Myśli B. Pascala

Pascal Blaise (1623-1662), francuski filozof, matematyk, fizyk i publicysta, uważany powszechnie za następcę Kartezjusza. Obrońca jansenizmu i idei św. Augustyna. Krytyk moralności jezuickiej, czemu dał wyraz w Prowincjałkach (1656-1657, wydanie polskie 1921).
Propagator zasady rozdziału nauki od religii i rozumu od wiary.

Przekonanie Pascala o nieprzydatności rozumu w procesie poznawczym doprowadziło do sformułowania tezy, że człowiek może poznać rzeczy nadprzyrodzone przez serce i wiarę. Porządek serca, twierdził, jest różny od porządku rozumu. Sceptycyzm poznawczy stał się podstawą mistycyzmu i fideizmu Pascala.

Dowodząc istnienia Boga stanął jednak na gruncie sądów racjonalnych, znanych pod nazwą "zakładu Pascala". Stawiając, jego zdaniem, na istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne życie. Jeśli okaże się, iż mamy rację, to zyskamy wieczne istnienie i szczęście. Stąd też należy żyć tak, jakby Bóg istniał, taka bowiem postawa jest zyskowniejsza niż niewiara.Pascal nie stworzył nowego typu filozofii. Jego koncepcje zawarte w Myślach (1670, polski przekład 1921) są wyrazem zmagań wewnętrznych wiodących od sceptycyzmu, przez racjonalizm, do mistyki. Myśl filozoficzna Pascala stała się inspiracją dla egzystencjalistów XIX i XX w. nie interesujących się bytem w ogóle, lecz tylko ludzką egzystencją, i postrzegających, jak Pascal, tragizm losu człowieka, jego zagubienie wśród nieskończoności.

Miejsce człowieka w naturze. Dwie nieskończoności
- CZŁOWIEK musi patrzeć głębiej i dostrzegać więcej niż to, co bliskie i widoczne na pierwszy rzut oka
- Małość jednostki wobec wszechświata
- W czymś bardzo małym jest całe mnóstwo niezbadanych, jeszcze mniejszych cząsteczek, atomów
- Nieskończoność światów
- Ciało człowieka niedostrzegalne we wszechświecie jest ogromne i rozległe jeśli poddamy je wnikliwym badaniom
- Człowiek w przyrodzie jest nicością, wszystkim wobec nicości i ostatecznie jest po środku – między wszystkim a nicością
- Dwie nieskończoności przyrody – wielkość i małość
- Człowiekowi łatwiej jest pojąć nieskończoność wielkości
- Wszystko, co możemy wyrazić słowami lub myślami jest tylko niedostrzegalną cząstką – nie można pojąć wszystkiego, gdyż im więcej się dowiadujemy tym powiększa się nasza niewiedza
- Człowiek chce pojąć nieskończoność małości, ponieważ wydaje mu się to łatwiejsze do ogarnięcia, ale nawet ta małość jest większa od nas
- Jesteśmy czymś, ale nie jesteśmy wszystkim
- Rzeczy (zjawiska), które są na krańcach nie są dla nas dostępne, albo my nie jesteśmy dostępni dla nich
- Rozum zawsze pada ofiarą pozorów
- Część (jaką jest człowiek) nie może poznać całości
- Dwie natury człowieka: ciało i dusza
- Jeśli jesteśmy tylko ciałem (materią) nie możemy niczego poznać
- Jeśli składamy się z ducha i materii nie poznajemy rzeczy do gruntu dokładnie
- Szczytem trudności dla człowieka jest pojęcie, w jaki sposób ciało może być spokojne z duchem
- Najlepiej być po środku (wieku, drogi, idei) wtedy ma się najlepszy punkt widzenia, kiedy jesteśmy na początku jest jeszcze za wcześnie, na końcu – za późno i jesteśmy już za bardzo oddaleni od danej rzeczy

Cechy wielkości człowieka
- Natura człowieka: cel i pospólstwo
- Cel: wielki i nieporównany
- Pospólstwo: obmierzły i szpetny
- Człowiek nie urodził się dla tego celu, gdyż jego uczynki przeciw temu świadczą
- Człowiek urodził się dla tego celu, ale się od niego oddala, kiedy popełnia błędy

Świadczy o niej poczucie własnej nędzy. Myśl
- Człowiek jest wielki, ponieważ w odróżnieniu od innych części przyrody zdaje sobie sprawę z własnej nędzy
- Nie można być nędznym bez czucia
- Człowiek może nie mieć części ciała, ale musi mieć myśl
- Zwierzęta mają wolę
- Cała godność człowieka jest w myśli – człowiek powinien szukać swej godności w porządku myśli a nie w przestrzeni
- Myśl jest rzeczą cudowną i niezrównaną przez swą naturę – zawierała błędy, aby mogła być wzgardzona, ale nieraz była najbardziej pocieszna
- „Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą.”
- Do zabicia człowieka wystarczy kropla wody
- Kto jest nieposłuszny rozumowi jest głupcem
- Władza stanowi chwałę a niewolnictwo hańbę

Dział II: Węzeł

I. Usuwanie przeszkód
- Nie ma reguły, która nie miałaby wyjątku, tak jak nie ma prawdy, która by się nie myliła
- Należy szukać nawet jeśli się nie widzi, nie wolno rozpaczać, ale szukać wytrwale dalej

II. Niezrozumiałość. Istnienie Boga. Nasza ograniczona logika
- Jest w naturze istota konieczna, wieczna i nieskończona
- Człowiekowi, mimo nauki, pozostaje nieskończenie wiele do poznania
- Coś co jest wieczne, jest zawsze, jeśli jest chociaż raz
- Przyzwyczajenie się jest naturą człowieka – przywykamy do wiary i wierzymy już zawsze
- Ludzie sądzą o Bogu wedle samych siebie

III. Nieskończoność – nicość. Zakład
- Jednostka dodana do nieskończoności nie pomnaża jej
- Sprawiedliwość Boga jest olbrzymia, tak jak jego miłosierdzie
- Nieskończoność istnieje, ale nie znamy jej natury, ponieważ nie ma ona granic
- Nie ma dowodów na wiarę, ale jeśli Bóg istnieje – jest nieskończenie niepojęty
- Na szali zakładu stawiać trzeba tak, by wygrywając zyskiwać wszystko, a przegrywając nie tracić nic
- Nie sprzeciwiamy się rozumowi wierząc, ponieważ musimy albo wierzyć albo nie wierzyć
- Niemoc wiary pochodzi z winy namiętności
- Pascal mówi sam o sobie, że na kolanach poddawał się nieskończonemu Bogu, siła kojarzy się z pokorą

IV. Poddanie rozumu i jego użycie
- Gdybyśmy robili wszystko dla pewności, wówczas nie moglibyśmy oddać się religii, ponieważ nie jest ona pewna
- Nie jest pewne, że religia jest prawdą, ale nikt nie powie, że z pewnością nie jest
- Warto próbować odnaleźć znaki zostawiane dla ludzi przez Boga, gdyż można stracić całą wieczność
- Pewne jest, że nie będziemy na świecie długo, ale niepewne czy będziemy chociaż godzinę
- Ci, którzy spodziewają się zbawienia, są szczęśliwi, ale mogą także trafić do piekła – jednak żyją w wiedzy, iż piekło istnieje, mają zatem większe szanse na uniknięcie go, niż ci, którzy myślą, że nie istnieje
- Wiarę ma się wtedy, gdy wyrzekamy się rozkoszy
- Wiara jest ponad zmysłami, ale nie jest im przeciwna
- Pirrończyk, matematyk, chrześcijanin – wątpienie, pewność, poddanie
- Chrystianizm polega na poddaniu i użyciu rozumu
- Istnieją rzeczy przyrodzone, które przewyższają rozum

V. Użyteczność dowodów przez mechanizm. Automat a wola
- Nie wystarczy rozgrzeszenie, potrzebna jest szczera skrucha, by sakrament pokuty był spełniony
- Aby otrzymać łaskę Boga trzeba zabiegać o nią zewnętrznie i wewnętrznie
- Wiarę trzeba połączyć z czuciem, by nie była chwiejna
- Wola jest jednym z głównych organów sądu
- Rozum który działa z wolą poprzestaje na obliczu, które jest jej po myśli, sądzi wedle tego, co widzi

VI. Serce
- Rozumowanie sprowadza się do ustępowaniu uczuciu
- Wyobraźnia jest podobna i jednocześnie przeciwna uczuciu
- Ludzie biorą wyobraźnię za uczucie
- Serce ma swoje racje, których rozum nie zna
- Serce kocha ze swojej natury powszechną istotę i samo siebie, oraz to, ku czemu się zwróci
- Prawdę poznajemy rozumem i sercem
- Wiara jest darem od Boga – Boga czuje się sercem, a nie rozumem, Bóg jest dotykalny dla serca, a nie dla rozumu

VII. Wiara i drogi do niej. Personifikacja
- Są trzy drogi do wiary: rozum, zwyczaj, natchnienie
- Człowiek jest zobowiązany kochać Boga
- Człowiek SZCZĘŚLIWY to taki, który widzi, że Bóg istnieje
- Ludzie posiadają mdłe poczucie szczęścia swojej pierwotnej natury, toną w nędzach zaślepienia i pożądliwości, które stały się ich drugą naturą
- Główne choroby człowieka: pycha i pożądliwość
- Pycha oddala ludzi od Boga
- Pożądliwość wiąże człowieka z ziemią
- Człowiek jednoczy się z Bogiem poprzez łaskę, a nie z natury
- Poniżanie człowieka następuje za pokutę, nie z natury
- Wszystko, co niezrozumiałe, może istnieć
- Opowieść o tym, czego Bóg chciał dla człowieka
- Jest dosyć światła dla tych, którzy chcą Boga widzieć i dość ciemności, dla tych, którzy nie chcą Go widzieć (znaleźć)

Problem ostateczny: czy człowiek jest przeznaczony do stanu nadprzyrodzonego?
- Człowiek nie jest godny Boga, ale jest zdolny stać się godnym
- Niegodne jest przystawać z człowiekiem pełnym nędzy, ale godnym Boga jest go z tej nędzy wyciągnąć, pomóc mu.