Skutki wypraw krzyżowych

W trakcie kilkuset letnich wypraw krzyżowych, możemy wyróżnić siedem. Pozostałe dwie wyprawy nie nazywamy krucjatami. Pierwsza z nich nazywała się chłopską i wyruszyła jeszcze przed pierwszą oficjalną krucjatą, druga to wyprawa dziecięca odbyta na parę lat przed piątą krucjatą.

Kiedy przemyślimy jakie konsekwencje mogły nieść ze sobą te wieloletnie wyprawy, na samym początku pod uwagę należy wziąć względy gospodarcze. Podczas tego wieloletniego ruchu szczególnie nasilił się handel ze Wschodem, w którym podstawową rolę odegrali przybysze z Włoch, głównie genueńczycy i wenecjanie. Nastąpił rozkwit handlu lewantyńskiego, średniowieczny handel prowadzony szlakiem łączącym przez Morze Śródziemne Europę z Lewantem, a pośrednio z Dalekim Wschodem. We wczesnym średniowieczu dominowali na nim Arabowie, Grecy i Żydzi. W czasie wypraw krzyżowych ten handel przejęli mieszczanie Wenecji, Genui i Pizy. Przywożono do Europy głównie surowce i przedmioty luksusowe. Eksportowano srebro, drewno i niewolników. Bilans tego handlu był zwykle ujemny, co powodowało ucieczkę srebra z Europy. Krajem najbardziej rozwiniętego handlu stały się właśnie Włochy. Ożywienie handlu spowodowało zwycięstwo gospodarki towarowo-pieniężnej na Zachodzie, dzięki czemu podniosło się znaczenie miast. Wzbogacone ośrodki miejskie zaczęły odgrywać obok gospodarczej, także i polityczną rolę. We Francji sojusz miast z władzą monarszą przyczynił się do pokonania rozdrobnienia feudalnego. Miasta włoskie natomiast uniezależniły się i stworzyły autonomiczne ośrodki władzy. Rozwój kontaktów handlowych powodował konieczność istnienia pieniądza. Mimo iż prawo bicia monety należało do monarchy, władcy często odstępowali je feudałom. W rezultacie w obiegu znajdowały się różnorodne monety, co utrudniało kupcom transakcje. W związku z tym pojawili się tzw. kupcy pieniądza – bankierzy, którzy dokonywali wymiany waluty obcej na taką, która była w obiegu w danym kraju. Potrzeba operowania często wielkimi sumami pieniędzy stanowiła podstawę do stosowania kredytu. Za wzorem Bizancjum weksle i czeki pojawiły się najwcześniej we Włoszech, a następnie w całej Europie. Powstały też banki, udzielające pożyczek.

Wielką role w rozwoju handlu odegrały organizacje kupieckie: gildie i hanzy. Obok kupców z czasem i rzemieślnicy stworzyli własne organizacje zawodowe – cechy. Z tymi zmianami pozostawał w sprzeczności kościół, który zdecydowanie potępiał handel i lichwę, dopatrując się w nich oszustwa. Presja rzeczywistości wpłynęła na zmianę poglądów. Tomasz z Akwinu uznał wówczas handel na konieczny. Domagał się tylko, aby zysk utrzymany był w godziwych granicach. Niezależnie od ekonomicznej doktryny Kościoła duchowieństwo z powodzeniem podążało za zmianami gospodarczymi. Duchownym nie była obca pogoń za bogactwem i otaczanie się zbytkiem. Wierni protestowali przeciwko bogaceniu się kleru, dopatrując się sprzeczności z nakazami Ewangelii. Formą protestu były ruchy ubogich. Postęp zaznaczył się także w dziedzinie nauki. Rozwinęły się horyzonty myślowe europejczyków. Powstawały nowe nurty ideologiczne. Wymagało to pogłębienia wiedzy, stąd powstały uniwersytety. Nastąpił również rozwój kartografii. Do jadłospisu europejskiego wprowadzono wiele przypraw wschodnich: goździków, gałki muszkatelowej, cynamonu; oraz owoców: rodzynek, fig. Sprowadzano także wiele materiałów: jedwab, brokat, muślin. Szlakiem jedwabnym ze wschodu napływały także takie towary jak żelazo i papier, natomiast na wschód złoto, perfumy, wyroby jubilerskie, winogrona, rośliny uprawne. Postęp nie ominął też budownictwa (gotyk) i sztuki. Umiano już budować twierdze obronne, rozbudowane fortyfikacje. Zaczęły tworzyć się armie narodowe, miasta w europie bardzo szybko się rozwijały. Niewątpliwie skutkiem wypraw były również ogromne korzyści materialne i polityczne dla papiestwa. Można powiedzieć, że do 1204 roku wzrósł autorytet papieża, papież podporządkował swym interesom potęgi świeckie. W dużym stopniu pomnożył się majątek kościoła.

Wykształcił się etos rycerski i kultura rycerska. Teraz rycerz oprócz wierności seniorowi i monarsze miał obowiązek stawania w obronie wiary. W dużym stopniu rozwinęła się żegluga morska. Upadło cesarstwo bizantyjskie. Innym skutkiem wypraw krzyżowych było powstanie zakonów rycerskich. Za prekursora należy wymienić zakon Templariuszy powołany do życia w obronie pielgrzymów, udających się z portów śródziemnomorskich do Jerozolimy. Innymi zakonami byli Joannici oraz Krzyżacy, zakon którego pełna nazwa brzmi „Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie”.

Krucjaty niewątpliwie miały wiele pozytywnych skutków, ale nie należy zapomnieć również o tych negatywnych wśród których wymienić trzeba pogłębienie się fanatyzmu religijnego i antysemityzmu (uprzedzenie, postawa wrogości w stosunku do Żydów), zostały wydzielane getta, nakazano noszenia specjalnych oznak i wyróżniających się strojów. Kolejnym negatywny skutkiem było osłabienie Bizancjum wiążące się z powołanym chwilowo do życia Cesarstwem Łacińskim, podjęto również idee krucjat w basenie Morza Śródziemnego, wzmogła się reconquista. Upadało wiele Miast Wschodnich, pól, winnic, lasów. Historycy sądzą również, że nie wykorzystano w pełni możliwości kulturalnych, jakie dawało zetknięcie się z kulturą arabską. Umarło także tysiące ludzi.

Michał Rodziewicz