Historia myśli społecznej zbiór wykładów

Historia Myśli Społecznej.
Semestr I
 wykład (01) – 14.10.2003 
Filozofia nauki zaczyna się od pozytywizmu, natomiast historia doktryn politycznych ukształtowała się w XIX w. Wcześniejszą ich formą była filozofia.
HMS jest kumulacją, syntezą przedmiotów, nie pojawiła się wraz z powstaniem państwa. Jest zapoznaniem się ze spuścizną, począwszy od starożytnych Greków. Mówi również o komunikacji społecznej.
Należy poznać historię, aby „nie wyważać otwartych drzwi”. Jest to badanie kształtowania się problematyki społecznej. HMS jest typowo europejskim spojrzeniem, dlatego ponieważ jej kolebką jest polis. Wschód nie wykształcił myśli. Myśl wschodu nie wyszła o definiowanie ustroju teokratycznego.
Stratyfikacja społeczna:
1. Sztywny system religijny
2. Gospodarka rolnicza
3. Bardzo silna kastowość
Grecka myśl społeczna
Grecka myśl społeczna charakteryzowała się systematycznością. Jest to pierwsza myśl, która zadawała sobie pytania o organizacji świata. Odchodziła od bezkrytycznego monizmu do dualizmu bezkrytycznego.
Uważano, że jedno prawo obowiązuje w naturze (prawidłowości przyrody) oraz człowieka. Grecy pierwsi zauważyli, że istnieją dwa porządki. Odkryli autonomię jednostki (indywidualizm), którą jest w środowisku społecznym. Pierwsi stworzyli typ cywilizacji, który pozwalał na refleksję- człowiek świadomy własnych potrzeb, zastanawiał się, kim jest, czym jest, jaki ma status społeczny itd. Najważniejsza była społeczność  Grecy odeszli od tego pojęcia. Społeczeństwo Hellady było społeczeństwem niewolniczym. Składało się z niewolników i wolnych. Niewolnicy wytwarzali dobra powszechne. Istniał elityzm. Elita tworzyła pojęcia i wartości. Cała kultura grecka była tworzona przez elity społeczne. Był bardzo ożywiony kontakt ze wschodem. Gros umiejętności przejęli właśnie ze wschodu. To za sprawą głównie kontaktów również z dalekim wschodem. Czerpali z ich dorobku wiedzę przyrodniczą , filozoficzną, polityczną (głównie z Egiptu i Babilonii). Jednakże wykorzystywali dorobek wschodu, aby wejść dalej. Wykorzystywano morze do rozszerzenia horyzontów myślowych głównie przez przecieranie nowych szlaków handlowych. Następowała kumulacja doświadczenia z obserwacji innych kultur. Kumulacja doświadczenia społeczno-politycznego. W okresie wczesnohelleńskim – 12 i 10 wieku p.n.e. dominuje poczucie jedności świata greckiego. Grecy uważali iż ludźmi są tylko Helleni, a reszta to barbarzyńcy. Jest to podział etnocentryczny. Zaistniał fenomen polis- miasto obwarowane murami (etymologiczny sens) + tereny rolnicze przylegające do miasta. Polis mogło obejmować nawet całą wyspę (z greki – poli - liczyć).
Była to organizacja polityczna, militarna, społeczna i gospodarcza. Rozwój kulturowy zmieniał do zaniku poczucia jedności Hellenów i do powiązania człowieka z pewnymi polis. Tylko w Grecji wystąpiło tzw. idea obywatelska (polite – obywatel). Wejście przynależności człowieka. Obywatel należał do polis (nie był niewolnikiem). Wystąpiła świadomość określająca rolę ludu (demos – lud). Zauważyli, że ta rola jest niezwykle ważna dla całokształtu państwa. Grecy byli pierwszą cywilizacją, która odwoływała się do woli powszechnej (opinii wszystkich obywateli). Było to naturalne – normalna procedura poprzedzająca działania. Obywatelami mogli być tylko wolni mężczyźni. We wczesnej literaturze greckiej pojawia się idea dobrego ustroju – eunomia (dobry ustrój). Oparty na ładzie , pokoju i sprawiedliwości. Grecy zauważyli, że są ustroje dobre i złe. Nie ma kwestii jaki przyjmiemy ustrój, tylko czy dobre będą jego rządy.
Podstawowe formy ustroju:
- Monarchia – dobry ustrój jeśli monarcha troszczy się o dobro państwa eunomia. Trzyma ład, pokój i rządzi sprawiedliwie. Dochodziło do buntów wtedy kiedy król przestrzegał prawa. Degeneracja monarchii – Monarchia przechodzi w tyranie (gdy władca troszczy się o siebie, a nie o państwo). Tyran jest podejrzliwy (z greki tyranos – tyran).
- Arystokracja – [od greckiego aristos – wybrani]. Władze sprawują wybrańcy – może być jeden lub wielu. Ogólnie arystokracja mogła zapewnić pokój. Za cel miała dobro państwa. Degeneracja arystokracji – Arystokracja przechodzi w oligarchie (oligos – mały). Mała grupa ludzi zainteresowana zachowaniem władzy w tej grupce ludzi. Arystokracja przechodzi w plutokracje (plutos – bogactwo). Grupa ludzi utrzymuje władze tylko w jednym celu, a mianowicie bogaceniu się.
- Demokracja – (demos – lud, kratos – władza). Jest to władza większości. Lud musi być zdyscyplinowany i akceptować wybór ogółu. Degeneracja demokracji – Demokracja przechodzi w ochlokracje (ochlos – tłum). Rządy tłumu, motłochu. Jest to zdezorganizowana demokracja, nie mająca dyscypliny. Demokracja przechodzi w anarchie (bez rząd). Brak struktur państwa. Grecy bali się go najbardziej. Anarchia prędzej czy później zawsze prowadzi do tyranii. Demokracja przechodzi w timokracje (timos – zaszczyt). Rządzących interesują coraz to nowsze zaszczyty. Jest to forma ustroju gdzie środek zaczyna być celem. Uhonorowanie rządzącego. Forma demokratyczna i arystokratyczna mogą przejść w Timokracje. Szczególnie u wojskowych. System Sparty. Teokracja: władza pochodzi od boga. Sam władca jest bogiem (theos – Bóg). Grecy przeciwstawiali eunomi tzw. anornie, czyli zły ustrój. W skład anornii wchodzą ustroje zdegenerowane.
Pierwsi sofiści odróżniali dwa czynniki w ludzkim otoczeniu:
- naturalny
- społeczny.
Sofiści (sofis – nauczyciel mędrzec) od 5 i 4 w. pne.
Poprzedzeni myślą filozoficzną filozofów jońskich, pitagorejczyków, Heraklita z Efezu, Anaksymandera, Anaksynesa itd.
Szkoła eleatów – Portemites, Zenon z Elei, Ksenofon.
Szkoła naturalizmu – Empedokles z Agrygentu, Anaksacjoras, Demokryt.
Tales z Miletu – 6 i 7 w. Pne. polityk, mędrzec, technik inżynier, uczony geometrii. Oddzielił naukę od umiejętności. Umiejętność – pojedyncze twierdzenie. Nauka – twierdzenia powiązane między sobą, są uporządkowane. Wiedza  Umiejętności (oddzielona od wiedzy).
Heraklit z Efezu – 3 traktaty: - kosmologiczny, - polityczny, - teologiczny. Uważał że światem człowieka rządzi rozum (lagos – rozum). Pierwszy który stworzył refleksję nad samym sobą. Wyznawał kult prawa i kult jednostki wyższej (niezwykła oryginalność). Według niego istnieje podwójna moralność: - tłumu (ogólne prawa), - mędrca (sam sobie określa moralność).
 ćwiczenia – 16.10.2003, 23.10.2003 
Wielkie religie jako źródło najstarszych systemów idei i norm społecznych.
Michel Mahlerbe, „Religie Ludzkości”, - islam, hinduizm, buddyzm, judaizm.
Islam
Każde państwo interpretowało je na swój własny sposób. Muzułmańskim wyznaniem wiary nazywamy – szachadą. W Koranie – Słowo Boże występują słowa – „nie ma przymusu religii”. Mahomet dostał Koran od św. Gabriela archanioła w celu jego rozpowszechnienia (ten sam, który zwiastował Maryi).
Istnieje 5 filarów wiary: - modlitwa, post, jałmużna, wyznanie wiary, oraz pielgrzymka do Mekki (przynajmniej raz w życiu).
Koran należy czytać po arabsku. Uznawali Jezusa Chrystusa, który przyszedł po Mahomecie, aby przewodzić w dniu sądu ostatecznego. Nie uznawali natomiast ukrzyżowania Jezusa – jest to niegodne jego boskości. Nie uznają również Boga w 3 postaciach – Bóg ojciec, syn Boży, duch święty. – jest to zaprzeczenie jedności bożej.
Kalif – następca namiestnika.
Omajadżi – w 16 w. Wprowadził dynastyczność kalifów. Ogłosił jego boskość. Musiał pochodzić z rodu muzułmańskiego.
Istnieje wymóg przestrzegania kodeksów Koranu. Duchowni są w szyicie, pozostali w meczecie.
Nurty Islamu:
- suizm,
- szyizm,
- horyczyzm.
Inne:
- Muydzi (bez przemocy, stawiali na wykształcenie, założony przez Bambe).
- Blackmustims (Ameryka Afrykanką, pierwsi byli murzyni, biali ludzie stworzeni przez piekielnych uczonych). „Cała ziemia należy do Allacha” – podbój terytorialny.
- Dżichad (pierwotne znaczenie to praca nad sobą).
Judaizm
Powstał około 2 tysięcy lat pne. na Bliskim Wschodzie. Wyznawcami są tylko Żydzi. Jest ich około 15 milionów osób.
Dwa okresy rozwoju: - biblijny, - judaizm rabbiczny.
Początki pochodzą od dawnych plemion hebrajskich – były to plemiona koczownicze. Na biblie składa się tylko Stary Testament. Są to: - Tora, - pisma proroków (21 ksiąg historycznych i prorockich), - 13 ksiąg.
Człowiek ma wolną wolę. Zawiera się przymierze z Jahwe. Naród Żydowski jest narodem wybranym przez Boga.
Odłamy Judaizmu:
- ortodoksyjni (przestrzeganie prawa)
- reformowany (dostosowanie do życia)
- konserwatywny (zachowanie sposobu życia Żydowskiego)
- postępowy
Hinduizm
Nazwa pochodzi od prowincji „Hindu”. Jest to głównie praktyka ludności aryjskiej. Świat pochodzi od absolutu Brachmy.
Głowni Bogowie:
- Sziwa (niszczyciel, stwórca) – dynamiczny
- Winszu (opiekuńczy) statyczny
Występuje podział kastowy – drabina hierarchii społecznej.
Motyw reinkarnacji – można wyrwać się z niej poprzez:
- dziatanie – karma
- wiedza – medytacje
- pobożność – 5 modlitw dziennie
Sachidowie – czyści. Wyrzekli się złudnej egzystencji, śpią na deskach z gwoździami.
Joga – religijne przeżycie (oznacza zjednanie). Uczestnictwo ciała, uczuciowości.
Buddyzm
Opanowanie zmysłów i wyobrażeń – Joga (opróżnienie umysłu).
Występuje podział kastowy. Mogą wyznawać wszyscy. Jednakże kapłanami mogą zostać ludzie z kast najwyższych. Budda był człowiekiem, który odnalazł sens życia. Wcieleń Buddy jest kilka.
Rodzaj ustroju – głowa państwa to Lama. Duchowi przywódcy odradzają się dziećmi. Jest tzw. praktyka Zen – cel to dojście do statusu Buddy. Religia w formie elitaryzmu, jest tzw. reinkarnacja – wędrówka dusz.
 wykład (02) – 21.10.2003 
Demokryt (460 – 360 pne.) w Abdenie
Uczeń Leucypa (połowa 5 wieku pne.). Filozofia przyrody – atomizm. Autor 60 dzieł, reszta zaginęła między innymi pisma etyczne, techniczne, strategiczne i ekonomiczne. Materia cała z atomów. W sprawach etycznych oddzielił czyny moralne od czynów składanych pod przymusem. Moralność z samej woli.
„Nie z bojaźni, lecz z obowiązków należy wystrzegać się błędów.”
Najwyższym dobrem dla niego było zadowolenie. Środkiem pozyskania zadowolenia jest rozum. Samo zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha. Osiąga się go przez umiar – cnotę rozumu. Etyka Demokryta była eudemonistyczna (głównym narzędziem oceny co jest umiarem jest rozum).
Pitagoras (570 – 497 pne.)
Założyciel związku pitagorejskiego w Krotonie. Związek religijno – etyczny. Czynny udział w życiu, miał władzę nad Polis. W roku 440 pne. został rozbity – uczniowie Pitagorasa rozpierzchli się po Helladzie.
Traktowali naukę jako środek pielęgnacji duszy. Stworzyli system pitagorejski – ziemia krąży wokół środka systemu planetarnego.
Sofiści (sophistikos – mędrzec, sophia – wiedza) 5 i 4 wiek pne.
Nawiązali do problemów politycznych i prawnych (dzisiejsze nauki prawne). Była to poważana warstwa – nauczyciele. Głosili wszechstronność wiedzy. W sposób praktyczny wykorzystywanie jej. Nauka – jedność przestrzeni i umiejętności praktycznych. Byli to wędrujący nauczyciele, pobierali wynagrodzenie, przez co tylko synowie elit mogli pobierać naukę.
Głównie rozwijanie umiejętności retorycznych (rethor – mówca). Właściwy dobór argumentów, aby przekonywać słuchaczy do swych racji. Retoryka była tak popularna, ponieważ istniała Rada Zgromadzenia Polis – rozstrzygająca sprawy, instytucja władzy sadowniczej. Głównie do uzasadniania swoich tez. Dociekali prawdy przez dyskusję. Obalali dotychczasowe autorytety, bądź je bronili. Wiedza dotychczasowa była punktem wyjścia w dyskusji i dochodzenia. Natomiast często dochodzenie do relatywizmu.
Odrzucali mitologię. Nie ma praw wiecznych i podważalnych. Wiedza jest względna i zależna od okoliczności zgromadzenia. Typowi racjonaliści, ostatecznym gwarantem był rozum.
Najwybitniejsi sofiści:
Pitagoras z Abdemy (480 – 410) pne.
Jego hasło: „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących że istnieją i nieistniejących, że nie istnieją.”
- Polis zorganizowana stosownie do potrzeb jednostki.
- Sensowność praw oceniać należy, jako przydatność dla jednostki.
- Prawa obowiązują za zgodą obywateli.
Pierwsza koncepcja umowy społecznej. Natura ludzka jest z gruntu zła – rządzi się egoizmem, nie jest idylliczna. Etap zdobycia zdolności politycznych – jednoczenie się w społeczności (zbiorowości) i kształtują tożsamość wspólną. Prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką i względną, tak samo jak kryteria dobra i zła. Prawo samo w sobie należy modyfikować i przez dyskusję ulepszać jego formę. Prawa nie są jednoznaczne, są względne.
Gorgiasz z Laotinoi (483 – 385 pne.)
Był sycylijczykiem. Reprezentuje kierunek zwany okazjonalizmem. To od środowiska będzie zależało zdobywanie prawdy. Nie ma zasad wspólnie obowiązujących całe społeczeństwo (nawet prawo). Wszystko zależy od zachowania jednostki. Mówił o pluralizmie moralnym – w danym społeczeństwie istnieje kilka systemów moralnych (u kobiety, mężczyzny, wojownika, rzemieślnika, jest on inny).
Istnieją również różne dzielności, jest inna dla każdego. Podejmował problematykę prawa natury. Dostrzegał różnice pomiędzy prawem pisanym (nie zawsze jest sprawiedliwe i rozsądne), a prawem mówionym. Nie zawsze prawo pisane odpowiada wymogą ładu i poczucia sprawiedliwości. Prawo natury odwołuje się do rozumu, racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb.
Hippiasz z Elidy (około 5 wieku pne.)
Przedstawił wizję wielkiej wspólnoty ludzkości. Wszystkich uważał jako obywateli świata. Wszyscy podlegają prawą natury – odpowiada harmonii świata i tworzy więzi pomiędzy jednostkami.
Zakłada przewagę prawa natury nad prawem pozytywnym (pisanym). Przewaga prawa natury wynika z:
- desakralizacja prawa pozytywnego (pisanego)
- wprowadza teorie kosmopolityczną (obywatel świata)
- koncepcja egalitarystyczna (egalitaryzm – równość) – każdy obywatel jest równy
Przygotowali pole badawcze wymiaru społecznego i humanistycznego.
 wykład (03) – 28.10 2003 
Herodot (484 – 425 pne.)
Grecki historyk podróżnik. Przebywał w Atenach. Nazwany został przez Cycerona ojcem historii. Jego dzieło pod tytułem „Dzieje” pisane prozą. Opisywał wrogie stosunki pomiędzy ludami Europy i Azji. Materiał posiadał z przebytych podróży. Zwolennik demokracji. Wysuną Wielką koncepcję historiozoficzną – przekonanie, że istnieje jeden ład moralny. Na szczycie znajduje się bóstwo, które każe za przewinienia. W „Dziejach” są pierwiastki mitologiczne i religijne. Było to głównym źródłem dziejów za czasów średniowiecza i renesansu, około 17 wieku we Włoszech. Irracjonalizm mieszał się z racjonalizmem.
Tukitydes (460 – 404 pne.)
Był naukowcem, greckim historykiem. Jego najwybitniejsze dzieło to „Wojna Peloponezka” również przedstawiał koncepcję historiozoficzną. Istnieją pewne prawa, które rządzą dziejami świata. Był uczniem sofistów – odrzucał irracjonalne czynniki. Uważał, że dzieje ludzkości są wynikiem działania ludzkiego. Ludzie zawsze działają według swoich potrzeb, zawsze w interesie własnym. Każde państwo dąży do uzyskania przewagi na zasadzie silniejszego. Przyjął zasadę niezmienności natury ludzkiej. Jednakowo działające skutki powodują jednakowo działające przyczyny. Historia jest głównym źródłem wiedzy polityków. „Historia vita magistra”.
Był pierwszym, który otrzymał miano krytyka historycznego. W sposób racjonalny i pragmatyczny dobierał materiał historyczny. Był niezwykle obiektywny. Historię opierał na podstawie reliktu. Większość uważa go za ojca krytyki historycznej.
Sokrates ( 469 – 399 pne.)
Uczeń sofistów. Później stał się pogromcą myśli sofistycznej. Syn rzeźbiarza i położnej. Nie zostawił żadnych prac pisanych, nauczał ustnie. Zajmował się uczeniem młodzieży i przechodnich ludzi. Zrobił sobie wrogów. Krytykował sofistów za pobieranie opłat za naukę. Żył w nędzy, był wzorem cnót obywatelskich, miał problemy z żoną – Ksantypą. Oskarżony o deprawację młodzieży i skazany przez Radę na śmierć. Wypija cykutę i dokonuje przemowy. Umiejętnie zadawał pytania. Humanizm opierał się na zasadzie poznania samego siebie. Postępowanie Ateńczyków poprzez umiarkowanie, pracę i sprawiedliwość. Praca to przejaw normalnego życia (nie przymus). Istnieje prawda obiektywna. Sprawiedliwość to umiarkowanie, poszanowanie swojej i cudzej godności, praworządności. Demokracja – równość i wolność słowa. To co mówił stosował w życiu, tzw. Intelektualizm etyczny.
Cnota = Wiedza = Sprawiedliwość.
Każdy ma prawo do wiedzy i sprawiedliwości. Przebywanie w państwie – zgoda jednostki na poszanowanie praw tego państwa. Teza, że każda jednostka powinna wykonywać pracę dla polis.
Wyróżniał ustroje:
1. Monarchia – ustrój z królem panującym. Chroni obywateli w sposób legitymizowania swej władzy. Sam musi przestrzegać ustanowionych praw. Musi szanować godności innych obywateli.
2. Tyrania – wtedy gdy monarcha przestaje szanować godności innych obywateli.
3. Arystokracja – rząd elity, wąskiej grupy społecznej. Zmierza zawsze ku zabezpieczeniu interesów wąskiej grupy, a nie polis.
4. Demokracja – jako najwspanialszy ustrój. Rzecznik demokracji. Każdy obywatel ma wpływ na władzę, a wręcz powinien walczyć o nią. Sokrates uważał, że demokracja ma jeden moment szkodliwy – gdy ludzie podejmują decyzję wraz z emocjami. Musi być według niego racjonalna dyskusja.
Przyśnił mu się łabędź na jego kolanach, tego dnia przyłączył się do niego Platon.
Platon (427 – 347 pne.)
Właściwe imię to Arystokles. Urodził się w Atenach, w jednym z najznakomitszych rodów ateńskich. Spokrewniony z Krytiaszem i Harmenidesem (najbardziej aktywni tyrani). Największy uczeń Sokratesa. Strasznie nieufny do demokracji. Założył Akademię Platońską – przetrwała do 529r ne. – zamknięta przez Justyniana. Autor 36 dialogów między innymi „Państwo” – 10 dialogów – idealne państwo, „Prawa” – modyfikacja „Państwa”.
Prawdziwy byt to idee (rzeczywisty świat i świat idei). Idea piękna i dobra jest najdoskonalsza. Dualizm ciała i duszy. Idee Platona można poznać przez rozum – tylko. Poznanie empiryczne jest niepewne. Metoda nauki – dialektyka tj. zestawienie twierdzeń i pojęć , dokonana analiza oraz ich synteza.
Podzielił koncepcje państwa na:
- Idealną polis (idealne państwo, gdzie uwypukla się wizje absolutne, skrajnie racjonalnych rządów)
- Ustroje świata (degeneracja tych ustrojów np. timokracja, oligarchia demokracja, tyrania)
Charakterystyka ustrojów politycznych według Platona:
- Timokracja – najmniej skażona forma rządów (wzorem Sparta). Cechowała się rządami wojskowymi (rygor, życie wojska). Typowe wartości to: skromność, powściągliwość, dążenie do osiągnięcia zaszczytów (szczególnie na polu walki). Wadą tego ustroju jest to że może dokonać się przewartościowanie systemu etycznego. Pożądanie zaszczytów może przezwyciężyć zdrowy rozsądek. Władzę pełnią żołnierze, zamiast filozofów i mędrców. Degeneruje się i zmienia w Oligarchie.
- Oligarchia – zwycięża żądza bogacenia się. Dochodzi do podziału ekonomiczno – społecznego na ludzi zamożnych i biedotę. To prowadzi do buntu mas, gdzie obywatele walczą o równość i władzę. To prowadzi do degeneracji i zmiany na Demokracje.
- Demokracja – rządzą wszyscy i nikt. Wcześniej czy później musi to prowadzić do zanarchizowania państwa. Rządzą ludzie niekompetentni i przypadkowi. Wynikiem jest zapaść tradycji i cnót obywatelskich. Sytuacja prowadzi do patologii społecznej. Arystokracja prowadzi do spisków, a lud nie ufa elitą. Powstaje Anarchia.
- Anarchia – jest to żyzna gleba dla demagogów. Będą wmawiali ludowi, że walczą przeciwko elitą. Przejmują władzę po zdobyciu zaufania przez ludzi. Ostatnim stadium degradacji jest Tyrania.
- Tyrania – obywatel boi się zabierać głos, zanik cnót obywatelskich. Przecięcie więzów pomiędzy ludem a władzą. Strach przed przymusem.
Platon dokonał analizy historio filozoficznej. Chciał dostrzec źródło, genezę tego destrukcyjnego procesu. Najważniejszym źródłem degeneracji ustroju, sprawiedliwości społecznej jest nadmierne zróżnicowanie majątkowe. Największy wpływ na potomnych. Miał kilka poglądów na stworzenie państwa. Demokracja zawsze powstaje w wyniku przewrotu (biedni jednych mordują, drugich wyganiają, a trzecich dopuszczają do zaszczytów). Lud popada w szał wolności (brak odpowiedzialności i demoralizacja oraz destabilizacja). Platon był największym przeciwnikiem demokracji. Degeneracja osobowości jednostki. Przewartościowanie wartości negatywnych na pozytywne. Nierząd jest niezależnością, niepohamowaną rozpustą nazywany pańskim gestem. Bezczelność jest uznawana za męstwo. Odrzucenie starych wartości dla nihilizmu. Demokracja zawsze wyzwala skrajność w korzystaniu z wolności. Liberalizm (libertynizm – wolność jednej jednostki).
Lud sam sobie nakłada okowy. Pancerzem jest idealne państwo Platona (skrajnie racjonalistyczne). Doskonałość ustroju mierzy się za pomocą sprawiedliwości, stosunków społeczno – politycznych. Sprawiedliwość opiera się na „cnotach kardynalnych” (wartości): mądrość (sophia), męstwo, umiarkowanie, poczucie sprawiedliwości. Gdy zachowuje się te cechy, to człowiek rozwija się harmonijnie. Degeneracja sprawiedliwości powoduje degeneracje ustroju. Tylko w idealnym polis możliwe jest osiągnięcie stworzenia zrębów sprawiedliwości. To gwarantuje harmonijność rozwoju państwa. Próbuje odwzorować absolut funkcjonujący w świecie. Naczelnymi zasadami polis są: dobro i rozum. Państwo Platońskie oparte jest na wiedzy, wprowadza zasady równouprawnienia płci.
Dokonuje podziału społeczeństwa:
1. filozofowie i mędrcy,
2. żołnierze i strażnicy,
3. wytwórcy i rzemieślnicy.
Najważniejsze władze spełniają filozofowie i mędrcy – kultura ducha. Nacisk na sport, w wieku 20 lat przerodził się w selekcję na: zdolnych (dalsza nauka), i nie zdolnych. Najzdolniejsi będą sprawowali funkcję publiczne (35 – 50 rok życia), po 50 przechodzą do elity (są w stanie połączyć wiedzę pragmatyczną i rozum).
Strażnicy i wojownicy którzy nie przeszli selekcji w wieku 20 lat pełnią rolę obrońców polis (zarówno mężczyźni jak i kobiety). Strażnicy żyją w totalnym oddaniu państwu (są szkoleni), odrzucają rodziny by być strażnikami. Żyją tworząc komunę (dokładnie określony okres reprodukcji), wszyscy są wychowywani przez wszystkich.
Rzemieślnicy (wszyscy , którzy wypracowali dobra materialne), mieli dostarczać państwu potrzebnych produktów do życia.
Strażnicy i mędrcy nie mogli posiadać majątku, są samowystarczalni. Panuje absolutna kontrola życia publicznego jak i prywatnego, mała rodzina poświęcona w imię wspólnoty.
Dwie cechy państwa idealnego:
- rozkład współczesnej organizacji polis,
- grecka polis upadnie.
 wykład (04) – 04.11.2003 
Arystoteles (384 – 322 pne.)
Urodzony w Staginie – Jońska kolonia. W rodzinie lekarzy, gdzie zawód przekazywano z pokolenia na pokolenie. Przywiązany z tego powodu do badań empirycznych. Podstawą dla całego systemu to biologia i przyrodoznawstwo. Lata 360 –348 pne. spędził w Akademii Platońskiej. Od 342 – 335 na dworze Filipa Macedońskiego (ojca Aleksandra). Wrócił do Aten i w latach 335 –322 założył Likejon (swoją szkołę). Odrzucał Platońską koncepcje, uważał że idea to fikcja, mnożenie bytów. Prawdziwym bytem jest substancja, którą tworzy materia (ożywiona i bierna) oraz forma (ilościowa i jakościowa). Poznanie oparte na empirii, dokonywanie obróbki rozumowej.
W etyce uważał, że celem dla człowieka jest eudajmonia (szczęście). Nie jest idealnie, ale jest realnie. Zebrał ogromny materiał badawczy, materiał z 158 polis greckich. Opierał się na faktach. Zbiór był obiektywny, bardzo dokładny i wnikliwy. Odrzucał utopijne wizje, idee jako byt. Widział i obserwował skrajne różnice pomiędzy warstwami społecznymi. Nie odrzucał niewolnictwa – to podstawa ekonomiczna społeczeństwa, uważał niewolnika za najdoskonalsze narzędzie. Jedni rządzą, a inni muszą na nich pracować. Naturalne jest że tak jak głupi musi słuchać mądrego, słaby silnego to niewolnik musi słuchać pana. Prawo powinno to sankcjonować.
Podział ludzi wolnych:
- znakomici (bogaci, oligarchowie),
- stan średni
- lud prosty (bez majątku).
Klasa pośrednia tzw. stan średni, i właśnie z tej warstwy Arystoteles tworzy klasę najważniejszą, na tej klasie oparte jest państwo (greckie polis). Posiada najwięcej cech pozytywnych. Jest złotym środkiem, gwarantuje zachowanie cnót obywatelskich, poczucia obowiązku, zdrowie moralne, obrońcy wolności, rzecznik postępu społecznego i obywatelskiego.
Człowiek to istota polityczna (polityczny, państwowy, społeczny) [tzw. Zzon politikon].
Naturalne jest tworzenie małych grup, najmniejszą organizacją społeczną jest rodzina. Niewolników zalicza się do rodziny. Rodzina to ludzie wolni i niewolnicy.
Rodzaje więzi:
- pan – niewolnik,
- mąż – żona,
- ojciec – dzieci,
- gospodarstwo rodzinne (stąd słowo ekonomia – zarządzanie w rodzinie).
Mąż i ojciec jest głową rodziny, ale zobowiązany jest troszczyć się o dobro gospodarstwa – namiastka władzy państwowej. Ojciec postępuje zgodnie z prawem, poczuciem słuszności i powinien kierować się sprawiedliwością.
Państwo powstało w sposób naturalny – ludzie sami do tego dążyli, odpowiadało ono potrzebą osobowości ludzkiej. Dążenie do życia w grupie (indywidualny rozwój jak i rozwój zbiorowy). Odrzucał zupełnie koncepcje umowy społecznej. Państwo to rezultat cech natury człowieka.
Cel państwa:
– zorganizowanie dobrego życia obywatelom,
– gwarancja bezpieczeństwa,
– dostatku materialnego,
– warunki rozwoju duchowego.
Dobrze zorganizowane państwo sprzyja pogłębieniu dostatku materialnego jak i gwarantuje rozwój kulturowy i moralny. Państwo to organizacja, która scala jednostki, rodziny, grupy społeczne. Powinno osiągnąć samowystarczalność ekonomiczną, militarną i duchową. Państwo jest instytucją wspólnotową. Warunkiem sprawnego funkcjonowania jest zachowanie sprawiedliwości.
Arystoteles zarysował podział władzy, w każdym państwie istnieją czynniki podstawowe:
- Obradujący – (najważniejszy czynnik) dzisiejsza legislatywa (władza decyduje o pokoju lub wojnie, o każe śmierci, o sojusznikach, i na jakich warunkach i komu konfiskujemy majątek, o wyborze urzędników państwowych itp.
- Rządzący – dzisiejsza władza wykonawcza, podporządkowana czynnikowi obradującemu, wykonuje to co zadecydował, nie ma wpływu na decyzje.
- Sądzący – wybierani obywatele, którzy rozstrzygają zgodnie z prawem naturalnym i poczuciem sprawiedliwości, sądzą wszystkich.
Państwo tworzą obywatele – koncepcja obywateli. Żeby być obywatelem nie wystarczy zamieszkiwać danego terytorium, posiadać prawo do któregoś z czynników podstawowych, potomkiem obywateli. Żeby nim być, trzeba aktywnie brać udział w zgromadzeniach ludowych i sądach, bezpośredni udział w rządach. Obywatele to ci, którzy mają czas do sprawowania funkcji.
Arystoteles usystematyzował ustroje państwa (według dwóch kryteriów):
1. kto rządzi: jednostka, grupa elitarna czy ogół.
2. dobre lub złe.
Ustroje dobre mają za cel dobro ogółu, pomyślność powszechną. Złe natomiast korzyści rządzących.
Dobre – monarchia, arystokracja, politea.
Złe – tyrania, oligarchia, demokracja.
Odrzucił platońską zasadę degeneracji ustroju.
Charakterystyka ustrojów państwowych według Arystotelesa:
- Monarchia – Gwarancja prawa, godności, racjonalne kierowanie państwem. Może przerodzić się w Tyranie, kiedy władca nadużywa prawa, jest demagogiem. Najgorsza jest wtedy Tyrania.
- Arystokracja – Rządy sprawują wybitni obywatele tak zwana Arystokracja ducha. Przechodzi w Oligarchie, kiedy najbogatsi uzyskują największy wpływ na władzę. Najpopularniejszy system.
- Demokracja – „Władza ludu nie zawsze oznacza władzę na korzyść tego ludu”. Ogół ma problemy pełnienia perspektywicznego, raczej doraźnie. Dba o zagwarantowanie własnych interesów. Zmierza do Partykularyzmu. Problem braku długofalowej polityki. Lud kieruje się w stronę wolności, lecz jest to wbrew rządom naturalnym.
- Politea – Najdoskonalszy ustrój. Zachowana równowaga pomiędzy bogatymi a ludem. Dominuje klasa średnia – najważniejszy wpływ na rządy. Wybór większością głosów. Reprezentowana zasada umiarkowania, poszanowanie praw, gwarancja cnót obywatelskich, stabilizacja.
Poczucie sprawiedliwości według Arystotelesa powinno być zagwarantowane przez dobrą organizację ustroju.
Podział sprawiedliwości:
1. Ogólna (formalna) – zagwarantowana normami prawnymi.
2. szczegółowa (materialna) – wynik polityczna sprawiedliwość obywatela w zakresie słuszności i obowiązków obywateli.
Sprawiedliwość polityczna – (dziś rządy prawa) gwarancja równości wszystkich wobec prawa. Dzieli ją na:
- sprawiedliwość polityczną przyrodzoną (prawo naturalne),
- sprawiedliwość polityczną stanowioną (prawo ustawodawcy).
Prawo stanowione powinno wynikać z prawa naturalnego – ich współzależności. Inaczej prawo naturalne to zdroworozsądkowe – słuszność, prawość.
Teoria praw naturalnych – wywodzą się z natury człowieka i rozsądnego postępowania. Źródłami są osobowości człowieka. Prawo naturalne znajduje odbicie w grupach społecznych, które są zawiązywane przez ludzi.
Sprawiedliwość polityczna:
- przyrodzona (prawem naturalnym),
- stanowiona.
Zasada współzależności działania prawa przyrodzonego i stanowionego. Jeżeli stanowione przestaje spełniać funkcje to wtedy ludzie powinni zastanowić się co jest nie tak – poczucie słuszności i prawości. Prawo musi wywodzić się z człowieka. Prawo natury znajduje odbicie w grupach społecznych. Najpierw jest prawo naturalne, następnie kodyfikacja – prawo stanowione.
 wykład (05) – 18.11.2003 
Cyrenajcy i Cynicy:
Cyrenajcy:
Arystyp z Cyrey (435 – 360 pne.)
Twórca, w płn. Afryce. Szkoła Cyrejczyków nosi wszystkie cechy kryzysu kultury greckiej. Podwaliny pod Rzym. Postulowała pogodzenie się z każdym ustrojem i nie przywiązywanie uwagi do ustroju. Zalecony ideał mędrca – nie powinien w ogóle mieszać się w politykę, umiarkowanie krytyczny do rzeczywistości którą został. Powinien rozważać wady i zalety każdej formacji ustrojowej. Kładł nacisk na indywidualne przeżycia – konsekwencja oportunistycznej bierności. Stosunek do państw i prawa jest pełnym dystansem. Człowiek postępujący rozsądnie nie powinien łamać praw. Nie należy wiązać się z żadnym ustrojem.
Teodoros z Cyreny (4 – 3 wiek ne.)
Z tej samej szkoły, rozwiną koncepcje Arystypa. Ogłosił teorie ateistyczną – wolnością jest wyzwolenie się od wierzeń i przesądów.
Hegezjasz z Cyreny (4 – 3 wiek ne.)
Życie w społeczeństwie wiąże się z dużą dozą cierpień i wyrzeczeń. Są konsekwencją przymusu podporządkowania się prawą. Prawa obowiązują niezależnie od woli jednostki, najrozsądniej jest popełniać samobójstwo.
Cynicy:
Artystens z Aten (436 – 366 pne.)
Był głównym przedstawicielem cyników, należał do pesymistycznego nurtu. Głosili konieczność ograniczania do minimum wymagań. Należy zabezpieczyć swoje potrzeby naturalne, reprezentowali ideologie najniższych warstw społecznych. Skrajnie egalitarystycznym – zachowanie równości. Zrównanie praw wszystkich ludzi. Odwoływanie się do kosmopolitycznej roli społeczeństwa (obywatela świata – nie tylko Grecy, ale też barbarzyńcy). Kult cnoty – pochodna wiedzy. Względność wszystkich rzeczy – mają wartość umowną. To od nas zależy jej wartość. Według niego życie powinno być pogłębieniem wartości bezwzględnych (wiedza, spokój, równowaga).
Zaprzeczeniem tego jest aktywność polityczna, prawa, instytucje to wynik umowy społecznej. Przeciwstawiał prawo natury prawu pisanemu. Naturalne było przeciwstawienie wolności itd. Urasta do rangi najważniejszych norm dla życia cnotliwego. Państwo to złudzenie, demokracja również nie zapewnia wolności, równości, do zaspokojenia potrzeb (zagrożenie demagogów – największy problem demokracji). Podział na biednych i bogatych jest sztuczny, wzmacnianie przez państwo (sankcjonuje ten podział). Bariery stworzył człowiek sam dla siebie. Cynicy uważali, że wszyscy ludzie powinni wykazywać się pracą użyteczną dla społeczeństwa. Praca urosła do wartości etycznej.
Epikur z Cyreny
Pozytywne podejście do poznania świata. Materia z atomów w wiecznym ruchu. Jest ona powszechna, pojmowalna. Nie mogą w niej pomóc (poznaniu) narzędzia nadprzyrodzone, tylko forma doświadczenia poznania jest prawidłowa. Zbędne jest również odwoływanie się do systemów idealnych. Szczęście to uwalnianie się od potrzeb. Uważał, że należy stać na boku polityki. Prawo powstało na skutek odejścia od pierwotnej wartości, która prowadziła do zbyt wielu cierpień (prawa silniejszego). Prawo to rezultat umowy co jest naganne i co sprawiedliwe. Normy prawne to podstawa kształtowania sprawiedliwości – też jest umowna (to konsekwencja sztucznych prawidłowości organizacji państwa). Człowiek rozsądny szuka szczęścia w życiu osobistym, nie politycznym.
Sceptycy:
Piron z Elidy (376 – 296 pne.)
Założył sceptycyzm. Brał udział w podbojach Aleksandra Macedońskiego. Zetknął się z mistycyzmem azjatyckim. Postawa osiągnięcia spokoju wewnętrznego przez bierność i obojętność. Należy powstrzymywać się od rządów i twierdzeń. Wątpił w możliwość poznawczą umysłu ludzkiego. Uważał że jedyne co można osiągnąć to sądy prawdopodobne. Podkreślali wagę zwyczajów i praw przekazywanych z pokolenia na pokolenie – odpowiedź na naturalną potrzebę człowieka. Trzeba czerpać z dorobku przodków. Zalecali spokój i dystans do państwa. Jest to szkoła pesymistyczna grecka. Utorowali drogę do synkretyzmu myślowego (myśl grecka i bliskiego wschodu).
Stoicyzm:
Spiha dwie epoki – upadek Grecji i początek Rzymu. Łączy kilka prądów myślowych. Ta fuzja filozofów wpłynęła na jej kreatywność, atrakcyjność przez pokolenia filozofów.
Trzy ery rozwoju:
- stary
- średni
- młody
Zenion z Kition [Cypr] (ok. 336 – 264 pne.)
Jego poglądy spopularyzował Hryzyp z Soloi (280 – 205 pne.). stoicy z okresu starego stworzyli jednorodny system filozoficzny oparty o uniwersalną zasadę, która manifestowała się w przemijających i odradzających cyklach kosmosu. Reprezentowali stanowisko deterministyczne, co za tym idzie bieg wypadków następuje z ustaloną kolejnością. Cnotą według stoików było doskonalenie rozwoju poprzez szukanie dobra i zła – pogłębienie kultury intelektualnej. Według stoików ludzie dzielili się na: mądrych i głupich. Również modelem, idealnym człowieka jest mędrzec – jego postawa sprowadza się do poddania się nakazą i normą które wynikają z prawa natury. Prawo natury jest wieczne. Drugim czynnikiem jest podporządkowanie się prawą wyższego porządkowi (boski porządek). Kosmopolityczny obywatel – koncepcja. Zrównanie ludzi, ustawodawstwo powinno odpowiadać postulatom naturalnym.
Stoicy wprowadzili kosmopolityczną teorię obywatelstwa światowego. Wszyscy ludzie powinni być wolni. Własną wolę w tworzeniu osobowości obywatela odgrywa postawa i tożsamość jednostki. Zasada ponadnarodowego państwa. Grecka polis jest przeżytkiem. Cechowali się głębokim (krytycyzmem?). każdy ustrój może być ustrojem dobrym. Skupiali się na cechach władzy. Stoja średnia przywiązywała wagę do strony materialnej. Lansowała stronę akceptacji rolnictwa.
 wykład (06) – 25.11.2003 
Rzym:
- powstanie państwa
- okres republiki
- okres cesarstwa
społeczeństwo rodowe, również pozycja rody – patriarchalizm. Ojciec miał dwie funkcje kierowniczą i sędziowską. Początkowym ustrojem była monarchia patriarchalna opierająca się na zwyczajach ludowych, senacie i władzy starszych. Król był wodzem, kapłanem i najwyższym sędziom. W 510 r pne. obalono króla. Ciągła walka między plebeliuszami (ludzie wolni), a patrycjuszami. Plebeliusze staną się zalążkiem ludu rzymskiego. Patrycjusze to ludzie z rodów, również rody zasłużone. W 449 r pne. uchwalona ustawa 12 tablic (gwarancja dostępu do władzy ludziom wolnym). Rozwój terytorium oraz handlu. Rozwój prawa, najpierw w republice rzymskiej. Było pierwszym państwem, w którym powstała grupa prawników. Przyjmowali wzorce filozoficzne od Grecji. Rzymianie modyfikowali myśl grecką. Nie dążyli do własnych systemów filozoficznych. Ograniczyli się do stoii starej i średniej – stworzyli młodą stoję. Zwycięstwo w Grecji spowodowało napływ myślicieli z Grecji – jednym z nich był
Polibiusz (ok. 200 – 118 pne.)
Przybył z Macedonii, był historykiem – dzieło „Historia”. Zostawił również oceny różnych form ustrojów. Był eklektykiem, wpływ rosnącej potęgi Rzymu – zachwycał się tym. Uważał, że Rzym może być władcą całego świata.
Dwie najważniejsze cechy:
- dobra organizacja, świetnie wykształconej armii
- stałość rządów gwarantujących panowanie prawa, programowość i niezłomność zdobywania celu.
Polibiusz przyjął teorię politycznego rozwoju państwa. Monarchia – okres wzrostu, Tyrania – upadek itd. Ustrój mieszany – pierwotnie arystokracja, monarchie, udział ludu. Wzorem do tego ustrój rzymski. Konsulowie – to pierwsi monarchowie, senat – arystokracja, Zgromadzenie ludowe – władza ludu. Rzym dla Polibiusza był ideałem sprawiedliwości zorganizowanej przez państwo. Łączyło się to z ideałami stoickimi. Rzym – przewodnik cywilizacji światowej, poprzez prawa osiągnął uniwersalną sprawiedliwość.
Markus Tulius Cyceron (106 – 33 pne.)
Literatura polityczna, wykształcony – prawo, retoryka. Piastował najwyższe urzędy – konsul. Zwolennik republiki. Znakomity mówca, pisarz, filozof. Najwybitniejszy przedstawiciel rzymskiej doktryny polityczno – prawnej. Cechowała go eklektyka. Modyfikował myśli do wspólnot imperium.
Stoicyzm, Sceptycyzm, Platonizm. Najważniejsze dzieła „O Państwie”, „O Prawach”, „O Powinnościach”. Szukał recepty na odnowienie republiki. Odwoływał się do starych tradycji rzymskich, surowej moralności – wyprowadzał z porządku prawa naturalnego. Pojęcie fundamentalne dla niego to – prawo oparte na prawie natury. Nawiązywał do Arystotelesa. Państwo to solidarna działająca wspólnota. Zapewnia stabilizację i ochronę jednostki. Podstawowa idea to idea sprawiedliwości. Tu odrzuca egalitaryzm materialny. Państwo powinno obronić prawa własności. W duchu stoickim nakazał łagodne traktowanie niewolników.
Przedstawił społeczne łączenie się w grupy:
1. kobieta – mężczyzna,
2. kobieta – mężczyzna – dziecko,
3. państwa – miasta (związek prawny, moralny gospodarczy),
4. naród,
5. ludzkość,
6. społeczne ludzkie obywatelstwo światowe.
Związek ludzi to przejaw działania rozsądnego, czynnik integrujący prawo. Państwo to organizacja boska. Fascynowały go starorzymskie instytucje i zwyczaje. Czynnikiem immanentnym jest występowanie władzy – symbolizuje jedność i godność w społeczeństwie. Podstawowa rola to idea praworządności. Czynnik korygujący prawo państwowe to prawo natury. Nadrzędny cel to gwarancja obywatelom pięknego życia, gwarancja dobrego wychowania, szczęśliwości i stoickich ideałów.
Podzielił wojny na:
1. sprawiedliwe – w obronie własnej, odzyskanie dóbr wcześniej zagarniętych, ukaranie agresora.
2. niesprawiedliwe – cała reszta.
Klasyfikował ustroje na dobre i złe. Za Arystotelesa i Polibiusza opowiadał się za mieszanymi ustrojami, według Cycerona republika powinna być arystokracją. Lansował zgodę warstw i klas, najważniejsza idea sprawiedliwości. Uświadomienie sobie obywateli, że muszą zgodnie działać, musi być świadomy wybór władzy – najważniejsze cnoty – wiedza, autorytet, dobre pochodzenie, zamożność.
Wpływ na potomnych – szczególnie św. Augustyn.
Seneka (ok. 5 – 65 r ne.)
Syn Seneki Starszego. Urodzony w Kordobie w Rzymie, kilka lat spędził w Egipcie, naraził się Klaudiuszowi i uciekał z Rzymu. Stał się wychowawcą Nerona. W chwili porażki (Neron) odsuną się od życia dotychczasowego, został oskarżony o spisek przeciw Neronowi. Popełnił samobójstwo. Najważniejsze dzieło „Listy moralne do ...”. Świat jako dzieło boskie, a materia i złożoności świata opowiadało się za pochodzeniem. Posiada swą harmonię. Ne szukał, spekulował metafizyki. Spory praktyczne głównie sprawy moralności. Dobre życie to zgoda z prawem natury. Podłoże harmonijnego rozwoju osobowości. Wprowadził pojęcie doskonały (prawy) rozum – nakazuje jednostce postępowanie zgodnie z prawem natury. Według Seneki przyjemne życie jest kształtowane przez umiarkowanie i powściągliwość. Konieczność pogłębiania wiedzy, ideałem dla Seneki jest ideał mędrca – jego powołaniem jest poszukiwanie. Naksy etyczne to rękojmia rozwoju osobistego, osobowości jednostki. Zasada współ działania z innymi. Świadczenie dobra dla innych. Odwoływał się do prostoty i więzi obyczajów. Uważał, że powrót do prostych zwyczajów, jest czynnikiem zapobiegającym złemu. Przełamał zasadę niewolnictwa – odrzucił ten podział. Uważał że wszyscy są równi i wolni. Seneka zauważa konieczność zmiany w społeczeństwie rzymskim.
Prawo pisane według Seneki powinno nawiązywać do prawa natury – występuje w nim hierarchia. Z prawa natury wynika poczucie sprawiedliwości. Poszanowanie prawa gwarantuje bezpieczeństwo i sensowność. Jednostka przestrzegająca prawa przynosi korzyści całemu społeczeństwu, to rozsądne działanie i sprawiedliwe. Zasady poszanowania prawa powinno przyświecać sondą. Powinny wiedzieć jaki ta kara powinna przynieść cel. Powinny dążyć do prewencji.
Seneka mówi „sądzić innych to sądzić samego siebie”.
Idea państwa humanistyczna. Państwo ludzi wolnych i równych. Ludzie są wychowani w cnotach stoickich – znają satysfakcję z pogłębiania wiedzy i cnót obywatelskich. Powinni pracować na rzecz społeczeństwa zaleca zajmowanie się sprawami państwa. Odrzuca alienację jednostki.
 wykład (07) – 09.12.2003 
Lukrecjusz
Najwybitniejszy przedstawiciel epikuryzmu rzymskiego. Zmarł w 55 r. pne.
Uważał że świat jest zbudowany z materii, i że świat miał stosunkowo niedawny początek.
Głosił teorie walki o byt. Gatunki które przetrwały przewyższały inne gatunki. Życie rodzinne łagodziło brutalną naturę człowieka. Ludzie stwarzali społeczeństwo bo zauważyli że większą siłę mają w grupie – swoisty pakt o nieagresji.
Mówi że prawo i sprawiedliwość powstało nie mniej nie więcej jak twór powstały z sympatii. Prądy ahumanistyczne litość do ludzi słabych.
Według Lukrecjusza poznanie następuje przez zmysły. Sprzeciwiał się tezie stoików o celowości świata. Uważał że świat nie został stworzony przez bogów – świat wspina się na szczeblach rozwoju, ale nie dąży do jakiegoś celu.
Marek Aureliusz (121 – 180 r ne.)
Wychowany na dworze carskim. Studiował retorykę i filozofię. Miał poglądy stoickie i starał się je w praktyce stosować. Napisał pamiętnik „Do samego siebie”.
Uważał że człowiek jest tylko małym elementem – cząstką w świecie. Najważniejsze było zachowanie harmonii.
Przedstawił koncepcję pogłębiania swojej wiedzy – wewnętrznego spokoju – swej wewnętrznej jaźni. Człowiek poszukuje cnoty poprzez kontemplację własnej jaźni. Nie ma takiego państwa, które mogło by objąć całą kulę ziemską – jest to wspólnota. Wysuną pojęcie wszechnatury rozumnej – jednoczy ona gatunek ludzki. Wszyscy powinni solidaryzować się w poczuciu spraw, miłości (opierać się na powściągliwym traktowaniu potrzeb i dążeń).
Rozwiną powszechność pracy. Praca jest gwarancją i instrumentem współdziałania jednostki ze społeczeństwem.
Był sympatykiem demokracji i monarchii.
- Demokracja – rządy na zasadzie równości – praworządności.
- Monarchia – godność poddanych – budowanie na umiarkowaniu i rozsądności.
- Idealny system to połączenie tych dwóch.
Określił że istnieje podwójny patriotyzm – każdy człowiek powinien mieć poczucie lojalności (do państwa) oraz poczucie że jest obywatelem świata. Pierwsze obywatelstwo oznacza się konkretnym istnieniem więzów prawnych, dążenie odnosi się do swery świadomości i kultury. Obywatelstwo światowe jest wyrazem istnienia opatrzności która nadaje celowość świata.
Myśl polityczna wczesnego Chrześcijaństwa
Chrześcijaństwo kształtowało się na terenie Palestyny. W 63 r. ne. państwo Izrael zostało podbite przez państwo Rzymskie. Żydzi byli również rozproszeni poza Palestyną, przyczyniło się to do tego, że religii nadano charakter ponadnarodowy. Myśl docierała prostolinijna etyka, racjonalne przedstawienie Chrystusa, miłość, skromność, wolność i równość. Czynnikiem niezmiennym było nadanie nadziei, jednocześnie idee chrześcijańskie miały cechę – nie były ideami rewolucyjnymi. Głoszono stabilność i nie urzekalność rodziny. Podjęto ideologię pracy – uważano że jest to powszechny obowiązek. Pogarda pracy świadczyła o degeneracji danej jednostki. Pracowitość powinno wyrabiać uczynność dzielenie z innymi. Proponowano przyjęcie zasad swej etyki jako wytycznych we wszystkich przejawach życia jednostki społecznej. Wiara w boga potwierdza godność jednostki ludzkiej. Jest dowodem duchowej kultury – cnotliwe życie. Według chrześcijaństwa wszystko co istnieje pochodzi od boga.
Podjęto teorię praw natury – wynika z podstawowych praw i powinności ustalonych przez boga. Bóg ustanawiając je ustawił je tak żeby odpowiadały naturalnym potrzebom człowieka. Wypowiadano zasadę pokoju, podstawa sprawiedliwości. Pokuj jest oparty na pojednaniu i zrozumieniu powszechnych powinności. Idea pokoju chrześcijańskiego jest różna od „pax romuna” (pokuj rzymski). Siłą chrześcijaństwa było to że przeciwstawne subtelne myśli jakimkolwiek przewagą militarnym i ekonomicznym, które były atutem państwa rzymskiego.
Paweł z Tarsu (8 – 67 r ne,)
Założyciel gmin Grecji i Rzymu, Bliski Wschód. Pierwszy komentator. Państwo niesie wiele korzyści dla obywatela. Wysnuł postulat lojalności wobec państwa. Patrystyka (od pater – ojciec) – ojcowie kościoła. Uważał że człowiek żył w raju i utracił go na skutek grzechu – prowadziło to do degeneracji. Konsekwencją tego jest nierówność materialna, ekonomiczna, porządek społeczny oparty na sile, patryrialcholizm (przewodzenie mężczyzn w rodzinie).
Szkoła Gnosedoginna (II wiek):
Klemens Aleksandryjski (ok. II w. – 211/216 r ne.)
Uważał że w myśli pogańskiej jest zawarta częściowa prawda. Stworzył teorię historiozoficzną głoszącą teorię postępu przyjmowania przez ludzkość nowych etapów rozwoju – ciągła ewolucja. Prowadziło to do poznania prawdy – boga (gnosis – poznanie). Prawo natury i sprawiedliwości znajduje swoją manifestację w działaniu, opatrzności a to jest potężnym logosem (w grec. rozum, słowa). Uczniem Klemensa był Orygenes.
Orygenes (185 254 r ne.)
Kierował szkołą katechetyczną. Oskarżony o herezje, umarł w wyniku tortur w okresie prześladowań. Nawiązywał do stoicyzmu. Rozróżniał prawo natury od prawa pisanego. Prawo natury pochodzi od boga, prawo pisane od władzy. Propagował zgodność między tymi prawami. Człowiek ma dwie ojczyzny: ziemską i boską.
Tertulian (160 – 220 r ne.)
Wykształcenie prawnicze i teologiczne. Chrześcijanie powinni tworzyć armię Chrystusa, armia powinna walczyć siłą miłości, modlitwy, ascezy, doceniając walory prawa Rzymskiego. Uważał że chrześcijaństwo powinno być legalne i wspierać państwo. Filozofia Tertuliana zapoczątkowała przejście chrześcijaństwa do postawy czynnej. Dokonał latynizacji dzieł.
Bazyli, Grzegorz z Nysy
Przyjęli oni za Orygenesa że w filozofii pogańskiej są pewne wartości które warto jest przenieść na chrześcijaństwo. Zwalczali niewolnictwo pod każdą postacią. Idea wolności wprowadzona do idei pracy. Ojcowie kapadoccy w sprawach pracy uważali że praca jest obowiązkiem każdego. Popularyzowali myśl społeczno polityczną postępującą tyranię.
 wykład (08) – 16.12.2003 
Okres doktorów kościoła
Euzebiusz Hieronim, Jan Chryzostom, św. Ambroży
Przygotowali grunt pod św. Augustyna. Kontynuowali myśl ojców Kapadockich. Kładli nacisk na ascezę, wspólnotę majątku i pracy. Wspólne życie stało się pragnieniem rozwijającym świadomość ogólnoludzką. Rozdział państwa od Kościoła ale uważali że filozofia chrześcijański ma prawo objąć funkcję państwową.
Wprowadzili trójpodział prawa:
- Boskie – najważniejsze – bezwzględną wolę.
- Natury – rozsądek chrześcijanina.
- Ustanowione – skodyfikowany zapis (wynika z poprzednich).
Aureliusz Augustyn (354 – 430)
Urodzony w północnej Afryce. Był pod wpływem stoicyzmu i epikuryzmu w młodości. Zwany najmniej świętym, a najbardziej ludzkim. W wieku 30 lat nawrócił się i przyjął chrzest. Dążył do poznania prawdy, często zmieniał poglądy. Przez długi czas był pod wpływem sekty Manichejczyków. Uważał że świat jest rządzony przez Boga (demona) zła – świat materialny oraz boga dobra. Bardzo swobodny pogląd, prosty. Po kilku latach zauważył mierność tej sekty. Ochrzczony pod wpływem św. Ambrożego w Mediolanie. Naświetlił on Augustynowi naukę kościoła w sensie bardziej naukowym. W 391 r. otrzymał święcenia i powrócił do Hippony, gdzie został biskupem. Duży wpływ cesarstwa rzymskiego – przeżył szok 410 r. (zajęcie Rzymu przez Gotów). Przygotował traktat „O państwie Bożym” filozoficzno – teologiczny. Zawarł pogląd dialektyczny, teoretyczny o świecie. Kończy myśl starożytną, przyjmuje się, że rozpoczyna nowożytność. Św. Augustyn przyjmuje boga personalistycznie (jest osobą). Jest istotą która ma uczucia. Najwyższym przymiotem Boga jest nieskończona potęga. Człowiek ma w duszy zaszczepione pojęcie prawdy. Poznając dzieło boga, poznajemy Boga. Odrzucał determinizm, jakąkolwiek myśl, że człowiek nie kieruje się własną wolą. Podejmuje działania dobrowolnie i swobodnie (odrzucał np. astrologię, wróżbictwo itp.).
Dokonuje podziału wolności:
- formalna – to wybory pomiędzy dobrem a złem,
- moralna – wewnętrzna dysponująca do uniknięcia zła i czynienie dobra. (ta jest podstawowa)
Koncepcja dwóch państw:
- Państwo Ziemskie – siedlisko zła, nienawiści, destrukcji, powstawało z egoizmu władzy i narzucenia woli. Władcą jest szatan, nie ma modelu jakiegoś państwa istniejącego.
- Państwo Boże – to symbol dobroci, przebaczenia i miłości. Przywódcą jest Chrystus, to państwo jest stworzone przez miłość bożą. Państwo boże jest niewidzialną wspólnotą ludzi działających dobrze, kierujących chrześcijaństwo.
Św. Augustyn opowiada się za poniesieniem rangi pracy do cnoty.
Postawa:
- pasywna – lenistwo,
- aktywna – kontemplacja, fenomen pracy łączy człowieka z Bogiem, kontemplacja – w co poświęcają się Bogu.
Odrzucił pracę (podział) na wolnych i niewolników.
Wyróżnił 4 cnoty kardynalne:
- sprawiedliwość – miłość – służąca rozstrzyganiu konfliktów,
- roztropność – miłość – umiejętność rozwiązywania problemów,
- męstwo – miłość – przezwyciężanie problemu,
- umiarkowanie – oddawanie się miłości z pewnym poczuciem ponoszenia wyrzeczeń.
Cechy te są pochodnymi miłości bożej. Na czele wszystkich cnót znajduje się sprawiedliwość – oddanie każdemu co mu się należy, jeśli kochasz to cokolwiek byś robił nie jest złe.
Typy sprawiedliwości:
- Boża – wiedza najwyższego stopnia.
- Społeczna – konstruktywne korzystanie z wolności i pokoju, pracy (urzeczywistnianie wspólnych celów).
Przyjmował że można wyznawać ogólne cele dla zbiorowości. Ta zbiorowość składa się z jednostek, które wyznają przyjętą aksjologie.
Sprawiedliwość w sensie prawnym – jeśli jej nie ma to nie ma porządku w państwie. Państwo pojmował jako związek ludu, organizacji władzy. Lud jest zbiorowością zespoloną przez jedność w wyznaniu różnych wartości, którym hołdują.
Dostrzegał dużo dobrych cech państwa: gwarantuje porządek – jest pokojem (pokuj daje sprawiedliwość jednostek, państwa, społeczności międzynarodowej).
W tworzeniu teorii państwa wychodzi od założenia rozdziału funkcji cesarskich i kościelnych.
1. Kościół prowadzi do Boga (państwo boże jest pielgrzymującym).
2. Państwo zapewnia wewnętrzny porządek i poczucie bezpieczeństwa. Chrześcijanin szanuje nakazy państwa – wyjątek gdy nakazy te są sprzeczne z Bożymi.
Republika – to zespół obywateli stanowionych organizacje polityczną. Republika – to organizacja samej wspólnoty na podstawie samych jej zasad. Republika – partycypacje w życiu społeczno – politycznym, wymagane posiadanie obywatelstwa.
W starożytności państwo to zespół ludzi wyznających wspólne prawa i korzystających z dóbr bytowania. Mówił o poczuciu dobra wspólnego. To poczucie powinno być zasadą spajającą sens państwa. Gwarancją harmonii jest sprawiedliwość rządzących, ale również musi być pewne poczucie roztropności rządzących (muszą rozumieć prawa, muszą również rozważnie postępować kiedy przekraczają prawa boskie). Dla pielgrzymujących do boga chrześcijan jest obojętne gdzie żyją, w jakim ustroju. Powinien dostrzegać korzyści płynące z państwa. Nie nawoływał do buntu, raczej do biernego nieprzestrzegania praw niekompatybilnych z prawem Boskim.
Rządzić można w sposób:
- Opieka – otoczenie opieką, trzony prawa, kierują się roztropnością.
- Tyrania – kiedy normy prawne są sprzeczne z boskimi, dobra dla siebie.
Analogicznie do państwa i kościoła odnosi się dusza i ciało. Państwo jest przemijające, kościół interesuje się wartościami niematerialnymi, sumieniem, jest trwały, powszechny, dąży do objęcia całej ludzkości. Państwo Boże powinno dawać przykład poganom. Na starość zmiana poglądów – w ostateczności państwo musi zwalczać herezje.
Podział na wojny:
- sprawiedliwe – obrona,
- niesprawiedliwe – agresja.
Prawo pisane musi być wspierane przymusem, u źródeł musi być państwo boskie – z niego wywodzi się państwo naturalne.
Założenia: równość i godność. Ludzie powinni dzielić się dobrami, ale godzić się z własnością indywidualną. Opierał się na powszechności prawa, potępiał niewolnictwo – konsekwencja grzechu, ale akceptował je.
 wykład (09) – 06.01.2004 
Święty Tomasz z Akwinu (1225 – 1274)
Jego koncepcja to wynik wielu prądów ówczesnej Europy.
962 r. Odrodzenie władzy cesarskiej w Europie. Między cesarzem, a kościołem zaczyna się spór o władzę świecką. Spór pomiędzy Henrykiem IV, a Grzegorzem VII. Dochodzi do desakralizacji władzy świeckiej. Namiestnikiem Chrystusowym jest papież, wzmocnienie papalizmu (najwybitniejszy biskup Contenberry John Salisbarry). Nawiązuje do praw natury – odpowiada na poczucie spraw i porządku. Mówi o oporze wobec tyranii. Jest możliwe skrytobójstwo władcy. Teoria 2 mieczy św. Piotra. Jeden miecz symbol władzy świeckiej (cesarz uzależniony od decyzji papieskiej), drugi miecz symbol władzy kościelnej.
W XIII wieku wzrost zainteresowania starożytnością. Przechodzi przez Hiszpanie i Sycylię (tam mają największy kontakt z Arabami). Najważniejszym myślicielem Arabskim jest Aweres. Aweres (potocznie Ibn Roszid) (1126 – 1168).
Wiara i rozum nie mogą być zgodne, mają dwa zupełnie różne początki. Św. Tomasz przez niego poznał nauki Platona i Arystotelesa. Uczeń Alberta Wielkiego, dominikanin, studiował w Monte Casino, wykładał w Paryżu, Bolonii i Montrealu. Prąd Arystotelesa w XIII w. Przefermentował wszystkie zasady myśli chrześcijańskiej. Coraz więcej myślicieli kościelnych przechodziło w myśl Arystotelesa. Europa znalazła się na rozdrożu, w tym momencie stał się wybawicielem dla kościoła. Połączył filozofie stagnity z dogmatyką chrześcijaństwa. Uważał, że akt wiedzy jest dziełem rozumu. Jest pokrewny aktowi poznaniu, ale poznanie rozumowe jest ulotne. Akt wiary – dzieło emocji psychicznej. Wiara i wiedza nie powinny się krępować. Naturalne jest uczestnictwo w społeczności. Społeczność to zjednoczenie ludzi dla rozumianego i celowego działania. Jest rzeczą naturalną, jest logiczną konsekwencją potrzeb człowieka. Życie społeczne jest tworzone poprzez aktywną postawę jednostki, tworzy tło dąży do rozumu i wolności. Musi podlegać organizacji. Społeczeństwo musi być uporządkowane, nie morze istnieć bez reguł, praw i instytucji. To dążenie do porządku łączy się w idee ładu społecznego. Z tego wynika konieczność istnienia władzy – to ona jest gwarantem porządku społecznego.
Św. Tomasz podzielił społeczeństwo na grupy:
- optymaci – (świeccy i duchowni) należało ją utrzymywać, ale na niej nie należy zbudować społeczeństwa,
- ludzie honoru – (posiadacze małych fortun, właściciele manufaktur itp.) Ci którym zależało, aby bronić porządku, własną pracą powiększali swoją fortunę,
- ludzie biedni – niezamożni odsunięci na margines życia społecznego
Praca jest naturalną potrzebą człowieka. Prowadzi do życia godnego i szczęśliwego. Mówi o wartości boskiej pracy, gdzie praca prowadzi do Boga.
Warunkiem rozumniej organizacji pracy jest społeczny podział, przebiegał on następująco:
- mądrych – organizujących prace, mają tyle silnej woli, aby poprowadzić prace do końca
- wykonawcy – dobrzy rzemieślnicy
Najważniejszym organem instycjunalnym jest państwo. Ma zapewnić prawa, inwestuje w rynek. Wprowadza koncepcję słusznej płacy – sprawiedliwa zapłata za rzetelną pracę. Po raz pierwszy mówi o istnieniu pracodawcy i pracobiorcy. Słuszna płaca powinna być zawarta w umowie. Definiuje słuszną pracę, miała to być gwarantująca utrzymanie siebie i rodziny (żona i dzieci) oraz może poczynić mądre oszczędności. Zasada władzy pochodzi od Boga.
U podstaw organizacji państwa leżą idee fundamentalne:
- ordon (porządek)
- pax (pokuj)
- lustitię (sprawiedliwość)
Sympatyzował z ustrojem monarchicznym – symbol porządku, ładu, monarchia powoduje ciągłość państwa i tożsamość narodową. Granicą jest tyrania. Nakazuje ostrożność wobec buntu do tyrani. Nie gwarantuje że będzie lepiej przy obaleniu tyrana. Rozdział państwa od kościoła, nie zwalnia to kościoła od oceny polityki i władzy. Z punktu widzenia etyki, moralności. Kościuł jest instytucją ważniejszą od państwa.
Wyróżniał prawdy (pozorne):
- prawo boskie (lex etamon – prawo wieczne)
- prawo natury
- prawo ludzkie (lex humana)
- prawo konieczne (lex dirina)
- prawo kanoniczne – na obowiązywać tylko w kościele, któremu podlegają tylko duchowni.
Prawo powinno się dostosowywać do nowych sytuacji, ale zaleca powściągliwość. Zmiana prawa powinna być poprzedzona głęboką refleksją.
Wprowadził podział praw:
- prawo narodu – prawo które wywodzi się z prawa boskiego
o dążenie do podtrzymania życia swojego i bliskich
o skłonność do współdziałania ze społeczeństwem
o prawo do posiadania potomstwa
- prawo państwowe – nic innego jak prawo cywilne, stanowione, konkretne normy prawne zapisane
Konstytucje prawne powinny prowadzić do sprawiedliwości porządku społecznego.
Pojęcie sprawiedliwości dzielił na człony:
- sprawiedliwość zmienna – określająca stosunki pomiędzy jednostkami
- sprawiedliwość rozdzielna – prace i obowiązki społeczności we współdziałaniu z jednostką
- sprawiedliwość prawna – reguluje stosunek jednostki i jej prawa do społeczeństwa.
Nienawidził handlu uważał handel za siedlisko zła. Źródło demoralizacji. Tam gdzie jest handel w państwach charakteryzuje się otwartością na inne kultury. Prowadzi to do pluralizmu, a dalej do synkretyzacji religii, eklektyzmu religii. Wprowadza koncepcje zamknięcia handlu dla chrześcijan, koncepcja lichwy – nie uiszczonego zarobku.
XIII w. – myśl o przemijających monarchach. Głównymi rzecznikami imperizacji doktryny stali się ascerze niemieccy. Dzięki Barbarossie cesarstwo niemieckie rozszerzyło się znacznie. Założenie że państwo europejskie jest dziedzictwem Rzymu i należy do cesarza niemieckiego. Koniec średniowiecza wprowadził kryzys społeczny. W XIII w. We Francji Filip Piękny umocnił swoją pozycję. Kościół popada w uniezależnienie od państwa, króla Francji. Papiestwo staje się potężną organizacją polityczną i finansową. W XII w. Grzegorz VII zostaje uwolniony. W XIII w. Powstaje Uniwersytet w Europie (u nas 1364). Powodowało to równorzędność myśli średniowiecznych.
Dwie szkoły filozofów:
- via antikwa – kontynuacja mistrzów, droga stoicka
- via moderna – droga nowoczesna, próba czystego krytycyzmu,
o Samodzielne umysły epoki: Odkham, Marsyliusz z Padwy
 wykład (10) – 13.01.2004 
Marsyliusz z Padwy (1275 – 1343)
Wszelkie ruchy renesansowe zaczęły się we Włoszech. Był myślicielem i pisarzem. Podjął rewolucyjną teorię – suwerenności ludu – „Obrońca Ludu”. Został za to dzieło ekskomunikowany. Było to pojmowane burżuazyjnie. Obejmowało wszystkich ludzi, odrzucał różnice stanowione i przywileje rodowe.
Suwerenność ludu – podstawowa zasada organizacji nowoczesnego państwa. Według niego człowiek ma społeczną naturę – skłaniającą go do życia w zbiorowości. Niebezpieczny jest egoizm, który prowadzi do chaosu. Mówi o woli suwerennego rynku – wsparcie władzy przez niego. Gwarancja spokoju, poszanowanie praw. Suwerenność ludu oznacza udział obywateli w organach państwa.
Odrzucił platońsko – stoicki model mędrca - nie gwarantuje to przynależności ich do rządzenia i praw wszystkich – był egalitarystą. Duża ilość ludzi mniej wykształconych może zostać powiększona do tej grupy, aby mogli rozpatrywać sprawy na równi z bardziej uczonymi. Gwarantuje to, że jeżeli to będzie grupa reprezentatywna to prawo będzie zebrać wszystkich ludzi do rządzenia, niż osobno, lud powinien wybierać papieża. Organizacja państwa jest dziełem ludu. Państwo to gwarancja wpływu na suwerenny lud.
Dokonał podziału na sześć grup:
- sprawujących władze
- rolnicy
- rzemieślnicy
- finansiści
- wojskowi
- kapłani
Rząd wybiera lud, i on ma stałą kontrole nad rządami. Rząd powinien skupiać całą egzekutywę. Dopuszczał deklarowanie woli ludu na rzecz monarchy. Odrzucił strukturyzowanie i hierarchiz5acje źródła praw. Prawa boskie i prawo natury nie mają żadnej mocy wiążącej. Są to pewne ideały do wzoru.
Prawo musi mieć formę pisaną, musi być ustanowione:
1. w państwie jest jasno podkreślona rola ustawodawcy, która wyraża wole ludu,
2. przymus i sankcja.
Odrzucił dualizm prawa, kościół musi być podporządkowany państwu i ludowi.
Wilhelm Odkham (ok. 1295 – 1300/1350 – różne dane)
Uformował system myślenia uderzający w Kościół i jego organizacje. Urodził się pod Londynem, studiował w Oxfordzie. Został wezwany pod sąd do Awinionu (55 zarzutów). Konflikt pomiędzy papiestwem a cesarstwem rozbudził w nim myśl polityczno – społeczną. W 1328 opuścił Awion i uciekł na dwór Ludwika Bawarskiego, został ekskomunikowany. Zmarł w wyniku zarazy w Monachium. Oparł koncepcje na założeniu metodologicznie, że istnieją tylko byty indywidualne i są powszechnie doświadczane. Odrzucał byty idealne. W badaniach uważał że trzeba odrzucać wszystko co zmienia obraz poznania – mnożenie pojęć (bytów). Brzytwa Odchama – „nie mnóżmy bytów”. Odróżnił akt wiedzy od aktów wiary. Uważał, że te dwa porządki są oddzielne. Nie należy szukać aktów wiary, które miały by udowadniać aksjomaty, doktryny wiary. Wiedza pojęta racją jest dostępna dla każdego, jest konkretna. Był zwolennikiem indywidualizmu społecznego – państwo gwarantuje prawa jednostce ludzkiej, wolność, równość, jednostkowe poczucie własności i suwerenności. Zdecydowanie sprzeciwiał się teorią populistycznym. Jest to zaprzeczenie doktryny chrześcijańskiej i jest herezją. Papież nie może być monarchą organizacji publicznych. Władza nie pochodzi od boga. Od boga pochodzi prawo jego ustanowienia, powołania władców. Władca musi sprawować władze zgodnie z dobrem powszechnym.
Dobrze zorganizowane państwo: skutecznie zabezpieczony interes ogólny i jednostki. Wolność – filozoficzna i polityczny sens. Sens filozofii: miłość, możliwość czynienia wszystkiego, absolutna wolność ze świadomością odpowiedzialności. Sens polityczny: konieczność ustanowienia prawnie wachlarza praw obywatelskich, może zachowywać się swobodnie w społeczeństwie. Uważał, że najwłaściwszą formą państwa są te suwerenne.
Ostoją jest sprawowanie rozsądnego monarchy. Jego funkcje:
- karanie winnych
- ustanawianie praw
- gwarancja sprawiedliwości
Dopuszczał jego obalenie, jeżeli sprzeciwiał się tym zasadą. Wychodził z zasady wszechmocy i absolutu boga. Przyjął prawo boże, prawo naturalne – relacja z prawem ludzkim. Prawo boże to objawienie w piśmie świętym. Pojęcie kościoła boga (komuniofidelizmu) od kościoła rzymskiego (eklezjaromana). Kościół boga opiera się na prawach bożych, obejmuje całe chrześcijaństwo, jest wieczny i nieprzemijający. Kościół rzymski ustalony przez ludzi, bywa w błędzie, powinien zbliżać się do ideału kościoła bożego. Wpływ jego teorii ma koncyliaryzm (władza sobą nad papieżem) – silny wpływ w schizmie wschodniej. Jego rzecznikami: Mikołaj z Kuzy, Paweł Włodkowic, również czerpał idee z Marsyliusza z Padwy.
Odrodzenie XV – XVI w.
Świecka reakcja po wiekach myśli teologicznej. Zerwanie z bezpośrednią przeszłością. Ma charakter polemiczny, opierał się na dyskusji, nie ma dogmatów. Renesans potępił scholastykę (w ostatnim okresie głosiła idee nowoczesne) w sposób maniakalny. Zwalczano tradycję wszędzie gdzie tylko się dało.
Umiłowanie wolności to podstawa, wynikał z niego humanizm. Wolność przejawiała się we wszystkim. Prowadziło to do konfliktu myślicieli z kościołem. Jest epoką „ofiar nauki” – stosy inkwizycji. Odrodzenie charakteryzowało się pragnieniem odkrywania myśli. XVI w. To typowy renesans, nawiązywał do kultury rzymskiej.
Kolebka renesansu to renesans włoski – typowo humanistyczny, zajmował się badaniem, odkrywaniem, kształtowaniem kultury.
1450 r. – początek odrodzenia , jest to termin przyjęty umownie. Wiąże się również z upadkiem etycznym i moralnym kościoła. Kościół wzbudził odrodzenie. Jest pierwszym etapem rewolucji. Prowadzi do oświecenia i nowoczesnej europy.
Robert Weisinger – „odkąd jakieś 600 lat temu odrodzenie dokonało wynalazku samego siebie, nie udało się osiągnąć zgody co do tego , czym ono jest”. Ideałem człowieka jest ten który opanował wszystkie dziedziny myśli. Oparte na przekonaniu że ludzkość potrafi opanować cały świat w jakim żyje. Dane przez boga zdolności należy wykorzystać. Nie ma norm chronologicznych w odrodzeniu. Pionierzy odrodzenia byli Florentczykami. Florencja – matka nowożytnej europy.
Mikołaj Kuzończyk
Wyrósł ze szkoły scholastycznej. Należy do prądu neoplatońskiego, ale dał wyraz nowego myślenia. Głosił doskonałość przyrody – jest dziełem bożym. Głosił indywidualność, względność, irracjonalność bytu – poznanie jest ograniczone i stopniowe. Filozofia powinna uświadamiać naszą niewiedzę i dawać wiedze. Widział narzędzie do poznania – matematykę.
Leonardo da Vinci
Twórca obrazu „Gioconda”. Był inżynierem, leworęczny, homoseksualista. Sława dzięki malarstwie. Pochodził z nieprawego łoża. Najwszechstronniejszy człowiek. Pisał od prawej do lewej. Żył w strachu przed prześladowaniami, przez jego homoseksualizm. Podchodził do przyrody w sposób empiryczny i naukowy. Domagał się szukania prawdy. Bardziej ufał nauce niż filozofii abstrakcyjnej. Pogardzał alchemią i astrologią. Wzorem dla niego był Archimedes.
Wielu naukowców nie dostrzegło, że odrodzenie miało większy wpływ na Polskę czy Węgry, niż na zachód. Nie dostrzegało państw prawosławnych i arabów. Odrodzenie miast i handlu.
Mikołaj Kopernik (1473 – 1543)
Wpływ Mikołaja Kopernika i jego przewrotu. Studiował w Krakowie i Padwie. Pomysł na system heliocentryczny zbiegł się, że słońce jest symbolem jedności. Pochodził z rodziny niemieckiej, jego językiem był niemiecki. Był poddanym króla polskiego, 20 lat żył w Flombarku, II prawo: Koperniko – Greschoman o wypieraniu słabego pieniądza. Pieniądz jest dobrem społecznym, wolność kapitału.
W czasie odkrycia Kopernika, samo słońce uznane było jako odniesienia do jednostkowego życia człowieka. Zatem było to przewartościowane. Społeczeństwo i państwo rozumiano jako makrokosmos, podstawową jednostką była jednostka ludzka, odkrycie to siła poznania, czynnik rozwoju społeczeństwa. Człowiek stał się centrum zainteresowania filozofów. W teorii państwa renesans stał się kierunkiem humanizmu. Rozwój miast włoskich doprowadził do rozbicia doktryny monolitycznego feudalizmu. Włosi pierwsi dostosowali się w monarsze elementu tożsamości narodowej. Szukano rozwiązania pod system burżuazyjny – co było fundamentem.
Analiza myśli politycznej renesansu odkrywa trzy nurty:
1. rewanżyzm – protest przeciwko krzywdom – manifestowano się to poprzez doktryny i post
2. racjonalizm – próby poszukiwań racjonalnych form sprawowania władzy
3. próba szukania rozwiązań utopistycznych – kreowanie utopijnych wizji państwa.
 wykład (11) – 20.01.2004 
Machiawelli Nicolai (1469 – 1527)
Urodzony we Francji. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli myśli społeczno politycznej. Ojciec był prawnikiem, pilnował by studiował teksty greckie i rzymskie. W 1518 r. został sekretarzem republikańskiej Francji. W kancelarii poznał tajniki polityki, spotkał się tam z ludźmi wpływowymi. Po obaleniu republikanów Machiawelli osiadł w Makiono, gdzie napisał „Księcia”. Wyprzedził epokę w swym myśleniu.
Stosunki społeczno polityczne, opierają się na skomplikowanych układach walki i współdziałania. Celem życia było jego zachowanie i powiększenie majątku. Dostrzegał egoizm jako siłę sprawczą i napędzającą. Historia jest historią współzawodnictwa ludzi bogatych i biednych. On sam pochwalał biednych i twórczych. Wprowadza pojęcie „dzielności człowieka” – tylko ludzie dzielni osiągają sukces.
Pierwszy teoretyk nowoczesnej polityki. Polityka musi być skuteczna, dobry polityk to skuteczny polityk.
Dzielił politykę:
- estetyczna
- praktyczna
Nie ma ona nic wspólnego z moralnością – „cel uświęca środki”. Niektóre działania mogą być potępiane w świetle faktów, etyki, moralności. Postawił granice pomiędzy moralnością, a polityką. Polityk musi decydować skutecznie, bo historia ocenia tylko zwycięzców.
Zjednoczenie Włoch to sukces, dokonane przez mistycznego księcia.
Wyróżnia 3 formy polityczne: najlepszą formą byłby system mieszany (interesy ludu, rzemieślników, itd.) – gwarantuje ustrój republikański – wolność i własność, fundamentem musi być prawo, w przypadku upadku narodu wskazana jest działalność jednostki.
Mityczny książę staje się wzorem osobowości, pozwalającą rozwinąć aktywność zmierzającą do odrodzenia Włoch. Wszystkie jego cechy były niezłomne. Machiawelli tworzy sztukę rządzenia – najważniejszy problem w jego dziełach. Rodzi „Księcia”. Uważa że człowiek ma złą naturę. Powinien dbać o pozory, rozważać każdy krok, postawa monarchy powinna być nienaganna, musi być zdecydowany w przypadku przemocy i brutalnej siły, ale w jednym momencie tylko. Przyjemność powinien rozdzielać, wystrzegać powinien się rozrzutności, powinien być kochany i szanowany, jak nie to musi budzić lęk. Jeśli użyje przemocy to powinien kogoś oskarżyć, a następnie nawet go stracić, żeby oczyścić atmosferę. Książe powinien być jak lew i lis. Musi odrzucać uroki państwa i działać dla dobra ogólnego (dobro powszechne – racje stanu). Zasady Machiavelizmu odpowiadały ówczesnej sytuacji Włoch. Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na egoizm, jego doktryna jest totalitarnie racjonalna, ale zupełnie odległa od utopii. Można było to wprowadzić w życie. Jego racjonalizm odrzucał wszelkie dogmaty, prawdy wiary. Politykę należy prowadzić bez upiększeń. U podstaw tego systemu leży głęboki humanizm – walczy ciągle z przywilejami, które wynikają z racji dobrego urodzenia, zakłada dosyć duży indywidualizm jednostki. Jednostka powinna mieć zagwarantowany podstawowy zbiór praw. Wyzwolenie człowieka jest wyzwoleniem społeczeństwa. Uważał że wszędzie tam gdzie są nierówności, przywileje, niesprawiedliwości tam nigdy nie będzie rozwoju, w przyszłości taki system nie może się dobrze rozwijać.
Erazm z Rotterdamu (1467 – 1536)
Był wczesno renesansowym kosmopolitą. Odwoływał się od równości, równości kultur. Urodził się w Holandii, odbył studia i złożył studia w zakonie Augustyniaków. Prowadził badanie i działalność swobodną i odpowiadającą świeckiemu uczonemu. Zwiedził Europę, pisząc. Pisał i wykładał potocznie. Zmarł w Bazylei.
Rozdzielił sferę wiedzy i wiary, bardzo silnie. Uważał że należy uprościć prawdy wiary, uwolnić od ciężarów średniowiecza. Również w filozofii nagromadził się taki balast. Napisał „O władcy chrześcijańskim”. Władca powinien być rozsądny, sprawiedliwy i powściągliwy. Powinien sprawować władzę w interesie poddanych. Jest to wykład racjonalny i sprawiedliwy, to fundament władcy. Mówi o wartościach władzy republiki – jest gwarancją dla obywateli państwa. Pozwala myśleć o mądrych rządach, co wyzwala od konfliktu i upadku. Był zwolennikiem idei pacyfizmu. Wykrywał bezzasadność wojny, uważał że ludzie mądrzy powinni unikać konfliktów. Idea wojny nie może za nimi przemawiać – powinna być odrzucona. Dopuścił wojnę obronną. O wojnie powinni decydować przedstawiciele ludu – małych ojczyzn.
Stał się rzecznikiem ruchu zwanym Irenyzmem – nawoływał do tolerancji religii, odrzucał ingerencje państwa w sprawy wiary i kościoła. Wolność sumienia wzrasta do rangi najważniejszej.
Semestr II
 wykład (12) – 02.03.2004 
Jean Bodin (1530 – 1596) urodzony we Francji
Przebywał w klasztorze, ryzykował życie w noc św. Bartłomieja. Ukończył studia prawnicze. Uważał że należy badać, rekonstruować, stosować prawo rzymskie. Znał matematykę, fizykę, astronomię, historię, etykę i filozofię. Wojny religijne implikowały spory co do koncepcji władzy. Zarysował silny nurt który głosił teorię że tylko silna władza reprezentowana przez monarchię może zagwarantować stabilność państwa. Uważał że wiedza prawnicza i polityczna ma służyć praktyce politycznej. Odrzucał wszystkie założenia nie poparte dowodami. Opowiadał się za komparatystyczną metodologią badań systemów prawniczych. Po raz pierwszy Boolin dosyć uwypuklił problemy które wynikają z powiązań między ustrojem ekonomicznym a cyklicznie nawracającymi kryzysami ekonomicznymi w gospodarce. To z kolei kryzysy religijne powodowane są fanatyzmem. Boolin pierwszy badał związki między kryzysem gospodarczym i wojnami religijnymi a ustrojem polityki. Badał wpływ warunków klimatycznych na ustroje polityczno – prawne. Boolin w swoich pracach naukowych mieszał dwa porządki, używał wiadomości demograficznych. W teorii państwa uważał że państwo powstało z koniecznych związków między rodzinami. Nie rozstrzygną czy państwo powstało. Według Boolina państwo gwarantuje sprawiedliwość spokój bytowania. Powinno gwarantować stabilność porządku moralnego rodziny. Boolin upatrywał słabość państwa w rozpadzie więzi rodzinnych. Istnienie państwa zabezpiecza możliwość mnożenia dóbr poprzez bezwzględną ochronę praw własności.
Definicja państwa – instytucja w której rządzi sprawiedliwy rząd. Rządzi wieloma rodzinami wraz ze wszystkim co dla nich wspólne. Rząd reprezentuje władza suwerenną: rządzi tylko rząd który ma lektywizację od tych rodzin. Rząd sprawiedliwości, jest wykonawcą prawa boskiego i naturalnego. Według Boolina na czele państwa musi stać władza suwerenna, bo ona gwarantuje jedność.
Według Boolina suwerenność – jest zjawiskiem obiektywnym towarzyszącym każdemu państwu bez niej nie istnieje żadna struktura polityczna.
Definicja suwerenności – suwerenność jest zjawiskiem immanentnym jest to zjawisko zawarte w samej istocie państwa i prawa. Suwerenność to np. monarchia. Znamionuje ją ciągłość, niepodzielność, niepozbywalność, nieograniczoność i niezależność. Samodzielność i nieograniczalność oznacza że trwa tak długo jak istnieje państwo. Według Boolina dzielenie suwerenności jest fikcją i kończy się upadkiem państwa. Ktokolwiek jest suwerenem prowadzi niezależną politykę międzynarodową i krajową. Suwerena nie wiążą ani zobowiązanie oni tradycje.
Boolin widział i rozpatrywał duchowieństwo w pryzmacie władzy państwu. Kościół spełniał ważną rolę w budowaniu moralności obywateli. Boolin podporządkował kościołowi władzy państwowej. Był rzecznikiem silnych monarchii, monarcha powinien być „bezwzględnie tępiącym anarchię”.
Doktryny reformacji:
1. nurt – konserwatywna myśl Marcina Lutra,
2. lewacka wizja Mnzera,
3. teologiczna Koduina.
Marcin Luter (1483 – 1546) urodzony na terenach Saksonii
Urodził się w ubogiej rodzinie, wstąpił do klasztoru Augustianów. Pracował na uniwersytecie w Litenberdze. Przeszedł na pozycję konserwatywną, w 1525 r. Zdecydował się potępić powstańców w Niemczech, opowiedział się po stronie książąt.
Wiara jest sprawą bezpośredniego kontaktu między jednostką a Bogiem. Nie ma sensu tłumaczenia zawiłości teologicznych. Głosił założenia powrotu do biblii. Dobro rodzi się przy wsparciu łaski. Wychodząc z augustiańskiego podziału sformułował że Kościół jest zbiórką sumień. Wszyscy współuczestniczą w kierowaniu kościołem. Luter nie był tolerancyjny. Państwo według Lutra reprezentuje prawo porządku doczesnego. Tylko państwo jest suwerenne. Istnienie państwa jest niezbędne, jest sługą bożego gniewu.
Luter odrzucał jakiekolwiek dążenia demokratyczne państwa. Duchowieństwo powinno być pozbawione przywilejów. Luteranizm formułował program odpowiadający mieszczaństwu.
J. Kalwin (1509 – 1564)urodzony w północnej Francji
Studiował filozofię i hellenistykę. Działając w Genewie, sprawował tam dyktaturę religijną. Władze kościelne i polityczne były wybierane w drodze wyboru. Kongregacje pastorów sprawowały władzę. Kalwin nawiązywał do doktryny augustiańskiej. Boska doskonałość jest przeciwstawiona człowiekowi który może odbierać miłość bożą.
Etyka: kult pracy i skromności. Bogacenie się –n wartością moralną. Człowiek jest predestynowany do istnienia w danej kaście społecznej. Poczucie dyscypliny społecznej: bezwzględna kontrola wszystkich obywateli. Autorytet państwa reprezentował najwyższy autorytet boski. Władza jest instrumentem boskim przekazywanym w ręce władców. Według Kalwina nie wolno nawet dyskutować nad legalnością władzy. Kalwin opowiadał się za ustrojem republikańskim, mówił o republice oligarchicznej. Nie ufał ludowi, władza w wąskiej grupie oligarchów.
Lud – lekkomyślny i szalony.
Kalwin odrzuca zdecydowanie podporządkowanie kościoła państwu. Kościół musi wyznaczać ścieżkę wzdłuż której idzie polityka państwa. Ład pomocna sacrum. Według Kalwina najważniejsza dla prawa powinna być ochrona własności. Kalwin opowiadał się za rozwojem kredytu (ustalone, godne). Ideologia Kalwina w pełni odpowiadała burżuazji, stała się nasileniem postępu.
 Wykład (13) – 09.03.2004 
T. Mnzer (1490 – 1525)
Był reprezentantem skrajnego nurtu reformacji. Pozostawał pod wpływem Luteranizmu. W 1523 r. stał się kapłanem Górnikalizmu, w 1525 r. staną na czele powstania robotniczego (poniósł śmierć). Uważał że należy stworzyć państwo w którym wszyscy są równi, w wyniku sporów pragną spełniać swoje pragnienia. Zasadą naczelną było to żeby lud odzyskał władzę i wtedy to zapanuje porządek boży. Uważał że praca wszystkich zagwarantuje zabezpieczanie potrzeb społecznych. Wizja republiki – zrzeszanie się ludzi, wpływ braterstwa, sposoby tego zrzeszania się powinny być przepełnione miłością chrześcijańską.
Michael Montaigne (1533 – 1592)
Urodzony w Bordo, skończył studia prawnicze, utorował drogę nowożytnej drodze naukowej. Uważał że szkoda czasu na różne teorie i należy się skupić na uporządkowaniu sobie życia. Dobrą jest rzeczą doznawać przyjemności. W sztuce życia najważniejsza jest niezależność, ważniejsza od namiętności, społeczeństwa i od śmierci (nie należy się nimi przejmować), ludzie się różnią między sobą, życie ludzi podlega sprawą zmiennym i przemijającym. Uważał że prawo jest wyróżnieniem zwyczaju i nie ma żadnej prawdy z której prawo ma wynikać. Prawo można absolutnie zrealizować. Należy być tolerancyjnym i wyrozumiałym dla innych.
„Nie ma idei które by były warte ludzkiego życia”.
Giordano Bruno (1548 – 1600)
Urodzony pod Nepalem, był dominikaninem. Około 1570 r. zaczął mieć wolność co do wiary. Oskarżono go (o herezje ?) i zbiegł z Włoch. Głosił nieskończoność świata, uważał że jest wiele układów słonecznych, a świat jest obrazem i objawieniem Boga. Jest pantcisą. Uważał że przyroda jest doskonała i piękna. W 1592 wrócił do Włoch gdzie został uwięziony. Oskarżono go za dwie myśli o nieskończoności świata i wielu układów słonecznych. Zamknięto go na 7 lat, upewnił się co do swoich poglądów i w 1600 spłoną na stosie.
Francis Balon (1561 – 1626)
Pochodził z dworskiej rodziny, ukończył Oxford i był prawnikiem. Jest przedstawicielem XVII-sto wiecznego empiryzmu. Mówił że człowiek myli się i te myśli zwodzą ludzi: Idd jaskini, Idd rynku, Idd teatru. Uważał że ludzki umysł posiada tendencje do popełniania błędu.
Uważał że najlepszym ustrojem jest władza centralistycznie sprawowana przez monarchę ale powinna pozostać w kontakcie z parlamentem (król w parlamencie). Twierdził że to gwarantuje równowagę między warstwami, klasami czy stanami. Monarcha z jednakowym dystansem powinien podchodzić do wszystkich stanów.
Zdefiniował umiejętność przewidywania czterech filarów rządu:
- religii,
- sądów,
- administracji,
- skarbowości.
Władca powinien z jednakową uwagą odnosić się do każdego z filarów. Symptomem kryzysu jest utrata autorytetu władzy. Powinno się to naprawiać przez walkę z nędzą, państwo powinno zagwarantować wolność człowieka.
Aby dobrze rządzić należy:
- powierzać urzędy ludziom kompetentnym,
- należy zmierzać do ideału,
- reformy mają być podejmowane stopniowo,
- jeśli już wprowadza się reformy to każda powinna wnosić coś dobrego,
- podatki powinny być wprowadzone za porozumieniem z państwem.
4 wady urzędników:
- opieszałość,
- przekupstwo,
- opryskliwość,
- miękkość.
Thomas Campanella (1568 – 1639)
Pochodził z biednej Włoskiej rodziny, w wieku 14 lat wstąpił do zakonu gdzie zdobył wykształcenie. W 1597 r. przystąpił do spisku przeciwko Hiszpańskiej władzy w Helli. Został zamknięty w więzieniu na 27 lat. Napisał tam swoje największe dzieła np. „Państwo słońca”, w którym miał rządzić papież. Campanella stworzył koncepcje „państwa słońca”, było to państwo – miasto, a obywatele powinni rezygnować z własnej wartości i przejść na dobro wspólne. W tej koncepcji był bardzo silnie zarysowany patriotyzm. Obywatele powinni wyrzec się własności, dostatek osiąga się poprzez dostęp do pracy. W „państwie słońcu” uprawia się kult nauki. Nauczanie powinno być powszechne. Każde dziecko ma prawo do nauki. „Państwo słońce” nie jest jednak państwem wolności, jest trochę jak mrowisko. W państwie rządzi wielki metafizyk, który ma być przejawem wielkich cnót. [Ministrowie (współ urzędnicy): moc – do wojen, mądrość – sztuka edukacją, miłość – wyżywieniem.] U Campanelliego nie ma rodziny, zgromadzenie ludowe (dwa razy w miesiącu – nów, pełnia). Prawo ma być zwięzłe i proste. Jego koncepcją był skrajny racjonalizm, miał wpływ na rozwój racjonalizmu utopijnego.
 Wykład (14) – 16.03.2004 
Grocjusz – (Hugo de Groot) (1583 – 1645)
Myśliciel Holenderski, pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. Holandia walczyła o niepodległość, a ta walka to też walka o protestantyzm. Religia to cecha jednocząca naród. Jeden z najbardziej ekspansywnie zasiedlających świat. Prąd sztywny od czasów odrodzenia odrzucał aksjomaty religijne.
Prawo natury – Grocjusz wyprowadził z natury człowieka i zachowań społecznych, mają pewne cechy ale też mają pewne wady – nieprzemijalność, niezaprzeczalność. Prawo powinno wskazywać drogę rozwoju jednostki i zbiorowości, powinno być oparte na pewnikach, coś musi być pewne i jasne. Żeby poznać człowieka trzeba poznać najpierw jego naturę, dokąd zmierza i dąży człowiek, opierał się na skłonności człowieka do innych. Uważał że można poznać człowieka i proponował obserwacje a potem stawianie reguł i zasad.
Znalazł 4 podstawowe prawa natury (podstawowe i prawdziwe):
- obowiązek poszanowania własności innych,
- obowiązek wywiązywania się z umów,
- obowiązek poszanowania (każdy zna popełnione przestępstwa).
Prawo bezpiecznego i swobodnego handlu, handel między narodowy powinien być otwarty. Uważał że powinna być wolność mórz i wolność szlaków komunikacyjnych, a w ten sposób uderzał w monopol.
Grocjusz opowiadał się za niewolnictwem i przeciwko równouprawnieniu. Uważał że są narody które są przygotowane do rządzenia i są te które mają słuchać zwierzchników.
Wątpił w ustrój, uważał że każdy ustrój niesie za sobą możliwość łamania prawa. Uważał że powinien decydować suwerenny lud. Uważał że lud nie powinien zrzec się części własności na rzecz jednostki – monarchy. Nie powinno tak być że naród ma za zadanie słuchać ślepo monarchy.
Grocjusz wyróżnił prawa przysługujące jednostce:
- władcy są wolni w stosunku do siebie, ludzie są wolni w stosunku do siebie,
- prawo podmiotowe to prawo ojcowskie, może oznaczać władze w stosunku do innych,
- prawo do posiadania władzy nad rzeczami w sposób pełny, władza posiadania.
Kartezjusz (1596 – 1650)
Francuz, studiował, w 1649 był bardzo sławny, został zaproszony na Szwajcarski dwór niestety nie przeżył zimy.
Został nazwany ojcem nowożytnej europy. Jego metoda patrzenia na świat była bardzo krytyczna. Zastał naukę podporządkowaną sochastyce. Porównywał filozofie z matematyką. Uznał że to co zwą filozofiom nie jest nauką, i postanowił dokonać reformy w filozofii by stał się przejrzysta jak matematyka. Zabiegał o stworzenie pewnej niezawodnej metody która miał cechować się wyrazistością i niezawodnością. Sceptycyzm metodyczny – zaprzeczał wszystkiemu co stworzono w nauce i uważał że jest to fałsz. „Bądźmy metodycznie sceptyczni by nie popaść w zagubienie”. Jeżeli zwątpię we wszystko to muszę w zwątpieniu znaleźć wszystkie swoje pewności. „Jeśli wątpię to nie mogę wątpić w to że wątpię”. Jeśli wątpię to myślę, myśl jest punktem wyjścia. „Cogito ergo sum” myślę więc jestem.
Blaise Pascal
Łączył w sobie geniusz naukowy z głęboką wiarą religijną, podchodził do wiedzy w sposób sceptyczny, stworzył nową naukę. Uważał że gdy będzie się podchodzić do wiedzy w sposób sceptyczny to nie będziemy wiedzieć co jest prawdą i wpadniemy w zwątpienie. „Porządek serca – sprawy podporządkowywał = poznaniom intuicyjnym”.
Pascal był Jansenistą i starał się zreformować kościół w łonie kościoła, ale nie chciał rozbijać. Był pensjonariuszem w Port Royal, jego księgi (dzieła) były zakazane.
[Tym który zaczął ruch Jansemiczny był biskup Corneliusz Jansen.] Był przeciwnikiem dewotycznej religijnej dogmatyki. Wydał dzieło o Augustynie, zaatakował powierzchowną moralność, podkreślał potrzebę troski Bożej, nawiązywał do duchowej obrony wiernych. Był do końca wierny papieżowi, odrzucał protestantyzm, uważał że wiara powinna być zredukowana i oczyszczona z dogmatów, odrzucał powierzchowność i wszyscy mają tak wierzyć. Mimo że krytykował był oddany i wierny papieżowi. Odrzucał protestantyzm ale jego teoria była w wielu punktach zbieżna z protestantyzmem. Pascal zaczął upowszechniać Jansenizm w ramach odłamu kościoła, skupiał się w opactwie. Wprowadził zasadę pokoju. W 1665 r. formuła posłuszeństwa, papież twierdził że jak ktoś chce być posłuszny papieżowi musi być posłuszny wszystkiemu. Pascal opuścił Port Royal i po śmierci był ekshumowany bo nie chciano by go zasypać.
Benedykt Spinoza (1632 – 1671)
Był żydem niderlandzkim, uczył się w szkołach żydowskich, kształcił się na rabina. 1651 r. został wyklęty i został wyrzucony z rodziny żydowskiej. Nikt go nie lubił.
Spinoza stwierdził że przyroda to Bóg, jest częścią Boga.
Założył że jeżeli Bóg to przyroda to:
- był rzecznikiem tolerancji,
- był liberalistą,
- bóg osobowy nie istnieje, ale religia jest dobrem.
Widział że religia ugruntowuje nadaje reguły prostym ludziom. Uważał że tolerancja powinna nie mieszać się w religię. Uważał zwierzchność państwa nad kościołem, gdy w kościele namawiano i głoszono do buntu to państwo mogło wejść tam i poukładać. Religia nie powinna nawoływać do obalenia państwa, religia w stosunku do innych religii powinna wykazywać tolerancję. Tolerancja świadczy o humanizmie i dojrzałości społeczeństwa i jednostki.
Spinoza był rzecznikiem powstania państwa na drodze umowy społecznej. Uważał że stworzenie państwa jest procesem rozsądnego zachowania ludzi, bo dążą do utrzymania pokoju. Spinoza dawał pierwszorzędne znaczenie wolności dla jednostki i to otrzymuje gdy rozsądnie działa w zbiorowości w ramach ustalonych reguł. Wolność nie jest dowolnością. Wolność to swoboda postępowania w granicach akceptowanych przez społeczeństwo, wolność to nie samowola. Powstanie państwa dowodzi rezygnacji obywateli z części swej wolności. Pojmował zadanie państwa w sposób niezwykle utylitarny.
Stwierdził że są 3 podstawowe cele państwa:
- zagwarantowanie bezpieczeństwa,
- zagwarantowanie podstaw bytowych społeczeństwa,
- nie może ingerować kościół.
Demokracja – forma sprawowania władzy która w sposób skuteczny odzwierciedla poglądy społeczeństwa. Jest to najbardziej naturalna forma ale nie jest sympatykiem bezpośredniej demokracji bo boi się ludu prostego, ta grupa ma tendencje do dbania tylko o siebie.
[Uważał że Europa jest nonkonformistą. (Jego nonkonformizm.)]
 Wykład (15) – 23.03.2004 
Thomas Hobbes (1588 – 1679)
Doktryna polityczna Hobbes należy do czołowej, był wybitną postacią rewolucji angielskiej. Uważał że należy sprecyzować teorie – idee społeczno – polityczne do postaci wzoru matematycznego. Określił dwie siły sterujące działaniem człowieka: 1. nigdy nienasycona siła bogactwa i władzy, 2. siła strachu przed gwałtowną śmiercią. Stan natury to stan idealnej anarchii. Jest to wolność absolutna „człowiek człowiekowi wilkiem”. Odrzucił tezę że człowiek jest istotą uspołecznioną. Twierdził że czynnikiem utrzymującym ludzi w społeczeństwie jest respekt. Twierdzi że ludzie zawierają umowę społeczną kierowany rozsądkiem. Ludzie powierzają władze suwerenowi, ale nie jest to umowa dwustronna, czyli władza suwerena jest niepodzielna i taka pozostaje. „Lewiatan” śmiertelny Bóg.
To suweren określa zasady funkcjonowania społeczeństwa i państwa.
- I zasada – zachowanie spokoju,
- II zasada – obowiązek dotrzymywania umów,
- III zasada – rezygnowania,
- IV zasada – przestrzeganie zasad.
Poddani cieszą się pokojem, porządkiem bezpieczeństwa. Uważa że powalenie władzy absolutnej prowadzi do anarchii (najgorsze co może być).
John Locke
Pochodził z rodziny kupców i uczonych. Ukończył studia w Oxfordzie (skończył 3 fakultety). Looc, uważał że rozsądek podpowiada człowiekowi czym są prawa natury. W stanie natury ludzie żyją w pełnej wolności. Przestrzeganie reguł natury jest naturalne. Prawo własności jest niepodważalnym i niczym nie naruszalny kanon życia społecznego. Pochodzi od Boga, jest wkomponowany w naturę ludzką. Prawo własności nadaje prawa jeśli coś zostało wypracowane, przeze mnie to mam do tego prawo. Sensem umowy społecznej jest ochrona praw naturalnych, zatem suweren musi ochraniać te prawa. Państwo nie jest dziełem Boskim lub natury tylko rozsądnym działaniem ludzi. Źródłem prawa jest wola wszystkich obywateli.
Looc mówi o dwóch umowach:
- ludzie umawiają się że tworzą społeczeństwo
- ludzie umawiają się że tworzą państwo, po tej umowie następuje utworzenie rządu. Rząd można obalić. Daje się rządowi pełnomocnictwo. Jeżeli rząd narusza postanowienia zawarte między suwerenem a obywatelami, obywatele mogą mu wypowiedzieć prawo.
Looc wprowadza trój podział władzy:
- ustawodawcza (parlament),
- legislatywa,
- federalna – stosunki międzynarodowe.
U Looca najważniejsza jest władza ustawodawcza, ale była ona organizowana przez prawa natury. Looc ludzi niewierzących wykluczał. Looc pierwszy stworzył idee obywatela. Obywatel to człowiek aktywny w państwie.
 Wykład (16) – 30.03.2004 
Myśl społeczna oświecenia
Początek XVIII wieku. Zaczęło się od śmierci Ludwika 16 1715r. był to największy okres rozwoju we Francji. Arystokracja – panowie feudalni dążą do utrzymania władzy, natomiast do tej władzy dąży także burżuazja. Oświecenie charakteryzuje się antyfeudalizmem.
Postulaty oświecenia: światopogląd indywidualistyczny, prawa jednostki są nadrzędne.
Fizjokratyzm – nurt, ruch dążący do modyfikacji feudalizmu poprzez zmiany w strukturze ekonomicznej i poprzez zmiany i ustępstwa wobec burżuazji.
Podział społeczeństwa na 3 klasy:
- właściciele ziemscy – świeccy i kościelni,
- klasa produkująca,
- klasy jałowe.
Program zmian społecznych prezentowali: Robert Turgot, Wiktor Rinet, Markiz Mialko.
Opierali się na 3 zasadach:
- wolność,
- własność,
- poszanowanie praw.
Giambatista Wicco (1668 – 1744)
Wybitny Włoski myśliciel, wykraczał poza myśl Hobsa i Locka, odrzucał wyobrażenie o naturze ludzkiej jako trwałej strukturze różnych funkcji charakteryzujących poszczególne jednostki społeczeństwo i instytucje powstałe w wyniku powolnego procesu w sposób naturalny. Społeczeństwo to organizm który dynamicznie się zmienia. Określił jednoliniowość ludzkiego rozwoju jak tożsamość prawa.
Wszystkie społeczeństwa przechodziły etapy rozwoju:
- epoka Bogów – prawa w oparciu o Boga,
- epoka Bohaterów,
- epoka Człowieka.
Sens historycznego rozwoju - dynamiczny rozwój człowieka kontrastuje z holistycznym racjonalizmem teorii umowy społecznej. Umowa społeczna  koncepcja historyczna (ujęcie historyczne).
Monteskiusz (1689 – 1755)
Liberalizm arystokratyczny Monteskiusza, pochodził z bardzo arystokratycznej rodziny, miał gruntowne wykształcenie – był radcą prawnym podczas parlamentu w Beneluksie. Ale sprzedał urząd poświęcił się studiom teoretycznym, podróżował po europie. Anglia wywarła na nim piętno, zafascynowało go Anglia (był tam w czasie ostrego kryzysu Burbońskiego). Skupił się na nie wprowadzaniu idealnego ustroju ale zalecał uwzględniać wiele czynników z ustrojów politycznych, gospodarczych innych państw i wziąć z nich to co najlepsze. (Wszyscy bali się rewolucji i Ludwik 16 dopuścił trzeci stan do obrad i skończyło się to wybuchem rewolucji). Cel stworzenia racjonalnego systemu uwzględniającego prawa środowiska i moralność narodu. Każde państwo ma swój specyficzny charakter narodowy.
Był prekursorem komparystyki (poszukiwanie podobieństwa) środowisko i warunki naturalne należy uwzględnić ale nie był zwolennikiem determinizmu.
Poszanowanie prawa – prawodawca przy tworzeniu praw musi uwzględnić zwrócić uwagę na geografie i historie i można w ten sposób zbudować dobrobyt. Polityka i prawa tworzone przez państwo powinny opierać się na umiarkowaniu. Prawo powinno mieć moc. Umiarkowana władza powinna opierać się na zasadzie złotego środka a w ten sposób gwarantuje poszanowanie praw.
Usystematyzował prawa i ustroje:
- struktura organizacyjna państwa
- tryb działania rządu:
o republika,
 demokracja – władza należy do narodu, (uważał taki rodzaj za najlepszy, bo pokazuje cnotę, stanowczość i poczucie równości, ale jest nierealny)
 arystokracja – władza w rękach wybranych,
o monarchia – rządzi jednostka ale na zasadzie sztywnych praw, (monarchia jest rządami przywódczymi z pewną zasadą – honorem, powinna opierać się na umiarkowaniu, rządzi jednostka ale powinien istnieć panel porozumienia gwarantujący transmisje informacji pomiędzy poddanymi a przywódcą, i wtedy panuje umiarkowanie, ład i poczucie bezpieczeństwa)
o despotycyzm – rządzi jedna osoba ale bez reguł i zobowiązań.
Podstawowe dzieło to trójpodział władzy (ten podział jest stosowany do dziś):
- władza ustawodawcza – legislatywa,
- władza wykonawcza – egzekutywa,
- władza sądownicza.
Podział władz musi być bo tylko wtedy jest gwarancja wolności jednostki i zabezpieczają przed skupieniem władzy w jednej ręce. Władze te powinny uzupełniać się nawzajem, oraz kontrolować.
Powinny się hamować w stosunku do siebie:
- hamulce wewnętrzne – wynikające ze struktury,
- hamulce zewnętrzne.
Wolter (1694 – 1778)
Najwybitniejszy przedstawiciel republiki filozofów.
W osobie władcy widział monarchę oświeconego, władca miał krzewić rozsądek i racjonalizm. Wolter uważał ze równość to pojęcie względne, wolność to równość wobec praw, każdy ma prawo zarządzać własnym majątkiem i nikt nie może mu go zabrać. Gdyby go posłuchano nie doszło by do rewolucji, uważał że zmiany muszą być wprowadzane stopniowo. Wolter – idea absolutyzmu oświeconego, szkoła doktrynalna opierająca się na władzy, który ma rządzić samodzielnie ale ma urzeczywistniać myśli filozofów. Wolter zrewidował swoje poglądy po pobycie w Moskwie, pod wpływem Didrodota (caryca Katarzyna odrzuciła poglądy o uwolnieniu chłopów).
Zasada despotyzmu absolutnego – zapewnił panowanie ideałów, panujący z łaski Boga. Król jako pierwszy obywatel – wielki urzędnik ma prowadzić do radości, nie ma ugruntowywać państwo liberalne, religijność i politykę. Obraniać innowierców. Coraz silniejszy stawał się nurt burżuazji. Zakładał zwycięstwo ostateczne rozumu.
Denis Diderot (1713 – 1784)
Reprezentował pogląd radykalny, rządy absolutyczne = zło społeczne, nienawidził despotyzmu, uważał że najlepszy ustrój to monarchia absolutna. Sprawując słuszną kontrole nad rządem i ludem, monarcha (lub parlament) powinien kontrolować naród. Szczęście społeczne osiągane jest poprzez bogacenie się narodu.
Diderot polemizował z Wolterem.
Uważał że powinno być wprowadzone powszechne nauczanie – jest to konieczność, widział w tym możliwość podciągnięcia świadomości narodowej. Uważał że rewolucja to jedyna droga do wyzwolenia się spod rządów despoty, sprzeciwiał się myślicielom unikającym rewolucji.
Jan Jack Rousseau (1712 – 1788)
Poprzednik socjologa tak stwierdził Durkhejm, Rousseau po raz pierwszy patrzył w sposób zbliżony do socjologicznego opisu natury.
Był samoukiem, uciekł z domu gdy miał 15 lat, uczył się za pieniądze kobiet które go utrzymywały, był przystojny, kobiety obdarzały go opieką. Robił wszystko by zrazić do siebie ludzi.
W 1755 napisał rozprawę na temat źródeł nienawiści wśród ludzi.
W 1762 napisał Umowę społeczną.
Dzieł jego charakteryzowały się wielokierunkowością, są trudne i niejednoznaczne, wiąże się to ze sprzecznością wewnętrzną. Oddziałowywał na emocje ludzi, pytał o człowieka, człowiek był przedmiotem jego badań.
Był przedstawicielem nurtu oświecenia. Demokracja bezpośrednia – suwerenem jest lud.
Rousseau jest pierwszym który przedstawił:
- „człowiek natury” – stan natury to stan dziki, człowiek jest naturalny – jest szczęśliwy, „koncepcja szczęśliwego dzikusa”, ustrój dobry, niezależny i wszyscy są równi, wolność naturalna, zdobycie pożywienia to jedyne troski, nie miał poczucia własności i egoizmu, stan natury to stan idealny, człowiek taki nie miał depresji, załamań itd.
- „człowiek uczłowieczony” – człowiek sztuczny i wymyślony, stworzony i wykreowany na zasadzie własności, człowiek zdeformowany, ludzie łączyli się bo walczyli z żywiołami przyrody.
Manifestował niechęć do narzucanych norm i układów, to ogranicza autonomie jednostki poprzez narzucanie świadomości istnienia kolektywnego.
Uważał że w każdym społeczeństwie są stadia rozwoju:
- rodzina – jeszcze okres szczęśliwy, początek władzy, egoizmu, zazdrości, wygody kosztem innych,
- państwo – rozwój wytwórczości (rolnictwo, rzemieślnictwo, metalurgii), lepiej jest mieć niż nie mieć, człowiek dąży do bezustannego powiększania własnej własności, ludzie dlatego ustanowili prawo własności, i wtedy to człowiek przestał być szczęśliwy, prawo własności to przyczyna nierówności i podziału społecznego, człowiek staje się egoistą. Ludzie oddają władze jednostce jest to oddanie wolności, by mogli spokojnie bogacić się, dalszy rozwój to degeneracja moralna i polityczna.
Rousseau atakuje kulturę i cywilizacje, zdawał sobie sprawę że umowa społeczna jest niemożliwa. W swojej umowie społecznej zaprezentował idealne społeczeństwo. Sensem nowej organizacji społecznej jest to iż jednostka ludzka w dobrowolnym akcie przekształca swoją wolność naturalną na wolność społeczną. Warunkiem jest to że przekształcenie musi się odbywać przy zachowaniu wolności i własności naturalnych praw jednostki.
Jednostka ma autonomię ale jednostki są połączone silną więzią wspólnoty, to pcha je w stworzenie ciągłej aktywizacji, zasadą organizacji społecznej miała być wola powszechna (nie jest to, to samo co wola większości), to dojrzałość obywatela w stawianiu interesów zbiorowości ponad swym własnym partykularyzmem.
Organizacja społeczna u Rousseau jest łączeniem dwóch dóbr:
- interes społeczny (wspólnoty),
- wolność.
Idealny stan jest wtedy gdy to się łączy.
Wola powszechna – wola obywatela wyrażona względem praw ogólnych. Wola obywatela przybiera formę ustawy prowadzi do sytuacji gdzie stosowanie przez jednostkę tego prawa jest słuchaniem własnej woli – zachowanie wolności. Jest to skrajny idealizm Rosseau.
Wolność – to bycie posłusznym prawą, które są obiektywizacją wolności, wolność zobiektywizowana.
Idealne społeczeństwo – łączy w jedno sprzeczne siły. Obywatel w akcie asocjacji polega na połączeniu się więziami na wyższym poziomie, którymi jest jedność. Spajają tę jedność również na poziomie i w swerze emocjonalnej, wola powszechna to siła, którą możemy odczuć, to siła dynamizująca społeczeństwo. Jednostka dążąc do szczęścia ogółu dąży do szczęścia własnego (i na odwrót).
Suwerenność ludu – oparł na wyeliminowaniu jednostki, lud musi się składać z absolutnie wolnych obywateli, to oni tworzą prawo i mogą się zachowując wolność podporządkować.
Panowanie woli powszechnej w państwie oparł na umowie społecznej gwarantującej patriotyzm i istnienie państwa i wolności.
Konieczność wychowania obywatelskiego która spaja jednostki, trzeba odpowiednio spreparować jednostki, edukacja ta ma się opierać na tradycyjnych wartościach.
Koncepcja Rosseau jest skrajnie idealna – w naukach społecznych, jest w niej dychotomia niemożliwa do uporządkowania.
Mówi o koncepcji „dzikusa”.
Wola powszechna jest niemożliwa (ale próbowano ją wprowadzić w życie – Jakubini – mordowali ludzi w imię woli powszechnej – w czasie rewolucji francuskiej – nieprzekupny – Robespier – poświęcił życie państwu).
 Wykład (17) – 06.04.2004 
Materializm
Myśl materialistów przygotowała grunt pod komunizm.
Mesnlier
Reprezentował ateistyczny materializm chłopski (opierał się na nim Volter). Opierał się na ateizmie który był fundamentem, jego myśl była skuteczna przeciwko doktrynie. Religia umacnia fundamentalizm i jest jego ostoją, prowadzi do ucisków.
Istnieje tylko materia, wprowadził zasadę że człowiek jest częścią, fragmentem, elementem przyrody i powinien żyć w zgodzie z nią. Przyszłość widział dobro we wspólnocie co doprowadzi ludzi do miast.
Komunizm utopijny
Morelli
Przedstawiciel komunizmu utopijnego. „Usuńcie wszelką własność a usuniecie wszelkie zło”. Motywem działań człowieka jest szczęście.
Helwecjusz
Napisał dzieło „O Człowieku” – reprezentował materialistyczną wizję zachowań człowieka, jednostki działają w sposób materialistyczno-ekonomiczny. Ludzie w stanie natury dążą do szczęścia, ustanowili prawo natury dążąc do szczęścia. Kryterium użyteczności społecznej. Najważniejsza wartość dla społeczeństwa to utylitaryzm który powinien być wartością fundamentalną w polityce i etyce.
Zasada użyteczności prowadzi do potępienia despotycyzmu, władza oparta jedynie na sile i może być usunięta przez inną siłę. Uważał że naród ma prawo niszczyć (wroga) nieprzyjaciela niezależnie od tego jak się nazywa.
Racjonalne ustawodawstwo powinno wykorzystywać mechanizm który kieruje działaniem człowieka, a tym motywem jest dążenie do szczęścia. Tak należy realizować ustawy by połączyć dobro ogólne z dobrem społecznym.
 Ćwiczenia – 16.04.2004 
P.Johnson, „Intelektualiści”, - „Jean-Jaques Rousseau, Porywający szaleniec”.
Jan Jakub Rousseau (1712 – 1778)
Pierwszy z nowożytnych intelektualistów, najbardziej wpływowy. Wierzył że jego miłość do ludzkości jest wyjątkowa, a on sam jest obdarzony przenikliwością i darem powiększania jej szczęścia. Wielu ludzi uważało, że był odpowiedzialny za wybuch rewolucji francuskiej (1789), choć zmarł 10 lat wcześniej. Rosseau był szwajcarem urodził się w Genewie 1712 r. w rodzinie kowalskiej. Ojciec Izaak był zegarmistrzem, ciągle miał kłopoty. Matka Suzanne Bernard pochodziła z bogatej rodziny, zmarła wkrótce po urodzeniu Jana Jakuba. Jego rodzice mieli pełne prawa wyborcze i przywileje. Był konserwatystą z wyrachowania, pogardzał tłumem pozbawionym prawa głosu. Był podobny do zmarłej matki i dlatego był uwielbieńcem ojca. Miał brata 7 lat starszego, który cierpiał przez ojca. Ojciec umieścił go w zakładzie poprawczym, bo uważał go za zatwardziałego niegodziwca. Chłopak uciekł i przepadł na zawsze. To wszystko sprawiło że Jan Jakub nabrał cech jedynaka (skłonność rozczulania się nad sobą).
W 1728 r. nawrócił się na katolicyzm, aby uzyskać protekcje Madame Franqoise – Louis de Warens. Rosseau żył z nią na jej koszt przez 14 lat, był jej kochankiem (żył w zależności od kobiet). Próbował kilkunastu zawodów: grawer, lokaj, student seminarium, urzędnik, rolnik, guwernant, kasjer, kopista nut, pisarz, prywatny sekretarz. W 1745 r. poznał Teresę Lerasseur, praczkę 10 lat młodszą od siebie, związał się z nią co dało mu stabilizację.
W 1750 r. wziął udział w konkursie pt. „Czy odrodzenie nauki i sztuki przyczyniło się do naprawy obyczajów?” – był to punkt zwrotny w jego życiu. Uczestnicy bronili sprawy nauk i sztuk, a Rosseau dowodził wyższość natury. Wygrał i stał się sławny z dnia na dzień. Został pisarzem ale ta praca nie przynosiła mu pieniędzy.
Zmienił niektóre podstawowe założenia człowieka cywilizowanego i przemeblował ludzki umysł:
1. Upowszechnił kult natury, zamiłowanie do otwartej przestrzeni, wypoczynku, działań samorzutnych, dodających sił, swobodnych. Krytykował miejski styl życia, napiętnował sztuczność cywilizacji.
2. Wiara w stały i stopniowy postęp kultury materialnej (odrzucał oświecenie), twierdził, że rozum jest poważnie ograniczony jako środek uleczenia społeczeństwa. Ma wciąż ukryte, a nie wyzyskane zasoby poetyckiej wyobraźni i intuicji, których trzeba użyć dla przezwyciężenia suchych nakazów rozumu.
3. jego tok myślenia dał początek romantyzmowi, zajął się jednostką sięgając do jej wnętrza. Pokazał serce jako na zewnątrz szczere, a w wewnątrz pełne podstępu.
4. najbardziej odkrywcze, gdy społeczeństwo ewoluuje człowiek ulega zepsuciu (jego naturalne samolubstwo przekształca w o wiele bardziej zgubny instynkt, który łączy próżność i ambicje). Każdy człowiek ocenia siebie według tego co inni o nim myślą i stara się wywrzeć na nich wrażenie pieniędzmi, siłą, rozumem, i przewagą moralną. Współzawodniczy z innymi staje się zachłanny, czuje się obco wśród innych ludzi, bo uważa ich za konkurentów. Ten egoizm odsuwa go od samego siebie, prowadzi to do choroby umysłowej. Uważał że zło powstaje ze współzawodnictwa niszczy wrodzone poczucie wspólnoty i ożywia jego najgorsze cechy (chęć wykorzystania innych).
5. krytyka kapitalizmu – uważał że cała kultura stwarza problemy, bo związek człowieka z innymi rodzi jego złe skłonności, może doskonalić i zmieniać jego zachowanie. Jego idee stworzyły encyklopedię myśli społecznej. Sposób jego pisania był prosty, bezpośredni i mocny, sprawił że jego słowa były żywe, świeże i trafiające do ludzi.
Przyciągał coraz bardziej jako prorok prawdy i cnoty, wskazywał granice rozumu i przyznawał, że religia ma swoje miejsce w sercu ludzi.
Krytykował kościół za cudów i zachęt do zabobonów. Po pewnym czasie powrócił do kalwinizmu, aby odzyskać obywatelstwo Genewy.
Książka „Enila” została spalona, a Rosseau kazano aresztować, więc stał się uchodźcą. W ostatniej dekadzie jego życia państwo przestał się nim interesować, a jego wrogami stali się koledzy intelektualiści (szczególnie Wolter). W 1770 r. osiedlił się w Paryżu, gdzie napisał „Wyznania” – opisał w nich swoich wrogów (nie ośmielił się ich opublikować).
Uważał, że jego życie to pasmo nędzy i prześladowań, natura stworzyła go do cierpienia. Zawsze miał kłopoty z układem moczowym co sprawiało mu ból i pogarszało jego samopoczucie pod względem psychicznym i fizycznym. Dręczyła go również bezsenność, ale chrapał potwierdzają to jego znajomi. Wiecznie się nad sobą użalał i zatruwał tym otoczenie. Za użalaniem się nad sobą stał jego egoizm, to on najbardziej cierpi i nikt nie może tego zrozumieć. Był próżny do granic obłędu. Często żywił urazę i przebiegle dochodził do swoich racji, ludzie to zapamiętali. Uważał się za przyjaciela całej ludzkości, ale nie był przyjacielem ludzi (był przyjacielem tylko tych, którzy na to zasługiwali). Zmienił taktykę, zamiast ukryć swoją gruboskórność on czynił z niej cnotę. Przyznawał że jest nieokrzesany, niemiły, prymitywny. Nie dbał o marny grosz, miał się za barbarzyńcę, taka postawa pasowała do jego pozy. Nosił luźne i proste stroje które były potem znakiem rozpoznawczym romantyków. Jako pierwszy intelektualista nosił brodę (miał zarost). Był mistrzem autoreklamy: dziwactwa, nieokrzesanie towarzyskie, te dziwactwa towarzyskie przyczyniły się do sukcesów wielu intelektualistów. Uczynił niewdzięczność cnotą, co spowodowało uwagę i rozgłos jego osobie. Głosił spontaniczność, a sam był wyrachowany. Postawa wobec ludzi: oni dawali a on brał. Uważał że ktokolwiek mu pomaga robi sobie przysługę „Jako chory ma prawo do pobłażliwości jaką ludzkość obdarza chorych”, sądził że przyjęcie pomocy co robi tylko pod presją bardzo go przygnębia. Jego przyjęcie pomocy kosztuje więcej niż ofiarodawcę.
Definicja szczęścia: „nigdy nie musieć czynić tego czego nie pragnę”, czyli np. obowiązki wobec społeczeństwa. Miał zdolność przekonywania ludzi (głównie wyżej postawionych społecznie), twierdził że zwykłe słowa wdzięczności nie mieszczą się w jego słowniku. Miał skomplikowaną i zajmującą osobowość (wyrachowany). Kłócił się z każdym i przy każdej okazji, a szczególnie z tymi, którzy okazywali mu przyjaźń. Był chory umysłowo ale był geniuszem, to połączenie było niebezpieczne tak dla niego jak i dla jego otoczenia. Przekonanie o jego całkowitej prawości było pierwszym objawem choroby. Jego cudowne talenty pisarskie przyniosły mu akceptację, sławę i popularność. Był przekonany o tym że zawsze ma rację i że nie tylko on tak myśli ale i reszta świata. Bezinteresowna przyjaźń była mu obca, od samego początku szukał podstępu u wszystkich swych przyjaciół, a gdy popełnili błąd, on już siedział im na karku. Doszedł do wniosku, że pojedyncze akty wrogości ze strony ludzi utrzymujących że go kochają, nie są odosobnione, ale stanowią część wspólnego planu. Ci ludzie to agenci połączeni spiskiem zmierzającym do niepokojenia, a nawet niszczenia go i zadania szkód jego dziełom, oskarżał całe otoczenie że chce mu zagrozić, że chcą go pogrzebać żywcem, wszyscy go kontrolują itd. Ostatnie jego dzieła ujawniają jego manię prześladowczą. Wykonał 6 kopi „Dialoques”, bo bał się że oni je zniszczą.
Był najbardziej wpływowym pisarzem. Przedstawia siebie jako obrońcę prawdy i cnoty. W „wyznaniu” ukazał prawdę o życiu człowieka, w sposób którym się wcześniej nie posługiwał. Ta książka była przykładem nowego gatunku autobiografii. Twierdził że ma doskonałą pamięć, przekonał czytelników o swojej szczerości odkrywając szczegóły swojego życia intymnego, okazując wstyd i skrępowanie, był ekshibicjonistą z natury masochistą, jako chłopiec oddawał się masturbacji, twierdził że chroni ona młodego człowieka przed chorobami wenerycznymi, odrzucił kobietę u której zauważył brak brodawki na jednej z piersi. Jego kochanki były dla niego „mamusiami”, w wieku dojrzałym wznowił masturbację. Przyznawał się również do kradzieży, kłamstwa, tchórzostw i dezercji. W tym wszystkim tkwił jednak element przebiegłości. Zarzuty wobec siebie wzmagały zarzuty wobec wrogów. Usprawiedliwia swoje działania tak że czytelnicy sympatyzują z nim. W biografii twierdzi że wszystkie opowiadania są błyskotliwe i napisane ze zręcznością. Okazał się że jego pamięć była zawodna myślał że jego ojciec ma 60 lat a zmarł w wieku 75.
Cnota – był człowiekiem stworzonym do miłości i uczył doktryn miłości. Śmierć matki pozbawiła go moralnego życia rodzinnego. Postrzegał swoją rodzinę w kategorii pieniądza (spadek po śmierci ojca). Swoją kobietę, panią de Warens traktował podle, następną również pogardzał bo była praczką nie umiała czytać, pisać, nie znała się na zegarze i kalendarzu. Teresa nie mogła siedzieć z nim przy stole, gdy ktoś ich odwiedzał ona podawała do stołu a on z niej żartował, opracował nawet słowniczek błędów Teresy. Ale obdarzał ją również komplementami: nieśmiała, dająca się łatwo kierować, czuła i cnotliwa, anielskie serce, prosta bez kokieterii. Najlepszym uczuciem obdarzał zwierzęta, miłości takiej nie znajdował dla ludzi. Bardzo mało interesował się dziećmi, choć w swoich dziełach zwracał uwagę na wychowanie. Miał 5 dzieci z Teresą i wszystkie oddał do domu podrzutków. Żadne z nich nie miało imienia. Mieć dzieci dla niego oznaczało niewygodę, nie mógł by osiągnąć spokoju umysłu niezbędnego do jego pracy, bo jego dom wypełniły by troski i hałas dzieci. Uważał że Teresa została źle wychowana i że też źle by wychowała dzieci, chciał im tego oszczędzić. Porzucenie dzieci to część procesu, który wytworzył jego teorię polityki i roli państwa. On nigdy nie wydoroślał, do swych kobiet zwracał się mamusiu lub nianiu. Wielu myślał o nim jak o genialnym dziecku a potem odkrywali że jest to okrutny przestępca. Opiekę nad dziećmi przenosił na państwo. Rozważając swoje postępowanie w stosunku do dzieci doszedł do teorii wychowania które zawarł w „Enilu”. Wychowanie jest kluczem do społecznego i moralnego postępu i w ten sposób staje się troską państwa. Państow musi ukształtować umysł. Chaos towarzyszy politycznym ideom. Rousseau, był on pisarzem niekonsekwentnym i przeczącym sobie.
Państwo – bogaci i uprzywilejowani jako siła porządkowa zostaną zastąpieni przez państwo, któremu pozostali muszą się podporządkować. Państwo staje się ojcem, a jego obywatele dziećmi ojcowskiego sierocińca.
Obywatele – dzieci szczerze zgadzają się podporządkować państwu (sierocińcowi), zobowiązując się do tego dobrowolnie. Nie mogą czuć się zniewoleni, chcą bowiem mieć prawa, muszą kochać obowiązki, które one nakładają. Prawa wydane z woli powszechnej muszą mieć autorytet moralny, zwierzchnictwo i tak zawsze wie lepiej. Według niego państwo jest nie tylko autorytarne ale także totalitarne, rządzi bowiem każdym polem ludzkiej działalności, nawet ludzkimi myślami. Za sprawą umowy społecznej każdy powinien zgodzić się na zupełne oddalenie się całej społeczności, to jest państwu. Państwo wymaga całkowitego podporządkowania się. On wierzył że takie państwo zadowoliło by obywateli, nie uważał słowa „pranie mózgów”. Kontrola ta jest wtedy gdy obywateli traktuje się tak od niemowlęctwa jako dzieci państwa. Proces wychowania był więc kluczem do sukcesów obrubki kulturalnej, koniecznej dla uczynienia państwa możliwym do przyjęcia i darzącym pomyślnością. Nalegał by rząd przeją obowiązek wychowania wszystkich dzieci. Stąd proces polityczny przesuną go do samego środka ludzkiego istnienia, czyniąc prawodawcę, który jest pedagogiem, nowym mesjaszem zdolnym do rozwiązania ludzkich problemów przez stworzenie nowego człowieka. Proces polityczny i nowy rodzaj państwa, który on powołuje do istnienia, są uniwersalnymi lekarstwami na choroby ludzkości. Polityka załatwi wszystko.
„Masochista, ekshibicjonista, neurastenik, hipochondryk, onanista, ukryty homoseksualista, narcyz, niezdolny do miłości, paranoik, przepełniony poczuciem winy, kleptomaniak, intrygujący, skąpy itd.” Nie miał nigdy problemów ze znajdowaniem nowych przyjaciół. Gdy umarł pochowano go na Ile des Peupliers, potem jego zwłoki przeniesiono do Panteonu. Był genialnym pisarzem, ale niezrównoważonym, zarówno w życiu jak i w poglądach. Intelektualiści są nierozsądni, nielogiczni i przesądni jak wszyscy inni ludzie. Najlepiej oceniała go Sophia d’Houdetot, która była jago jedyną miłością: „Był wystarczająco nieprzyjemny, by mnie wystraszyć, a miłość nie czyniła go bardziej atrakcyjnym, wzruszał mnie jednak i traktowałam go łagodnie i życzliwie. Był to porywający szaleniec.”.
Wykład (18) – 20.04.2004 
Holbah (1723 – 1789)
Był encyklopedystą, twierdził że ludzie z natury są źli. Człowiek jest zły bo jest źle wychowany, na to zachowanie ma wpływ zły rząd, tyrani mają na celu tylko własne dobro, swój egoizm. Starają się o akceptacje tylko wybranych stanów społecznych, więc demoralizują społeczeństwo co ma na celu łatwe manipulowanie, chodzi o to by poddani mieli poczucie bycia słabszymi. Tak mówi w swoim dziele „System przyrody”. Tyrania jest pogwałceniem praw człowieka. Mówił że państwo nie jest złe bo powstało na zasadzie umowy społecznej. Państwo jako organizacja pełni podstawową rolę w konfliktach społecznych. Państwo powoduje wyzyskiwanie słabych. Uważał że wszyscy są równi wobec prawa. Sens umowy społecznej sprowadzał się do wyboru rządu, rząd powinien realizować wole powszechną i całkowicie podlegać suwerenowi. Holbah również uważał że społeczeństwo lud powinien odwołać, nie wierzyli w siłę ludu. Uważał że jedynie wybitna jednostka może sprawiać rządy. Uważał że rozum ma nieograniczoną siłę poznawczą i może tworzyć doskonały system prawno-polityczny, co przekładało się na system społeczno-gospodarczy.
Immanuel Kant (1724 – )
Urodził się w Królewcu gdzie przebywał przez prawie całe życie. Był typowym przykładem profesora uniwersyteckiego, jego życie było nudne i monotonne. Urodził się w rodzinie rzemieślniczej co pozostawiło ślad kolorytu jego życia.
Był ważną postacią oświecenia, miał ogromny wpływ na nauki społeczne. Kant nazywał swoje badania transcendentalnymi (transcendentalny – wykraczający, przekraczający  transcentny – z innego układu np. Bóg).
Kant wychodził ze swoich badań na podstawie zeznania, tłumacząc powstanie państwa. Uważał że państwo stanowi o sprawiedliwości prawnej nieistniejącej w prawie natury, bo jest to wytwór człowieka. Uważał że władza zorganizowana w państwie jest władzą niedoskonałą, jej najważniejszym zadaniem jest doskonalenie się, był realistą, zakładał że prawo natury nigdy nie będzie doskonałe. Reformy prawa Kanta miały wcześniej czy później doprowadzić do ostatecznego triumfu prawa, uważał że ta myśl jest fundamentem prawa.
Uważał że nie da się dowieść lub zaprzeczyć istnieniu Boga, był jednak wierzący i nie narzucał tego nikomu. Etykę oparł na samym człowieku „Niebo gwiaździste nade mną, a prawo moralne we mnie”, „Postępuj tylko według takiej maksymy dzięki której możesz zawsze chcieć by stała się powszechnym prawem”.
Kant napisał w 1775 r. „Do wiecznego pokoju”, gdzie formułował pewną myśl – mówił o koncepcji sfederalizowanym państwie – porównywał to do jednego organizmu do którego należy kilka dobrowolnie przystępujących państw (do tego ciała).
Kant nazwał prawa I Rzeczpospolitej Szlacheckiej skandalem ale powiedział również że nie powinno się nikomu do nich mieszać.
Kant dla wielu socjologów był inspiracją do poszukiwań socjologicznej wiedzy. Kant dokonał humanizacji etyki. Zakładał że każda jednostka ma swój rozum. Etyka zwrócona ku wyeliminowaniu zasad. Należy wyprowadzić zasady z doświadczenia.
Postulował stworzenie określonych warunków przez państwo, które by to zakreślało obszar działalności.
Definiował wolność – państwo powinno to zagwarantować w takim obszarze by nie zagrażać innym jednostką. Te warunki nazwał społeczeństwem obywatelskim. Kant zastanawiał się w jaki sposób stworzyć prawo tak by nie ograniczać wolności ale ograniczyć samowole. Uważał że rozsądną alternatywą jest tworzenie państwa liberalnego, ideał ten wynika z natury człowieka, tylko liberalizm wynika ze społeczeństwa obywatelskiego. Prawo jest najważniejsze. Człowiek dąży do zdobycia pozycji wśród bliźnich. Fundament społeczny to aspołeczna towarzyskość mówi o tym by państwo próbowało stworzyć takie prawo by wykorzystać w nim naturę ludzką, człowiek robi wszystko by być w społeczeństwie i równocześnie oddziela się od niego na zasadzie izolacji. Konflikty doprowadzają do kontaktów między cywilizacjami. I za tym stoi na końcu jest doskonały sprawiedliwy ustrój obywatelski.
Hegel (1770 –1831)
Bardzo ważna postać to on jest pierwowzorem dla wielu doktryn (np. doktryny Marksistowskiej). Stworzył heglowską dialektykę w pojmowaniu stała się krytycznym wzorcem Marksistowskiej dialektyki materialnej. Idea absolutna jest przedwczesnym powraca do Platona. Byt przechodząc przez nicość staje się. Dialektyka przeprowadza Hegla do ideału. Teza – antyteza – prawda jest w obu. Teza  synteza  antyteza, z syntezy powstaje mowa teza do której znów można znaleźć antytezę i tak w kółko. Tak doszedł do tego że państwo Pruskie jest idealne, odrzucił pisarstwo opisujące tylko fakty i historiografię. Uważał że należy skupić się na historiografii filozoficznej, to wykrycie reguł wcielania się, wszystkie fakty można wcielać przez ogólne prawidłowości. Jednostka ludzka nawet jak działa sama jest uwikłana w społeczeństwo, jej działanie jest wynikiem reakcji w jakie jest uwikłana.
Idea państwa – stanowi rzeczywistość powstania ducha obiektywnego. Państwo jest urzeczywistnieniem wolności – absolutnego celu ostatecznego.
Hegel wychodzi z prostego twierdzenia zestawia ze sobą pozornie wykluczające się idee:
- idea wolności
- idea konieczności.
Ale doszedł do wniosku że one się łączą „Wolność to uświadomiona konieczność”. Jednostka powinna dobrowolnie podporządkować się państwu i prawą, i tak pogodził wolność z koniecznością. Dzieje ludzkości to wolność jednostki, tylko w Grecji wolność przysługiwała się tylko pewnej grupie ludzi, natomiast Germanie uważali że wolność przysługuje każdemu człowiekowi.
Demokracja jest osiągnięciem chrześcijaństwa.
Hegel stworzył kilka tez:
- Dzieje powszechne to postęp w uświadamianiu sobie wolności. Dostępując możemy poznać w jego konieczności.
- Istnieje ustawiczna różnica pomiędzy zasadą wolności a jej zastosowaniem w życiu.
- Najważniejsza wartość to państwo – fundamentem jego jest rodzina. Państwo to wartość nadrzędna. (Bismark wprowadził jako pierwszy ubezpieczenia społeczne).
Hegel wyróżnił 3 stany społeczne:
- rolnicy
- robotnicy
- przemysłowcy
Państwo im ułatwiało.
Hegel odrzucał demokracje i Monteskiuszowski 3 podział władzy, uważał że władza należy do elit. Uważał że rozwinięcie nauki – filozofia prawa – która powinna zajmować się ideami praw a nauki polityczne powinny zajmować się interpretacją prawa. Prawo stanowione było efektem dedukcji. Prawo jest obiektywnością ducha i wolą prawdy, tylko wola jest wolą gdy jest posłuszna sama w sobie.
 Wykład (19) – 27.04.2004 
Szkoccy myśliciele byli skupieni wokół uniwersytetu w Glasgow.
Przedstawicielami oświecenia Brytyjskiego byli: Francis Hudgeson, David Hium, Adam Smis, Adam Ferguson, Beth.
Oświecenie Szkockie opierało się na filozofii moralnej, stworzenie etyki lub konkretnej formy moralnej chodziło o globalne zagadnienia humanizmu. Zajmowali się postępem, ekonomią, stosunkami międzynarodowymi, stosunkiem pomiędzy władcą a podwładnymi, itd.
Francis Hudheson (1694 – 1746)
W jego filozofii widać zafascynowanie człowiekiem, nadanie wzorca nauką humanistycznym.
David Hume
Najwybitniejsze dzieło tego okresu to dzieło Davida Hiuma, jego poglądy charakteryzowały się modernizmem, działaniami ludzkimi, społecznym, taki sam model biegu naturalnego jaki był biegiem w naturze.
Oświecenie szkockie uważało że natura ludzka zostaje zawsze taka sama, podobne motywy wywołują podobne skutki, cała myśl jest przesiąknięta naturą ludzką i jej myśleniem. U Hiuma natura ludzka to zjawiska które łączą się w pewną całość. Badając naturę ludzką skupiamy się na faktach a nie na powinnościach. To stwierdzenie wyprzedza myśl pozytywistyczną.
Metoda eksperymentalna – (dla szkockich myślicieli) to przesunięcie uwagi na motywy emocjonalne, koncepcja którą przyjmowali, przyjmowała że w działaniu człowieka istnieje pryzmat uczuć jako determinant działań nad zrozumieniem, przeciwstawiał kwestionował przesunięcie świata zwierząt, człowieka, bo oba te światy mają podobne reguły i to ma swoje konsekwencje.
David Hiub proponował spojrzenie całościowe, rolę rozumu nie jest motywacja do działania lecz znajdowanie wytłumaczenia naszych działań, to co podjęliśmy na podstawie działań emocjonalnych.
Hium, Ferguson, Smis, podjęli działania udowadniające, że człowiek ma tendencje immanentną do zrzeszania się nie ze względu na zdolności ale jest to zakorzenione w instynkcie człowieka, który modyfikuje go do tego rodzaju działań. Jest to podświadome instynktowne działanie. Człowiek ma naturalną chęć do życia stowarzyszonego, charakter umowy społecznej.
Hium w przeciwieństwie do Adama Fergusona (człowiek – ludzie są z natury wspólnotą) złagodził krytykę umowy społecznej. Stawiał na grzeczność, wykształcenie, umiejętności życia w społeczeństwie, sztukę, kulturę – człowiek powinien kultywować te wartości. Społeczeństwo nowoczesne cywilizowane, jest przeciwstawiane monolitowi społeczeństwa. Są podporządkowani woli tyrana – społeczeństwo jest pluralistyczne, społeczność stowarzysza się.
Społeczeństwo obywatelskie, to społeczeństwo w którym człowiek stowarzysza się w tylu stowarzyszeniach w ilu chce.
Społeczeństwo obywatelskie stowarzyszane – obywatel udziela się w społeczeństwie.
Epoka Fergusona to epoka w której druk staje się podstawowym elementem wymiany.
Ferguson i Smis byli ojcami teorii, uważali że człowiekiem kierują motywy sympatii i antypatii. Hium miał delikatniejsze spojrzenie na genezę społeczeństwa, oparte na refleksji, nie kwestionował istnienia instytucji społecznych, gdyż uważał że służą one społeczeństwu w zaspakajaniu potrzeb. Nie rezygnuje z indywidualistycznych założeń które niesie umowa społeczna, (antropologia).
„Rozum nie wyprzedza uczucia i woli, a wiedza nie może być wcześniejsza od doświadczenia.”
Hium zajął się siłami opartymi na refleksji. Pierwsza i pierwotna geneza ludzkiej społeczności jest to popęd seksualny, dzięki któremu ludzie się zrzeszają w pary, taka zbiorowość dwuosobowa rozrasta się w zbiorowość dwóch pokoleń – rodziców i dzieci. W naturze ludzkiej nie jest wpisane życie w pojedynkę. Później ludzie zaczęli powiększać te zbiorowości, zaczęli zbierać doświadczenia i majątek co zmusiło stworzenie instytucji, które nie było aktem naturalnym, ale powstały w rozwijającym się procesie. Obrona własności prywatnej to warunek trwania społeczeństwa.
Dlaczego ludzie poddają się regułą? Hium odmawia człowiekowi długofalowego perspektywicznego myślenia, człowiek ma szczególną zdolność psychiczną, tą zdolnością jest oddźwięk uczuciowy, udzielanie się uczuć w innym kierunku. Człowiek musi mieć kogoś do kochania. Ważną rolę odgrywają przyzwyczajenia i nawyki, ludzkość nadaje wartość przedmiotom, choć te przedmioty nie mają wartości z punktu widzenia utylitarnego, nie ma wartości. Ten fakt nadawania wartości odróżnia nas od zwierząt.
Umowa rządowa – każda władza jest efektem uzurpacji i podbojów, jest to zamach na wolność i narzucenie władzy. Rząd wynika nie z kalkulacji lecz z konieczności i przyzwyczajenia.
Ta analiza wywarła wpływ na Adama Smisa.
Adam Smith
Był twórcą doktryny liberalizmu i ekonomii, był też filozofem. Rozwiną teorię Hiuma, i to ona stała się fundamentem jego koncepcji. Stworzył koncepcje „zwierciadeł”, ludzie dla siebie są zwierciadłami, co związane jest z pozytywnymi wzmocnieniami. Dobre uczynki w stronę jakiegoś człowieka powodują w jego zachowaniu powstanie również dobrego uczynku który jest okazywany kolejnej osobie i tak w kółko. Racjonalne jest to że jesteśmy dla siebie mili, to tylko lepiej, jest to tylko czysta kalkulacja, jak ktoś jest nie miły to się go wyklucza ze społeczności.
Smis dokonał analizy roli uczuć i roli moralności. Interesowała go moralność, chciał wiedzieć jak w rzeczywistości działa zasada zwierciadeł. Pisał że istota musiała istnieć od samego początku w społeczeństwie, gdy znajdziemy jakąś istotę żyjącą w samotności to ona nie jest obiektywnie moralna bo nie ma odniesienia w stosunku do innych jest moralna tylko dla siebie i tylko z jej punktu widzenia.
Moralność – to efekt integracji w społeczeństwie.
Teorię zwierciadeł rozłożył na szersze społeczeństwa – w ekonomi, przeniósł tam ta moralność. Ta sama zasada ja przestrzegam zasad to druga strona też ich przestrzega.
Istota ludzka potrzebuje innych ludzi bo nie jest w stanie wyprodukować wszystkich dóbr potrzebnych jej do życia. Instrumentem który umożliwia wymianę jest rynek, jednostka może sprawdzić tam przydatność i użyteczność swoich produktów.
Podział pracy – też instytucja która się rozwija to nie jest dzieło jakiejś mądrości, ale jest to konieczność, jest to stopniowy proces wynikający z doświadczenia bo bez podziału pracy są mniejsze korzyści dla jednostki.
Oświecenie Szkockie – jedna z najważniejszych epok przenikała do Europy i Stanów Zjednoczonych, i ta idea odniosła największy sukces. Koncepcja społeczna stwarzała problem dla myślicieli. Gdy ludzie kierują się w swoim postępowaniu uczuciami a nie rozumem to jak jest możliwy ład społeczny?
Ład społeczny – jest efektem samorzutnych następstw działań ludzkich i jednostek, jest wynikiem działań egoistycznych i nie jest wynikiem wewnętrznych ustaleń wybitnej jednostki. Jeżeli ład społeczny wynika z jednostki jest już narzuceniem prawa. Ład kształtuje się samorzutnie jako wypadkowa działań jednostek. Każdy krok działań jest przypadkowy, tak jak w czasach poprzednich. Ten sposób myślenia miał wpływ na Marksa i Hegla w późniejszym okresie.
Adam Ferguson (1723 – 1816)
Określił 3 okresy rozwoju ludzkości:
- dzikość – zbieractwo i polowania,
- barbarzyństwo – pasterstwo i rolnictwo,
- cywilizacja – okres handlu.
Napisał książkę „Społeczeństwo Obywatelskie” tam opisał ewolucje społeczeństw, podporządkował ekonomię społeczeństwu, jest to teoria socjologiczna. Skupił swoją uwagę na tym co determinuje formę rządu (pokrewieństwo z Monteskiuszem). Uważał że istnieją zależności pomiędzy ludźmi, i ta zależność jest konieczna. Charakterystyczne dla niego jest powiązanie pojęcia cywilizacji z rynkiem. Podaje w rynku zależności, konflikt społeczny to jedna z najsilniejszych sił związująca społeczeństwo.
Podział pracy – jest przyczyną zróżnicowania społeczeństwa, od rodzaju pracy zależy pozycja społeczna człowieka. W społeczeństwie związki ekonomiczne mogą być silniejsze od związków rodzinnych czy sąsiedzkich. Często związki korporacyjne są silniejsze od pierwotnych. Czynniki dezintegrujące i integrujące są razem.
Ferguson używał terminu podziału społeczeństwa na klasy. Obserwował polaryzacje społeczeństwa (rozkład), był człowiekiem wierzącym w skrajny liberalizm. Ferguson był jedynym ze świadomie wykorzystujących metodę porównawczą w badaniach nad społeczeństwem, porównywał klasy i warstwy.
 Wykład (20) – 04.05.2004 
John Stuart Mill (1806 – 1873)
Pod kierunkiem ojca prowadził studia filozoficzne, stworzył towarzystwo utylitarystyczne – głosili rządy reprezentacyjne i wolność słowa. Uważał że najważniejszą role ma do odegrania konstytucja – ma zastąpić przywileje i ma gwarantować prawa jednostce. Rządy większości nie gwarantuje praw jednostki. Pewnym jednostką większość może te prawa odebrać. John Stuart Mill zgodził się z postulatami wolności zrzeszania się w państwie, dochodzi do pojęcia swobody człowieka która ma się przejawiać przez absolutne zasady, wybór w dążeniu do szczęścia, każdy ma wybrać swoją drogę, mówi też o dobrobycie, łączy szczęście i dobrobyt. Jednym zastrzeżeniem jest postępowanie które mogło by zaszkodzić innym. Zauważył że społeczeństwo liberalne nie może istnieć gdy nie ma modelu obywatela.
Aby ustrój liberalny był dobry społeczeństwo musi: mieć dopływ osób wykształconych itd. Bo nie może być liberalizmu w społeczeństwie prostym. Państwo musi dbać o to by społeczeństwo się nie cofało.
W państwie liberalnym – wolność myśli, słowa i obrzędu. Nie ma rządów absolutu, do postaw biernych z społeczeństwie. Rządy patriarchalne są czynnikiem gwarantującym pogłębianie się burżuazji. Rząd demokratyczny wyklucza formułę władzy liberalnej. W okresie jego działania możemy powiedzieć że w społeczeństwie nabiera znaczenia klasa robotnicza.
Uważał że opieka nie przyniesie porządnych efektów polepszania efektów.
- Pierwszy etap – bezkrytyczne posłuszeństwo
- Drugi etap – krytyczna ocena
- Trzeci etap – klasa robotnicza wybiera sobie władze
Nie jest w stanie odpowiadać ani za przyspieszenie ani za opóźnienie procesu. Społeczeństwo powinno skupić się na umiarkowaniu, oświata, państwo może zapewnić polepszenie się bytu przez oświatę.
Socjalizm utopijny (XIX w.)
W XIX wieku dochodził do siły, rozwój kapitalizmu doprowadził do hasłach równości, egalitaryzmu, umocnienia się warstwy burżuazyjnej. Socjalizm utopijny nawiązuje do Tomasa Murusa. Pokazywał przyszłość w teoretycznych aspektach.
Saint – Simon (1760 – 1825)
Zrzekł się tytułu arystokratycznego czasie rewolucji.
Dzielił społeczeństwo na dwie klasy:
- ludzie pracy – właściciele ziemscy, arystokracja
- próżniacy
Sens rewolucji widział w oddaniu władzy najbardziej aktywnym warstwom społeczeństwa. Opowiadał się za wprowadzeniem centralnej organizacji gospodarki, nie był przeciwnikiem kapitalizmu, pragną stworzyć idealny jego model, wolność pracy, wolność rozwoju. Postulował zmiany w prawie własności, prawo dziedziczenia. Był przeciwnikiem egalitaryzmu. Równość powinna dotyczyć pracy – jako obowiązek każdego obywatela. Sain Simon – przywiązywał wagę do industrializacji – przekształcenia społeczne. Był przeciwnikiem prawników i filozofów, których uważał za zbędnych, ważna jest wiedza polityczna reprezentowana przez techników. Socjologia powinna być ścisła jak biologia, odrzucał indywidualizm. Społeczeństwo jest zbudowane na kształt organicznej maszyny, w oparciu o małą część cały organizm może funkcjonować. Głosił tezę o formułowaniu się industrii – nowa organizacja społeczna oparta o rozwój społeczny, to miał być konglomerat zmian wypływający z przemysłu.
Industria – najważniejsze wolności:
- aktywność człowieka – która ma przejawiać się poprzez prace na rzecz społeczeństwa.
- Społeczeństwo powinno być zorganizowane,
- tylko przedstawiciele industrii powinni mieć wpływ na ważne decyzje,
- polityka podporządkowana gospodarce
Rozwój przemysłu – system podporządkowany – industrii. Najważniejszym zadaniem rządu jest kreowanie gospodarcze, nie ludźmi ale rzeczami, według niego tak miał zniknąć wyzysk.
Mówił jak ma wyglądać aparat władzy – 3 izby:
- 100 uczonych studiujących nauki ścisłe – fizykę ciał nieorganicznych
- 100 uczonych studiujących nauki ścisłe – fizykę ciał organicznych
- 100 uczonych studiujących nauki ścisłe – matematykę
Społeczeństwo ukierunkowane na wiedze ścisłą. Wnosił wiele idei do organizmu społecznego. Podkreślał kult pracy – powszechny obowiązek, powiązał procedery ekonomiczne z politycznymi. Prawo dziedziczenia uznał za relatywne i opierał je przez procedury systemu centralnego.
Dla industrii:
- pierwsze dobro to dobro proletariatu
- kontrola własności prywatnej przez państwo
Gdy umarł wzrosła jego popularność.
Robert Owen (1771 – 1858)
Pochodził z ubogiej rodziny, i wzbogacił się podczas rewolucji, pracował jako dyrektor szwalni, wprowadził czas pracy, chciał tworzyć związki pracowników. Uważał że najlepsze czas to 1824 USA,
Założył „new haramony” – gminę rolniczo przemysłową:
- założył tą gminę na zasadzie wspólnoty dóbr
- stworzył małą wspólnotę – w ramach eksperymentu.
1829 – „new harmony” splajtowała.
Owen powrócił do Anglii i pozostawał pod wpływem socjalizmu i utylitaryzmu. Społeczeństwo kształtuje zły charakter społeczeństwa. Społeczeństwo które jednostce za ingerencje liberalizmu prowadzi do wyzysku klasy najbiedniejszej. Społeczeństwo przyszłości na konsekracji naukowo-handlowej, musimy przestać być inicjatorami życia społecznego produkcji. Silnie eksponował hasła emancypacji i uprawnienia kobiet. Wszelkie wady to własność prywatna, zły podział pracy zły wpływ konkurencji. Odrzucał działania rewolucyjne.
 Wykład (21) – 11.05.2004 
XIX-sto wieczny komunizm utopijny.
Mark’s
Komunizm utopijny 19-sto wieczny zmierza do stworzenia ruchu społecznego w charakterze masowym – klasa proletariatu. Zakładał wyzwolenie proletariatu z powszechnej władzy burżuazji. Wizja była utopijna dlatego że opierała się na przekonaniu wytwarzania samo działalności. Wyższa forma gospodarki uspołecznionej, człowiek sam z siebie miał zrezygnować z własności prywatnej.
Blanqui Luis Auguste (1805 – 1881)
Był aktywnym rewolucjonistą, człowiek oddany walce z wyzyskiem. 37 lat spędził w więzieniu, zauważył go Mark’s, który nazwał go jednym z czołowych przedstawicieli. Opracował zamach stanu, uważał że tylko na drodze zbiorowego wystąpienia można obalić władze. Ta nowa władza musi się opierać na absolutnej władzy ruchu masowego. Należy dotrzeć do świadomej mniejszości.
Weitling (1808 – 1871)
Przedstawiciel proletariatu, słabo wykształcony. Głosił hasła internacjonalistyczne. Proletariat miał połączyć w jeden międzynarodowy związek robotniczy, oparty o uspołecznioną gospodarkę. Zniesienie granic, klasa robotnicza nie jest w stanie wyzwolić się spod władzy burżuazji. Proletariat jest za mało dynamiczny, musi zaktywizować swoje działania. Uważał że do komunizmu doprowadzi jednokierunkowa szybka zmiana.
Etienne Cabet (1788 – 1856)
Zbliżał się do Owena, został wydalony z Francji, za swoje działania, (do Anglii). Cabet precyzował dokładnie o uspołecznieniu. Nowe państwo powinno gwarantować równość, mówił o tym że nowe środki produkcji powinny być w rękach państwa, że państwo powinno załatwiać zaplecze socjalne, gwałtowny przemysł powinien być pomocny w postępie. Prowadzi do uspołecznienia i wzrostu dochodów ludzi. Wielkie grupy społeczne powinny być najważniejsze. Państwo komunistyczne – państwo szczęścia. Dyktatura powinna prowadzić do umocnienia państwa, Cabet snuł wizje dobrobytu.
Socjalizm i komunizm utopijny miał duży wpływ na rozwój społeczeństwa.
Masowe demonstracje świadczyły o tym że to wszystko, to życie w tamtych czasach nie było takie łatwe. Wniosły wiele pierwiastków do życia ludzkiego, umiędzynarodowienie problemu. Słabość – absolutny brak analizy historycznej który prowadzi do pewnych skutków które się powtarzają.
Doktryna anarchizmu.
 Wykład (22) – 18.05.2004 
XIX wieczny anarchizm.
Nurt radykalny, w założeniach oczywiście radykalne wyzwolone społecznie i każdej jednostki. Przyczyną zła jest organizacja państwowa pod każdą formą. Aby wyzwolić to tylko na drodze rewolucji  obalenia państwa. Państwo deformuje stosunki społeczne, kontroluje i rozpoczyna walkę klas – konkurencja, w której wygrywa silniejszy. Jest to sprzeczne z normalnymi warunkami. Powrócili do czynników starożytnych, czerpali od Rausseau. W drugiej połowie XIX w. wpłynęli na ruch robotniczy, ale odrzucili dyktaturę proletariatu, która doprowadzi do tego samego wywyższy po prostu inną klasę. Kwestionowali do masowych ruchów robotniczych. Postulat likwidacji państwa wiąże się z absolutną wolnością jednostki. Podstawą miały być wolne związki producentów i konsumentów. Najpierw przeorganizowanie państwa, a potem zniszczymy kapitalizm.
Prodhon (1809 – 1865)
Poświęcił się pracy pisarskiej. Uważał że dialektyka przemian społecznych opiera się na stabilizacji form instytucjonalistycznych państwa. Te formy ujmują życie w reguły działania. Dynamiką rozwoju zajmują się z drugiej strony. To dynamika wychodziła poza obowiązujące ramy. Historia to demontaż stabilnych form – odśrodkowo. Największym błędem strażników organizacji państwa jest to że przejmują punkt widzenia na rządzenie państwem nie widząc dynamiki. Rozwiązaniem jest to żeby dostrzegać sprzeczności, które istnieją w każdej instytucji i żeby zjawiska społeczno, polityczne się zrównoważyły. Odrzucał zagwarantowanie równowagi przez parlament. Zauważył wiele wad w systemie parlamentarnym . przedstawicielstwo koliduje z suwerennością ludu, demokracja w sposób matematyczny określa większość, przedstawicielstwo to nie prawa mniejszości. Traktuje wolność jako właściwości natury ludzkiej, z drugiej strony jest celem do którego nie da się dotrzeć. Pogłębia się wraz z pogłębianiem się świadomości. Pragnienie wolności to czynnik wiążący jedno społeczeństwo, określa granice autonomii jednostki zanurzonej w społeczeństwo. Proudhon uważał że wł. przyczyn jest warunkiem wolności indywidualnej. Wolność polega na wzajemnej afirmacji równości między społeczeństwem a jednostką. Oparta jest na współpracy , świadczeniu usług. A więc anarchia oznacza poczucie nierozerwalnego związku wolności własnej z wolnością innych. Zatem wolność jest integralna – nigdy nie można naruszyć nie naruszając jej innym, nie można tworzyć jej odgórnie – działa oddolnie. Anarchia dla Praudhona nie była nierządem, miała likwidować rząd nad społeczeństwem – była to utopia. Postulował zniesienie pieniądza i wprowadzenie banku wymiany (oparty na bazarze). Opowiadał się za federalistyczną strukturą państwa (swobodne rozwijanie miast i gmin). Był to anarchio-indywidualizm. Najbardziej rozwijał się w Rosji.
Michał Bakunin (1814 – 1876)
Uważał że społeczeństwo tworzy naturalne środowisko bytowania jednostek, jest naturalnym tworem. To państwo to deformuje. Głosił zlikwidowanie sztucznych instytucji, państwo – ośrodek zła, gdzie rządzi prawo, a nie tak jest w społeczeństwie tradycji. Nie ma dobrego ustroju państw. Każde państwo uciska i gnębi lud. Żadne państwo nie będzie w stanie dać ludowi tego co potrzebne. Snuł wizje wolnych jednostek, życie teolektywne i bezpaństwowe – dążył aby organizacja społeczna tworzyła się z wolnych wyborów jednostek przez zrzeszenia – aby działania były oddolne. Myśl Arystotelesa – człowiek istota społeczna – wysnuł że musimy człowieka organizować kolektywnie. Staje się on wartością nadrzędną. Powinna być oparta na wzajemnej solidarności jednostek które korzystają z dóbr materialistycznych i będą korzystały z wolności najwyższej – daru ludzkości. Człowiek stworzony przez to optymalne środowisko – zachowanie indywidualizmu, i więzi ze społeczeństwem. Te dwie sprzeczności nadają taki wzór państwa. W ten sposób człowiek osiągną by apogeum rozwoju jednostki (swojego) i kolektywa.
Kropodkin
Był pod wpływem Bakunia. Twierdził że na poszczególnych etapach rozwoju państwa, prawa zwyczaje i tradycje – zostały wyposażone w sankcje siły i przemocy. Uznaje się go za anarchio-komunistę.

 Wykład (23) – 01.06.2004 
John Austin
Studiował w Prusach, słuchał wykładów J.S.Milla. jego działanie to doktryny prawno-polityczne.
Klasyfikował prawo:
- prawo boskie – ma charakter abstrakcyjny, jest co prawda kanoniami, ale jest niemożliwe bez dyrektyw,
- prawo stanowione – istnieje, ale nie jest możliwe do studiowania,
Prawo międzynarodowe – nie jest prawem, bo prawo nie ma być wprowadzone sumiennie przez lud, a nie narzucone. Pozytywne spojrzenie – prawo może nakazywać albo zakazywać, prawo musi mieć kogoś kto by je wydawał i pilnował – zwierzchnik. Zasada prawa – formułowanie powinności – to kreowanie jasnego porządku zachowania się. Suweren – podmiot wyznaczony do stanowienia prawa. Niezależne społeczeństwo polityczne – składa się z jednostek wolnych, niezawistnych politycznie. Każda z tych jednostek podporządkowana politycznemu zwierzchnikowi. Zwierzchnik posiada nieograniczoną działalność twórczą, nie może być skrępowany metafizycznymi regułami. Odwołuje się do norm moralnych w subiektywny sposób.
Rządy:
- despotyczne
- nie despotyczne
W demokracji dostrzega paradoks niemożliwości rządzenia wszystkich. Uważał, że celem państwa jest zapewnienie szczęścia poddanym.
Podwójny stopień:
- zapewnienie praworządności
- zapewnienie prawa do własności, możliwość korzystania z zagwarantowania stabilności, własności, wyzwala maksymalną aktywność wśród poddanych
potwierdził założenia liberalizmu.