Beta – jeden z bohaterów eseju politycznego Czesława Miłosza "Zniewolony umysł"

Pisarz, który powodowany swoistym nihilizmem zaakceptował stalinizm i wspierającą go totalitarną ideologię. Młody poeta, w czasie wojny student podziemnego uniwersytetu. Aresztowany w 1943 r. przez Niemców w Warszawie, zostaje wysłany do obozu w Oświęcimu, a potem do Dachau, skąd oswobadzają go Amerykanie. Swe przeżycia obozowe opisuje we wstrząsających opowiadaniach. Daje w nich wyraz nihilizmowi, wynikającemu z „zawiedzionej miłości do świata”, obdzierającej człowieka z idealistycznych złudzeń. Nienawiść, u której podstaw tkwi obrzydzenie do człowieka jako istoty fizjologicznej, czyni go szczególnie podatnym na wpływ materializmu dialektycznego i użytecznym dla komunistów. Po powrocie do Polski Ludowej B. szybko staje się naczelnym propagandystą, dając w swej coraz bardziej prymitywnej publicystyce wyraz wierze, że komunizm, za którym stoi siła i autorytet Historii, stworzy nowy, lepszy porządek dla ludzkości, a ci, którzy temu przeczą, zasługują jedynie na nienawiść i pogardę. Tym samym staje się piewcą totalitaryzmu nieróżniącego się wiele od tego, którego był ofiarą w Oświęcimiu. Świadomość tego faktu stała się zapewne przyczyną jego samobójczej śmierci w 1951 r. B. to kryptonim Tadeusza Borowskiego.
Maciej Urbanowski

W parę miesięcy po napisaniu tego portretu Bety dowiedziałem się o jego śmierci. Znaleziono go rano martwego w jego mieszkaniu w Warszawie. Kurek gazowej kuchenki był odkręcony, czuć było silny zapach ulatniającego się gazu. Ci, którzy obserwowali Betę w ostatnich miesiącach jego gorączkowej aktywności, byli zdania, że pomiędzy jego publicznymi wypowiedziami i możliwościami jego bystrego umysłu zachodził coraz większy konflikt; zachowywał się zbyt nerwowo, aby nie przypuszczać, że sam ten kontrast dostrzegał. Mówił zresztą często o samobójstwie Majakowskiego. W prasie ukazały się liczne artykuły pisane przez jego przyjaciół – pisarzy Polski i wschodnich Niemiec. Trumnę okrytą czerwonym sztandarem spuszczono do grobu przy dźwiękach „Międzynarodówki”. Partia żegnała swego najbardziej obiecującego pisarza.

(Cz. Miłosz, Zniewolony umysł)

Wydawnictwo Park