Stefan Wyszyński

WYSZYŃSKI STEFAN (1901-81), prymas Polski, mąż stanu; po studiach na KUL od 1930 prof. prawa kanonicznego i socjologii w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku, także działacz Akcji Katol. i Chrześc. Związków Zaw.; 1932-39 red. nacz. "Ateneum Kapłańskiego", od 1938 czł. Rady Społ. przy prymasie Polski; autor prac z zakresu społ. nauki Kościoła (m.in. Zasięg i charakter zainteresowań katolickiej myśli społecznej 1937, Katolicki program walki z komunizmem 1937, Miłość i sprawiedliwość, napisana po 1940, wyd. 1993); okres okupacji niem. spędził gł. w Kozłówce (Lubelszczyzna) i w Laskach k. Warszawy, z których kręgiem, skupionym wokół księdza W. Korniłowicza, był związany od lat 30.; kapelan podwarsz. formacji AK, m.in. 1944 szpitala powstańczego w Laskach (pseud. "Radwan II"); 1945 kanonik włocł. i rektor seminarium we Włocławku; inicjator diecezjalnego tyg. "Ład Boży", 1946-48 biskup lubel.; od X 1948 arcybiskup gnieźn. i warsz., prymas Polski, przewodn. Konferencji Episkopatu Polski; od 1953 kardynał.

W okresie nasilenia komunist. represji wobec Kościoła i społeczeństwa stanął w obronie chrześc. tożsamości narodu, inicjując zarazem politykę rozważnego układania stosunków z władzami państw. (1950 podpisał porozumienie regulujące stosunki państwo-Kościół); w okresie ponownego wzmożenia walki z Kościołem uwięziony (IX 1953) i pozbawiony władzy kośc., przebywał kolejno w Rywałdzie, Stoczku, Prudniku, Komańczy; podczas uwięzienia (wspomnienia Zapiski więzienne 1982) sformułował program wielkiej odnowy życia rel. w Polsce p.n. Jasnogórskie Śluby Narodu (VIII 1956) i - stanowiącej ich kontynuację - nawiedzenia wszystkich pol. parafii przez kopię wizerunku Matki Bożej Częstochowskiej (od 1957); oprac. też założenia Wielkiej Nowenny przed obchodami Tysiąclecia Chrztu Polski (1956-66); uwolniony X 1956, powrócił do Warszawy. W poł. lat 60. doszło do ostrego konfliktu prymasa Wyszyńskiego i Episkopatu z władzami państw. w związku z orędziem biskupów pol. do biskupów niem., wzywającym do pojednania obu narodów (ze słowami: "... udzielamy przebaczenia i prosimy o przebaczenie"), oraz kośc. obchodami Millenium chrztu Polski.

Wyszyński uczestniczył we wszystkich sesjach Soboru Watykańskiego II, odegrał wielką rolę w organizacji pol. struktur kośc. na Ziemiach Zach. i Pn., doprowadzając 1972 do ustanowienia nowych diecezji; uwieńczeniem dzieła życia Wyszyńskiego, zw. Prymasem Tysiąclecia, stał się wybór (1978) jego bliskiego współpracownika kard. K. Wojtyły na papieża. W 1980-81 odegrał rolę mediatora między Solidarnością a władzami państw., zwł. przy rejestracji NSZZ "Solidarność" Rolników Indywidualnych. Wyszyński zdecydowanie przeciwstawiał się marksist. koncepcji życia społ., bronił godności i praw człowieka, w tym prawa do wolności rel., prawa Kościoła do swobodnej działalności duszpasterskiej, jednocześnie dążył do moralnego odrodzenia społeczeństwa. W warunkach totalitarnego zniewolenia przyczynił się do tworzenia klimatu duchowej wolności, w którym mogły dojrzewać demokr. inicjatywy społeczne. Zbiory homilii, listów pasterskich i in. prace: List do moich kapłanów (1969), Kazania świętokrzyskie (t. 1-3 1974-76), Listy pasterskie Prymasa Polski 1946-1974 (1975), Kościół w służbie narodu (1981), Nauczanie społeczne 1946-1981 (1990); spuścizną prymasa Wyszyńskiego zajmuje się Prymasowski Inst. Jasnogórskich Ślubów Narodu.