Co to jest wulkan?
Erupcje wulkanów należą do tych potężnych sił przyrody, których zawsze się lękano. Podczas wybuchu wulkanu masy lawy mogą spływać w dół po stoku, niszcząc wszystko po drodze. .Potężna eksplozja może też wysadzić wierzchołek góry, wyrzucając jednocześnie w powietrze chmury gazów i kawałki materiału skalnego. Nie zależnie od formy wybuchu, powoduje on zawsze zmiany w otoczeniu.
Termin „wulkan” oznacza otwór w skorupie ziemskiej, przez który wydostaje się wnętrza ziemi magma, czyli płynna magma, czyli płynna skała. Używany jest także w odniesieniu do góry zbudowany z materiału skalnego gromadzącego się wokół tego otworu . Formowany przez tysiące lat wulkan może osiągnąć olbrzymie rozmiary, jak np. najwyższy szczyt Afryki-Kilimandżaro, który wznosi się 4800 metrów ponad otaczające go równiny.
Jak powstają wulkany?
Większość wulkanów to szerokie, kopulaste wulkany tarczowe lub strome, stożkowate stratowulkany. Wulkany tarczkowe narastają w wyniku kolejnych wylewów bardzo płynnej lawy, która nim zakrzepnie, przebywa duże odległości. W rezultacie powstają łagodne kopulaste góry, które mogą osiągnąć ogromne rozmiary. Przykładem jest leżąca na Hawajach Manua Kea, wyrastają ponad 9000 metrów na dno oceaniczne. Jest to w rzeczywistości największa góra świata, wyższa niż himalajski Mount Everest.
Stratowulkany powstają w wyniku bardziej złożonego cyklu erupcyjnego. Spływ płynnej lawy z położonego na wierzchołku krateru, przeplata się z wybuchami wyrzucającymi popiół lub inny materiał stały. Strome stoki zbudowane są na przemian z warstw zastygłej lawy i okruchów skalnych. Czasem lawa przebija się na powierzchnie kanałami pobocznymi, tworząc na stokach tzw. Stożki pasożytnicze. Często jednak nie zaburza formowania się stoków i wiele stratowulkanów, do których należy np. japońska Fudżi-jama, odznacza Się niemal dokładna symetria.
Jak powstają kratery?
W Górach Kaskadowych w zachodniej części stanu Oregon znajduje się jezioro kraterowe.
Ma ono prawie okrągły kształt , około 10km średnicy 600 metrów głębokości a otoczenie jest 600-metrowymi urwiskami . Znajduje się na szczycie pochodzenia wulkanicznego i- podobnie jak wiele innych jezior kraterowych – wypełnia rozległe obniżenie w kształcie spodka, zwana kaldera .
Kaldera powstają wtedy, gdy wulkan wybucha tak gwałtownie, ze wierzchołek góry ulega całkowitemu zniszczeniu, pozostawiając po sobie zagłębienie, albo, taj jak w przypadku Jeziora Kratowego, gdy po serii erupcji wierzchołek góry zapada się w głąb znajdującego się w nim ogniska magmy. Niektóre z tych zagłębień wypełniają Sie woda inne zaś pozostają suche. Część ogromnej afrykańskiej kaldery Ngorongoro zajmuje ląd, a pozostała cześć jezioro. Świat zwierzęcy jest tam tak bogaty, ze miejsce to nazywane bywa „zoo na wulkanie”
Czy zawsze po wybuchach wulkanów powstają góry?
Lawa oraz popiół i żużel wyrzucane przez wulkan gromadzą się zwykle wokół jego wylotu, formując szczyt górski. Czasem jednak lawa wydostaje się przez podłużne szczeliny w skorupie ziemskiej i rozlewa szeroko, tworząc pokrywę. W XVIII wieku na Islandii wypływy lawy ze szczeliny i długości około 30km spowodowały zalanie około i śmierć jednej piątej ludności wyspy. Szczelinowe wylewy lawy miały miejsce w wielu rejonach świata. Przykładek utworzonego przez nie krajobrazu są Księżycowe Kratery w południowej części stanu Idaho. Niesamowity, księżycowy krajobraz zastygłej lawy, stożków żużlu i kraterów jest następstwem długiej serii wylewów ze szczeliny o długości około 80km. Południowe Idaho jest częścią większego obszaru zwanego Płaskowyżem Kolumbii, obejmującego większość obszarów stanów Oregon i Waszyngton i fragmenty sąsiednich stanów. Wyżyna ta, utworzona w ciągu milionów lat przez wielokrotne wylewy szczelinowe obejmuje obszar okło 50.000 km kwadratowych, a warstwa zastygłej lawy ma tam do 1800 m grubości.
Czy wszystkie wulkany wyrzucają lawę?
Magma docierająca na powierzchnie ziemi nosi nazwę lawy . jest to najczęściej spotykana postać wyrzucanego materiału. Niektóre lawy maja w chwili wypływu temperaturę ponad 1100 stopni C i dużą płynność to tez mogą przepłynąć wiele km, zanim ochłodzą się i skrzepną. Lawy o innym składzie mineralnym i temperaturze są mniej ruchliwe i krzepną znaczniej szybciej, zatykając wylot wulkanu i hamując wypływ. Zawarte w magmie gazy wytwarzają w końcu wysokie ciśnienie , które wysadza korek i powoduje potężną eksplozję. W powietrze wylatują nawet oderwane od ścian krateru bloki skalne, zaś wyrzucana lawa może zastygnąć w powietrzu i spaść jako bomby wulkaniczne. W sąsiedztwie wulkanu mogą tez spadać odłamki skalne, popioły i drobne kamyki zwane lapillami (z włoskiego lapilli- kamyczki), a masy drobnoziarnistego i pyłu wulkanicznego mogą nadać ciemna barwę chmurze pary wodnej i innych gazów wydobywających się podczas wybuchu.
Czy wszystkie erupcje są jednakowe ?
Lawy znacznie się miedzy sobą różnią temperatura i składem, siła wybuchu może być bardzo różna. Najmniej gwałtowne są erupcje typu hawajskiego, kiedy bardzo płynna lawa spływa spokojnie z krateru, formując rozległą kopułę w erupcjach typu strombolijskiego kawałki gęściejszej lawy wyrzucane są podczas dość łagodnych, i na ogół ciągłych,eksplozji . Dużo silniejsze są erupcje typu wulkaniańskiego. Lawa tworzy wówczas korek blokujący wylot kanału okresie między wybuchami. Gwałtowna eksplozja występuję wtedy , gdy olbrzymie ciśnienie gazów „odkorkuje” wylot. Najgwałtowniejsze są erupcje typu peleańskigo, których nazwa pochodzi od wulkanu Mont Pelee na karaibskiej wyspie Martnice. W tym przypadku wybuch wyrzuca chmurę gorących gazów i popiołów, które posuwają się w dół niszcząc wszystko co kolwiek napotkają po drodze .
Który wybuch był najgroźniejszy?
Najsłynniejszy z wszystkich wybuchów miał miejsce w roku 79 n.e., kiedy Włoski wulkan Wezuwiusz wysadził swój wierzchołek w cięglu kilku godzin całkowicie zasypał miasto Pompeje. Najsłynniejszą erupcją w czasach nowożytnych był jednak wybuch wulkanu Krakatau. Jego huk słyszany był w odległej o 3700 km Australii. Eksplozja wywołała 30 – metrowe fale morskie, które spowodowały śmierć około 36.000 osób. Chmura wrzuconego popiołu została rozniesiona przez wiatry do okoła globu ziemskiego, powodując na całym świecie widowiskowe zachody słońca przez ponad rok.
Gdzie znajduje się większość wulkanów?
Wulkany usytuowane są w miejscach, w których skorupa ziemska jest mało stabilna – na grzbietach oceanicznych i w dolinach ryftowych, gdzie płyty litosfery rozchodzą się, oraz wzdłuż niektórych krawędzi kontynentów, gdzie płyty napierają na siebie. Najwięcej wulkanów występuje w tzw. Pierścieniu ognia wokół Oceanu Spokojnego. Znajduje się tam przeszło połowa czynnych wulkanów świata.
Czy wulkany mogą być pożyteczne?
Wybuchy wulkanów budzą zrozumiały strach ponieważ powodują ofiary śmiertelne, niszcząc całe miasta i zamieniają rozległe obszary w jałowe pustkowia. Efekty ich działalności mogą być jednak czasem korzystne. Bogate w minerały materiał wulkaniczny przekształca się w żyzną glebę, wraca naturalna roślinność, a ludzie ponownie osiedlają się na terenach wulkanicznych, wabieni perspektywami wysokich plonów.
Lawa i inne materiały wulkaniczne są stosowane jako materiał budowlany, zaś niektóre stare wulkany są ważnym źródłem siarki i innych cennych minerałów. Wielu uczonych sądzi, że większość naszych zasobów wodnych pochodzi z pary wodnej i innych gazów wyrzuconych przez wulkany.