"Cierpienia Młodego Wertera" - opracowanie.

GENEZA UTWORU

W siódmym dziesięcioleciu XVIII wieku powstał w Niemczech nowy prąd literacki. Nazwano go później okresem "burzy i naporu". Młodzi poeci tego okresu czerpali tematy z życia i chcieli w życiu społecznym czy publicznym zaważyć swoją twórczością. Niemal równocześnie trzej wielcy pisarze poczynają oddziaływać na rozwój nowego kierunku: Russo, jako bojownik o prawa natury; Hamman i Herder zwracający uwagę na prawdę i naturalność w poezji, doszukujący się ich głównie w poezji ludowej. Szukali tego, co niezmierzone i niezwykłe. Prawdy nadprzyrodzone, dalekie, nie dające się objąć zmysłami stały się przedmiotem twórczości. Odwrócono się od dogmatów religijnych i racjonalizmu, mistycyzm estetyczny i religijny znalazł natomiast zapalonych wielbicieli. Im większą presję wywierano pod względem politycznym, im bardziej musiano jej ulegać, tym większej swobody domagano się w dziedzinie uczucia i estetyki. Wszystko co krępowało indywidualność było w ich oczach bezprawiem. Przedstawiciele tej epoki zrywają więc z poetami, którzy tworzyli wg reguł Horacego czy Vidy, a podziwiają przede wszystkim poezję ludową i dzieła, które są niezaprzeczonym wytworem geniuszu poezji ludowej i odzwierciedleniem duszy narodu. Homer zatem staje się wzorem niedoścignionym. Biblia nie jest już dla poetów tego okresu świętą księgą rytualną, lecz kopalnią pieśni i podań ludowych. Wzorami byli także dla poezji dramatycznej - Sofokles i Ajschylos oraz Szekspir; w liryce - Osjan. Były to tylko jednak przykłady, jakimi wypada iść drogami, aby dojść samodzielnie do celu, jaki tamci osiągnęli.
Podczas swojego pobytu w Strasburgu w 1770 roku styka się Goethe z Herderem. Niemal codzienna wymiana zdań, z człowiekiem choć starszym od Goethego, ale bogatym w zapas doświadczeń i ugruntowane poglądy, przynosi korzyści. Zwraca uwagę na Homera, Szekspira, Osjana, Biblię i pieśń ludową.
W 1772 roku przybył do Wetzlaru by kontynuować praktykę adwokacką. Tu zaprzyjaźnił się z sekretarzem poselstwa hanowerskiego Janem Chrystianem Kestnerem i zapoznał także jego narzeczoną Charlottę Buff, w które się zakochał, stając przed poważnym problemem moralnym. Uczucie było tak silne, że Goethe był zmuszony opuścić miasto. Będąc we Frankfurcie dowiedział się o śmierci swojego znajomego Wilhelma Jeruzalema, który popełnił samobójstwo z miłości do zamężnej kobiety. Nastrój duchowy Wertera po powrocie z Wetzlaru, konieczność rozłąki z Charlottą, wahania wewnętrzne: czy szukać powodzenia i sławy jako malarz czy jako poeta, sprawiło, że nosił się z myślami samobójczymi. Sam Goethe tłumaczył, że jedynym sposobem pozbycia się dręczącego go stanu była konieczność przeżycia raz jeszcze swej przeszłości i przetworzenia jej w dzieło sztuki. Kilkakrotnie zabierał się do tego zadania, jednak swe dzieło rozpoczął dopiero 1 lutego 1774 roku i skończył je w ciągu czterech tygodni. W czerwcu 1774 roku oddał poeta gotowy rękopis pod prasę drukarską, jesienią znalazła się książka w rękach czytelników. Powodzenie było niesłychane, wydano w krótkim czasie sześć wydań, a równocześnie ukazał się szereg nieuprawnionych przedruków. Goethe postanowił więc wprowadzić nieznaczne przeróbki, co było podstawą wydania z 1787 roku.


CHARAKTERYSTYKA UTWORU

Szatą zewnętrzną utworu Goethego są listy Wertera, jego autobiografia złożona z urywków własnych listów, pamiętników oraz uwag wydawcy. Forma listów zapewniała możność bezpośredniego oddawania przeżyć bohatera. Autor przedstawia się czytelnikowi tylko jako wydawca pozostałych rękopiśmiennych pamiątek po nieszczęśliwym młodzieńcu. Usprawiedliwia się w przypisach, że zmienia nazwy miejscowości i osób, opuszcza nazwiska autorów dzieł, rzekomo by nie urazić innych pisarzy. Wszystkie te szczegóły są oczywiście fikcją, celem zaś fikcji jest wzbudzenie w czytelniku przekonania, że autor postępuje z całą dokładnością i pedanterią, wobec czego listy Wertera zyskują na autentyczności. Budowa "Cierpień młodego Wertera" przeprowadzona jest z wielkim artyzmem. Nie ma ani jednego listu, ani jednego szczegółu, który byłby obojętny - wszystko jest celowe, wszystko ma nas przygotować do ostatecznej katastrofy, do samobójstwa Wertera. Są przecież w utworze epizody, celem ich jest jednak nie tylko ożywić i urozmaicić treść utworu, lecz stoją one w ścisłym związku z całością utworu. Powieść Goethego opowiada o zaskorupiałym, skostniałym, pełnym klasowych przesądów społeczeństwie, które nie potrafi zrozumieć ambitnego, pełnego zapału młodzieńca i odrzuca go - w mieście, do którego wyjeżdża Werter po rozstaniu z Lotta, jego kariera zawodowa załamuje się, ponosi też dotkliwe klęski towarzyskie i uczuciowe. Ta zapowiadająca romantyzm powieść Goethego przedstawiała pierwszego jego bohatera, ukazując klęskę wrażliwej jednostki w starciu z nieczułym, skonwencjonalizowanym światem, gdzie talent i inteligencja nic nie znaczą wobec bariery pochodzenia. Werter to młodzieniec inteligentny, wykształcony, wrażliwy, ale niestety mieszczanin - co w feudalnym społeczeństwie stanowym nie było szczególną zaletą. Bawi się na wsi z Lottą, z początku raczej flirtując z nią niż na serio kochając. Z początku to dla niego tylko lekka wakacyjna przygoda, po której wraca do miasta, pełen jak najlepszych chęci, tryskający optymizmem i usiłuje zrobić tam karierę, zawodową i towarzyską, niestety z mizernym skutkiem, bowiem pracodawca lekceważy jego pomysły. "Wszyscy szczują przeciwko mnie" wyznaje przyjacielowi Wilhelmowi. Opisany w powieści Goethego werteryzm jest jedną z form romantycznego indywidualizmu. Charakterystyczną dla tej postawy jest bunt wobec świata i jego praw, ale mający charakter czysto wewnętrzny, przeżyty w myśli, nie owocujący żadnym czynem czy aktywnym protestem, poza tym skrajnym, czyli samobójstwem. Ludzie otaczający Wertera napawają go wstrętem, widzi ich duchową mizerię i małość: "Cóż to za ludzie, którzy całą duszę wkładają w ceremoniał, których myśli i dążenia przez lata całe kierują się ku temu, jak posunąć się o krzesło wyżej przy stole". Postawę werteryczną reprezentują osobnicy o wielkiej wrażliwości i skłonności do marzeń, lubiący uciekać w świat myśli i rozbuchanej wyobraźni, emocjonalnie pobudliwi i pożądający uczuć wzniosłych, wielkich, ostatecznych, które mogłyby zaspokoić ich wiecznie nienasycone serca. Wynikający z tego pobudzenia i niezaspokojenia cierpienie w skrajnych formach przybiera postać weltschmerzu, będący "chorobą wieku" czy też "bólem istnienia". Wybujały indywidualizm uniemożliwia tego typu ludziom nawiązanie kontaktu ze światem, bowiem zbyt wiele od niego wymagają - stąd poczucie odrzucenia, nuda i czczość istnienia. I w tym właśnie tkwi prawdziwa przyczyna samobójstwa Wertera - pogrąża się w beznadziejnej miłości do Lotty, gdyż, odtrącony przez świat, pragnie uciec w uczucie, coraz bardziej dramatyczne. "Mam tak wiele, a uczucie do niej pochłania wszystko; mam tak wiele, ale bez niej wszystko[ staje się niczym". Werter wszystkie swoje nadzieje wiąże z Lottą, czyni z niej rodzaj bóstwa, nieosiągalnego za życia - dlatego, nie mogąc dłużej znieść emocjonalnego napięcia, sięga w końcu po pistolet, w samobójczej śmierci widząc wyzwolenie.


ODDZIAŁYWANIE "CIERPIEŃ MŁODEGO WERTERA"

· W życiu
Niewielu z pisarzy świata pozostawiło po sobie tyle pism autobiograficznych, co Goethe. U niego trudno nawet nieraz oznaczyć granicę, gdzie kończy się obiektywne odtworzenie przeżyć, a gdzie rozpoczyna twórczość artystyczna. "Cierpienia młodego Wertera" nie pozostały bez wpływu na dalsze życie autora. W pierwszych latach zyskał niebywałą popularność . Utwór rozsławił szeroko jego nazwisko. Stworzywszy to dzieło poeta wyzwolił się zarówno z nastroju, którego Werter jest wyrazem, jak i z chorobliwego usposobienia i myśli samobójczych. Publiczność przyjęła "Cierpienia młodego Wertera" z entuzjazmem. Miejscowość opisywana w nim stała się celem pielgrzymek, a wycieczki na rzekomy grób Wertera były wymownym dowodem kultu werterowskiego. Ubranie w jakim Goethe kazał chodzić bohaterowi swojej powieści, stało się wkrótce powszechną modą, ubierając się w niebieski frak i żółtą kamizelkę. Lektura tego dzieła wpłynęła decydująco na życie niejednego młodzieńca, któremu najłatwiejszym i najpoetyczniejszym wyjściem z trudnej sytuacji życiowej wydało się iść... śladem Wertera. Młody samobójca, jakby na usprawiedliwienie swojego postępku, kończył najczęściej życie z egzemplarzem "Cierpień młodego Wertera" przy sobie. Gdy Goethe spostrzegł, że jego książka oddziałuje w ten sposób na młodzież, do jednego z następnych wydań dodał ośmiowiersz, w którym przestrzega przed naśladowaniem swego bohatera. Niestety ośmiowiersz nie zwrócił uwagi w Niemczech.

· W literaturze
W literaturze powszechnej wywołały "Cierpienia młodego Wertera" ruch niezwykły. Prąd werterowski odbił się silnie zaledwie w kilku powieściach, najwyraźniej jednak w IV części "Dziadów" Adama Mickiewicza. Zasadniczym podobieństwem jest bezpośredniość uczuć i przeżyć. Ich dzieła to pamiętniki serc i dusz. Mickiewicza znał "Cierpienia młodego Wertera" i sam go wskazuje, gdy Gustaw woła: "Ach, jeśli ty Goethego znasz w oryginale" albo "znasz ogień i łzy Wertera?" Obydwaj odziedziczyli wiele cech wspólnych, obydwu cechuje silne uczucie, wrażliwość na naturę, zainteresowanie się losem ludzi, bujna fantazja, głęboka religijność, przy równoczesnej niechęci do utartych form i wyższych sfer towarzyskich. Miłość dla obydwu jest najważniejszym problemem życia: u Wertera przyspieszyła ona rozwiązanie zagadki bytu samobójstwem, u Gustawa "zwichnęła osadę" jego skrzydeł i "wyłamała je do góry". Wpływ "Cierpień młodego Wertera" osiągnął swe główne natężenie w Polsce właśnie po ukazaniu się "Dziadów".