Obozy koncentracyjne w Polsce i poza jej granicami

Obóz koncentracyjny- to miejsce przetrzymywania, zwykle bez wyroku sądu, dużej ilości osób uznawanych za niewygodne z rozmaitych powodów dla władz. Służyć może różnym celom: od miejsca czasowego odosobnienia osób, wobec których zostaną podjęte później inne decyzje, poprzez obóz pracy przymusowej, niewolniczej, aż po miejsce fizycznej eksterminacji stosowanej rozmaitymi metodami. Tak więc pojęcie obozu koncentracyjnego jest szerokie: od rodzaju zwykłego więzienia w postaci baraków na ogrodzonym i strzeżonym terenie, po "fabrykę śmierci" czyli miejsce koncentracji ludzi przed ich celową zagładą w specjalnie w tym celu skonstruowanych urządzeniach do zabijania (głównie komorach gazowych), a następnie likwidacji ciał (krematorium). Ten ostatni rodzaj obozów koncentracyjnych, nazywany też obozami zagłady, tworzony był przede wszystkim przez Niemcy hitlerowskie. Nawet jednak jeśli nie łączą się z mordowaniem osadzonych ludzi, obozy koncentracyjne zwykle wiążą się z łamaniem praw człowieka w większym lub mniejszym stopniu. W zasadzie rodzajem obozów koncentracyjnych o stosunkowo łagodnym rygorze są obozy internowania, również służące do tymczasowej koncentracji ludności.

Obozy tworzone na terenie Polski

Auschwitz –Birkenau

Auschwitz-Birkenau (Obóz Koncentracyjny Oświęcim-Brzezinka). Dzisiaj jest to miasto w południowej Polsce, lecz do historii przeszło jako największy cmentarz świata. Utworzony w drugiej połowie 1940 roku w maju na rozkaz Heinricha Himmlera jako zwykły obóz koncentracyjny dla wrogów III Rzeszy. W ciągu następnych lat obóz stale był rozbudowywany i składał się z trzech głównych części: Auschwitz I, Auschwitz II-Birkenau, Auschwitz III-Monowitz. Największy z jego podobozów, KL Birkenau w 1942 stał się obozem zagłady głównie dla europejskich Żydów, był przeznaczony na 100 tysięcy więźniów, później na 200 tysięcy. Do 1943 roku zbudowano w Auschwitz-Birkenau cztery komory gazowe i cztery krematoria, w wyniku czego liczba mordowanych i spalanych wzrosła do około 20 tysięcy osób na dobę. Auschwitz II był jedynym hitlerowskim obozem koncentracyjnym, w którym od marca 1943 roku tatuowano więźniom numery ewidencyjne - na lewym przedramieniu. Niemowlętom oraz małym dzieciom tatuowano na lewym udzie. Jeńcom radzieckim tatuowano na piersi. Na bramie wjazdowej do obozu w Oświęcimiu, widnieje napis: "Arbeit Macht Frei" co oznacza "Praca czyni wolnym". 3 września 1941 roku przeprowadzono na 850 więźniach (w tym na 600 jeńcach radzieckich) pierwsze próby masowego uśmiercania za pomocą gazu - cyklonu B. To tu mordowali pierwsze masowe transporty Żydów, prowadzili pierwsze zbrodnicze eksperymenty na więźniach, wykonywali większość egzekucji przez rozstrzelanie. Tutaj mieścił się centralny areszt obozowy w bloku nr 11 dla więźniów z wszystkich części obozowego kompleksu, a także główna komendantura obozu i większość biur SS. To stąd władze obozowe kierowały dalszą rozbudową kompleksu obozowego. W sierpniu 1942 roku powstał także tutaj podobóz przeznaczony wyłącznie dla kobiet. Do 1943 roku zwłoki palono na stosach. Według byłego komendanta obozu R.Hossa, 6-7 kg gazu Cyklon B wystarczało do zabicia 1 500 ludzi. 27 stycznia 1945 roku radzieckie wojska 1 Frontu Ukraińskiego wyzwoliły obóz. Pozostało w nim 7,5 tysiąca ocalonych, w tym 180 małych dzieci.

Sztutowo – Stutthof

2 września 1939 roku rozpoczęła się długa i tragiczna historia tego obozu. Niemcy założyli w pobliżu wsi Sztutowo w powiecie Nowy Dwór Gdański "obóz dla jeńców cywilnych". Był on przeznaczony dla Polaków z Pomorza. Do połowy września 1939 roku uwięziono w nim 6 tysięcy Polaków. W 1942 roku przywieziono do niego więźniów innych narodowości niż polska (Niemców, Holendrów, Belgów, Francuzów, Czechów, Litwinów, Łotyszów, Rosjan, Duńczyków, Norwegów, Jugosłowian, Węgrów, Żydów i Cyganów) obóz nabrał charakteru międzynarodowego. W 1942 roku zmieniono status obozu Stutthof na obóz koncentracyjny. Od tego momentu najliczniejszą grupą więźniów zostali Żydzi, a pod względem przynależności państwowej - Polacy. Liczbę wszystkich Żydów można oceniać, na co najmniej 50 tysięcy. Od czerwca 1944 roku stał się obozem masowej zagłady, gdy włączono go do akcji eksterminacji Żydów z całej Europy. Od tego roku więźniów uśmiercano w komorze gazowej. Ciała ofiar służyły między innymi Instytutowi Higieny w Gdańsku do eksperymentalnej produkcji mydła. W ciągu ponad pięciu lat istnienia Stutthof powiększył się dziesięciokrotnie i w ostatniej fazie posiadał 45 filii między innymi w: Elblągu, Policach, Gdyni, Gdańsku i Pruszczu Gdańskim.. W obozie zbudowano krematorium do palenia zwłok. W okresie od 2 września 1939 roku do 9 maja 1945 roku, jego bramę przekroczyło około 110000 ludzi, w tym mężczyźni, kobiety i dzieci. W tym czasie i wyniku wyniszczających warunków życia, rozstrzeliwania, wieszania, mordowania w komorze gazowej, bicia i katowania oraz podczas ewakuacji obozu w 1945 roku - śmierć poniosło około 65 000 ludzi. Obóz ten był prawdopodobnie jedynym, który trwał dłużej niż III Rzesza. Został wyzwolony 9 maja 1945 roku przez wojska radzieckie, gdy kapitulacja państwa hitlerowskiego była już faktem. W obozie pozostali nieliczni ocaleni więźniowie.

Majdanek - Lublin

Obóz koncentracyjny w Lublinie zwany Majdankiem został założony jesienią 1941 roku na obszarze 270 hektarów, z rozkazu szefa SS i policji III Rzeszy Heinricha Himmlera. Obóz w Lublinie (zwany Majdankiem) był drugim, co do wielkości, po Oświęcimiu, tego typu obozem nazistowskim w Europie Praktycznie od początku był to obóz koncentracyjny - Konzentrationslager der Waffen SS Lublin (Obóz Koncentracyjny w Lublinie). Początkowo planowano obóz dla 25-50 tys. więźniów, ale w trakcie budowy plany te zmieniano, ustalając ostatecznie pojemność obozu na 250 000 więźniów. Obóz w Majdanku posiadał 6 podobozów: w Bliżynie, Budzyniu, Lublinie, Puławach, Radomiu i Warszawie. Na terenie obozu w Majdanku znajdowało się krematorium i 7 komór gazowych, gdzie mordowano więźniów cyklonem B i tlenkiem węgla. Pierwszymi więźniami KL Majdanek było 5 tysięcy jeńców radzieckich, zatrudnionych przy rozbudowie obozu. Wymordowano ich w ciągu kilkunastu tygodni. Od wiosny 1942 roku KL Majdanek stał się obozem zagłady Żydów. W 1942 roku powstał specjalny oddział kobiecy (11 tysięcy kobiet w 1943 roku). Dzieci przywiezione do obozu wraz z matkami przebywały na tym samym, co one tzw. polu więźniarskim, ale oddzielone wysokim parkanem. Z dzieci w wieku 8-12 lat organizowano grupy robocze, młodsze natychmiast mordowano. Początkowo masowe egzekucje więźniów dokonywano w pobliskim lesie, zwanym krępickim, później w pobliżu krematorium. Od października 1941 do lipca 1944 roku więźniami Majdanka byli członkowie 54 narodowości Europy i Azji. Najliczniejszą grupę stanowili Żydzi, Polacy i obywatele byłego ZSRR. W wyniku ludobójczej polityki Niemiec zginęło w komorach gazowych, masowych egzekucjach i na skutek nieludzkich warunków życia około 240 tysięcy osób. 23 lipca 1944 roku obóz został wyzwolony przez radzieckie jednostki 1 Frontu Białoruskiego i 1 armię Wojska Polskiego. Na mocy ustawy Sejmu PRL z 2 lipca 1947 roku utworzono Państwowe Muzeum na Majdanku.

Chełmno

Od 8 XII 1941r. do stycznia 1945r. w Chełmnie nad Nerem istniał obóz masowej zagłady. SS-mani truli ofiary gazami spalinowymi w specjalnie skonstruowanych samochodach. Zwłoki palono w lasach rzuchowskich przy szosie z Koła do Dąbia. Wymordowano tu ok. 310.000 ludzi w tym: polskich żydów z terenu województw łódzkiego i poznańskiego, dzieci z Zamojszczyzny, 88 dzieci czechosłowackich ze wsi Lidice, Polaków schwytanych w ulicznych łapankach, mieszkańców domu, starców z Włocławka oraz 5.000 jeńców radzieckich. W lesie pod Chełmnem, na miejscu dawnych prowizorycznych palenisk i stosów kremacyjnych wniesiono pomnik dla uczczenia pamięci setek tysięcy ofiar.

Bełżec

Jesienią 1941r. hitlerowcy założyli tu obóz śmierci, głównie dla ludności żydowskiej i Cyganów z różnych miejscowości na terenie Polski oraz Czechosłowacji, Austrii, Rumunii, Węgier i Niemiec. Zamordowano tu również ok. 1500 Polaków za pomoc udzieloną Żydom. Po przywiezieniu więźniów oficer SS wygłaszał przemówienie zapewniając ofiary, że wyjadą na roboty, przedtem muszą się jednak wykąpać i poddać dezynfekcji. Następnie wśród bicia i krzyków oddzielano kobiety i dzieci. Więźniom kazano się rozbierać do naga. Nagich ludzi pędzono do komór gazowych i uśmiercano gazami spalinowymi, doprowadzanymi rurami z uruchomionych silników. Zwłoki początkowo grzebano w dołach wykopanych wzdłuż wschodniej granicy obozu, a od jesieni 1942r. palono na stosach. Wiosną 1943r. obóz zlikwidowano, budynki rozebrano, a na całym terenie zasadzono młode sosny. W Bełżcu hitlerowcy wymordowali ok. 600.000 osób.

Obozy tworzone poza terenami Polski

Dachau

Był to pierwszy obóz koncentracyjny utworzony na podstawie zarządzenia Heinricha Himmlera z 22 marca 1933 roku. Obóz powstał w Bawarii i był początkowo obiektem doświadczalnym, w którym szkolono personel kierowniczy i funkcyjny SS dla innych obozów.
Podlegało mu ponad 130 podobozów i obozów przymusowej pracy na terenie III Rzeszy.
Do 1945 roku przez KL Dachau przeszło ogółem 160 tysięcy więźniów różnych narodowości, z których zginęło około 66 tysięcy (w tym 40 tys. Żydów).
29 kwietnia 1945 roku obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie.

Buchenwald

19 lipca 1937 roku Niemcy utworzyli pod Weimarem obóz koncentracyjny Buchenwald. Początkowo nosił on nazwę KL Ettersberg.
Przez obóz przeszło 250 tysięcy więźniów różnych narodowości, z których zginęło około 56 tysięcy, w tym ponad 11 tysięcy Żydów. Nie rejestrowano liczby rozstrzelanych jeńców radzieckich.
11 kwietnia 1945 roku obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie.

Bergen-Belsen

W październiku 1940 roku Niemcy zorganizowali w Dolnej Saksonii obóz koncentracyjny Bergen-Belsen. Większość więźniów stanowiły kobiety różnych narodowości. W obozie masowo mordowano inwalidów.
W 1945 roku, wobec zbliżającego się frontu, ewakuowano do KL Bergen-Belsen więźniów z innych obozów koncentracyjnych.
Przez obóz przeszło ogółem 75 tysięcy osób, z których zginęło 48 tysięcy.
15 kwietnia 1945 roku obóz został wyzwolony przez wojska brytyjskie. W chwili wyzwolenia w obozie znajdowało się 60 tysięcy więźniów, z których 14 tysięcy zmarło już po wyzwoleniu.

Dora

We wrześniu 1943 roku Niemcy postanowili otworzyć obóz koncentracyjny Dora. Znajdował się on w sztolniach nieczynnej kopalni w pobliżu Nordhausen w okręgu Halle, na terenie III Rzeszy. Początkowo obóz funkcjonował jako filia KL Buchenwald, lecz w 1944 roku uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego.
Więźniowie pracowali przy budowie podziemnej fabryki broni. Przez obóz przeszło około 60 tysięcy osób, z których zginęło przeszło 13 tysięcy.
11 kwietnia 1945 roku obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie.

Mauthausen

8 sierpnia 1938 roku Niemcy założyli w północnej Austrii, pod Linzem, obóz koncentracyjny Mauthausen. Więźniowie pracowali w kamieniołomach.
Podlegało mu kilkadziesiąt podobozów i filii, z których największym był obóz w pobliskim Gusen (założony w 1940 roku).
Przez KL Mauthausen i jego podobozy przeszło 335 tysięcy więźniów różnych narodowości, z których zginęło około 122 tysiące.
5 maja 1945 roku obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie.

Flossenburg

W maju 1938 roku powstał w Bawarii, w pobliżu granicy z Czechosłowacją, obóz koncentracyjny Flossenburg. Obóz posiadał około 70 podobozów i filii, przez które przeszło ponad 80 tysięcy więźniów. Liczbę ofiar szacuje się na 73 tysiące.
23 kwietnia 1945 roku obóz został wyzwolony przez wojska amerykańskie.

Ravensbruck

15 maja 1939 roku Niemcy założyli w Maklemburgii obóz koncentracyjny dla kobiet, Ravensbruck. Więźniarki wyniszczano niewolniczą pracą w obozie, w okolicznych zakładach przemysłowych i w rolnictwie.
Od kwietnia 1942 roku dokonywano w obozie licznych, zbiorowych egzekucji. W kwietniu 1943 roku zbudowano krematorium, a w połowie 1944 roku komorę gazową.
W kwietniu 1945 roku Niemcy przystąpili do pośpiesznej likwidacji obozu i zacierania śladów zbrodni. Przez obóz Ravensbruck i około 100 jego podobozów przeszło ponad 130 tysięcy kobiet 27 narodowości, z których 92 tysięcy zginęło.
1 maja 1945 roku obóz został wyzwolony przez Armię Czerwoną.

Metody zagłady

W Auschwitz Birkenau

Eksterminacja Żydów i Cyganów.
W 1943 roku Himmler wskazał Auschwitz jako miejsce „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.

Podczas wizyty w obozie obserwował osobiście selekcję i zagazowywanie Żydów w specjalnym bunkrze. Po tej wizycie opracowano plan budowy nowego obozu dla 200 tysięcy więźniów i urządzeń masowej zagłady Żydów w miejscowości Brzezinka. Plan ten przewidywał ujęcie i deportację 11 milionów Żydów z całej Europy do obozu zagłady. Inną grupą narodowościową przeznaczoną przez hitlerowców do eksterminacji byli Cyganie zamieszkujący tereny Rzeszy i krajów okupowanych (zgładzono około 22 tysięcy ludzi tej narodowości)

Na terenie obozu wybudowano cztery krematoria, które mogły unicestwić ponad 4 tysiące ciał ludzkich w ciągu doby. Kiedy w szczytowym czasie duże krematoria nie nadążały z paleniem zwłok, zastosowano metody palenia ciał na stosach polewając je substancjami łatwopalnymi.

Transporty więźniów z całej Europy odbywały się koleją oraz samochodami ciężarowymi. Po kilkudniowym transporcie w okropnych warunkach, w ścisku i głodzie ludność żydowską wyładowywano na przygotowanej rampie, gdzie pod eskortą żołnierzy SS oraz funkcjonariuszy obozów prowadzono selekcję oddzielając mężczyzn od kobiet, dzieci i starców. Na podstawie wyglądu zewnętrznego lekarze obozowi decydowali o przydatności do pracy. Prawie wszystkie kobiety, dzieci oraz starcy kierowani byli bezpośrednio do komór gazowych.

Majdanek

Początkowo był to obóz dla jeńców radzieckich (od czerwca 1941 r.), lecz później zmieniono go na obóz zagłady Żydów. Zginęło w nim 360 tysięcy ludzi (200 tys. Żydów). W Majdanku Niemcy uruchomili siedem komór gazowych, w których używano gazu Cyklon -B i tlenku węgla.

Chełmno

Początkowo jako komór gazowych używano ciężarówek z wprowadzonymi do ich wnętrza rurami wydechowymi. Później wybudowano dwa krematoria. Zginęło około 340 tys. ludzi, większość to Żydzi z Łodzi i Poznańskiego

To tylko niektóre z wielu sposobów eksterminacji Żydów i Romów w europie.

Oprócz obozów masowej zagłady dla ludzi dorosłych istniały również obozy dla dzieci i młodzieży- szczególnym typem obozów hitlerowskich były obozy dla dzieci i młodzieży (między innymi na okupowanych terenach polskich w Łodzi i Potulicach), charakterem zbliżone do obozów koncentracyjnych. Oczywiście dzieci były więzione prawie we wszystkich obozach hitlerowskich. Dla dzieci uznanych na podstawie badań rasowych za nadające się do germanizacji organizowano specjalne obozy germanizacyjne, z których przydzielano je rodzicom niemieckim w III Rzeszy.

Rodzaje obozów

Różnorodne były rodzaje i nazwy obozów pracy, między innymi karne obozy pracy (Strafarbeitslager, Straflager), obozy pracy przymusowej (Zwangsarbeitslager), karne obozy służby budowlanej (Straflager des Baudienstes), budowy urządzeń wojskowych (Einsatzlager), obozy dla robotników ze wschodu (Ostarbeiterlager), obozy przy zakładach pracy (Gemeinschaftslager, Firmenlager). Do tej samej kategorii należały także obozy pracy dla Żydów (Judenarbeitslager). Obozy pracy podlegały miejscowym dowódcom SS i policji. Liczba więźniów pracujących dla III Rzeszy przekraczała 10 milionów. Z pracy niewolniczej korzystały między innymi koncerny: IG-Farbenindustrie, Siemensa, Rochlinga, Flicka, Kruppa, Mannesmanna, Hoescha, AEG, Hermann Goring, Hawela.

Ogólna liczba zamordowanych Żydów w ich krajach i zestawienie procentowe przedwojennej populacji żydowskiej:

Austria 50.000 27 %
Włochy 7.600 17,3 %
Belgia 28.900 44 %
Łotwa 71.500 78,1%
Bośnia/Macedonia 78.150 66,1 %
Litwa 143.000 85,1 %
Bułgaria - 0 %
Luksemburg 1.950 55,7 %
Dania 60 0,7 %
Holandia 100.000 71,4 %
Estonia 2.000 44,4 %
Norwegia 762 44,8 %
Finlandia 7 0,3 %
Polska 3.000.000 90,9 %
Francja 77.320 22,1 %
Rumunia 287.000 47,1 %
Niemcy 141.500 25 %
Słowacja 71.000 79,8 %
Grecja 67.000 86,6 %
Rosja 1.100.000 36,4 %
Węgry 569.000 69 %
Jugosławia 63.300 81,2 %
ogółem: 5.931.049