Filozofia antycznej Grecji

WIELCY FILOZOFOWIE GRECCY

1. SOKRATES - urodził się w Atenach i tam prowadził działalność nauczycielską, jak to czynili współcześni mu sofiści. Nie pozostawił żadnych pism. Poglądy Sokratesa znamy z dzieł jego najwybitniejszego ucznia Platona. Zainteresowania Sokratesa skupiały się na sprawach ludzkich. Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe, jakim jest cnota. Cnota zaś, to według Sokratesa moralne zalety człowieka, właściwe tylko gatunkowi ludzkiemu, takie jak: sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą. Sokrates wzbudzał niepokój wśród znanych obywateli Aten pytając ich jak żyć dobrze, po czym zadając kolejne pytania, obnażał ich niewiedzę, po to by mogli dociekać prawdy. W tych rozmowach uświadamiał ludziom, iż nie znają pojęć, którymi się posługują, rozumieją je opacznie, nie mając zupełnie świadomości tego stanu rzeczy. "Wiem, że nic nie wiem" - oto dewiza Sokratesa. Postawiono Sokratesa przed sądem, zarzucono bezbożność i deprawację młodzieży, osądzono i skazano na śmierć poprzez wypicie cykuty. Sokrates mógł uciec, wyrzec się swoich nauk. Wybrał śmierć, bo "Nie dbam o zaszczyty lecz szukając prawdy, będę się starał żyć najlepiej jak tylko potrafię, i kiedy umrzeć przyjdzie - umrę..."

2. PLATON - jeden z największych myślicieli wszechczasów. Urodził się w Atenach. Biograf i przekaziciel myśli Sokratesa, jego najwybitniejszy uczeń. Założyciel sławnej Akademii Platońskiej, która przetrwała bez mała 1000 lat. Platon uznawał dualizm świata: świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom oraz świat materialny. Idee istnieją w sposób niezależny od tego co o nich wiemy, wg nich zostały ukształtowane przedmioty świata widzialnego. Aby je poznać trzeba wyzwolić się z dominacji zmysłów. Instrumentem poznania jest dusza. Świat idei to wg Platona jedyny, prawdziwy świat, wszystko inne jest cielesne, ulotne, przemijające. Dlatego też najbardziej w człowieku interesowała go dusza, jako czynnik idealny, niezniszczalny, który trwa poza śmierć. Dusza przed urodzeniem przebywa w świecie idei i tam zdobywa wiedze o tym co dobre, trzeba tylko tę wiedzę w sobie odkryć. Rolą nauczyciela nie jest więc pouczanie czy nauczanie, lecz tylko pomoc w wydobyciu wiedzy, tak jak u Sokratesa, za pomocą pytań, refleksji. Platon jest również autorem koncepcji idealnego państwa, w którym władzę sprawowaliby filozofowie, kierując się ideami dobra, prawdy i piękna. Filozofowie stoją na szczycie drabiny społecznej, bo posiedli cnotę mądrości. Pozostali obywatele zajmują w państwie pozycję w zależności od osiągniętej doskonałości. Państwo jest sprawiedliwe wtedy, gdy każdy dba o to, co do niego należy, jest bezwzględnie podporządkowany władzy filozofów-władców, polityka państwa podporządkowana jest celom moralnym. Państwo powinno decydować o każdej dziedzinie życia obywateli. Teraz powiedzielibyśmy, iż Platon propagował ideę państwa totalitarnego. Jego idea państwa idealnego nigdy nie została zrealizowana. Platon jest autorem sławnych „Dialogów” i „Państwa”, w których wyłożył swoją filozofię w bardzo przystępnej formie rozmów między uczestnikami biesiady.

3. ARYSTOTELES - pochodził ze Stagiry. Uczeń Platona. Nauczyciel Aleksandra Wielkiego. Założył własną szkołę Liceum. Był filozofem o bardzo szerokich zainteresowaniach o czym świadczą jego dzieła. W przeciwieństwie do Platona, realista zaprzeczający istnieniu świata idei, a nawet gdyby takowy istniał na nas nie ma żadnego wpływu. W swoim systemie filozoficznym po raz pierwszy zastosował dowodzenie, zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodoznawczych, stworzył podstawy rozwoju wielu nauk m.in. logiki, biologii, metafizyki (nauka badająca to co leży poza naturą). W etyce propagował utrzymanie właściwej miary we wszystkim, tzw. złoty środek. I tak niewłaściwa jest rozrzutność, ale i skąpstwo, pracoholizm, ale i lenistwo, brawura i tchórzostwo. Są to skrajności, których należy unikać. Istnieją cnoty, które nie mają skrajności, tak jak sprawiedliwość. Nie można być tylko trochę sprawiedliwym. Najwyższym dobrem jest osiągnięcie szczęścia. "Medem agan" - nie przesadzaj w niczym. Zachowując umiar, kierując się rozumem, panując nad namiętnościami, żyjąc we wspólnocie (koniecznie!), osiągniesz szczęście. O bogu Arystoteles mówi, iż jest on "pierwszym poruszycielem", tym który wprawił świat w ruch i na tym skończyła się jego rola. Nie ingeruje w bieg świata i świat nie może na niego wpłynąć. Napisał m.in. „Poetykę”, „Etykę” i „Fizykę”.

ANTYCZNE KIERUNKI W FILOZOFII

1. STOICYZM - twórcą tego kierunku myślenia był Zenon z Kitionu (ok. 336-264). Bóg jest twórcą wszelkiego bytu. Świat jest więc zaplanowany i celowy. Porządek świata to przeznaczenie. Celem życia jest osiągnięcie szczęścia. Uniemożliwiają to afekty (uczucia). Ideałem jest więc osiągnięcie apatii, wolności od afektów. Do osiągnięcia szczęścia potrzebna jest także cnota i rozum. Cnoty można się nauczyć, bo siebie można zmienić. Żadne dobra materialne nie mają wpływu na osiągnięcie szczęścia, a więc nie należy się do nich przywiązywać. Zabiegać należy jedynie o dobra wewnętrzne. Szczęśliwy jest bowiem mędrzec, żyjący cnotliwie, nie ulegający emocjom, bogaty wewnętrznie i wolny. Stoicy byli orędownikami równości społecznej. O niewolnictwie mówili, iż jest przeciw naturze ludzkiej. Stoicką myśl o równości wszystkich wykorzystało później chrześcijaństwo.

2. EPIKUREIZM - twórcą tego kierunku myślenia jest Epikur z Samos (ok. 342-271). Rdzeniem jego koncepcji jest etyka. Epikur uważał bowiem, że pytanie o to jak żyć szczęśliwie i przyjemnie jest w życiu każdego najważniejsze. Celem życia człowieka jest osiągnięcie przyjemności, rozumianej jako nieobecność bólu i niepokoju. Epikur zaleca wstrzemięźliwość. Trzeba odrzucić przyjemności, które mogą sprawić ból cielesny lub niepokój duszy. Ideałem jest osiągnięcie ataraksji czyli spokojne życie bez zamętu i burz. Są dwa sposoby osiągnięcia szczęścia- przez praktykowanie cnoty i życie rozumne, bo najlepszym przewodnikiem w świecie przyjemności jest rozum. Pragniesz uczynić kogoś szczęśliwym i bogatym nie dawaj mu pieniędzy, lecz raczej ujmij mu potrzeb - pouczał Epikur. Epikur dowodzi, że człowiek powinien uwolnić się od lęku, strachu przed śmiercią i trwogi przed bogami. Bogowie są bierni, nie pomagają nam, ale i nie przeszkadzają. O śmierci mówił zaś, że gdy ona jest nas już nie ma, a gdy my żyjemy śmierć nas nie dotyczy.

3. SCEPTYCY to filozofowie greccy, później również rzymscy negujący możliwość poznania rzeczywistości. Źródłem myśli sceptycznej była filozofia eleatów (Zenon z Elei, Parmenides), dualizm Heraklita i relatywizm sofistów. Twórcą tego kierunku filozoficznego był Pyrron z Elidy (336-275 p.n.e.).

Zasady sceptycyzmu dadzą się wyłożyć krótko:
• wstrzymanie się od sądu (epoche) - bo wszystkie sądy mają tę samą wartość, są tak samo prawdziwe,
• spokój duszy (ataraksja) - wszelki niepokój wynika z dążenia do poznania i oceny rzeczy, ataraksję można osiągnąć będąc obojętnym,
• wstrzymanie się od działania - czym więc się kierować w życiu? - koniecznością biologicznego przeżycia, obyczajem środowiska, w którym się żyje, wyuczonymi technikami.

Nie istnieje kryterium prawdy, istnieją tylko prawdopodobieństwa. Wątpić we wszystko oto dewiza sceptyków.

4. CYRENAIZM - twórcą był Arystyp z Cyreny (ok.435-366 r. p.n.e.). Uważał on, że celem życia jest zdobywanie przyjemności. Każde postępowanie jest więc wartościowe o tyle o ile prowadzi do przyjemności. Jeżeli ktoś nie wybiera przyjemności to niewątpliwie nie jest przy zdrowych zmysłach - tak twierdził Arystyp. Cyrenajcy przekształcili eudajmonizm w hedonizm, uznający przyjemność za jedyną zasadę działania. Liczy się przyjemność moja, teraźniejsza, cielesna. Więcej nic nie potrzeba.

5. CYNICY - mimo, iż Sokrates nie założył szkoły powoływały się na niego dwa przeciwstawne nurty filozoficzne cynicy właśnie i cyrenaicy. Założycielem tej szkoły filozoficznej był Antystenes z Aten. Głosił on, iż najważniejsza jest cnota, wszystko inne jest obojętne. Cynicy wynieśli na szczyt pogardę Sokratesa dla dóbr materialnych. Byli to starożytni asceci. Diogenes z Synopy posunął się nawet do tego, że zamieszkał w beczce zupełnie rezygnując z dóbr materialnych, tak aby jak najmniej wiązało go ze światem. Mędrzec powinien kierować się tylko rozumem, nie uznawać żadnych powszechnie uznawanych (obowiązujących) wartości, praw ani autorytetów, nie dążący do bogactw ani zaszczytów. Symbolem właściwego życia był dla nich żywot psa. A celem osiągnięcie apatii. Kontynuacją myśli cyników był stoicyzm.