JURA krakowsko czenstochowska

Region objęty mapą w zasadzie obejmuje jednostkę geograficzną zwaną Wyżyną Krakowsko-Częstochowską, poszerzoną o tereny przyległe. Wyżyna ta bywa popularnie nazywana Jurą, ze względu na podobieństwo do Jury Frankońskiej.

Ta nazwa przyjęta się w turystyce, stąd m.in. nazwy Związku Gmin Jurajskich, jak również Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska obejmuje obszar 2 615 km kwadratowych i dzieli się na Wyżynę Częstochowską, Wyżynę Olkuską, Rów Krzeszowicki i Garb Tenczyński. Poszczególne części różnią się między sobą. Wyżyna Częstochowska od Olkusza po Częstochowę charakteryzuje się wyżynnym położeniem ze wzgórzami zwieńczonymi skalnymi ostańcami. Zarazem jest to teren bezwodny.

Od zachodu opada stromym progiem dochodzącym do 100 m różnicy poziomów do Doliny Górnej Warty. Próg ten nosi nazwę kuesty. W tej części Jury występują liczne zjawiska krasowe, stanowiące turystyczną atrakcję, jak np. jaskinie i wywierzyska, czyli gwałtowne wypływy wód ze szczelin skalnych. Zdarzają się też ponory, czyli zaniki płynących wód w piaszczystym podłożu, by ponownie wypłynąć wywierzyskiem kilkaset metrów dalej. Swoje wywierzyskowe źródła mają tu dwie większe rzeki Polski: Warta i Pilica. Atrakcją turystyczną są formy skalne o różnych kształtach podobnych do kształtów ludzkich lub zwierzęcych.

Ostańce są zarazem znanym terenem wspinaczkowym, wielu stawnych alpinistów i himalaistów rozpoczynało tu swą karierę. W wyrobiskach kamienia można spotkać skamieliny dawnych epok, jak np. amonity, belemnity i inne. One to, obumierając i osiadając na dnie ówczesnego morza, budowały wapienną skałę.

Na Wyżynie Częstochowskiej znajdują się liczne skały - ostańce, należące do najwyższych na Jurze, jak np. Góra Zamkowa (Janowskiego)

W Podzamczu o wysokości 504 m npm, G. Smoleń 496 m npm, Straszakowe Skaly 494 m, G. Grodzisko i Świniuszka po 487 m i Wielki Grochowiec 486 m npm. Obszar z wychodnymi skał miejscami ma charakter liniowy, poszerza się do ponad 20 km w Paśmie Smoleńsko-Niegowonickim.

Wyżyna Olkuska ma charakter płaskowyżu rozciętego licznymi potokami, których źródła też bywają wywierzyskami. Potoki te wycięły głębokie, malownicze doliny, obramowane zwłaszcza po wschodniej stronie skalnymi ścianami.

Najsłynniejsze z nich to:
- Dolina Prądnika, stanowiąca jedyny dotychczas na Jurze Park Narodowy nazwany Ojcowskim,
- Dolina Będkowska,
- Dolina Kobylańska i Wąwóz Bolechowicki.

Dolinki:
- Eliaszówki,
- Szklarki,
- Kluczwody,
- Naramki
- Dtubni.

Jako całość tworzą tzw. Dolinki Krakowskie.

W tej części Jury też występują skalne ostańce, zgrupowane zwłaszcza w rejonie Jerzmanowic. Maksymalna ich wysokość też przekracza 500 m npm., np. Skałka zwana też Grodziskiem wg dawnych pomiarów miała 502 m, a wg aktualnych 513 m npm. Tu też licznie występują jaskinie, niektóre z nich są udostępnione do zwiedzania, jak: Wierzchowska Górna, Nietoperzowa, Łokietka i Ciemna, stanowiąc znaczną atrakcję turystyczną.

Rów Krzeszowicki to tektoniczne zapadlisko między Wyżyną Olkuską a Garbem Tenczyński. W kierunku Krakowa dnem Rowu płynie rzeka Rudawa. Rów stanowi korytarz komunikacyjny. Tędy biegnie linia kolejowa i biegnie drugorzędna droga między Katowicami a Krakowem.

Garb Tenczyński to najbardziej wysunięte na południe pasmo Jury. Zarazem najmniejsze. Jego wierzchowinę rozcinają dolinki o podobnym charakterze jak na Wyżynie Olkuskiej, są to Dolinki: Sanki z przełomowym odcinkiem zwanym Wąwozem Mnikowskim, Rudna, Brzoskwini, Aleksandrowicka i inne.

Pod względem przyrodniczym jest to teren unikalny. Prof. Stefan Michalik w książce z serii "Przyroda Polska' porównuje go do wielkiego muzeum natury ze względu na występowanie obok siebie elementów przyrody z różnych obszarów oraz duże zróżnicowanie i ilość roślin naczyniowych.

Zróżnicowanie jest spowodowane rzeźbą terenu. U stóp północnego, stale zacienionego stoku rosną rośliny cienio i zimnolubne, pochodzenia arktycznego.

Na południowych, nasłonecznionych zboczach nawet tych samych skat spotyka się rośliny ciepłolubne, kserotermiczne. Zalesione wzgórza wapienne porasta głównie buczyna, ale i ona jest zróżnicowana, można spotkać acydofilną, górską sudecką i karpacką lub ciepłolubną, zależnie od stoku lub umiejscowienia na Jurze. Buczyna puszcza liście późno, umożliwia to zakwitanie wczesną wiosną licznych roślin
w runie, w większości chronionych, jak np. wawrzynek wilczetyko, śnieżyczka przebiśnieg, żywiec dziewięciolistny i gruczołowaty, szczyr trwały, marzanka wonna i inne.

Z ssaków dla Jury najbardziej charakterystycznym jest nietoperz. Powszechnie występują zające, sarny i dziki.

W celu ochrony wartości przyrodniczych powołano w 1956 roku Ojcowski Park Narodowy i utworzono w latach 1980-82 Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych, ustanowiono również wiele rezerwatów przyrody. ZJPK liczy 7 parków. Największym z nich jest Park Krajobrazowy "Orlich Gniazd" liczący 59 650 ha, obejmujący północną część Wyżyny od Częstochowy po Olkusz. Park "Dolinki Krakowskie" obejmuje 19 777 ha.

W województwie małopolskim znajdują się: Park "Tenczyński" liczący 12 582 ha i obejmujący Garb Tenczyński wraz z Puszczą Dulowską, Rudniański w okolicy Alwerni, Dłubniańskiej obejmujący dolinę rzeki Dłubni i Bielańsko-Tyniecki, najbliżej Krakowa, obejmujący m.in. Lasek Wolski. Na północy, już na terenie nizinnym znajduje się najmniejszy Park Krajobrazowy "Stawki" o powierzchni 1 745 ha usytuowany między Julianką a Świętą Anną. Rezerwaty przyrody posiadają w większości charakter leśny, są to: Wielikąt, Zielona Góra, Sokole Góry, Kaliszak, Ostrężnik, Góra Chełm, Ostra Góra, Dolina Eliaszówki, Dolina Szklarki, Dolina Kluczwody, Bukowica, Lipowiec i Huta Stara.

Ponadto rezerwaty krajobrazowe: Ruiny zamku w Korzkwi - Gmina Zielonki Parkowe: Smoleń, Dolina Ractwałki, Wąwóz Bolechowicki Dolina Mnikowska.

Związek Gmin Jurajskich został utworzony w roku 1991. Jego celem jest promocja, głównie turystyczna, gmin znajdujących się na Jurze. Do Związku należą miasta: Kraków, Częstochowa, Będzin, Zawiercie, Dąbrowa Górnicza, miasta i gminy: Żarki, Łazy, Ogrodzieniec, Olkusz, Pilica, Wolbrom, Alwernia, Krzeszowice i Skała, oraz gminy: Janów, Kroczyce, Niegowa, Olsztyn, Poraj, Przyrów, Włodowice, Klucze, Żarnowiec, Jerzmanowice, Sułoszowa, Wielka Wieś, Zielonki, Gołcza, Trzyciąż, Iwanowice.

Jura jest jednym z najbardziej popularnych terenów turystyki pieszej. Świadczy o tym chociażby numer pierwszy dla szlaku Orlich Gniazd" w ogólnopolskim rejestrze znakowanych szlaków pieszych. Związane jest to z ukształtowaniem terenu, licznymi zabytkami, ilością ostańców skalnych i jaskiń, walorami przyrodniczymi.

Walory te przyczyniają się także do dużej ilości wycieczek autokarowych.

Ściany skalne przyciągają znaczne ilości wspinaczy. To nie wyczerpuje możliwości tego terenu, jest on atrakcyjny także dla turystyki rowerowej, konnej i narciarskiej. Ta ostatnia to nie tylko wędrówka na nartach śladowych, ale znajdzie się tu też kilka stoków z wyciągami narciarskimi, jak np. w Morsku, Grabowej lub Jaroszowcu.

Co warto obejrzeć?

Główną atrakcją są średniowieczne zamki, a właściwie ich ruiny, porównywane pod względem położenia do orlich gniazd. Dygasiński, pisząc o zamku Ogrodzieniec stwierdził, że należy bezsprzecznie do najpiękniejszych na świecie, tak zespoliły się tu resztki dzieła rąk ludzkich z ruinami przyrody, czyli ostańcami skalnymi. Dotyczy to wszystkich zamków jurajskich.

Należą do nich: Olsztyn, Ostrężnik, Mirów, Bobolice, Morsko, Koziegłowy, Siewierz, Ogrodzieniec, Smoleń, Udórz, Bydlin, Rabsztyn, Ojców, Korzkiew, Lipowiec i Tenczyn (Rudno).

Zamki użytkowane, głównie jako muzea, to Będzin i Pieskowa Skała.

Sieć zamków uzupełniają strażnice obronne, ich ruiny spotkamy w Suliszowicach, Przewodziszowicach, Łutowcu i Ryczowie.

Pałace istnieją w Pilicy, Potoku Ziotym, Krzeszowicach, Mtoszowej, Będzinie-Gzichowie, Płazie i Balicach.

Trafiają się też dworki, jak np. w Glanowie i Potoku Ztotym oraz dwory w Modlnicy, Boiechowicach, Cianowicach, Siedlcu, Mnikowie i in.

Warte zwiedzenia są też zespoły zabudowy dawnych miasteczek, jak np. Pilicy, Żamowca, Żarek, Włodowic, Olsztyna, Janowa oraz większych miast, jak np. Olkusza, Będzina, Chrzanowa i Wolbromia.

Istnieje jeden skansen regionalnej zabudowy w Wygieizowie.

Dużo jest zabytków sakralnych, znajdziemy je w prawie każdej miejscowości. Do najcenniejszych należą najstarsze, romańskie, takie znajdziemy w Siewierzu, Gieble i Wysocicach, a także drewniane liczące prawie po pięć wieków, jak np. w Racławicach i Paczółtowicach. Do licznie odwiedzanych należą sanktuaria maryjne w: Leśniowie, Mrzygtodzie, Mstowie, Czernej, Ptokach, Dąbrowie Górniczej i Świętej Anny.

Całość tych zabytków spinają jak klamrą najsłynniejsze w Polsce i znane w świecie: Jasna Góra od północy i Wawel wraz z innymi zabytkami Krakowa od południa.

Turystów przyciągają także kąpieliska. Mimo, że Jura jest bezwodna jest trochę zorganizowanych kąpielisk terenowych, jak np. Krępa, Poraj, Wolbrom, Pilica, Zaborze, Przytubsko, Siamoszyce, Sosina, Chechto, Skowronek koło Alwerni i Kryspinów koło Krakowa.

Charakterystycznym elementem krajobrazu jurajskiego są niewątpliwie jaskinie. Na terenie Jury znajduje się największe skupisko w skali kraju jaskiń udostępnionych do zorganizowanego ruchu turystycznego.

Są to:
- Jaskinia Wierzchowska w Dolinie Kluczwody (największa na Wyżynie Krakowskiej),
- Jaskinia Nietoperzowa w Dolinie Będkowskiej (znana z licznych dawniej kolonii nietoperzy),
- legendarna Jaskinia Łokietka,
- Ciemna na terenie OPN.

Turystyka rowerowa opiera się na wykorzystaniu znakowanych szlaków pieszych, jej większy rozwój może wymagać wyznaczenia osobnych szlaków.
Sieć bocznych, asfaltowych dróg, o jeszcze niezbyt znacznym ruchu pozwala na atrakcyjne zwiedzanie Jury rowerem.

Najbardziej popularnym jest szlak „Orlich Gniazd” w kolorze czerwonym. Łączy on Częstochowę z Krakowem i ma długość 158 km. Trasa jego wiedzie przez większość jurajskich zamków: Ojców, Pieskową Skałę, Rabsztyn, Bydlin, Smoleń, Pilicę, Ogrodzieniec, Morsko, Bobolice, Mirów, Ostrężnik i Olsztyn. Zarazem spotkamy na nim Ojcowski Park Narodowy i kilka rezerwatów przyrody: Smoleń, Górę Zborów, Ostrężnik, Parkowe, Sokole Góry i Zieloną Górę.

Drugi szlak wiodący przez całą Jurę o tej samej długości to niebieski "Warowni Jurajskich" łączący Rudawę z Mstowem. Na jego trasie spotkamy ruiny zamków i strażnic obronnych w: Ojcowie, Smoleniu, Ryczowie, Ogrodzieńcu, Morsku . Łutowcu, Przewodziszowicach, Suliszowicach i Ostrężniku. Są też grodziska, Ojcowski Park Narodowy, rezerwaty Smoleń i Góra Zborów.

Szlaki turystyczne, krótsze i nie obejmujące całego terenu Jury.

Jest ich sporo oto one:
· zielony "Walk 7 Dywizji Piechoty" z Kręciwilka do Potoka Złotego przez Sokole Góry i Siedlec

· czarny im. B. Rychlik z Korwinowa do Jastrzębia nad zalewem w Poraju przez Olsztyn, Sokole Góry

· czarny "Gór Gorzkowskich" z Ostrężnika do Julianki przez Trzebniów

· żółty "Zamonitu" z Poraja do Ząbkowic Będzińskich przez Zaborze, Suliszowice, Potok Złoty, Bobolice, Skaty Kroczyckie, Przytubsko, Siamoszyce, Giebfo, Podzamcze Ogrodzienieckie i Niegowonice

· żółty z Przewodziszowic do Woźnik przez Leśniów, Żarki i Koziegtowy

· zielony z Mrzygtodu na Górę Zborów przez Myszków Światowit i Rzędkowice

· czarny z Rzędkowic przez zamek Morsko do Kroczyc

· żółty z Zawiercią do Poręby

· czarny z Mrzygłodu przez Porębę do Zazdrości

· żółty z Zawiercia Borowego Pola do Piaseczna przez Skarżyce

· zielony "Tysiąclecia" z Bytomia do Skarżyc przez zalew w Przeczycach, Siewierz, Łazy, Podzamcze i Kromofów

· czerwony "Szwajcarii Zagtębiowskiej" z Zawiercia do Sfawkowa przez Centurię, Chechlo, Błędów

· czarny "Partyzantów Ziemi Olkuskiej" z Wiesiófki do Udorza przez Niegowonice, Rodaki, Ryczów, Strzegowę

· żółty "Pustynny" z Ryczowa przez Golczowice, Jaroszowiec, Klucze, Pustynię Błędowską do Błędowa

· żółty z Rabsztyna przez Olkusz, Bukowno, Przymiarki do Maczek

· niebieski "Francesco Nullo" z Olkusza przez Krzykawkę, Sławków, zalew w Sosinie do Bukowna

· niebieski "Dawnego Górnictwa" z Nowej Góry przez Pfoki, Sierszę, Chrzanów, zalew Chechto, Mtoszową, Puszczę Dulowską do zamku Tenczyn

· czarny z Gołonoga do Maczek

· czerwony "Tenczyński" z Okleśnej przez Porębę Żegoty, Sankę, Zimny Dół, lasy Tenczyński do Krzeszowic

· żółty "Dolinek Jurajskich" z Chrzanowa do Pieskowej Skały przez Bukowicę, Lipowiec, Alwernię, zamek Tenczyn, Krzeszowice, Dol.
Eliaszówki, Dol. Racławki, Dol. Szklarki, Dol. Będkowską, Dol. Kobylańską,

· Dol. Bolechowicką, Zelków, Jaskinię Wierzchowską Górną, Murownię, Ojców i Sąspów

· zielony "Doliny Ractawki" z Kosmofowa przez Zawadę, Ractawice, Rudawę, Nielepice do zamku Tenczyn

· zielony z Krzeszowic przez Miękinię, Dolinę Kamienic, Nową Górę do Czernej

· niebieski z Mnikowa przez Dol. Mnikowską, Dol. Brzoskwini, Kleszczów, Zabierzów, Bolechowice, Dol. Kluczwody, Korzkiew do Przybysławic

· zielony Korzkiew - Owczary - Narama

· czarny Modlnica - Dol. Kluczwody - Jaskinia Wierzchowska Górna

· czarny Ojców - Grota Łokietka

· czarny Leśniczówka Popowiec - Imbramowice - Glanów

· czarny z Rybnej przez Sankę, zamek Tenczyn (Rudno) do Woli Filipowskiej

· czarny Rudawa - Brzoskwinia

· czarny Dolina Mnikowska - Zimny Dół

· czarny Grojec - Kajasówka

· czarny Morawica - Las Kleszczowski

· czerwony Bronowice Nowe - Mydlniki - Bronowice Nowe