął się wobec szlachty i w 1430 roku wystawił w Jedlni przywilej, który był spełnieniem brzeskich postulatów szlachty i stronnictwa Zbigniewa Oleśnickiego. Zgodnie z zasadą Nemine captivabimus nisi iure victum zapewniono nietykalność osobistą szlachty bez wyroku sądowego. Nad prawem dziedziczenia postawiono zasadę elekcyjności. Wybór monarchy miał się jeszcze odbywać w obrębie dynastii jagiellońskiej, ale był uzależniony od spełnienia przez króla stawianych mu warunków. W tym samym roku doszło również do spotkania w Wilnie Jagiełły i Witolda, gdzie ustalono, że wielki książę przyjmie ewentualną koronę królewską (Litwy) wyłącznie z rąk papieża (chodziło o odcięcie się od wpływów Zygmunta Luksemburskiego) i przekaże ją po swej śmierci temu z synów Jagiełły, który obejmie tron w Polsce. Spotkało się to ze sprzeciwem Zbigniewa Oleśnickiego, jednak wkrótce stało się to nieistotne, gdyż 27 października zmarł książę Witold. Przed śmiercią pełnię władzy na Litwie przekazał w ręce Władysława Jagiełły. W 1433 roku Jagiełło potwierdził przywilej jedleński w Krakowie, dodając również zapis, iż dostojeństwa kościelne zapewnione będą tylko szlachcie. Dzięki temu po śmierci Władysława Jagiełły Zbigniew Oleśnicki bez zwłoki przeprowadził koronację jego syna, nie czekając na jego pełnoletność. Plany biskupa były zgodne z życzeniami królowej wdowy, mógł więc liczyć na jej poparcie. Niedługo później ich drogi zdecydowanie się rozeszły, a pozycja Zbigniewa Oleśnickiego znacznie wzrosła i mogła zagrozić pewnym podziałom wewnątrz państwa.
Uważam, iż Władysław Jagiełło prowadził słuszną i jedyną z możliwych politykę dynastyczną, która i tak musiała stanowić pewne ustępstwa wobec polskiej szlachty. Dzięki jego zabiegom uzyskał koronę dla syna Władysława, a Kazimierz został wielkim księciem Litwy (w konsekwencji czego unia personalna pomiędzy Królestwem Polskim a Litwą faktycznie przestała istnieć). Polityka dynastyczna Władysława Jagiełły pośrednio prowadziła do skupienia pod panowaniem Jagiellonów krajów Europy Środkowej- w 1440 roku król Władysław II został obwołany przez szlachtę węgierską królem, natomiast Kazimierz przejął po jego śmierci w bitwie z Turkami pod Warną w 1444 roku władzę królewską w Polsce.
Należy dodać, iż dzięki zabiegom o sukcesję i polityce dynastycznej Jagiellonów na przełomie XV i XVI wieku państwa jagiellońskie obejmowały obszar od Dźwiny na północy po Adriatyk na południu oraz od górnej Wołgi na wschodzie po Las Czeski na południu.