Socjologizm pedagogiczny

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
im. Witelona w Legnicy

Agnieszka Hankiewicz

„ Socjologizm pedagogiczny”

Pedagogika opiekuńcza z promocją zdrowia
Rok I, grupa VI
Legnica, 2006/2007
-1-


Socjologizm pedagogiczny przełom XIX i XX - Europa zachodnia i środkowa.
Socjologizm pedagogiczny powstał z dążeń w procesie wychowawczym do uspołecznienia jednostki. Chodziło o wychowanie w procesie adaptacji ucznia do istniejących warunków społecznych (urabianie ucznia od zewnątrz tj przez grupę społeczną i otaczające środowisko). Nie zwraca uwagi na dobro indywidualne. Przedstawiciele: T.Hoobes, E.Durkheim, F. Znaniecki człowiek ma naturę egoistyczną. Każdy dąży do zaspokojenia władnych potrzeb nie liczy się z innymi. Pragnie innych wykorzystywać do własnych potrzeb. Istnieje możliwość konfliktu więc ludzie utworzyli społeczeństwo, które gwarantuje bezpieczeństwo, normalne życie, ład, pracowitość – to wytwory życia społecznego. Dobro jest w społeczeństwie. Społeczeństwo wywiera nacisk na jednostki i to właśnie jest wychowanie. Społeczeństwo, świat broni nas przed naturalnym egoizmem.
Organizacja procesu wychowywania – wychowanie w instytucji, wychowanie przez grupę, należy umieć funkcjonować z grupą, przekształcenie indywidualnych osób w grupę wykształca się dobrych członków społeczeństwa, budowanie poczucia związku z grupa. E.Durkheim dostrzegał wychowanie jako fakt społeczny narzucający się jednostką „siłą zniewalającą”. Siła ta wyraża określone wyobrażenia zbiorowe o wychowaniu człowieka jednocześnie o praktyce tego wychowania. Wychowanie zależy od społeczeństwa i przygotowania do życia w nim pokolenie dorosłe wychowuje pokolenie młodsze, które jest niedojrzałe społecznie. Występuje przymus społeczny w wychowaniu. Człowiek składa się z dwóch istot : biologiczna (samolubna i aspołeczna) i społeczna. Występuje dwojaka postać wychowania tyle wychowań ile grup. Wychowanie wielorakie bo jest w społeczeństwie tyle wychowania ile środowisk, ile grup, zależne od tego do jakiej roli społecznej przygotowujemy wychowanka. Jest jednorakie bo u podstaw różnych rodzajów wychowania środowiskowego leży naczelny i wspólny ideał człowieka. Ideał pedagogiczny to suma stanów psychicznych myślowych jakie społeczeństwo uważa za najważniejsze. Celem wychowania jest uspołecznienie młodego człowieka, przystosowanie do wymagań jakie stawia mu społeczeństwo. Kształtowanie indywidualne podporządkowane jest społecznemu. Ideał wychowania łączy wychowanie fizyczne, moralne i intelektualne. F,Znaniecki wychowanie według niego jest to działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik

-2-

będący kandydatem na członka grupy społecznej której zadaniem warunkującym faktycznie jej zmiany i metody jest przygotowanie tego osobnika do stanowisko pełnego członka.
Wychowanie jest procesem, które nigdy się nie kończy jest działalnością społeczną. Zwrócenie uwagi, że wychowanie musi być częścią kultury wychowanie nie musi być zawsze planowe. Wychowanie nie dotyczy tylko młodocianych bo trwa przez całe życie Wychowanie ma na celu wywołanie pożądanych zmian w ludzkim postępowaniu. Wychowawca – podstawowa osoba ma władzę ale wychowanek nie powinien się jej bać. Świadomie i celowo ma wpływ na jego wychowanie. Wychowanek- ktoś niedoskonały ale plastyczny łatwo go zmienić

Metody socjologiczne:
a) socjologizm pedagogiczny skrajny
b) socjologizm umiarkowany
c) socjologiczny punkt widzenia

Skrajny socjologizm pedagogiczny
Do przedstawicieli tego gatunku należą: E. Durkheim i F. Znaniecki. Wychowanie uważane jest za fakt społeczny-zarówno warunki kształtowania osobowości oraz nauczania jak też poszczególne fazy tych procesów zdeterminowane są społecznie Socjologizm w swej radykalnej formie pojmuje świadomość indywidualną jako wybór i część nierozłączną życia społecznego. Ta całkowicie odmienna od dotychczasowej interpretacja bytu psychicznego jednostki spowodowała, że i fakty wychowawcze zaczęto rozpatrywać z socjologicznego punktu widzenia i uważa za fakty społeczne.
Zakładając zaś społeczny charakter wychowania, twierdzi się z jednej strony, że społeczeństwo nie może istnieć i rozwijać się bez procesu wychowania, bez przystosowania jednostek do życia społecznego, z drugiej-że wychowanie może się odbywać jedynie w społeczeństwie. Wychowanie bowiem zmierza zawsze świadomie czy nieświadomie do tego aby urabiać jednostki ludzkie i zaprowadzić je do tych czynności zbiorowych, które społeczeństwo uważa za ważne i pożądane ponieważ jedynie wychowanie może usunąć przepaść, jaka ze wzrostem cywilizacji dzieli niedojrzałe wychowanie od obyczajów i
-3-

działalności pokolenia starszego, przeto przenoszenie celów,wartości i zwyczajów grupy, czyli oddziaływanie społeczne nie tylko zapewnia istnienia społeczństwa, ale stanowi po prostu jego istotę.

Umiarkowany socjologizm pedagogiczny
Teoria ta twierdzi, iż warunki społeczne mają znaczny wpływ na procesy wychowawcze, systemy szkolne i teorie pedagogiczne. Według tego kierunku szkoła jako układ częściowo zamknięty, pozostaje zasadniczym instrumentem wychowawczym i nauczającym, a podkreślone są tu wzajemne związki, zwraca się uwagę na wzajemne oddziaływanie środowiska szkolnego (wychowankowie, wychowawcy, szkoła jako instytucja) oraz środowiska wokółszkolnego, do którego elementów zalicza się takie elementy środowiska, jak rodzina, społeczność lokalna, grupy rówieśnicze itp. Rzeczywisty układ owego środowiska wokółszkolnego jest zmienny dla poszczególnych szkół. Ośrodkiem układu może być nie tylko szkoła lecz także każdego rodzaju instytucja wychowawcza (także wychowania człowieka dorosłego) zaś ilość elementów składowych środowiska wokółszkolnego może wzrastać lub maleć, zależnie od konkretnych warunków. Wymienione w grafiku przykładowo elementy są dość oczywiste, wątpliwości budzi może środowisko przyrodnicze . Chodzi przede wszystkim o stosunek człowieka do przyrody.

Socjologiczny punkt widzenia.
Przez tę teorię rozumiemy szerokie uwzględnienie problematyki socjologicznej w teorii pedagogicznej. We współczesnej pedagogice każdy system pedagogiczy ujmuje procesy wychowania i kształcenia w związku z życiem społecznym, z warunkami rozowju społecznego. Najczęściej zwraca się uwagę na ścisłe związki zachodzące między wychowankiem a funkcjonującą w danej zbiorowości ideologią, rodzajem więzi grupowych (np.więzi rodzinne, a kształcenie uczuciowości dziecka), na system instytucji społecznych oraz dążności i aspiracje szerszych zbiorowości (jak np.środowisko społeczne,naród). Niemal każda publikacja pedagogiczna uwzględnia ów socjologiczny punkt widzenia, wyodrębniając osobne partie rozważań nadto w badaniach empirycznych, opracowaniach szczegółowych odnaleźć można zazwyczaj liczne elementy socjologiczne. Przypadkowo wyjaśnianych jest kilka takich zagadnień, gdzie uwzględnia się często socjologiczny punkt widzenia.
-4-

Osobowość-przyszła rola społeczna wychowanka (czym będzie się on zajmował w swej pracy zawodowej po otrzymaniu odpowiedniego wykształcenia) rozumiane są w sposób socjologiczny: zwraca się uwagę na to, jak dziecko zachowuje się w grupie, jak grupa oddziałuje na nie, oraz jak ono oddziałuje na otoczenie. Wychowujące i kształtujące czynniki, tkwiące kontaktach międzyludzkich (przy czym są to kontakty rozgrywające się w życiu zbiorowym np.organizacjach młodzieżowych, lub dotyczą osób reprezętujących zbiorowość np.z pracownikiem reprezentującym grupę zawodową, pozycję społeczną). Kontakty typu indywidualnego, między dwoma osobnymi, na płaszczyźnie intymnej, osobistej, mają znacznie mniejsze znaczenie wychowawcze niż kontakty wiążące się z życiem zbiorowym.
Krytyka – pedagogika socjologiczna, podobnie jak pedagogika naturalistyczna, choć na innej drodze i za pomocą innych metod badawczych – przyczyniła się do rozwoju i pogłębiania problematyki pedagogicznej. Zwróciła ona szczególną uwagę na społeczne uwarunkowanie procesów wychowawczych i w tym zakresie zgromadziła bardzo bogatą wiedzę empiryczną. Pozwoliła także zrozumieć nauczycielom i wychowawcom społeczną funkcję szkoły i instytucji wychowawczych. Niemniej kierunki socjologiczne w pedagogice budzą szereg uwag krytycznych, ponieważ: Pedagogika socjologiczna bardzo często miała i ma charakter konserwatywno-oportunistyczny; utrwalała i utrwala nieraz przekonanie, że istniejący układ sił i stosunków społecznych jest trwały i wartościowy i dlatego wychowanie powinno być adaptacją do tych stosunków, powinno więc te stosunki umacniać. “Środowisko”, “ustrój społeczny” pojmuje nie dialektycznie, tzn. dynamicznie, jako ulegające zmianom, lecz statycznie. Pedagogika socjologiczna operuje często mylnymi teoriami grup społecznych, a mianowicie pojmuje społeczeństwo jako wielość zachodzących na siebie i krzyżujących się grup i środowisk społecznych: zawodowych, wyznaniowych, narodowościowych, nie widzi natomiast zasadniczego podziału społeczeństwa na przeciwstawne i walczące z sobą klasy społeczne.