Przemiana wewnętrzna jako istotny element w kreacji bohatera romantycznego w literaturze polskiej.

Romantyzm ze swym zainteresowanie problematyką psychologiczną i poszukiwaniem prawdy o człowieku wypracował swoistą koncepcję człowieka. Romantycy myśleli o człowieku jako o niepowtarzalnym a zarazem wartościowym indywiduum. Według romantyków każdy człowiek mógł się w pełni zrealizować, a w każdym razie podjąć taką próbę, stać się twórcą swojego losu, osiągnąć genialność. Człowiek romantyczny jest obdarzony niezwykłą wrażliwością, uczuciem i wyobraźnią, ale jednocześnie jest skonfliktowany z otoczeniem. W efekcie tego buntuje się przeciwko światu, próbując go zmienić lub wycofać się z niego.
Wielu polskich pisarzy-romantyków w swych utworach kreowało głównych bohaterów wzorując się właśnie na takiej koncepcji człowieka. Nic więc dziwnego, że bohater romantyczny w swym postępowaniu kierował się uczuciami. Był wielkim indywidualistą, marzycielem o bardzo bogatym życiu wewnętrznym. W jego życiu dużą rolę odgrywała miłość-wielka, namiętna i niestety zazwyczaj nieszczęśliwa, która często popychała go w ramiona samobójczej śmierci. Polska literatura romantyczna, ze względu na ówczesną sytuacje kraju, miała zdecydowanie narodowy charakter, dlatego też jej bohater zawsze angażował się w walkę o niepodległość, często musiała zajść w nim głęboka przemiana wewnętrzna.
Jednym z bohaterów romantycznych, który przechodzi przemianę wewnętrzną jest Gustaw z IV części “Dziadów” A. Mickiewicz. Postrzega on świat przez pryzmat uczuć, przez pryzmat miłości. Jest namiętnym, romantycznym kochankiem, który nie potrafi żyć bez wybranki swojego serca. Jego miłość i przywiązanie do dziewczyny jest tak wielkie, że kiedy ta poślubia innego, Gustaw całkowicie odsuwa się od ludzi, staje się pustelnikiem. Bez reszty pogrąża się w swym nieszczęściu i cierpieniu, co czyni z niego szaleńca. Gustaw obserwując wesele ukochanej, prawdopodobnie popełnia samobójstwo, lecz nie opuszcza świata bezpowrotnie. W prologu III części “Dziadów” ukazany jest człowiek, który przebywa w klasztorze bazylianów w Wilnie przerobionym na więzienie. Śpiewające nad jego głową duchy oznajmiły mu, że wkrótce będzie wolny. Tak też się stało. Więzień pisze na ścianie: “Umarł Gustaw, a narodził się Konrad 1 listopada 1823”. Z tego zapisu dowiadujemy się, że Gustaw przeistoczył się z romantycznego kochanka w Konrada-bojownika o wolność narodu. Nowy bohater jest zupełnie innym człowiekiem. W przeciwieństwie do Gustawa, Konrad to wielki patriota, najważniejsza jest dla niego ojczyzna i jej losy. Ona zastępuje mu wszystko: rodzinę, dom, przyjaciół, a nawet miłość ukochanej. Konrad identyfikuje się z całą cierpiącą Polską. Mówi: “Ja i Ojczyzna to jedno (...) za miliony kocham i cierpię katusze”. Konrad dla dobra sprawy narodu gotów jest poświęcić życie, wystąpić nawet przeciwko Bogu i skazać własną duszę na potępienie. Jest on tak przekonany o swej wielkości i sile, że nie tylko uważa się za najmądrzejszego i najwyższego ze wszystkich ludzi, ale także swą siłę porównuje z siłą Boga. Jest tak zarozumiały i zadufany w sobie, iż wyzywa Boga na pojedynek, rząda od Niego władzy nad rodakami:

“Daj mi rząd dusz(...)
Ja chcę władzy, daj mi ją lub wskaż do niej drogę.”

Konrad uważa, że mógłby stworzyć świat lepszy od tego, który stworzył Bóg. Oskarża Go o to, ż w swym postępowaniu kieruje się tylko rozumem, a nie uczuciami:

“Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością,
Ty jesteś tylko mądrością.”

W końcu wykorzystują całą tą sytuację diabły, próbując przejąć władzę nad Konradem, popychają go na skraj bluźnierstwa. Z pomocą bohaterowi przychodzi Ksiądz Piotr i dzięki egzorcyzmom przybliży Konrada do celu-odnalezienia idei, dla której warto oddać życie.
W utworze “Kordian” J. Słowackiego, tytułowy bohater również przechodzi wewnętrzną metamorfozę. Kordiana poznajemy jako czternastoletniego chłopca. Jest melancholikiem, ulegającym szybko zmiennym nastrojom. Raz jest ożywiony, marzy o bohaterskich czynach w imię ojczyzny, innym razem popada w depresję, apatię, smutek, zniechęcenie. Bohater romansuje ze znacznie starszą Laurą, która nie chce akceptować owej huśtawki nastrojów, odnosi się ironicznie do młodzieńca, bawi się nimi, jego uczuciami. Kordian przeżywa nieszczęśliwą miłość, odrzucenie i niezrozumienie, co doprowadziło go do próby samobójczej. Po nieudanym targnięciu się na własne życie, po wyzdrowieniu usiłuje odnaleźć zapomnienie w zagranicznych podróżach. Jednak podczas tej wędrówki po świecie, Kordian szybko zdaje sobie sprawę z tego, że światem rządzą pieniądze, a nie- jak sądził- wzniosłe idee. Już mogłoby się wydawać, że wrażliwy bohater po dostrzeżeniu, że jego młodzieńcze ideały nie wytrzymały konfrontacji z rzeczywistością, będzie chciał popełnić samobójstwo, gdy nagle na szczycie Mont Blanc dokonuje się w nim przemiana wewnętrzna. Kordian odnajduje cel w służbie dla ojczyzny, staje się zwolennikiem idei odkupienia przez poświęcenie.. bohater czuje się powołany do spełniania wielkich czynów, czuje moc, siłę i potęgę. Postanawia zabić cara, aby wybawić Polskę z niewoli. Niestety ponosi porażkę, która prawdopodobnie spowodowana była wybujałym indywidualizmem jednostki graniczącym wręcz z pychą. Po nieudanej próbie zabójstwa cara Kordian trafia do szpitala.
Kolejnym bohaterem, który przechodzi wewnętrzną przemianę jest Henryk z dzieła Z. Krasińskiego “Nie-Boska komedia”. Henryk jest oderwanym od rzeczywistości poetą, żyjącym we własnym świecie marzeń. Jako Mąż jest człowiekiem wrażliwym ale nieodpowiedzialnym, nie interesuje się zwykłym, codziennym życiem ani sprawami rodziny. Nie odpowiada mu i nie daje szczęścia uporządkowane i zorganizowane życie rodzinne, nie dostrzega jego wartości. Chce uciec przed rzeczywistością i codziennymi obowiązkami, co czyni z niego egoistę i egocentryka. Bohater jest indywidualistą bezkrytycznie uwielbiającym poezję. Kochając i ceniąc tylko własne fikcje poetyckie ciągle przetwarza rzeczywistość w poezję i poddaje się jej urokowi. Dla marzeń poetyckich poświęca szczęście żony, życie syna i własny spokój. Dopiero po powrocie do domu z wędrówki za złudą poezji, zdaje sobie sprawę z pomyłki, która doprowadziła jego rodzinę do tragedii. Po śmierci żony docenia dopiero, co znaczy być normalnym człowiekiem, a nie poetą. Henryk z dnia na dzień, z Męża-małżonka przeistacza się w męża stanu. Po nieudanej próbie uporządkowanego życia rodzinnego, po przekonaniu się jak złudna i fałszywa potrafi być poezja, hrabia Henryk staje na czele obozu arystokracji. Podejmuje decyzję wzięcia udziału w walce przeciw rewolucji. Henryk jako dowódca jest człowiekiem odważnym, szlachetnym, honorowym. Obejmując dowództwo składa wraz z innymi przysięgę, że prędzej zginie, niż się podda. Tylko on tej przysięgi dotrzymuje. W obliczu klęski popełnia samobójstwo, aby nie być upokorzonym przez wroga.
Kolejnym romantycznym bohaterem, który przechodzi metamorfozę jest Jacek Soplica. Jacek jest reprezentantem drobnej szlachty. Jako typowy, zubożały szlachcic lubi bawić się, spędzać czas na różnego rodzaju rozrywkach, dyskusjach, waśniach. Cieszy się ogólnym szacunkiem wśród szlachty. Z uwagi na swój bojowy charakter zostaje przywódcą szlachty litewskiej. Z natury Jacek jest bardzo żywiołowy, jako jego główne cechy można wymienić impulsywność oraz porywczość. To człowiek kłótliwy, gwałtowny, nieokiełznany i samowolny, działa praktycznie tylko dla swojej sławy i popularności. Powszechnie znany i utożsamiany z awanturnikiem, paliwodą i zawadiaką. Na skutek dokonanego pod wpływem emocji zabójstwa Stolnika Horeszki zostaje posądzony o zdradę ojczyzny. W tym właśnie momencie następuje przełom i głęboka przemiana w jego życiu. Jacek pokornieje. Po burzliwych młodzieńczych latach przychodzi czas na skruchę i poprawę. Na znak pokuty przyjmuje strój mnicha i staje się emisariuszem- zbuntowanym przeciwko złu, krzywdzie, przemocy i niesprawiedliwości. Dla dobra narodu rezygnuje całkowicie ze swojego życia osobistego. Ludzie często zwracają się do niego o radę, jest dla nich autorytetem w wielu sprawach. Z naiwnego, łatwowiernego młodzieńca przeobraża się w dojrzałego mężczyznę, który odznacza się nie tylko sprytem ale i inteligencją. Pod przydomkiem Księdza Robaka walczy u boku Napoleona, nie dbając o sławę, często narażając własne życie. Postanowił tym odkupić swoje winy młodości, walcząc o wolność ojczyzny. Staje się prawdziwym patriotą agitującym Polaków do przygotowania powstania, które to niesie nadzieję na odzyskanie niepodległości. Niestety podczas najazdu wojsk rosyjskich Jacek-Ksiądz Robak zostaje ranny, jak się później okazuje śmiertelnie. W obliczu śmierci spotyka go nagroda, dowiaduje się o przebaczeniu Stolnika, pomyślnym biegu spraw politycznych oraz szczęściu Tadeusza z Zosią. Pogodzony z Bogiem i ludźmi, po ujawnieniu trudnych do udźwignięcia tajemnic, z ulgą umiera w rodzinnych stronach, w otoczeniu najbliższych mu osób.
Podsumowując pragnę powiedzieć, że literatura romantyczna wykreowała specyficzny typ bohatera literackiego, człowieka o nieprzeciętnej indywidualności i bogatej psychice, który wszelkie uczucia takie jak miłość, nienawiść, cierpienie, rozpacz przeżywa w sposób zwielokrotniony, prowadzący często do samobójczej śmierci. W ewolucji bohatera romantycznego dostrzec można pewne cechy stałe. Najważniejszą z nich jest to, że bohaterowie są zawsze ludźmi wielkiego duchowego formatu. Stają oni przed niejednoznacznymi moralnymi wyborami, zdarza się im pobłądzić i zejść z drogi dobra, ale wskutek swych niezwykłych uzdolnień duchowych i umysłowych zawsze na nią wracają, stając się wzorami zachowań nie tylko dla ludzi romantyzmu, ale być może także dla nas- ludzi, którzy poznajemy literaturę tego okresu. Wielka w tym zasługa autorów, którzy kreując postawy swych bohaterów potrafili oddać tragizm sytuacji tych ludzi i piękno ich duchowej walki, która czyni z nich bohaterów romantycznych w pełnym tego słowa znaczeniu.