Historia nowożytna - część historii obejmująca okres w dziejach świata od XV do początku XIX wieku. Zasadniczo nowożytność dzieli się na następujące okresy:
- Renesans - od XV do XVI wieku
- Barok - od końca XVI wieku do początków XVIII wieku
- Oświecenie - epoka przypadająca na XVIII wiek (i początek XIX)
- Romantyzm - głównie w literaturze, pierwsza połowa XIX wieku
Ważniejsze daty w historii nowożytnej
- 1440 (około) - wynalezienie druku przez Gutenberga
Jan Gutenberg - ur. ok. 1396 r., zm. 3 lutego 1468 r.) – złotnik i drukarz moguncki, twórca pierwszej przemysłowej metody druku w Europie.
- 1453 - zdobycie Konstantynopola przez Turków
Stambuł - w starożytności Bizancjum, później Konstantynopol kolonia grecka założona w 660 p.n.e. w europejskiej części Bosforu, w 330 n.e. został stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego, 324-1930
Konstantynopol, 1453-1930 nazwy Konstantynopol i Stambuł używane zamiennie, od 18 marca 1930 oficjalna nazwa Stambuł - miasto nad Cieśniną Bosfor łączącą Morze Marmara z Morzem Czarnym.
Największe miasto Turcji i jedno z największych miast świata, największa aglomeracja miejska w Europie. Rozwinięty ośrodek przemysłowy, wytwarzający około ¼ produkcji kraju. Główne centrum finansowe Turcji, siedziba kilkudziesięciu banków i giełdy papierów wartościowych. Duży węzeł komunikacyjny: największy port handlowy Turcji; dwa międzynarodowe porty lotnicze Atatrk Havalimanı i Sabiha Gken Havaalanı, końcowa stacja kolei europejskiej (dworzec Sirkeci) i początkowa kolei na Bliski Wschód (dworzec Haydarpasha). Siedziba 5 uniwersytetów, z których najstarszy - Uniwersytet Stambulski - został założony w 1453.
- 1492 - odkrycie przez Krzysztofa Kolumba Ameryki
Krzysztof Kolumb - europejski żeglarz i nawigator, kapitan wyprawy, która płynęła na trzech okrętach Santa Maria, Nina i Pinta pod flagą Kastylii w poszukiwaniu zachodniej drogi morskiej do Indii, jako pierwsza w historii nowożytnych odkryć geograficznych pokonała zwrotnikowy Ocean Atlantycki i 12 października 1492 dotarła do Indii Zachodnich (Antyli) u wybrzeży Ameryki - kontynentu nieznanego w ówczesnej Europie. Mianowany został za dokonania admirałem i pierwszym namiestnikiem hiszpańskich kolonii w Ameryce Środkowej, organizator i kapitan czterech odkrywczych wypraw transatlantyckich z Hiszpanii do Ameryki.
- 1517 - reformacja Marcina Lutra
Marcin Luter - niemiecki reformator religijny, teoretyk i inicjator reformacji, mnich augustiański, doktor teologii. Autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów, w których odrzucał możliwość kupienia łaski bożej.
Reformacja – ruch religijny i społeczny w XV i XVI w., mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on reakcją na zjawiska, które miały miejsce w Kościele katolickim – w hierarchii kościelnej i w papiestwie
- 1525 - hołd pruski
Hołd pruski odbył się 10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem Starym a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie jako lenno Polski.
Ostatni wielki mistrz Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (krzyżackiego) sprawujący władzę świecką nad państwem zakonnym Albrecht Hohenzollern, przyjął wyznanie luterańskie i przekształcił państwo zakonu krzyżackiego w świeckie państwo (Prusy Książęce), stając się jego władcą (księciem). Jednocześnie złożył hołd lenny swojemu wujowi Zygmuntowi Staremu, królowi Polski.
W wyniku zawartego traktatu prawo do dziedziczenia Prus Książęcych otrzymali męscy potomkowie Albrechta, a w razie jego bezpotomnej śmierci, jego bracia Jerzy, Kazimierz i Jan z potomstwem męskim.
W czasie składania hołdu na rynku krakowskim Albrechtowi towarzyszyła delegacja stanów pruskich. Albrecht odebrał z rąk króla proporzec z herbem Prus Książęcych jako symbolem lenna. Oznakę zależności od króla i Korony symbolizowała umieszczona na piersi czarnego pruskiego orła litera S (Sigismundus) oraz korona na jego szyi.
- 1545 - 1563 - Sobór Trydencki
Sobór Trydencki - sobór powszechny kościoła katolickiego, który miał miejsce w latach 1545-1563.
Został zwołany przez papieża Pawła III na 15 marca 1545, a rozpoczęty dopiero 13 grudnia, zgromadził 66 uczestników. Sobór zapowiedziany został bullą Pawła III Laeteare Jeruzalem z 19 listopada 1544 r.
Sobór był odpowiedzią na narastającą potrzebę reform w Kościele katolickim, wywołaną przez reformację. Jest uznawany za początek okresu kontrreformacji. Odbył się w mieście Trydent (północne Włochy). Przez katolików uważany jest za dziewiętnasty sobór powszechny. Sobór trydencki objaśnił na nowo naukę Kościoła
Zmiany:
1.powstało pierwsze seminarium duchowne w diecezji Mediolańskiej (zał. Karol Boromeusz);
2.rozpoczęto wizytacje biskupów w diecezjach;
3.zasady o klauzurze zakonnej w XVII w.;
Postanowienia soborowe
1. potwierdzono obecność Chrystusa w Eucharystii na Mszy św. jako ofiary
2. znaczenie wszystkich sakramentów
3. potępienie predestynacji (tezy głoszącej, iż los człowieka z góry jest wyznaczony przez Boga)
4. podtrzymano koncepcję wolnej woli i odpowiedzialności za czyny
5. potępiono indywidualne interpretowanie Pisma Św.
6. źródłem wiary jest Biblia i tradycja
7. zakazano by jedna osoba skupiała wiele beneficjów
8. wprowadzono księgi metrykalne (rejestrowano śluby, chrzty, pogrzeby)
9. stopniowo wprowadzano języki narodowe w czytaniach lecz modlitwy pozostały odmawiane po łacinie
10. została odnowiona instytucja inkwizycji – Święte Oficjum
11. potępiono nauki Lutra
- 1572 - noc św. Bartłomieja
Noc św. Bartłomieja to potoczna nazwa wydarzeń w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 roku, związanych z pogromem hugenotów w Paryżu, zorganizowanego przez kilku katolickich książąt.
- 1573 - konfederacja warszawska, pierwsza wolna elekcja w Rzeczypospolitej
Konfederacja warszawska – popularne, uproszczone określenie aktu zawiązania konfederacji generalnej utworzonej na pierwszy sejm konwokacyjny w 1573 r. w Warszawie, a właściwie dla tej jego części, która zawiera postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w I Rzeczypospolitej. Dokument uznawany jest za początek gwarantowanej prawnie wolności religijnej.
Wolna elekcja to wybór monarchy nieprzestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natomiast prymas. Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się w roku 1573 we wsi Kamion pod Warszawą. Później ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja, była to wieś Wola pod Warszawą.
- 1605 - bitwa pod Kircholmem
Bitwa pod Kircholmem (obecnie miejscowość Salaspils na Łotwie, 25 km na południowy wschód od Rygi) – bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600-1611. Przyczyną bitwy były zmagania o dominium Maris Baltici.
- 1610 - bitwa pod Kłuszynem
Bitwa pod Kłuszynem rozegrała się 4 lipca 1610 roku między wojskami polskimi pod dowództwem hetmana Stanisława Żółkiewskiego, a armią moskiewską pod dowództwem kniazia Wasyla IV Szujskiego oraz szwedzkich posiłków dowodzonych przez Jakuba Pontussona de la Gardie.
Atak wojsk Żółkiewskiego rozbił wojska moskiewskie a następnie skłonił do zaprzestania walki posiłkujących Szujskiego cudzoziemców. Bitwa zakończyła się paniczną ucieczką Szujskiego i ocalałych Rosjan. Pociągnęło to za sobą kapitulację zablokowanej armii Grzegorza Wałujewa w Carewo Zajmiszczu (ok. 8000 ludzi).
W obliczu klęski bojarzy zdetronizowali cara Wasyla Szujskiego i obwołali carem królewicza polskiego Władysława, a Żółkiewski wkroczył do Moskwy. Według innych danych wojska Rzeczypospolitej liczyły 3900 kawalerii, 400 spieszonych Kozaków, 200 piechurów więc 4500 żołnierzy a wojska wrogie liczyły 25 000 żołnierzy i 20 000 uzbrojonych chłopów.
- 1618 - 1648 - wojna trzydziestoletnia
Wojna trzydziestoletnia – była konfliktem zbrojnym w Europie toczącym się od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy częścią państw Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa europejskie (jak Szwecja czy Francja) a potęgą katolickiej dynastii Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich do osłabienia potęgi Habsburgów.
Wojnę trzydziestoletnią dzieli się na cztery okresy:
- okres czesko-palatynacki (1618–1623)
- okres duński (1625–1629)
- okres szwedzki (1630–1635)
- okres francusko-szwedzki (1635–1648)
W wojnie trzydziestoletniej, pośrednio lub bezpośrednio, wzięły udział niemal wszystkie państwa europejskie. Stronę katolicką reprezentowały państwa Habsburgów (Austria, Hiszpania i Państwo Kościelne), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria). Oficjalnie swojego wsparcia katolikom nie udzieliła Rzeczpospolita Obojga Narodów, lecz zaciężne wojsko lisowczyków wysłane przez króla na Węgry.
Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in. Czech, Palatynatu) stanęła Dania (do 1629 r.), Szwecja, Francja, Siedmiogród.
Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej. Jej głównymi skutkami, oprócz zapewnienia wolności wyznania na terenie Rzeszy, było osłabienie dynastii Habsburgów, wzmocnienie pozycji Francji i Szwecji oraz uznanie niepodległości Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Wojnę zakończył pokój westfalski podpisany w 1648 r.
- 1621 - bitwa pod Chocimiem
Bitwa pod Chocimiem (także obrona twierdzy Chocim) w dniach 2 września - 9 października 1621 roku.
Po klęsce pod Cecorą wojska polsko-litewskie (25-26 tys.) pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, podczaszego koronnego Stanisława Lubomirskiego i królewicza Władysława podjęły obronę obozu warownego, który bronił dostępu w głąb Polski, przed wojskami tureckimi pod dowództwem sułtana Osmana II. Mimo trudnych warunków Polacy ze wsparciem Kozaków (20 tys.) pod dowództwem hetmana Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego zdołali odeprzeć wroga (100 tysięcy zbrojnych, w tym do 50 tysięcy jazdy pospolitego ruszenia, 8000 wyborowych sipahów gwardii sułtańskiej, 12 tysięcy piechoty janczarskiej, ok. 17 tysięcy Tatarów oraz 13 tysięcy Mołdawian i Wołochów. ). Straty polskie i kozackie wyniosły ok. 11 tys. poległych i zmarłych od chorób, straty tureckie - prawdopodobnie ok. 40 tys. żołnierzy. Podczas miesięcznej walki zmarł na dżumę także sam Chodkiewicz.
Spowodowało to zaniechanie najazdu na Rzeczpospolitą i podjęcie rokowań. 9 października 1621 r. podpisano honorowy pokój (jak głosi legenda - kiedy Polakom pozostała ostatnia beczka prochu - Turcy zgodzili się zawrzeć pokój), w myśl którego Polacy zobowiązywali się powstrzymać Kozaków od najazdów na Turcję, a Turcy powstrzymywać Tatarów od najazdów na Polskę. Granicą Rzeczypospolitej pozostał Dniestr.
- 1648 - zniesienie monarchii w Anglii przez Parlament Kadłubowy
Parlament Kadłubowy to nazwa parlamentu, jaki powstał w 1648 roku na skutek ograniczenia przez Olivera Cromwella liczby członków brytyjskiego parlamentu z 200 do 50 posłusznych jego woli. Zasiadał do 20 kwietnia 1653 oraz po okresie Protektoratu Cromwella od 7 maja 1659 do 21 lutego 1660.
Po wojnie domowej, jaka rozszalała się w Anglii w 1643 roku, Karol I został schwytany i dostarczony purytanom. Wtedy Cromwell, chcąc ostatecznej rozprawy z Karolem, postanowił ograniczyć liczbę członków wciąż obradującego Długiego Parlamentu (nazwanego tak ze względu na czas obradowania - 7 lat) z 200 do 50. Użył do tego stworzonej przez siebie organizacji składającej się z fanatycznych purytanów - Armii Nowego Wzoru (New Model Army).
W styczniu 1649 (nowego stylu) Karol został skazany przez parlament na karę śmierci. W tym samym czasie ogłoszono też zniesienie monarchii w Wielkiej Brytanii.
- 1655 - 1660 - potop szwedzki
Mianem potopu szwedzkiego określa się szwedzki najazd na Polskę w 1655 roku w czasie II wojny północnej (1655-1660).
Skutki wojny
Wojna i okupacja prawie całego kraju przez potop wojsk szwedzkich, spowodowały w Rzeczypospolitej ogromne zniszczenia materialne, wielkie straty dóbr kulturalnych, zagrabionych przez okupanta, także znaczne straty ludnościowe na skutek działań wojennych i zarazy, wreszcie utratę Inflant i zwierzchnictwa nad Prusami Książęcymi.
- 1683 - odsiecz wiedeńska
Bitwa pod Wiedniem – bitwa stoczona 12 września 1683 roku między wojskami polsko-austriacko-niemieckimi, pod dowództwem Jana III Sobieskiego, a armią turecką pod wodzą wezyra Kara Mustafy pod Wiedniem. Zakończyła się przegraną Turcji, która nie podniosła się już po tym uderzeniu i przestała stanowić zagrożenie dla ówczesnej Europy.
- 1772 - pierwszy rozbiór Polski
I rozbiór Polski – pierwszy z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIII wieku.
Trwająca przez cztery lata konfederacja barska, którą stłumiła interwencja wojsk rosyjskich, powstanie hajdamaków na Ukrainie, wydatnie osłabiły pozycję króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oczach Rosjan przestał być mocnym i wiarygodnym gwarantem rosyjskiego protektoratu nad Rzeczpospolitą.
Właśnie to sprawiło, że Katarzyna II odeszła od poprzedniej polityki utrzymania w swych rękach całej Polski i zgodziła się na podział jej ziem przez wszystkie trzy ościenne mocarstwa – Prusy, Austrię i Rosję. Głównym wnioskodawcą rozbioru był król pruski Fryderyk II Wielki, który dążył do połączenia Marchii Brandenburskiej z Prusami Książęcymi, rozdzielonymi polskim Pomorzem. Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania rozbioru stał się zamach i porwanie 3 listopada 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców, związanych z konfederatami barskimi. Podpisanie traktatów, dotyczących pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r. Zaś w dniu 30 września 1773 r. zatwierdził je Sejm Rozbiorowy, zwołany w Warszawie przez zaborców (przy proteście trzech posłów, w tym Tadeusza Rejtana).
- Austria otrzymała całą południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem, ale bez Krakowa (83 tys. km² oraz 2,5 mln mieszkańców). Przy czym już w 1770 r. Austria samorzutnie przejęła Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński.
- Prusy anektowały Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie), lecz bez Gdańska i Torunia (36 tys. km² oraz 580 tys. mieszkańców). W ten sposób król Prus Fryderyk II Wielki zrealizował swe wieloletnie marzenia o państwie na jednolitym obszarze od Niemna do Łaby.
- Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem i Dźwiną (92 tys. km² oraz 1,5mln mieszkańców), utrzymując poza tym swój protektorat nad resztą okrojonego kraju.
Polska straciła 211 tys. km² i 4,5 miliona ludności.
- 1789 - rewolucja francuska
Mianem Wielkiej Rewolucji Francuskiej lub rewolucji francuskiej określa się okres w historii Francji (1789-1799), kiedy doszło do obalenia monarchii Burbonów.
Za jej symboliczny początek uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789, natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się Pierwszym Konsulem.
- 1791 - uchwalenie Konstytucji 3 Maja
Sejm Czteroletni (także Sejm Wielki) - Sejm zwołany 6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja 1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka koronnego Stanisława Małachowskiego i litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy mający na celu, w zamyśle organizatorów, przywrócenie pełnej suwerenności i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej. Od grudnia 1790 obradował w podwojonym składzie. Na ogólną liczbę 359 posłów na Sejm Czteroletni, aż 74 było masonami (20%).
- 1793 - drugi rozbiór Polski
II rozbiór Polski – drugi z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIII w.
Nieprzewidziany przez konfederatów rozbiór Rzeczypospolitej skończył się pełną kompromitacją konfederacji targowickiej, także króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1793 r. odbył się w Grodnie sejm rozbiorowy, który pod presją obu zaborców wyraził milczącą zgodę na kolejny rozbiór kraju, zawarł nierównoprawny traktat pokojowy z Rosją, przywrócił Radę Nieustającą, rozwiązał też konfederację targowicką. Był to ostatni Sejm Polski szlacheckiej.
W rozbiorze tym, w odróżnieniu od dwu pozostałych, nie brała udziału Austria, zajęta wojną z rewolucyjną Francją.
- 1795 - trzeci rozbiór Polski, zniknięcie tego kraju z map świata
III rozbiór Polski – ostatni z trzech rozbiorów Polski, jakie miały miejsce pod koniec XVIIIw.
Niecały rok po upadku insurekcji kościuszkowskiej, 24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej.
Trzeci rozbiór był rezultatem m.in. kryzysu wewnętrznego i ekspansywnych działań mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanego powstania kościuszkowskiego i przegranej wojny Polski z Rosją i Prusami.
Straty terytorialne
Rosji przypadły wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu (120 tys. km²). Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską ze stolicą w Izasławiu, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie.
Austria jako główny inicjator trzeciego rozbioru a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z rewolucyjną Francją zajęła Lubelszczyznę. Zaanektowała także resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza.
Prusom przypadła najmniejsza zdobycz. Musiały zadowolić się częścią Podlasia, Mazowsza z Warszawą i Żmudzi.
Rzeczpospolita przestała istnieć.
- 1799 - zamach stanu we Francji (Napoleon zostaje Pierwszym Konsulem)
Napolon Bonaparte ur. 15 sierpnia 1769 w Ajaccio na Korsyce, zm. 5 maja o, 1821r. w Longwood na Wyspie Świętej Heleny) – pierwszy konsul Republiki 1799-1804, cesarz Francuzów w latach 1804-1814 oraz przejściowo w 1815 (tzw. Sto dni Napoleona), prezydent (1802-1805) i król Włoch w latach 1805-1814.
Napoleon to postać kontrowersyjna, przez jednych uważana za jednego z największych tyranów i agresorów, przez innych za jednego z największych dowódców wojskowych w historii, męża stanu i prawodawcę (Kodeks Napoleona).
- 1803 - sprzedaż Luizjany Stanom Zjednoczonym przez Francję
- 1804 - koronacja Napoleona I
- 1812 - napoleońska wyprawa na Rosję
Francja niepodzielnie panowała w zachodniej i środkowej Europie, ale wojna z Anglią trwała nadal. Najistotniejszym jej elementem była blokada wysp brytyjskich. Dokuczała ona coraz bardziej wszystkim, również Rosji, rujnując jej handel. Cesarz Aleksander I nie był też zadowolony z dominacji Napoleona w Europie. Gdy latem 1810 r. Jean Baptiste Bernadotte, jeden z marszałków napoleońskich zasiadł na tronie Szwecji, znajdującej się w strefie wpływów Rosji, Aleksander I kazał otworzyć porty rosyjskie dla statków neutralnych, w tym przewożące także towary angielskie. Napoleon I Bonaparte, wierząc najwidoczniej, że wygrać z W. Brytanią może tylko na drodze jej blokady, powziął wówczas zamiar pobicia i zwasalizowania Rosji. Zgromadził na terenach Prus Wschodnich i Księstwa Warszawskiego wielonarodową Wielką Armię, liczącą ok. 600 tys. ludzi (m.in. 300 tys. Francuzów, Włochów i Belgów, 180 tys. Niemców, 90 tys. Polaków) i 24 czerwca 1812 r. przekroczył z nią rzekę Niemen, rozpoczynając swą kolejną kampanię wojenną, którą na użytek Polaków nazwał "drugą wojną polską". Z polecenia Napoleona Sejm Księstwa Warszawskiego 28 czerwca 1812 zawiązał Konfederację Generalną Królestwa Polskiego, która ogłosiła wskrzeszenie Polski i przyłączenie do niej prowincji zabranych. Rosjanie wycofywali się i unikali decydujących bitew. Dopiero pod Możajskiem pod wsią Borodino, w dniach 5-7 września doszło do wielkiej bitwy. Wzięło w niej udział 250 tys. ludzi, zginęło 80 tys., bitwa nie przyniosła rozstrzygnięcia. Dowodzący wojskami rosyjskimi książę marszałek Kutuzow wycofał je, oddając w połowie września ćwierćmilionową Moskwę, po wcześniejszej ewakuacji mieszkańców, wywiezieniu wszelkich zapasów żywności i podpaleniu miasta przez wypuszczonych na wolność więźniów. Wzniecali oni pożary jeszcze przez kilka dni po wkroczeniu wojsk francuskich, spłonęła nawet część pałacu kremlowskiego, z którego Napoleon musiał salwować się ucieczką. Słał on potem do cara propozycje honorowego zakończenia wojny, lecz po miesiącu bezowocnych oczekiwań na odpowiedź, i gdy już spadły pierwsze śniegi, zarządził 18 października odwrót swej Wielkiej Armii. Jej marsz przez bezkresne przestrzenie, wśród ostrych mrozów, bez kwater, dostatku żywności i przy nieustannych podjazdach kozackich, zamienił się w koszmar. Szczególnie ciężkie straty Francuzi ponieśli podczas przeprawy przez rzekę Berezynę na Białorusi. Nad Niemen wróciło tylko kilkadziesiąt tysięcy skrajnie wyczerpanych żołnierzy. Napoleon I Bonaparte opuścił wtedy resztki swej Wielkiej Armii i śpiesznie wrócił do Francji.
- 1831 - powstanie listopadowe
Powstanie listopadowe – polskie powstanie narodowe przeciw Rosji, które wybuchło 29 listopada 1830 roku, a zakończyło się 21 października 1831 roku[1]. Zasięgiem swoim objęło Królestwo Polskie i część prowincji zabranych (Litwę, Żmudź i Wołyń).
Skutki
- polityczne: jesienią 1831 roku Rosjanie powołali Rząd Tymczasowy którego zadaniem była pacyfikacja i militaryzacja Królestwa, administracja została podporządkowana naczelnikom wojennym; w 1832 roku nastąpiło znaczne ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego: zastąpienie konstytucji Statutem Organicznym, wcielenie armii polskiej do rosyjskiej, zniesienie polskiego sejmu i samorządów, postępująca rusyfikacja administracji.
- kulturalne: likwidacja polskiego szkolnictwa wyższego, obniżenie jakości szkolnictwa średniego, spadek ilości szkół elementarnych, wprowadzenie języka rosyjskiego jako dodatkowego do szkół średnich.
- gospodarcze: nałożono wysoką kontrybucję, zbudowano na koszt Polski Cytadelę z silnym garnizonem rosyjskim, wprowadzono barierę celną na granicy polsko-rosyjskiej, po 1840 roku wprowadzono rosyjski system monetarny oraz system miar i wag.
- demograficzne: interwencyjna armia rosyjska przywlokła ze sobą epidemię cholery, dziesiątkującą ludność Królestwa, w wyniku powstania około 11 tysięcy osób opuściło kraj (zobacz: Wielka Emigracja), w następnych latach sporą ilość mężczyzn z Królestwa wcielono do armii rosyjskiej.
- 1848 - Wiosna Ludów
Wiosna Ludów – seria zrywów rewolucyjnych i narodowych, jakie miały miejsce w Europie w latach 1848 - 1849, przy czym określeniem "lud" nazywano społeczności dążące do uzyskania udziału w rządach, warstwy społeczne dążące do polepszenia warunków bytowych i narodowości walczące o spełnienie swoich aspiracji w różnej postaci: autonomii, niepodległości, lub zjednoczenia w ramach jednego państwa. W latach 1848-1849 można więc wyróżnić trzy nurty rewolucyjne: ustrojowy, społeczny i narodowy.
Wiosna Ludów objęła niemal całą Europę, z wyjątkiem Rosji, gdzie system carski nie dopuszczał żadnych form oporu wobec władzy. Nie było też wystąpień w Wielkiej Brytanii, zaś na Półwyspie Iberyjskim doszło jedynie do wystąpień chłopskich.
Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Informacje o wystąpieniach rozchodziły się stosunkowo szybko, prowadząc do kolejnych powstań. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywnych działaczy Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą.
