Wczesne oświecenie (1740-1765)
Ojcem polskiego oświecenia był Stanisław Konarski, publicysta, pedagog i reformator szkolnictwa. Zajmował się również gromadzeniem materiałów do zbioru polskich ustaw, praw i konstytucji, zwanych Volumina Legum. Wybitnymi działaczami tamtych czasów byli Andrzej (1695-1754) i Józef (1702-1774) Załuscy, uczeni dostojnicy Kościoła. Ich największym osiągnięciem było założenie w Warszawie w 1747 roku pierwszej biblioteki publicznej.
Czasy Stanisławowskie (1764-1795)
Stanisław August po wstąpieniu na tron zaczął sprowadzać na swój dwór artystów, wznosił nowe budowle, opiekował się poetami i pisarzami tego okresu. „Uczyć i bawić” to program klasycyzmu polskiego tej epoki. Mówiąc kulturze oświecenia myślimy o Warszawie, będącej głównym ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego. Rozgrywały się tutaj największe wydarzenia polityczne. Oprócz Warszawy na mapie kulturalnej Polski pojawia się również Kraków i Wilno, a także Puławy odgrywające swoistą rolę w życiu literackim i naukowym. Rozkwitały gatunki umożliwiające uprawianie pedagogiki społecznej: bajki, satyry, ody, komedie, poematy heroikomiczne, publicystyka. Dążono do oświaty, rozwoju nauki i programu humanistycznego reform społecznych, które charakteryzowały kulturę tych czasów. Najwybitniejszym przywódcą intelektualnym był Stanisław Staszic (1755-1826). Wybitnym pisarzem politycznym był Hugo Kołłątaj (1750-1812).
Klasycyzm postanisławowski (1795-1822)
Mimo, iż Warszawa, straciwszy rangę stolicy, to właśnie tutaj powstało Towarzystwo Przyjaciół Nauk; został napisany najdoskonalszy dramat neoklasycystyczny „Barbara Radziwiłłówna” Alojzego Felińskiego oraz pierwsza polska powieść psychologiczna „Malwina” Marii Wirtenberskiej. W 1797 roku Józef Wybicki napisał „Mazurek Dąbrowskiego”. W 1816 roku powstał hymn religijny „Boże, coś Polskę”.