„Na wieży Babel” Wisławy Szymborskiej – funkcje motywów biblijnych.

Biblia, pomimo iż spisana została blisko dwa tysiąclecia temu, z pewnością stanowi jedno z najważniejszych i najbardziej wartościowych źródeł inspirujących artystów literatury i sztuki na całym świecie. Na podstawie ukazanych w świętej księdze problemów powstała niezliczona ilość utworów literackich niosących w swym przesłaniu pierwszorzędne zasady dotyczące człowieka, jego moralności i egzystencji. Co jednak sprawia, że to właśnie do Biblii odnoszą się i czerpią natchnienie literaci, poeci i artyści? Dlaczego autorzy tak chętnie posługują się motywami biblijnymi, by za ich pośrednictwem ukazać wynikające z utworu filozoficzne przesłania oraz jaką funkcje może pełnić w poszczególnych dziełach zainspirowana Biblią problematyka?

Jednym z utworów przejawiających w swej treści motywy biblijne jest wiersz Wisławy Szymborskiej „Na wieży Babel”. Aby dogłębnie zrozumieć sens owego utworu lirycznego, należy zapoznać się z historią tytułowej budowli.

Człowiek, jako jedyny spośród istot żyjących na Ziemi, był tym, którego Stwórca wyróżnił i postawił ponad inne. Ponieważ Bóg wykreował go na własne podobieństwo, dał mu on intelekt, nieśmiertelną duszę, wolną wolę oraz najwyższe stanowisko w hierarchii stworzenia. Ludzkość z biegiem lat poznawała i odkrywała nowe tajniki świata, dążyła za postępem cywilizacyjnym i chęcią poznawania. Inną jednak drogą szła jego moralność. Kiedy człowiek opanował technikę wypalania cegły i nauczył się wznosić z niej budowle, postanowił dopuścić się zdrady. Kierując się pychą, niedojrzałością i brakiem pokory ludzkość zapragnęła postawić wieżę, zwaną Babel, tak wysoką, iż wspinając się po jej stopniach, można by osiągnąć niebo, bez zasłużenia sobie na nie szlachetnym, miłościwym i dobroczynnym życiem. Pan jednak widząc kształtującą się w umysłach ludzkich nieuczciwość, pomieszał budowniczym języki, a brak wzajemnego porozumienia i współpracy był przyczyną zaprzestania dalszej budowy.

Podobnie jak wśród egoistycznych i niepokornych konstruktorów, pomiędzy bohaterami wiersza Wisławy Szymborskiej dostrzec można absolutny brak zrozumienia. Dialog nie jest spójny, sprawia wrażenie rozmowy dwóch osób mówiących różnymi językami. Celem odwołania się autorki do motywu pochodzącego z „Księgi Rodzaju” było zobrazowanie obecnej sytuacji i zaangażowania w związku mężczyzny z kobietą. Ponieważ wzajemne porozumienie, akceptacja i zawarcie pewnej więzi emocjonalnej jest podstawą każdego uczucia wobec drugiego człowieka, oczywiste jest, iż niegdyś łącząca bohaterów miłość, osłabła i straciła na wartości. Niedojrzała do związku para nie doceniła największego z darów, jakie przypadło im otrzymać. Nie uszanowali oni wzajemnej miłości, szukając tymczasem dowodów na potwierdzenie swej atrakcyjności w kontaktach z innymi ludźmi. Podobnie, jak ludzkość, która przed laty pragnęła osiągnąć niebiańskie łaski i nieskazitelność ducha poprzez oszustwo, tak bohaterowie wiersza kłamstwem odpowiadali na wyzwanie miłości. Żyjąc w przekonaniu, iż uczucie przetrwa wieczność, nie zwracali oni uwagi na zobowiązania, jakie ów ciepły płomień narzuca.

Myślę, iż dla czytelnika bardzo istotną wskazówką interpretacyjną jest nawiązujący do Biblii tytuł utworu. Autorka pozwoliła nam skojarzyć nieporozumienie kochanków do bezładu panującego pod wieżą Babel, będącego, podobnie jak w wierszu, efektem odrzucenia przez człowieka takich wartości jak miłość, szczerość i prawda. Zastosowanie motywu biblijnego daje możliwość spojrzenia na problem zamierającego uczucia z innej perspektywy, odkrywając tym samym najważniejsze i najdelikatniejsze jego aspekty. Człowiek raz zrozumiawszy szeroko pojęte relacje pomiędzy zagadnieniem wiersza, a biblijną problematyką, uświadamia sobie wielopoziomowość i uniwersalność owego utworu przejawiającą się ukazaniem prawd moralnych dotyczących nie tylko ukazanych związków heteroseksualnych, lecz także, co najważniejsze, chrześcijańskiej miłości naszych bliźnich. To właśnie znajomość Biblii sprawia, iż czytelnik uzmysławia sobie, jak rozległy i wszechstronny jest ukazany w wierszu problem, a zarazem wynikająca z niego myśl ideowa, przesłanie.

Kolejnym motywem biblijnym występującym w wierszu jest nawiązanie do „Apokalipsy” według świętego Jana. Na podstawie wypowiedzi mężczyzny, wnioskować można, iż został on zbudzony ze straszliwego snu: „ –Która godzina? (...) –Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr, wieża ziewnęła jak lew, wielką bramą na skrzypiących zawiasach (...) – Masz słuszność, widocznie to był sen.”. Apokaliptyczne wizje ujawniające się we śnie, odtworzone są na wzór tych przedstawionych w ostatniej księdze Nowego Testamentu. Przyczyną odwołania się autorki do katastroficznej wizji św. Jana było zobrazowanie stanu uczucia łączącego mężczyznę z jego partnerką. Podobnie jak w Biblii los całego świata, tak związek tych dwojga został zagrożony rychłym upadkiem, czy unicestwieniem. Funkcją motywu Apokalipsy jest nadanie rozmiaru i podkreślenie tragicznego błędu, którym było sprzeniewierzenie się tak ważnej wartości, jaką jest miłość. Autorka pragnie ukazać powagę i istotę owej idei, daru od samego Boga, którego nie należy, jak w przypadku bohaterów wiersza, zlekceważyć i nie uszanować.

Zastosowanie w twórczości literackiej motywów biblijnych uwydatnia zatem poruszone problemy, oraz pozwala spojrzeć nań z innej perspektywy. Jest nie tylko oryginalnym sposobem przedstawiania sytuacji, a szczególnie stanów emocjonalnych i duchowych człowieka, ale daje również szansę lepiej poznać i zrozumieć zagadnienia samej Biblii.