Warszawski Okręg Przemysłowy

Lokalizacja i rys historyczny

W 1960 r. okręg warszawski zajmował trzecie miejsce pod względem liczby zatrudnionych w przemyśle (po okręgach katowickim i łódzkim). Jednakże ze względu na dosyć dynamiczny rozwój przemysłu wysunął się na drugie miejsce, wyprzedzając okręg łódzki. Liczba pracujących w przemyśle i rzemiośle przemysłowym w latach 1960 1980 wzrosła o ponad 60%, osiągając 391 tysięcy osób. Do roku 1994 liczba ta zmniejszyła się do 380 tysięcy osób zatrudnionych w około 2,5 tysiąca zakładów przemysłowych. Równocześnie rozszerzył się wydatnie zasięg tego okręgu. Okręg warszawski zajmuje około 4600 km2, na którym mieszka 2,7 milionów ludności, a średnia gęstość zaludnienia wynosi około 590 osób/ km2. w skład okręgu wchodzi 35 miast, które zamieszkuje 2,4 miliona osób. Okrąg rozciąga się od Skierniewic, do Mińska Mazowieckiego, a głównymi ośrodkami tego okręgu są: Warszawa, Pruszków, Legionowo, Otwock, Skierniewice, Żyrardów, Wołomin, Nowy Dwór Mazowiecki, Piaseczno, Konstancin Jeziorna i Mińsk Mazowiecki. Przemysł rozwijał się tutaj już od XIX wieku, a jego powstanie związane było ściśle z Warszawą, która od połowy tegoż stulecia była największym, a zarazem bardzo dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem miejskim na ziemiach polskich. Z czasem przemysł zaczął przenikać też do strefy podmiejskiej Warszawy, głównie do ośrodków położonych przy liniach kolejowych (zwłaszcza przy linii łączącej stolicę z Zagłębiem Górnośląskim). W okresie drugiej wojny światowej przemysł Warszawy został niemal doszczętnie zniszczony. Po wyzwoleniu w błyskawicznym tempie przystąpiono do odbudowy i rozbudowy warszawskich zakładów, jednak poważnym czynnikiem ograniczającym rozwój okazał się niedobór mieszkań, a co za tym idzie braki siły roboczej. Przemysł okręgu skupiał się i nadal skupia się głównie w Warszawie i jej strefie podmiejskiej. Dlatego duża koncentracja oraz szybki wzrost zatrudnienia, przy równoczesnych trudnościach w zakresie gospodarki mieszkaniowej i komunalnej, spowodowały wystąpienie negatywnych zjawisk ekonomiczno społecznych. Znaczny deficyt siły roboczej doprowadził do niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych zakładów. Niedobór siły roboczej oraz trudności w rozwoju gospodarki mieszkaniowej i komunalnej zmusiły władze gospodarcze, do podjęcia próby ograniczenia szybkiego rozwoju przemysłu, zwłaszcza w Warszawie; znalazło to wyraz w ustawie o deglomeracji. Równocześnie zainicjowano budowę zakładów filialnych w miastach, w których występowały rezerwy siły roboczej. Trudności kadrowych nie zdołano jednak przezwyciężyć, liczba miejsc pracy rosła, bowiem szybciej niż zasoby siły roboczej, na co wpływały m.in. ograniczenia meldunkowe uniemożliwiające większy napływ ludności z innych terenów kraju.

Czynniki lokalizacji, które przyczyniły się do powstania WOP–u

Początki rozwoju okręgu przypadają na XIX wiek. Czynnikiem przyciągającym przemysł była koncentracja ludności. Warszawa w drugiej połowie XIX wieku była największym miastem na ziemiach polskich. Przez Warszawę przebiegają jedne z najważniejszych szlaków komunikacyjnych Polski, łączących Europę Zachodnią z Europą Wschodnią i Azją oraz Europę Południową z Morzem Bałtyckim. Tutaj też znajduje się największy w naszym kraju port lotniczy na Okęciu. Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi przemysłu, a w szczególności elektronicznego i precyzyjnego w okręgu warszawskim jest znaczna koncentracja kadr o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Stały ich dopływ zapewnia Politechnika Warszawska, a także liczne szkoły średnie. Czynnik ten wraz z dużym zapleczem naukowo badawczym, chłonnym rynkiem zbytu i możliwościami kooperacyjnymi między zakładami, stwarzał doskonałe podstawy rozwoju produkcji wielu złożonych wyrobów. Ostatnio zaowocowało to, aczkolwiek w niewielkim jeszcze zakresie, powstaniem w Warszawie i na jej obrzeżu niewielkich zakładów podejmujących produkcję nowych rodzajów wyrobów, w tym o relatywnie wysokim standardzie. Dla przemysłu spożywczego ważnymi czynnikami lokalizacji była baza surowcowa oraz duże skupiska ludności, czyli rynek zbytu. Przemysł ten znalazł szczególny popyt w okolicach miasta Warszawy, która stanowi niezwykle chłonny rynek. Korzystne warunki lokalizacji znalazł także przemysł metalowy, który na ogół lokalizuje się blisko zakładów hutniczych i ciężkich branż przemysłu maszynowego. W związku z rozwojem hutnictwa w Warszawie i bliskością Okręgu Staropolskiego przemysł metalowy mógł się rozwinąć. Jako ważne czynniki, które przyczyniły się do powstania okręgu należy także wymienić: odpowiednie zasoby wody niezbędne w produkcji przemysłowej oraz możliwość sprzedaży znacznej części wytworzonych produktów, bez konieczności przewożenia ich na duże odległości.

Baza surowcowa

Tereny, na których zlokalizowany jest warszawski okręg przemysłowy, praktycznie pozbawione są surowców mineralnych. Jako jedyne, które mogą być wykorzystane, należy wymienić piaski i żwiry oraz iły i gliny. Mają one zastosowanie w przemyśle mineralnym. Z tego powodu olbrzymia większość surowców potrzebnych do produkcji jest dostarczana z innych części kraju lub z zagranicy. Przykładem może być dostarczanie surowców do huty "Warszawa Lucchini". Węgiel kamienny przywożony jest koleją z górnośląskiego okręgu przemysłowego, a rudy żelaza z Ukrainy i Rosji. Mimo stosunkowo niewielkiej energochłonności przemysłu, okręg ten potrzebuje dużo energii ze względu na wielką aglomerację ludności i bardzo dużą liczbę zakładów. Zaplecze warszawskiego okręgu przemysłowego stanowią elektrownie cieplne w Warszawie i Pruszkowie oraz wodna w Dębem na Narwi, ponadto kilka mniejszych elektrowni przemysłowych. Dodatkowo dwoma liniami przemysłowymi wysokiego napięcia dopływa tutaj prąd z górnośląskiego okręgu przemysłowego.

Charakterystyka przemysłu według ważności specjalizacji

W strukturze produkcji wyraźnie dominuje przemysł elektromaszynowy (około 31% produkcji sprzedanej okręgu), a zwłaszcza: obrabiarkowy, maszyn budowlanych, samochodowy i lotniczy, a także produkcja traktorów. Przemysł ten skoncentrował się głównie w Warszawie, a ponadto w Pruszkowie, Piasecznie, Mińsku Mazowieckim oraz Błoniu i Ożarowie. Niektóre z branż przeżywają obecnie poważny kryzys, chociaż skala trudności zależy od branży. Z powodu niskiej konkurencyjności swoich wyrobów upadło wiele zakładów elektronicznych i elektrotechnicznych (Zakłady Radiowe imienia Kasprzaka, "Róża Luksemburg"). Na skutek spadku zamówień znacznie zmniejszyła się produkcja maszyn budowlanych (Bumar Waryński). Inwestycje kapitału zagranicznego pozwoliły utrzymać się na rynku i zwiększyć produkcję takim zakładom, jak warszawski ZWUT (cyfrowe centrale telefoniczne niemieckiego koncernu Siemens), czy Thomson Polkolor w Piasecznie (telewizory i kineskopy francuskiego Thompsona). Różnie przedstawia się sytuacja zakładów produkujących środki transportu; Np. w dawnej fabryce samochodów osobowych na Żeraniu utrzymanie poziomu produkcji było możliwe dzięki inwestycjom kapitału koreańskiego (Daewoo). Koncern ten przejął także większość zamiejscowych filii dawnej FSO. Natomiast zakłady ciągnikowe "Ursus" są poważnie zadłużone. Pozostają wprawdzie największym dostawcę ciągników rolniczych na rynek krajowy, ale produkując 15 16 tysięcy ciągników rocznie wykorzystują jedynie 1 swoich zdolności produkcyjnych. W okręgu działają także zakłady dostarczające części samochodowych (Piastów akumulatory) i samolotowych (Warszawa) Okręg warszawski ma najsilniej rozwinięty w kraju przemysł precyzyjny. Reprezentowany jest on między innymi przez Fabrykę Wyrobów Precyzyjnych imienia generała Świerczewskiego, Polskie Zakłady Optyczne, Zakłady Przyrządów Pomiarowych, Zakłady Fotooptyczne, Przedsiębiorstwo Automatyki Przemysłowej w Warszawie, Zakłady Mechaniczno Precyzyjne w Błoniu, Zakłady Urządzeń Lekarskich w Milanówku i Warszawie. Jednak z powodu niskiej jakości wyrobów ich produkcja spada. Następuje intensywny rozwój przemysłu chemicznego. Wielkość rynku, jaki tworzy aglomeracja warszawska, skłoniła wiele zagranicznych firm do inwestowania. Przejęły one udziały w prywatyzowanych fabrykach środków chemicznych (Benckiser w Nowym Dworze Mazowieckim czy Henkel w Pruszkowie). Rosnący popyt spowodował wzrost produkcji w przemyśle kosmetycznym. Obok zakładów Pollena Uroda (sprzedanych koncernowi Cussons Group), działalność podjęli nowi producenci, krajowi i zagraniczni (Warszawa, Halinów, Garwolin, Piaseczno). W okręgu warszawskim ważną dziedzinę produkcji stanowi przemysł farmaceutyczny (zakłady w Warszawie i Grodzisku Mazowieckim). Prywatyzacją tych zakładów zainteresowani są liczący się zagraniczni producenci leków, dotychczas sprzedający w Polsce jedynie swoje leki wyprodukowane za granicą. Dobrze rozwinięty jest przemysł spożywczy, zaopatrujący głównie rynek regionalny. Znaczenie ponadregionalne mają miedzy innymi zakłady przemysłu cukierniczego E. Wedel i zakłady przemysłu tłuszczowego. W ramach zakładów E. Wedel (sprzedanych amerykańskiemu koncernowi PepsiCo) prowadzona jest dotychczasowa produkcja słodyczy (Warszawa, Płońsk) oraz słonych przekąsek (nowy zakład w grodzisku Mazowieckim). Znacznie częściej niż w Warszawie (Np. Danone) nowe inwestycje lokalizowane są w jej strefie podmiejskiej. Takim przykładem są między innymi zakłady tytoniowe w Piasecznie (R.J. Reynolds), palarnia kawy w Markach (Tchibo) czy rozlewnia napojów w Radzyminie (Coca Cola). Na potrzeby głównie rynku warszawskiego produkują także zakłady miejskie (Warszawa), spirytusowe (Warszawa, Józefów) i piwowarskie. Cechą wyróżniającą okręg warszawski jest dobrze rozwinięty przemysł poligraficzny. Rozwój rynku wydawniczego (prasa, druki reklamowe) zwiększa popyt na usługi poligraficzne. Znaczna część zamówień pochodzi także ze zlokalizowanych w Warszawie instytucji centralnych. Zapotrzebowanie produkcyjnych sektorów gospodarki liczne (druki reklamowe i inne materiały) pokrywają liczne (często drobne) drukarnie. Jednym z dostawców papieru dla stołecznych drukarni są zakłady papiernicze w Konstancinie Jeziornie. Bardzo dynamicznie rozwijał się w okręgu przemysł odzieżowy i silniej rozwinięty jest on tylko w okręgu łódzkim, zajmującym w tym zakresie pierwsze miejsce w kraju. Niewielkie znaczenie ma natomiast przemysł włókienniczy, którego zakłady znajdują się w Żyrardowie, Milanówku, Łowiczu i Grodzisku Mazowieckim. Wewnątrz tej gałęzi nastąpiły ostatnio zmiany, polegające na znacznym wzroście udziału przemysłu dziewiarskiego. W całym przemyśle lekkim koncentruje się około 7% ogółu zatrudnionych w przemyśle okręgu warszawskiego. Dobre warunki do rozwoju napotkał tu także przemysł mineralny. Na jego rozmieszczenie miały wpływ zarówno czynniki surowcowe, jak i bliskość do obszarów intensywnego budownictwa. W Warszawie produkuje się betoniarki, w Wołominie i Ożarowie rozwinął przemysł szklarski, w Pruszkowie porcelanowo fajansowy, a w Ożarowie cementowy.

Stan środowiska

Większość zakładów warszawskiego okręgu przemysłowego nie należy do wpływających w sposób szkodliwy na środowisko. Mimo to warszawski okręg przemysłowy boryka się z problemami. Jednym z poważniejszych jest słabo funkcjonująca komunikacja miejska w samej Warszawie. Innym problemem jest rosnąca z roku na rok liczb samochodów osobowych, które powodują nieustające korki, szczególnie w centrum stolicy. Szansą na rozwiązanie problemów komunikacyjnych Warszawy jest dalsza rozbudowa metra. Poważne zagrożenie stanowi zanieczyszczenie powietrza i wody oraz hałas. Warszawa lewobrzeżna nie ma oczyszczalni ścieków, co powoduje, że "produkowane" przez stolicę ścieki przemysłowe i komunalne wylewane są wprost do Wisły. W okręgu jako najbardziej szkodliwe pod względem produkcji szkodliwych ścieków i wyziewów należy wskazać zakłady włókien sztucznych w Chodakowie oraz zakłady tłuszczowe w Nowym Dworze. Na atmosferę negatywny wpływ mają tlenek azotu i dwutlenek siarki, których dopuszczalna zawartość w powietrzu została przekroczona w Warszawie. Istotne znaczenie mają także odpady komunalne i przemysłowe, których najwięcej wytwarza przemysł energetycznych oraz chemiczny.

Znaczenie WOP -u

Przemysł warszawskiego okręgu przemysłowego, skupiając 8,5% ogółu zatrudnionych, daje 8,7% produkcji przemysłowej Polski. Jest to drugi pod względem znaczenia okrąg przemysłowy w kraju, którego znaczenie jest niewątpliwie bardzo duże. Dzięki niemu wielu Polaków ma miejsca pracy.

Gałęzie Przemysłu
• Elektromaszynowy
• Elektrotechniczny,
• Elektroniczny
• Perfumeryjnokosmetyczny
• Poligraficzny
• Farmaceutyczny
• Spożywczy
• Odzieżowy
• Hutniczy (stal szlachetna)