Rachunek zysków i strat jest jednym ze składników sprawozdania finansowego jednostki, w którym wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni okres sprawozdawczy.
Rachunek ten może być sporządzony w jednym z dwóch wariantów:
- w wariancie kalkulacyjnym;
- w wariancie porównawczym.
Oba warianty różnią się między sobą przedstawieniem kosztów dotyczących działalności podstawowej do poziomu wyniku na sprzedaży.
W rachunku zysków i strat następuje rozbicie wyniku finansowego na cztery części:
- przychody i koszty podstawowej działalności operacyjnej;
- pozostałe przychody i koszty operacyjne;
- przychody i koszty finansowe;
- wynik zdarzeń nadzwyczajnych.
Przychody i koszty podstawowej działalności operacyjnej.
Podstawowa działalność gospodarcza, zwana także działalnością statutową przedsiębiorstwa może być bardzo zróżnicowana, jednak jej charakter dzieli ogólnie przedsiębiorstwa na produkcyjne (zajmujące się wytwarzaniem wyrobów gotowych), usługowe (zajmujące się świadczeniem różnorodnych usług, a więc produktów niematerialnych) i handlowe (zajmujące się sprzedażą produktów wytworzonych przez innych przedsiębiorców). Często przedsiębiorstwa prowadząc swoją działalność łączą cechy powyższych rodzajów tworząc na przykład przedsiębiorstwa produkcyjno – handlowe czy też handlowo – usługowe.
Rodzaj prowadzonej działalności wpływa na prezentację przychodów i kosztów działalności operacyjnej, które są inne dla działalności produkcyjnej i inne dla działalności usługowo – handlowej. Jest to spowodowane między innymi różnicą w wycenie poniesionych kosztów:
1. koszty wytworzenia wyrobów gotowych zawierają w sobie wszystkie koszty o charakterze produkcyjnym a więc poniesione od momentu zakupu surowców do momentu oddania wyrobów gotowych do magazynu. Do kosztów tych będą zaliczane koszty zużytych w produkcji materiałów, wynagrodzeń pracowników zatrudnionych bezpośrednio przy produkcji (w tym kierownika nadzoru produkcji) czy też koszty amortyzacji maszyn produkcyjnych.
2. wartość sprzedanych towarów i usług – towary i materiały są wyceniane w koszcie zakupu lub nabycia (koszt nabycia jest wyższy od kosztu zakupu przykładowo o koszty opłat celnych, transportu, załadunku).
Każda z wersji rachunku zysków i strat przedstawia działalność podstawową w inny sposób.
Rachunek w wariancie kalkulacyjnym prezentuje przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów porównując je z poniesionymi na ich wytworzenie lub nabycie kosztami. Różnica pomiędzy nimi pokazuje nam wynik brutto na sprzedaży. Następnie wynik ten jest korygowany o poniesione w okresie koszty związane ze sprzedażą i koszty ogólnego zarządu przedsiębiorstwem dając wynik ze sprzedaży. Głównym kryterium stosowania rachunku zysków i strat w wersji kalkulacyjnej jest wykazanie związku pomiędzy poniesionymi kosztami a określonymi obiektami kalkulacji, którymi są zarówno produkowane i sprzedawane przez przedsiębiorstwo dobra, jak i dwa kluczowe procesy związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa – proces sprzedaży i proces sprawowania ogólnego zarządu nad przedsiębiorstwem.
Rachunek w wariancie porównawczym porównuje osiągnięte przychody skorygowane o zmianę stanu produktów i koszty wytworzenia produktów na własne potrzeby z poniesionymi w danym okresie kosztami rodzajowymi, które obejmują koszty związane z podstawową działalnością operacyjną jednostki, bez względu na to czy dotyczą bieżącego czy przyszłych okresów. Tak więc mogą tu się znaleźć koszty poniesione na wytworzenie produktów, które nie zostały sprzedane lub zabraknie kosztów poniesionych na wytworzenie wyrobów w okresach wcześniejszych, które w danym okresie zostały sprzedane . W tym wariancie nie występuje wynik brutto na sprzedaży lecz od razu wynik na sprzedaży. Przedstawienie rachunku zysków i strat w wersji porównawczej umożliwia porównanie dynamiki ponoszonych jednorodnych rodzajowo kosztów na przestrzeni lat, a także porównanie ich wysokości z kosztami ponoszonymi przez inne jednostki.
Pozostałe przychody i koszty operacyjne.
Druga część rachunku zysków i strat, jednakowa dla obu wariantów, obejmuje pozostałe przychody i koszty, które tylko w sposób pośredni są związane z prowadzoną działalnością operacyjną jednostki. Są one związane przede wszystkim:
- z działalnością socjalna;
- ze zbyciem środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych;
- z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych (nie dotyczy rozrachunków publicznoprawnych);
- z utworzeniem i rozwiązaniem rezerw;
- z odpisami aktualizującymi wartość aktywów;
- z odszkodowaniami, karami i grzywnami;
- z darowiznami.
Skorygowanie wyniku na sprzedaży o wymienione pozostałe przychody i koszty operacyjne daje nam wynik z działalności operacyjnej.
Przychody i koszty finansowe.
Trzecią częścią rachunku zysków i strat są przychody i koszty związane z działalnością inwestycyjna i finansową przedsiębiorstwa. Obejmują one m.in.:
- dywidendy i udziały w zyskach
- zapłacone i uzyskane pozostałe odsetki;
- koszty i przychody związane z wyceną bilansową finansowych składników aktywów (za wyjątkiem inwestycji długoterminowych);
- różnice kursowe
Skorygowanie wyniku z działalności operacyjnej o przychody i koszty finansowe pozwala na uzyskanie wyniku z działalności gospodarczej.
Zyski i straty nadzwyczajne.
Ostatnią częścią rozbicia wyniku finansowego jest skorygowanie wyniku z działalności gospodarczej o zyski i straty nadzwyczajne, powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia i nie związanych z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej.
W wyniku tej korekty otrzymujemy wynik finansowy brutto.
Rachunek zysków i strat pokazuje w jaki sposób powstał wynik finansowy ujęty w bilansie. Dzięki niemu możemy zobaczyć czy firma ma zdolność do generowania zysków
i samofinansowania. Pokazuje nam też skąd się biorą zyski przedsiębiorstwa lub co jest przyczyną poniesionych strat. Rachunek zysków i strat jest także w stanie pokazać kondycję firmy, czy firma znajduje się w fazie rozwoju czy też dąży ku upadkowi. Jest także dokumentem pomagającym ocenić np. zdolność kredytową firmy.
