Las dobrem ogólnoludzkim

LASY DOBREM OGÓLNOLUDZKIM


Co to jest las?

Słowniki określają las jako zwarty zespół roślinności z przewagą drzew.
Przyrodnik widzi w lesie nie tylko drzewa. Las jest zespołem wzajemnie od
siebie zależnych roślin i zwierząt, wśród których są i organizmy mikroskopijne, i takie olbrzymy, jak dęby lub sosny.
Każdy organizm leśnej społeczności ma do odegrania swoją rolę w nieustają-
cym cyklu życia, śmierci i ponownych narodzin.
Na świecie jest dużo rodzajów lasów:

-Wielkie iglaste lasy Syberii,
-klonowe lasy Nowej Anglii i Ameryki Północnej,
-mieszane lasy Europy,
-charakterystyczne deszczowe lasy Amazonii,
-zarośla ciernistych akacji pokrywających niektóre obszary Afryki,
-australijskie lasy pełne majestatycznych eukaliptusów,
-sekwejowe lasy kalifornijskiego wybrzeża.
Drzewa iglaste dominują w szerokim pasie lasów obejmujących północ Eura-
zji i Ameryki Północnej.
Bardziej na południe lasy liściaste pokrywały niegdyś znaczną część Europy, a także wschodniej Ameryki Północnej - zanim dotarli tam koloniści z Europy.
Kluczem do wyjaśnienia zagadki powstania tak podobnego układu lasów na
różnych kontynentach jest klimat, zmieniający się wraz z szerokością geogra-
ficzną. Klimat jest głównym czynnikiem decydującym o typie lasu, ponieważ różna jest odporność drzew na nie sprzyjające warunki klimatyczne.
Drzewa iglaste rosną na dużych szerokościach, ponieważ lepiej niż drzewa
liściaste wytrzymują zimno i wiatr. Wszędzie tam, gdzie klimat jest łagodniejszy, obserwuje się wypieranie drzew iglastych przez drzewa liściaste.
Ważnym czynnikiem wpływającym na rozmieszczenie lasów jest również gleba. Drzewa iglaste mają mniejsze wymagania niż drzewa liściaste; dlatego
na ubogich piaszczystych glebach w klimacie umiarkowanym zwykle rosną
sosny. Na charakter lasów pewnych obszarów wpływa także ich odizolowanie.
Lasy Australii, dawno oddzielonej od innych kontynentów, zdominowane są
przez drzewa z jednej tylko rodziny mirtowatych - eukaliptusy.
W sprzyjających warunkach, na każdym skrawku nagiego lądu, po długiej
serii przemian nazwanych sukcesją, wyrasta las.

Pierwsze wyrastają rośliny zielne i krzaczaste, z czasem zastępowane przez
młody las gatunków pionierskich, wymagających dużo słońca.



Eukaliptus - kwiatostan

W końcu pojawiają się drzewa o mniejszych wymaganiach świetlnych.
To stadium ostateczne, tzw. Klimaks, ale nawet lasy klimaksowe nie są nieśmiertelne.
Mogą zginąć w wyniku zmian klimatu albo katastrofy, np. Pożaru. A gdy to
nastąpi, seria sukcesji zacznie się od nowa.

Wielkie lasy północy

Na południe od arktycznej tundry półkulę północną otacza szeroki pas lasów.
To wielkie północne puszcze, zwane tajgą, są największym lasem na świecie.
Tajga w Eurazji i Ameryce Północnej wygląda prawie tak samo.
Większość drzew to świerki, jodły i inne drzewa iglaste. Na południu tajga przechodzi w las mieszany, a w suchych rejonach ustępuje obszarom trawiastym i pustyniom.
W tajdze jest wiele jezior i stawów - pozostałość po lodowcu.
Teraz w licznych obniżeniach terenu leżą jeziora i stawy, połączone siecią potoków i wolno płynących rzek.
Potoki i jeziora przyjemnie urozmaicają krajobraz północnej puszczy.
Wzdłuż ich brzegów rosną olchy, brzozy, wierzby, różne liściaste krzewy
i zioła, które są głównym pożywieniem bobra, łosia i innych tutejszych roślinożerców.
Żyją tu również norki, wydry, nutrie i inne ptaki wodne.


Ponadto lasy północy dają schronienie i wyżywienie dla wielu innych ssaków
dużych i małych.
Z ciekawych ptaków zamieszkujących w lasach północnych możemy wymienić: Głuszca i Krzyżodzioba czerwonego.

Głuszec

W czasie krótkotrwałego lata północna puszcza obfituje w owady. Tysiące
różnych gąsienic pożera pączki i gałązki drzew, a lasy wprost roją się od much
i komarów. Świstunki, muchołówki i inne owadożerne ptaki przelatujące do
tajgi z południa, korzystając z obfitości pokarmu, gnieżdżą się tu i wychowują
swe młode, a z nadejściem jesieni wracają na południe.


Muchołówka


Natomiast ssaki pozostają tu przez cały rok. Niektóre są w zimie tak samo aktywne, jak w lecie.
Norniki i lemingi unikają mrozów, kopiąc korytarze pod śniegiem, gdzie nadal
mają dostęp do nasion, porostów i miękkich korzeni.
Łoś wędruje przez śniegi, żywiąc się gałązkami jodły, wierzby, brzozy i osiki. Zając bielak jest jeszcze mniej wybredny, zimą zjada nawet gorzkie gałązki świerkowe.

Łoś


Jeżozwierze ogryzają korę i gałązki.

Jeżozwierz

A drapieżniki: wilki, lisy, rysie i kuny, wszystkie inne są jak zawsze na łowach.

Młode Wilki
Wilk

Ryś

Niektóre ssaki szykują na zimę zapasy. Bobry gromadzą gałęzie, które ukryte
pod lodem pozostają świeże i łatwo dostępne.

Bóbr

W tajdze żyje też niedźwiedź, który gromadzi zapasy tłuszczu na czas snu zimowego, czyli hibernacji.
Rysie są już bardzo rzadkie w lasach Europy, ale nadal dość liczne w tajdze
Ameryki Północnej.
W Polsce spotyka się je w Puszczy Białowieskiej i Karpatach.
W lasach strefy umiarkowanej charakterystyczne są drzewa zrzucające liście
na zimę. Drzewa liściaste najlepiej rosną tam, gdzie lato trwa długo, a zimy nie są zbyt surowe, a odpowiednia ilość opadów rozłożona jest równomiernie w ciągu całego roku.
Największe lasy liściaste strefy umiarkowanej znajdują się na półkuli północnej
kiedyś pokrywały one znaczną część Europy, wschodnie rejony Azji i Ameryki
Północnej. Pierwotne lasy już dawno temu wycięto na budulec i opał, a tereny
zajęto pod uprawę ziemi i budowę miast.
Dzisiejsze lasy wyrosły na miejscu dawnej puszczy, której pozostałości zacho-
wały się jeszcze tylko w kilku miejscach na świecie.
Jednym z nich jest Białowieski Park Narodowy, utworzony w 1947. Zajmuje powierzchnię 5348 ha, z czego pod ścisłą ochroną jest 4747 ha. Siedzibą dyrekcji parku jest Białowieża.
Obejmuje część Puszczy Białowieskiej, zachowaną w stanie naturalnym.
Na obszarze parku rosną unikatowe okazy starych drzew, ok. 80 gatunków roślin naczyniowych, ponad 200 gatunków mszaków i porostów i ok. 1000 gatunków grzybów.

Z rzadkich roślin - obuwik, kosaciec syberyjski, arnika górska.


Obuwik
Żubr
Bocian Czarny


Z osobliwości - konik leśny, bóbr europejski, bocian czarny, orzeł krzykliwy, orzeł bielik.
Znajduje się tu ośrodek hodowli żubrów.
Położony jest we wschodniej części Nizin Podlasko-Białowieskich, gdzie pierwotnie występowały leśne zbiorowiska typowe dla niżu europejskiego: bagienne, łęgowe, grądowe i borowe.
Białowieski Park Narodowy został uznany przez UNESCO za rezerwat biosfery.


Duże wyspy lasów iglastych znajdziemy w wysokich górach, wznoszących się ponad otaczające je lasy liściaste.
Odpornymi na chłody drzewami iglastymi pokryte są na przykład zbocza Alp, Pirenejów i południowych Appalachów.
Na mniejszych wysokościach grupy drzew iglastych porastają często północne zbocza dolin i wąwozów.
Północne lasy iglaste pozostają zielone przez cały rok, natomiast lasy liściaste zmieniają się wraz ze zmianą pór roku.
Sezon wegetacyjny zaczyna się wczesną wiosną, gdy promienie słońca zalewają dno lasu.
Tysiące kwiatów nagle rozkwitają, korzystając z zapasów pokarmu gromadzonego w bulwach i korzeniach.
Udaje im się wydać owoce i często zamierają, nim jeszcze drzewa wypuszczą liście.
Latem życie lasu przenosi się w korony drzew, których liście wytwarzają teraz najwięcej pokarmu. Świeżymi, zielonymi liśćmi odżywiają się owady, które same stają się pokarmem dla ptaków. Jesień przynosi obfitość żołędzi, buczyny i innych dojrzałych owoców, zjadanych przez wiele leśnych zwierząt, od wiewiórek po dziki.

Dzik, Locha

Wiewiórka Czerwona

Wiewiórka Ziemna

Wiewiórka Szara

Ale krótsze dni i chłodniejsze noce zwiastują nadejście następnej wielkiej zmiany.
Liście nie wytwarzają już chlorofilu i zieleń lata zaczyna ginąć ukazując ukryte do tej pory barwniki żółte i czerwone.

Podgórskie lasy mienią się teraz kolorami, gdzie indziej barwy jesieni są bardziej stonowane.
W końcu liście spadają: nadchodzi zima, pora spoczynku.
Dno lasu liściastego jest wielką stertą kompostu pielęgnowaną siłami natury.
Przez całe lato spadają na nią obłamane gałęzie, łuski pączków, odchody
owadów i ptaków, a czasem nawet całe drzewa.
Jesienią na ziemię spadają miliony liści. Dżdżownice zagrzebane w ściółce żywią się resztkami organicznymi i pomagają w ich rozkładzie.
Podobnie odżywia się wiele owadów i innych małych zwierząt.
Ale główną pracę wykonują bakterie i grzyby.
W ciągu ciepłych miesięcy zamieniają one zalegające szczątki w grubą warstwę próchnicy, uwalniające z nich substancje przyswajalne dla roślin.
Dzięki ich działalności każdej wiosny na tej żyznej glebie wyrasta nowe życie, które jesienią dostarczy im jeszcze więcej substancji organicznej do przetworzenia.
W starym lesie liściastym, tak jak w każdym innym, roślinność tworzy piętra.
Korony najwyższych drzew stanowią sklepienie lasu.
Niżej rosną młode drzewa i gatunki drzew cieniolubnych, które tworzą tak zwany podrost.
Jeszcze niżej znajduje się podszycie, złożone głównie z roślin krzewiastych. Najniższą warstwę lasu jest runo złożone z paproci, mchów, widłaków i innych roślin zielnych.
Warstwowy układ roślinności wpływa na zróżnicowanie leśnej fauny.

Niektóre zwierzęta, takie jak wiewiórki, przemieszczają się stale między koronami drzew, a dnem lasu.
Inne pozostają zawsze na jednym poziomie, tam gdzie znajdują najlepsze warunki życia.
Jastrzębie i sowy budują gniazda w koronach drzew, gdzie są one dobrze ukryte przed innymi drapieżnikami.

Sowa Mszarna

Słonka natomiast buduje gniazdo i spędza większość życia na ziemi, gdzie szuka w glebie dżdżownic, swojego ulubionego pokarmu.
Wycięcie starych lasów liściastych doprowadziło do wyginięcia niektórych
gatunków zwierząt i bardzo ograniczyło liczebność innych.
Żubr, kiedyś rozpowszechniony w całej Europie, dziś żyje tylko w Puszczy Białowieskiej na granicy Polski i Białorusi.
W Ameryce Północnej ofiarą wycięcia pierwotnych lasów liściastych padł dzięcioł wielkodzioby.
Ptak ten wyginął prawie całkowicie, ponieważ nie ma już wielkich, starych lasów, w których zakładał gniazda i żerował.
Niektóre gatunki skorzystały jednak na wycięciu lasów i stworzeniu otwartych
przestrzeni.
W Ameryce Północnej jest teraz znacznie więcej jeleni wirginijskich, niż było przed przybyciem Europejczyków.
Miejsce wyciętych lasów zajmują dziś polany i zarośla krzewów, gdzie niegdzie odrósł gęsty las.


Tropikalne lasy deszczowe

W tropikalnych lasach deszczowych nie ma pór roku, ponieważ, jak nigdzie
indziej na świecie, każdego dnia jest taka sama pogoda.
Deszcze padają tu regularnie, czasem nawet codziennie. Suma opadów wynosi w ciągu roku od 200-400 cm. Lasy deszczowe są wilgotne i ciepłe, ale nie gorące. Temperatura wynosi zwykle około 25 stopni Celsjusza.
Tropikalne lasy deszczowe tworzą na wielu kontynentach w okolicach równika
pas o różnej szerokości.
Występują w zachodniej i centralnej Afryce, głównie w dorzeczu Konga, są w Azji, Australii i Ameryce Środkowej, ale największe znajdują się w Ameryce Południowej.
Największy obszar zajmuje tropikalna puszcza Amazonii.
Jej powierzchnię szacuje się na około 5 mln kilometrów kwadratowych, czyli jedną trzecią powierzchni całego kontynentu.
Lasy deszczowe są w szybkim tempie wycinane dla drewna lub niszczone, a
ziemia zajmowana pod uprawę lub zabudowę.
Gdy giną drzewa, zanikają zwierzęta, a niezbyt żyzna gleba ulega zupełnemu wyjałowieniu.
Skutki tych zjawisk są odczuwalne daleko poza obszarem wyrębu, nawet w naszej strefie klimatycznej.
Wiele gatunków ptaków gnieżdżących się w lasach strefy umiarkowanej zimuje, bowiem w tropikalnych lasach deszczowych.
W żadnym środowisku nie rośnie tyle gatunków roślin, co w tropikalnym lesie
deszczowym.
W lesie liściastym strefy umiarkowanej różnorodność drzew jest niewielka, zwykle występuje tam około kilkunastu gatunków.
W tropikalnym lesie deszczowym północnej Australii na jednym tylko hektarze
można znaleźć około 150 gatunków roślin drzewiastych; w niektórych lasach
deszczowych południowo-wschodniej Azji występuje ponad 200 gatunków
rozmaitość zwierząt jest równie duża.
Nad jedną z rzek Amazonii badacze stwierdzili obecność około 500 gatunków ptaków. Różnorodność gatunków jest tu ogromna, ale liczebność każdego z nich jest zwykle niewielka.
W tropikalnym lesie deszczowym okazy danego gatunku drzewa mogą występować w znacznym rozproszeniu, zupełnie inaczej niż w naszym lesie brzozowym lub bukowym, zdominowany przez gatunek, od którego las wziął nazwę.


W lasach tropikalnych żyją gatunki naczelnych jak Goryl, Diana, Mona,
Talapion, Askaniusz Koczkodan białonosy Koczkodan nadobny Koczkodan białowargi, Gibbon.

Goryl

Dla zwierząt żyjących w koronach drzew duże rozmiary ciała byłoby niewygodne, więc zwierzęta nadrzewne, takie jak wiewiórki i leniwce, osiągają
najwyżej średnie rozmiary.
Ale chociaż nie tak często jak na otwartej przestrzeni- duże zwierzęta można spotkać w lasach deszczowych.
Krępe tapiry, krewniaki nosorożców, żyją w południowej Ameryce i Azji.

Nosorożec Biały

Nosorożec Zwyczajny

Lampart Czarny - młody

Lampart

W Starym Świecie żyją lamparty, natomiast w Nowym Świecie-jaguary.

Jaguar

Największe w lesie są jednak słonie. Słoń azjatycki- nieco mniejszy od żyjącego na sawannie słonia afrykańskiego-jest gatunkiem leśnym.

Słonie Afrykańskie, rodzina

Wiele ssaków Amazonii żyje na drzewach a niektóre z nich przy wspinaczce
posługują się ogonem jak piątą kończyną.
Chwytne ogony mają małpy; wełniaki i wyjce, oraz kinkażu - żółtawy, liczący 90 centymetrów razem z ogonem - krewniak szopa.
Kinkażu tak jak szop pracz, są aktywne głównie w nocy.
Używają długich, wąskich języków, by dostać się do miodu, owadów i miąższu owoców.
Jeszcze można wyodrębnić las mglisty, chłodniejszy niż tropikalny las deszczowy, pokrywa on zbocza gór w niektórych częściach świata, przede wszystkim w środkowej i południowej Ameryce.
Dzięki zawartej w powietrzu wilgoci bujnie rozwijają się w nim rośliny nadrzewne, czyli epifity, obywające się bez gleby i korzeni, wśród nich wiele gatunków storczyków.
W Ameryce Południowej nad Andami skrapla się cała wilgoć niesiona przez
wiejące ze wschodu wiatry.
Na zawietrznej stronie Andów, deszcze padają raz na kilkanaście lat, a zamiast wilgotnego lasu znajduje się pustynia.
We wschodniej Afryce las mglisty składa się głównie z osobników 20 metrowych. Szpalery wrzośców mieszają się z gigantycznymi lobeliami i 10 metrowymi starcami, rośliny z rodziny złożonych.
Poniżej na zboczu rosną wysokie bambusy.
Opisane powyżej lasy są w coraz większym stopniu narażone na zagładę, a z nim cały świat zwierząt.
Rabunkowa działalność człowieka i zanieczyszczenie środowiska poprzez wywożenie śmieci do lasu, wypalanie traw w pobliżu lasu i pożary z tym związane.
Kwaśne deszcze powstałe w wyniku spalania paliw kopalnych oraz emisji do atmosfery innych zanieczyszczeń przemysłowych, niszczą nie tylko lasy Europy Zachodniej, ale z wiatrem przenoszony jest do Europy Wschodniej.
Przy mechanizmach wolnorynkowych przy pozyskiwaniu drewna w lasach nie
uwzględnia się zniszczenia ptasich miejsc lęgowych, dewastacji środowiska
życia innych zwierząt, eksterminacji gatunków roślin, które mogłyby być w przyszłości wykorzystywane w medycynie.
Degradacji gleby poprzez procesy erozyjne, narażają życie ludzi na niebezpieczeństwo poprzez zagrożenie osunięciami gruntu lub lawinami błota. Negatywnych skutków globalnego ocieplenia, któremu sprzyja brak drzew pochłaniających z atmosfery dwutlenek węgla.
Jaką cenę przyjdzie nam i następnym pokoleniom zapłacić za wyginięcie niektórych gatunków fauny i flory?