Analiza i interpretacja opowiadania "Przemiana" Franza Kafki

„Przemiana” Franza Kafki i inne jego utwory zaczynają się jak baśń. Kafka, bez wstępów i intelektualnych uzasadnień, stawia nas oko w oko z nieświadomością. Obrazuje problemy egzystencjalne.

Narrator występuje w 3 os. l.p. „leżał na grzbiecie twardym jak pancerz”. Jest to narrator wszechwiedzący. Opowiada wydarzenia całkowicie z zewnątrz i sprawia wrażenie jakby wiedział wszystko o wszystkich bohaterach. Jest w stanie w każdej chwili wniknąć w najtajniejsze obszary psychiki bohaterów występujących w opowiadaniu. W opisie dominuje duża ilość epitetów, które obrazują wygląd robaka czy pokoju. „Jego pokój, prawdziwy, nieco tylko zbyt mały, ludzki pokój”. Narrator relacjonuje przebieg pościgu. Być może jest jego świadkiem.

W tekście można wyodrębnić dwie części:

Pierwsza obrazuje przemianę Gregora. „Gdy Gregor Samsa obudził się pewnego rana z niespokojnych snów, stwierdził, że zamienił się w łóżku w potwornego robaka” . Dowiadujemy się również jak wyglądał owy „potworny robak”. Bohater jest komiwojażerem, czyli podróżującym agentem handlowym, reprezentantem firmy, dla której zbiera zamówienia. W pierwszej części znajdują się też opisy pokoju Gregora oraz pogody.

Druga część ukazuje pościg ojca i Gregora. „ojciec uważał za słuszne stosować wobec niego tylko najwyższą surowość.” Gonitwę ubarwiają zachowania obydwu postaci. Gregor jest światomy, że trudno mu będzie wygrać i przezwyciężyć siłę ojca. Ojciec stosuje różne sposoby, by pokonać „robaka” np. bombarduje „owada” jabłkami. Pościg przerywa matka Gregora, która „dopadła ojca, objęła go kurczowo [...] i ściskając dłońmi głowę ojca błagała o darowanie Gregorowi życia.”

Gregor wypadł ze swojej roli komiwojażera i stał się robakiem. Sytuacja w jakiej został postawiony Gregor bardzo go zaskoczyła „Co się ze mną stało?” pyta sam siebie. Nie może racjonalnie wytłumaczyć swojego stanu i wyglądu. Jest bezradny wobec zaistniałej sytuacji. W opisie brak przerażenia, zdziwienia bohatera. Mimo, że stał się robakiem, myśli jak człowiek. Chciał zapomnieć o tym co się z nim stało „A gdybym tak trochę pospał i zapomniał o wszystkich głupstwach?” Bezradność wtrąca go w melancholię. Relacja ma charakter opisowy. Ukazuje kolejne czynności jakie wykonuje bohater: „obudził się”, „uniósł”, „skierował wzrok”, „przewracał się na prawy bok”. Jest to zwięzła, beznamiętna relacja. Za zasłoną prostych, niewyszukanych słów kryje się coś niewyrażalnego.

Gregor upewnia się, że „To nie był sen.” patrząc na swój pokój, który „mieścił się spokojnie wśród czterech dobrze znanych ścian.” Następnie Gregor kieruje swój wzrok na okno, przez które może zauważyć posępną pogodę. „słyszało się krople deszczu uderzające o blaszany parapet.” Utwierdza się, że to jawa. W upewnianiu się, iż wszystko wokół niego dzieje się naprawdę pomagają mu zmysły wzroku i słuchu.

Gregor-robak ma twardy grzbiet jak pancerz, sklepiony, brązowy, podzielony sztywnymi łukami brzuch, liczne, żałośnie cienkie nogi. W opisie zastosowane są liczne epitety, które mają na celu zobrazować bohatera. Występuje też porównanie pozwalające czytelnikowi lepiej wyobrazić sobie „robaka”. Opis bohatera jest bez dynamizmu, przedstawione są wyłącznie suche fakty.

Pogoń za Gregorem przedstawia różne techniki walki i ucieczki. Zarówno ojciec jaki i Gregor nie wiedzą co robić żeby wzajemnie siebie pokonać. Ojciec „sam chyba nie wiedział, co zamierza”. „Robak” wiedział już od pierwszego dnia swojego nowego życia, że jest w niebezpieczeństwie. Chciał przechytrzyć ojca i w ten sposób „biegł przed ojcem, zatrzymywał się , gdy ojciec przystawał, i znowu śpieszył naprzód, gdy tylko ojciec się poruszył.” Gregor był po pewnym czasie zmęczony biegiem i „zaczął już odczuwać duszności.” Tymczasem ojciec zaczął go bombardować owocami. Trafiony jabłkiem „czuł się jakby przygwożdżony i rozciągnął się w zupełnym pomieszaniu zmysłów”. Jedynie interwencja matki mogła go uratować. Owa pogoń przypomina polowanie, gdzie Gregor jest zwierzyną a ojciec łowcą. Występuje kontekst autobiograficzny. Relacja ojca i robaka przypomina relacje Kafki ze swoim ojcem. Kafka był osobą wyalienowaną, nieakceptowaną (Żyd). Ojciec był silniejszy od niego.

Ojciec ma wyraźną przewagę nad Gregorem. Ze zjadliwym wyrazem twarzy przystępuje do pościgu. Chce zniszczyć „robaka”. Nie akceptuje przemiany syna. Gregor na zakończenie „ostatnim spojrzeniem ujrzał jeszcze, jak gwałtownie otwarły się drzwi jego pokoju i przed krzyczącą siostrą biegła matka, która [...] dopadła ojca [...] i błagała o darowanie Gregorowi życia.” Gregor jest bezsilny i nie ma żadnych szans w wyścigu. Musi walczyć sam, dlatego ponosi nieuniknioną klęskę.

Człowiek jest częścią systemu, bezduszną maszyną do pracy i jako część zbędna zostaje usunięty, unicestwiony. Robak jest pozbawiony uczuć, emocji, indywidualności, człowieczeństwa. Podporządkowuje się systemowi. Nie umie żyć poza systemem i wybiera śmierć. Deformacja rzeczywistości, makabra, absurd wskazują na groteskę.
Dzieła Kafki odzwierciedlają niestabilny stan duchowy wielu ludzi na początku XX wieku. Utwory jego są szeroko pojętymi i wieloaspektowymi przesłaniami o wymiarze egzystencjalnym. Kafka wprowadził do literatury, w miejsce tradycyjnej opisowości, liczne niedomówienia, korzystał z niejasnych, parabolicznych obrazów, które miały wprowadzać w zakłopotanie aż po dzień dzisiejszy literaturoznawców i czytelników.

Kafka przedstawia w swoich dziełach najczęściej człowieka wyalienowanego, którego związki z innymi ludźmi uległy znacznemu zniszczeniu. Bohater Kafkowski walczy samotnie z niezrozumiałymi strukturami rządzącymi światem. Mimo buntu i starań nie jest w stanie zmienić swego położenia, a walka kończy się klęską. Bohater walczy i przegrywa zawsze sam. Strach, koszmary, rozdwojenia jaźni i kompleksy to główne z niszczycielskich i symbolicznych elementów. Oddają one dobrze atmosferę dzieł, w których wyobcowani i samotni bohaterowie bezustannie poszukują bezpieczeństwa i pewności, czego nigdy nie będzie im dane doświadczyć.

„Przemiana” Gregora zmusza go do samotnej klęski. Wyalienowany nie daje sobie rady. Życie „robaka” wiąże się z dużą ilością niebezpieczeństw czyhających na niego na każdym kroku. Gregor żyje w systemie, gdzie każdy człowiek ma wyznaczone swoje miejsce. Jego przemiana wypiera go z tego systemu. Zostaje przedstawiona odhumanizowana hierarchia wartości.