Byliny

BYLINY
Rosyjska ludowa pieśń epicka opiewająca czyny bohaterów, na ogół legendarnych, z dziejów Rusi XI-XVI w. Cechy charakterystyczne bylin: odwołania do wydarzeń z historii Rusi (XI-XVI w.), bohaterowie najczęściej fikcyjni (choć zdarzają się postaci historyczne), wzajemne przeplatanie się wątków fikcyjnych i historycznych. Pieśni układają się w cykle fabularne.
Bylina to późna nazwa, pochodzenia literackiego, zaczerpnięta w XIX w., w wyniku nieporozumienia ze Słowa o pułku Igora. Twórcy ludowi nazywali byliny starinami. Są to charakterystyczne pieśni epickie.
Treść:
• materiał historyczny (realne postacie, rzeczywiste wydarzenia i procesy) charakter historyczny i
• rzeczywistość fikcyjna, cudowna , baśniowa bohaterski,fantastyczno
• zjawiska życia społeczno-obyczajowego -bajkowy, nowelistyczno-
obyczajowy, parodysty-
czno- satyryczny

Dwa typy pieśniowej twórczości epickiej, które ukształtowały się, jako wynik długiego procesu cyklizacji i poezji bylinnej:
I. cykl kijowski: tematyka historyczno- wojenna i o heroicznym charakterze (dzieje polityczne Rusi Kijowskiej).
Ze względu na klimat literacki, umiejscowienie fabuły i tematykę pojawiają się tutaj byliny najstarsze oraz byliny cyklu halicko-wołyńskiego, pieśni bylinne o tematyce wojennej i heroicznym charakterze.
II. cykl nowogrodzki: treści obyczajowe i o nowelistycznej naturze, elementy baśniowe ( warunki życia społeczno-obyczajowego).
Utwory o tematyce baśniowej, pieśni przygodowo-nowelistyczne i balladowe.
Nazwy tych typów wiążą się z miejscem i czasem akcji utworów danej grupy.
Pierwsze zapisy XVII i XVIII w. .Mimo iż elementy treściowo-fabularne i artystyczno-narracyjne pieśni epickich istniały już w czasach przedmoskiewskich i przedtatarskich to byliny w klasycznym kształcie uformowały się dopiero w średniowieczu, a nawet dopiero w XV-XVI w. . Dominacja treści takich jak: walki z Tatarszczyzną, zagrożenie mongolskie, wątki i motywy międzynarodowe.
BYLINY CYKLU KIJOWSKIEGO
Określony krąg bohaterów [historycznych i fikcyjnych]. Historyczni to książę kijowski Włodzimierz, Dobrynia Nikiticz- wuj Włodzimierza, jednak najważniejsze miejsce zajmuje Ilja Muromiec. Występuje on nie tylko w pieśniach, które mówią wyłącznie o nim, ale również w utworach poświęconych innym bohaterom jak Dobrynia, Alosza Popowicz, Światogor i in. . jego postać ucieleśnia cechy idealnego bohatera ludowego eposu. Jest to rycerz- wojownik o nadludzkich siłach fizycznych i wyjątkowych cechach charakteru. Nieustanne boje z wrogami i innymi bohaterami. Pieśń przypisuje mu pochodzenie chłopskie, wyruszył szukać przygód porzuciwszy pracę na roli. Wiąże się z nim szereg wątków np.: pojedynek z Sołowiejem- Rozbójnikiem, trzy podróże, życie osobiste bohatera. Znajduje się on w centrum najważniejszych spraw, jakie składają się na barwny baśniowo-historyczny świat bylin, poszczególne poświęcone mu pieśni układają się w wielowątkową całość epicką. W czasie rozwoju poezji bohater z lokalnego (Muromiec- z miasta Murom czy ziemi muromskiej) stał się bardziej monumentalny, zaczął nabierać cech ni tylko w sensie Rusi kijowskiej, ale także Moskiewskiej, wreszcie przyjął on charakter postaci realnej (wiązano go z XII w., w XVI w. zaczęto go uważać za świętego, a w XVI i na początku XVII wskazywano miejsce spoczynku jego szczątków). Alosza Popowicz- jego postać miała się wiązać z realną osobą z Aleksandrem, członkiem drużyny książąt rostowskich( XVII i XVIII w. ). Związany jest on z różnymi wypadkami historycznymi, nieustraszony rycerz. W czasach późniejszych cechy i czyny bohaterskie Aloszy zostały przypisane Ilijemy Muromcowi. Alosza dostał przydomek „Popowicz” i takie cechy jak chytrość, kłamliwość i zainteresowanie kobietami. Dobrynia był transformacja realnej postaci wuja, opiekuna i współpracownika księcia Włodzimierza. Przedstawiony jest, jako mądry i pomocny księciu doradca, dyplomata i człowiek wykształcony, o nadludzkiej sile i rycerskich wyczynach.
Oprócz tych trzech bohaterów w utworach występują jeszcze inni, mający własne biografie lub związane z Ilijim. Tak różni bohaterowie jak Wasilij Ignatjewicz, Saur, Daniła i Suchman są idealnymi obrońcami ziemi rodzinnej w chwilach zagrożenia.
Biografie i działania bohaterów przedstawione są na tle walki Rusi z Tatarami (wiek XIII- XVI).
Byliny halicko-wołyńskie.
Podobnie jak kijowskie przedstawiają epizody wojenne i rycerskie wiążące się z danym terytorium i wrogiem idącym z zachodu ( z Polski i z Litwy). Łączą w większym stopniu heroikę i historyzm z narracją epicką typu nowelistycznego z motywami życia obyczajowego i świata baśni (Książę Roman i bracia Liwikowie, Diuk Stepanowicz, Czuryło Plenkowicz).
Byliny o tzw. najstarszych bohaterach.
Termin ten określa „starszeństwo” występujących w nich postaci wobec głównych bohaterów eposu i wskazuje na to, że zawierają one w sobie bardzo dawne „stare” pokłady kulturowe- ślady wyobrażeń i wierzeń pierwotnych. Odbiły się one na Światogore i Wołche (Wolge)-książe,czarownik.

Osobny typ byliny, wiążący się jednak z cyklem kijowskim stanowi pieśń Mikuła i Wolga. Główna postać ma z bohaterami najstarszymi wiele wspólnego. Postać Mikuła Sialaninowicza (chłop) przeciwstawiona księciu Woldze.

Zakończenie przynosi bylina Mamajowe pobojowisko, czyli o tym, od jakiego czasu wyginęli bohaterowie na Rusi (wersja pieśni Ilja oraz Kalin-Car, ale z innym zakończeniem). Ilja zwycięża z wojskami chana Mamaja, zwycięzcy ciesząc się wzywają na bój siły niebieskie, co powoduje powstanie pobitych Tatarów. Dopiero modlitwa i skrucha powoduje upadek wroga, Rosjanie wracają do Kijowa i wstępują do klasztoru, do końca życia.

BYLINY CYKLU NOWOGRODZKIEGO

Byliny nowogrodzkie.
Brak realiów historycznych, obca jest im tematyka wojenna. Sceny z idealizowanego życia społecznego i obyczajowego Nowogrodu, epizody awanturniczo-przygodowe, narracja ma wiele wspólnego z baśnią. Głowni bohaterowie tego bajkowego świata to gęślarz Sadko (spierający się z kupcami o zaszczyty) i Wasilij Busłajew (uosabia ducha indywidualnego sprzeciwu wobec społeczeństwa, jego etyki i zwyczajów, życiową beztroskę, negację i anarchizm).
Wawiło i skomorochowie- sprzeciw wobec represji władz państwowych w stosunku do twórczości ludowej, jej twórców i nosicieli- skomorochów. Jedyny zachowany utwór, w którym chłop Wawiło zwycięża władce i zajmuje jego miejsce.

POETYKA BYLIN

Specyficzną formę poetycką charakteryzuje: spokojny i epicki charakter narracji, stopniowo rozwijana fabuła, przedstawienia hiperboliczne i idealizujący sposób kreślenia postaci.
Treść: fabularny schemat wyprawy wojennej lub wędrówki pełnej przygód.
Kształt kompozycyjny: zespół kolejno po sobie następujących ujęć statycznych i dynamicznych, wśród których najistotniejszą rolę odgrywają tradycyjne formuły opisowe i sytuacje fabularne typu loci communes: żywot człowieka począwszy od narodzin. O typie i tempie decydują powtórzenia motywów i epizodów oraz retardacje.
Klasyczny schemat wewnętrznej kompozycji:
• zapiew- „zaśpiew”, niezwiązana z treścią pieśni formuła początkowa, mająca swym rytmicznym charakterem i obrazowością zaintrygować słuchacza
• zaczyn- właściwy początek narracji fabularnej, akcja właściwa utworu ze swoją ekspozycją, zawiązaniem, punktem kulminacyjnym oraz rozwiązaniem
• ischod- funkcją i charakterem odpowiada „zapiewowi”, będący czasami ironicznym nawiązaniem do osoby wykonawcy-artysty czy przymówką do słuchaczy o datek

Byliny były tworzone w formie wiersza białego, posiadały jednak charakterystyczny rytm. W warstwie słownej poezji epickiej ważną role odgrywają środki leksykalne i składniowe: stałe epitety, zwroty tautologiczne, wyrażenia emocjonalnie zabarwione, typu zdrobnień lub zgrubień, zaprzeczone porównania i animizacje czy hiperbolizująca metaforyka, a także paralelizmy, gradacje i antytezy.
Organizacja rytmiczna i dźwiękowa. Są pieśniami i wykonywane są w łączności z melodią. Byliny odznaczają się oryginalną strukturą wiersza. Opierając swój rytm na paralelnych konstrukcjach składniowo- intonacyjnych, częstszych powtórzeniach i wyliczeniach, rzadziej na zakończeniu wersów rymami. Wiersz ten stanowi odmianę białego, nie znającego podziału na strofy wiersza typu tonicznego, który dlatego sprawia wrażenie „nieprzekładalnego” i z wielkim trudem poddaje się przetransportowaniu na inny, nierosyjski system językowy i wersyfikacyjny.

Najważniejsze cykle bylin:
• o najdawniejszych bohaterach (Wołga Wsiesławicz, Mikuła Selianinowicz, Swiatogor),
• o Włodzimierzu Wielkim i złotym wieku Rusi Kijowskiej, o Ilji Muromcu, Aloszy Popowiczu i Dobryni Nikiticzu,
• o Nowogrodzie (Wasijij Busłajew, kupiec Sadko),
• o Moskwie (Jermak Timofiejewicz, Iwan Groźny)
• o historii ukraińskich Kozaków, inwazjach Turków i Tatarów, powstaniu Hajdamaka,
• o powstaniach kozackich (Stenka Razin),
• o Piotrze I Wielkim.