Prawo cywilne – książka
STOSUNEK CYWILNO – PRAWNY
Stosunki cywilno-prawne należy rozumieć tę grupę stosunków prawnych, które określone są przez dyspozycje norm prawa cywilnego. Podstawowym znamieniem stosunków cywilno-prawnych jest formalna równość (równorzędność) podmiotów tych stosunków
Stosunki dwustronnie zindywidualizowane – powstają pomiędzy dwoma lub więcej, ale określonymi podmiotami.
Stosunki jednostronnie zindywidualizowane - stosunki łączące określony podmiot(y) z nieoznaczonym kręgiem osób, gdy z prawem tego pierwszego podmiotu sprzężony jest powszechny obowiązek nie przeszkadzania w wykonywaniu prawa (własność).
Elementy stosunku cywilnoprawnego
Podmioty – osoby fizyczne ( każdy człowiek), osoby prawne (jednostka organizacyjna).
Zeszyt!
Przedmiot – zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane czy nakazane, stosownie do wynikających ze stosunku prawnego uprawnień czy obowiązków oraz rzeczy dobra niematerialne.
Uprawnienia i obowiązki – treść stosunku prawnego. Uprawnieniom z jednej strony, czyli określonemu obowiązek dyspozycji normy prawnej zakresowi tego, co jej czynić wolno, odpowiada obowiązek drugiej strony polegający na tym, że powinna zachować się w oznaczony w tejże dyspozycji sposób (nakaz lub zakaz).
Zdarzenia cywilno – prawne – fakty, z którymi prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunków cywilnoprawnych albo skutki w sferze podmiotowości cywilno-prawnej, są zdarzeniami z zakresu prawa cywilnego.
Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu – zdarzenia niezależne od woli ludzkiej jak upływ czasu, urodzenie, śmierć pożar.
Działanie – zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli. Nie będzie działaniem zachowanie człowieka po wpływem przymusu fizycznego.
Działania dzieli się na:
1) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych, które z kolei dzielą się na:
- czynności prawne wraz z ich koniecznym składnikiem jaki jest oświadczenie woli,
- orzeczenia sądowe
- akty administracyjne (jednostronne oświadczenie woli organu administracji publicznej)
2) inne czyny – czyny bezprawne i zgodne z prawem - nazywa się te działania, w którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej była skierowana na wywołanie go.
- czyny bezprawne - są wszelkie działania (naruszenie cudzego dobra osobistego, pozbawienie władztwa na rzeczą, wyrządzenie szkody, używanie cudzego znaku towarowego itp.) podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechania wykonania nałożonego przez normę obowiązku działania.
- czyny zgodne z prawem – działania, które ani nie podpadają pod pojęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych, ani nie są czynami bezprawnymi, a wywołują skutki w sferze prawa cywilnego. W grupie tych czynów wyróżnia się:
a) przejawy woli podobne do oświadczeń woli
b) zawiadomienia o pewnych zdarzeniach
c) czynności czysto faktyczne (realne)
PRAWO PODMIOTOWE
1. Prawo podmiotowe polega na możności postępowania w określony sposób, istnieje więc,
chociażby żadne działanie – będące realizacją jego treści – nie zostało podjęte.
2. Prawo podmiotowe wynika ze stosunku prawnego. Każdemu prawu podmiotowemu
odpowiadają obowiązki innej osoby lub osób skorelowane z nim.
3. Sfera możności postępowania w określony sposób jest przyznana przez prawo o znaczeniu
przedmiotowym. Ty samym określenie prawa podmiotowego wyjaśnia stosunek tego
prawa do normy prawnej.
4. Prawo podmiotowe jest nie tylko przyznane przez normę prawną, ale jest przez nią
zabezpieczone.
Prawo podmiotowe służy do zabezpieczenia interesu (i to typowego, nie tylko ściśle indywidualnego) podmiotu uprawnionego i ten interes, majątkowy lub niemajątkowy, jest jego celem.
Trzy typowe postacie prawa podmiotowego:
- prawa podmiotowe bezpośrednie – możność korzystania z oznaczonego dobra, przy czym realizacja tej możności – która jest wyznaczona w przepisach prawnych w oderwaniu od odpowiadających prawu obowiązków innych osób – nie jest związana za skierowanym ku tym dobrom skonkretyzowanym „powinnym” zachowaniem się innych osób . Typowym przykładem jest prawo własności, które wg art. 140 kc uprawnia właściciela do korzystania z rzeczy i do rozporządzania nią, a któremu odpowiada obowiązek innyc osób nieingerowania w sferę objętą atrybutami właściciela.
- roszczenia – polega na możności domagania się określonego zachowania od oznaczonej osoby, korzystnego dla uprawnionego.
- prawa kształtujące – polegają na tym, że uprawniony może przez swe działania bez udziału drugiej strony doprowadzić do powstania , zmiany lub ustania stosunku prawnego.
Rodzaje i typy praw podmiotowych
- prawa bezwzględne – są to prawa podmiotowe, które są skuteczne przeciwko każdej osobie; według tradycyjnych określeń ich korelantem są obowiązki nieograniczonej liczby osób do biernego zachowania się , tj. do zaniechania działań naruszających prawo podmiotowe ( prawo własności, prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku, niektóre prawa rodzinne)
- - prawa względne – są skuteczne przeciwko oznaczonej osobie lub oznaczonym osobom; ich korelantem jest obowiązek tych osób pewnego zachowania się, które może polegać na działaniu albo na zaniechaniu (wierzytelność),
- prawa niemajątkowe - wyróżnia:
1) prawa osobiste , tj. prawa które przysługują osobie fizycznej lub prawnej w celu ochrony jej dóbr osobistych, jak zdrowie, cześć, wolność , nazwisko..
2) prawa rodzinne – prawa wynikające ze stosunków rodzinnych, z małżeńtwa lub pokrewieństwa albo stosunków ukształtowanych na wzór stosunków rodzinnych tj. opieki lu kurateli,jeżeli mają charakter niemajątkowy.
- prawa majątkowe dzieli się na:
1) prawa rzeczowe, tj. prawa o charakterze bezwzględnym, których przedmiotem jest rzecz w technicznym tego słowa znaczeniu, a mianowice prawa własności, użytkowanie wieczyste, prawa rzeczowe ograniczone,
2) wierzytelności, tj. prawa wierzyciela do żadania od dłużnika prewnego zachowania się, zwanego świdczeniem; są to prawa względne i tym gównie różnią się od praw rzeczowych wtedy, gdy dot. rzeczy (np. najem, dzierżawa, użyczenie);
3) prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym, których przedmiotem są dobra niematerialne, jak utwory literackie, wynalazki
4) prawa rodzinne o charakterze majątkowym ; ze stosunków rodzinnych bowiem wynikają oprócz prawa niemajątkowego także prawa majątkowe np. prawa do świadczeń alimentacyjnych,
5) prawa do spadku tj. wynikające z dziedziczenia prawo do całości lub ułamkowej części spadku, a nie prawa dotyczące poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku.
- prawa zbywalne i niezbywalne – możność lub niedopuszczalność przeniesienia prawa w drodze czynności prawnej na inny podmiot.
- prawa związane – podmiotem jednego prawa może być tylko osoba , które jest zarazem podmiotem innego prawa; np. uprawnionym ze służebności gruntowej jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej.
- prawa niesamoiste zwane akcesoryjnymi – hipoteka, zastaw, prawo wynikające z poręczenia.
Nabycie prawa podmiotowego –przez konkretny podmiot następuje albo równocześnie z powstaniem tego prawa, poprzednio nie istniejącego (np. przez umoe najmu wynajmujący staje się wierzycielem najemcy, a najemca wierzycielem wierzycielem wynajmującego), albo przez przejście już istniejącego prawa z jednego podmiotu na inny (np. przeniesienia prawa własności).
Zmiana prawa podmiotowego – następuje wtedy, gdy zmieniają się pewne elementy jogo treśi przy utrzymaniu identyczności samego prawa (np. prawo zostaje wzmocnione przez uzyskanie lepszego pierwszeństwa albo osłabione wskutek odroczenia terminu wymagalności świadczenia, albo zmianie ulega miejsce wykonania świadczenia).
Utrata prawa – może być następstwem albo przejścia na inną osobę, albo jego wygaśnięcia.
Wykonywanie praw podmiotowych – podejmowanie działań mieszczących się w sferze możliwości postępowania określonej tym prawem. Niektóre prawa mogą być wykonywane stale (np. prawo własności), przy innych wykonanie jest jednorazowe (np. przyjęcie świadczenia pieniężnego od dłużnika).
OSOBY FIZYCZNE
Zdolność prawna osoby fizycznej – to zdolność do tego, aby być podmiotem praw
i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.
Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej – to zdolność do tego, aby za pomocą własnych czynności prawnych nabywa prawa i zaciągać zobowiązania.
Ubezwłasnowolnienie:
Całkowite – osoba ukończyła 13 lat, wskutek choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa albo narkomanii, nie była w stanie kierować swym postępowaniem. Narkomania może stanowić podstawę ubezwłasnowolnienia (całkowitego lub częściowego) także wtedy, gdy osobą nią dotknięta popadła w nałóg na skutek stosowania leków zawierających narkotyki.
Częściowo - można ubezwłasnowolnić osobę pełnoletnią z tych samych powodów, które są podstawą ubezwłasnowolnienia całkowitego, jeżeli jej stan nie uzasadnia takiego ubezwłasnowolnienia, jednakże potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego polegają na tym, że: a) ubezwłasnowolniony ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych; b) ustanawia się dla niego kuratora.
Osoba fizyczna może:
1) nie mieć zdolności do czynności prawnych tj:
- małoletni którzy nie ukończyli lat 13
- ubezwłasnowolnieni całkowicie
2) ograniczoną zdolność do czynności prawnych:
- małoletni, którzy ukończyli lat 13, jeżeli nie uzyskali pełnoletności przez zawarcie
małżeństwa,
- osoba ubezwłasnowolniona częściowo,
- osoba dla której sąd ustanowił doradcę tymczasowego
str. 170 – 173
3) pełna zdolność do czynności prawnych: przysługuje osobom pełnoletnim (wskutek osiągnięcia 18 roku życia lub zawarcia małżeństwa) jeżeli nie zostały ubezwłasnowolnione i nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego. Str 173
POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ – jednostka organizacyjna, która została przez normę prawną wyposażona w zdolność prawną, które zatem może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych. Str. 17 KC
Powstanie osoby prawnej;
1) system aktów organów państwa – powstaje z inicjatywy organu państwa,
2) system koncesyjny – organizacja społeczna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli, którymi – zależnie od typu osoby prawnej – mogą być osoby fizyczne lub prawne, ale ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu państwa (koncesja).
3) System normatywny – akt normatywny określa w sposób generalny dla danego typu osoby prawnej przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej jednostki. Jeżeli założyciele uczynią zadość tym przesłankom, osoba prawna powstaje już bez potrzeby uzyskiwania zezwoleń organu państwa. Zwykle państwo zastrzega sobie kontrolę nad tym, czy zachowane zostały wszystkie, przewidziane prawem wymagania i uzależnia nabycie osobowości prawnej od wpisania danej organizacji do odpowiedniego rejestru (Spółki Akcyjne, Spółki z o.o.)
Zdolność prawna osób prawnych – od chwili swego powstania może mieć w zakresie prawa cywilnego – prawa i obowiązki tj. zdolność prawną.
Zdolność do czynności prawnych osób prawnych – dokonuje czynności prawne. Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Każda osoba prawna ma automatycznie pełną zdolność do czynności prawnych.
Str. 209.
PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNO-PRAWNYCH
Pojęcie rzeczy – art. 45 KC materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny) że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.
Rzeczy ruchome – nieruchomości –art. 46 par. 1 KC – części powierzchni ziemskiej czyli grunty, budynki trwale z gruntem związane, zwane nieruchomościami budynkowymi oraz części takich budynków ; obecnie dotyczy to tylko lokali, dlatego nieruchomości te nazywamy nieruchomościami lokalowymi.
Każda rzecz, która nie jest nieruchomością, stanowi ruchomość.
Część składowa rzeczy ( art. 47 – 50 KC) to wszystko, co należąc do niej, jako do całości, nie może być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego.
Przynależność – art. 51 KC
Do powstania stosunku przynależności niezbędne jest, aby:
1) przynależność była rzeczą samoistną (np. szkła w okularach są częścią składową, futerał jest przynależnością)
2) przynależność stanowiła rzecz ruchomą, podczas gdy rzeczą głowną może być nieruchomość (np. grunt i inwentarz) albo rzecz ruchowa (np. szafa i klucz)
3) rzecz główna i przynależność należały do tego samego właściciela (np. inwentarz należący do dzierżawcy nie będzie przynależnością gruntu).
4) przynależność była potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem(np. przynależnością budynku będą gaśnice przeznaczone do ochrony tego budynku przed pożarem, nie zaś gaśnice, które zostały w tym budynku zmagazynowane)
5) przynależność pozostawała z rzeczą główną w faktycznym związku odpowiadającym celowi tej przynależności; w grę wchodzi przede wszstkkim związek przestrzenny; przemijające pozbawienie przynależności tego związku nie wpływa na istnienie stosunku przynależności.
W stosunku przynależności jedna rzecz ma charakter rzeczy głownej, druga – rzeczy pomocniczej; stosunek przynależności nie powstaje zatem przy rzeczach równorzędnych
(np. para butów).
Pożytki art. 53 i 54
1) pożytki rzeczy
2) pożytki prawa
ad. 1) pożytki rzeczy mogą być naturalne i cywilne
naturalne- są jej połody (np. zboże, przychówek) przychówek inne odłączne części składowe (np. glina wydobyta z ziemi)
cywilne – są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu)
ad. 2) pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym przeznaczeniem społeczno-gospodarczym (np. pożytkiem prawa użytkowania jest własność pożytków rzeczy obciążonej tym prawem).
Dobra niematerialne – różnorakie wytwory myśli ludzkiej.
Mienie – majątek – własność i inne prawa majątkowe, czyli wszystkie bez wyjątku prawa podmiotowe majątkowe, a ujmując rzecz ekonomicznie – ogół aktywów danego podmiotu.
Długi, czyli pasywa, nie wchodzą do tak zdefiniowanego pojęcia mienia lecz ciążą na nim.
Każdy podmiot ma w zasadzie tylko jeden majątek, które pozostaje jednolity, mimo stałych zmian jego elementów składowych, stanowi podstawę jego odpowiedzialności za długi i jeżeli podmiotem jest osoba fizyczna - z chwila jego śmierci przechodzi na spadkobierców.
Art. 922 par. 1 KC
CZYNNOŚCI PRAWNE – są instrumentem, za pomocą którego podmioty stosunków cywilno-prawnych mogą wg własnej woli – w ramach obowiązującego porządku prawnego – kształtować te stosunki, doprowadzając do ich powstania, zmiany lub ustania.
1. Czynność prawna jest stanem faktycznym, ażeby więc konkretna czynność prawna doszła do skutku, muszą być zrealizowane wszystkie te elementy, które norma prawna dla niej przewiduje.
2. nieodzownym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli. Z punktu widzenia gospodarczego najważniejszym rodzajem czynności prawnej jest umowa, której przesłanką są zgodne oświadczenia woli dwóch, niekiedy więcej stron.
3. Inne elementy – ustanowienie zastawu na rzeczy ruchomej, ustanowienie hipoteki.
Oświadczenie woli – to takie zachowanie się człowieka , które wyraża w sposób dostateczny zamiar (wolę) wywołania skutku prawnego, tj. ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilno prawnego (art. 60 KC).
Pewne zachowanie się ludzi może być uznane za oświadczenie woli jeżeli:
1) jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens.
2) Wynikająca z niego decyzja dotyczy spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych ( nie będzie oświadczeniem woli propozycja pójścia na spacer,
3) Nie jest spowodowane przymusem fizycznym;
4) Złożone jest na serio; nie składa oświadczenia woli wykładowca dając przykład w czasie wykładu albo aktor na scenie.
Klasyfikacja czynności prawnych
1) jednostronne i dwustronne (umowy) oraz uchwały- jednostronne np. testament, porzucenie rzeczy, objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej, wypowiedzenie stosunku prawnego, przyjęcie lub odrzucenie spadku. Dwustronne – zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron. Uchwały kolektywnych organów korporacyjnych osób prawnych.
2) Między żyjącymi i na wypadek śmierci (testament, zrzeczenie się dziedziczenia)
3) Konsesularne ( czynność prawna jest dokonana, gdy strona albo strony złożą oświadczenie woli ) i realne - w skład stanu faktycznego danego typu czynności prawnej wchodzą jeszcze inne elementy poza oświadczeniem woli. Jednym z nich może być wydanie rzeczy.
4) Rozporządzające (taka czynność prawna , której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Zobowiązujące – to taka czynność która powiększa pasywa osoby ją dokonującej; polega na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia.
5) Przysparzające – jest to czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli, jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść ta może polegać czy to na zwiększeniu aktywów tej osoby(np. przez nabycie prawa własności lub innego prawa) czy też na zmniejszeniu jej pasywów (np. zwolnienie z długu).
6) Odpłatne – jeżeli strona , która dokonała przysporzenia otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia. Czynność jest nieodpłatna, jeżeli takiego ekwiwalentu brak.
7) Kauzalne (przyczynowe – cel), abstrakcyjne (oderwane) str. 271.
Wykładnia oświadczenia woli – art. 65 KC
Wykładnia musi uwzględniać założenia, na których opiera się konstrukcja oświadczenia woli; one bowiem determinują cel wykładni i wyznaczają ramy stosowania dyrektyw ustanowionych w powołanym przepisie. Celem wykładni jest ustalenie, jaką decyzję – wolę wywołania jakich skutków – wyraża określone zachowanie osoby dokonującej czynności prawnej, nie zaś „dotarcie” do wewnętrznej woli tej osoby.
Zawarcie umowy – art.66 -72 KC
Forma czynności prawnych:
1) forma pod rygorem nieważności – art. 73 kc – ten typ formy podyktowany jest różnymi motywami legislacyjnymi, jak stworzenie trwałego dowodu, zmuszenie stron do dojrzałego namysłu, a przy formie notarialnej – także zapewnienie prewencyjnej kontroli zgodności dokonywanej czynności z prawem.
2) forma dla celów dowodowych – art. 74 kc – rozumie się forme pisemną, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza możność – w razie sporu – skorzystania z niektórych środków dowodowych. Ograniczenia te polegają na niedopuszczalności prowadzenia dowodu ze świadków i z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności prawnej. Będzie ona ważna mimo niezachowania formy pisemnej, ale w razie sporu strona nie będzie mogła udowodnić faktu dojścia do skutku czynności prawnej w postępowaniu przez sądem.
3) forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych polega na tym, że ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, tzn. że mimo niezachowania formy, czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne ale nie wszystkie. Art. 73 par. 2 zd. 2 i art. 74 par. 1 zd. 2 kc.
Wady oświadczenia woli:
1) brak świadomości lub swobody art. 82 kc
2) pozorność art. 83 kc
3) błąd art. 84-86 kc (mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy, jeżeli stało się ono przyczyną sprawczą oświadczenia woli, mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia.
4) groźba art. 87 i 88 kc
Treść czynności prawnej – przez treść czynności prawnej należy rozumieć zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonywanej czynności.
Warunek – przez warunek sensie technicznym rozumie się zastrzeżenie mocą którego strona dokonująca czynności prawnej uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego, niekiedy warunkiem nazywa się również to zdarzenie. Str.324
Sankcje wadliwych czynności prawnych
1) nieważność bezwzględna – jest najostrzejszą sankcją przewidzianą w naszym prawie dla wadliwych czynności prawnych. Polega ona na tym, że mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej, nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych.
2) nieważność względna – ważność czynności może być uchylona, i to od chwili jej dokonania, z inicjatywy podanych w ustawie osób.
3) bezskuteczność zawieszona – realizuje się wtedy gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej , czyli osoby, która nie dokonuje danej czynności, lecz brak jest tej zgody.
4) względnie bezskuteczne – są takie czynności prawne, które tylko w stosunku do oznaczonych osób nie wywołują zamierzonych skutków prawnych, względem innych zaś są w pełni skuteczne.
PRZEDSTAWICIELSTWO
Przedstawicielstwo polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej, która jeśli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu (umocowanie) pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego (art. 95 par. 2 kc)
Od przedstawicielstwa należy odróżnić:
- posłańca – osoba, która przenosi gotowe już oświadczenie woli innej osoby do adresat, sama więc żadnego oświadczenie nie składa.
- zastępca pośredni – działa we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek. Oznacza to, że w stosunku do osób trzecich występuje jedynie zastępca pośredni, a ten, na czyj rachunek działa, pozostaje nieujawniony.
PEŁNOMOCNICTWO – jest jednostronną czynnością prawną; oświadczenie woli o udzieleniu go powinno być złożone pełnomocnikowi, który nie musi składać oświadczenia o przyjęciu, art.98 kc 109 kc.
Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika.
PRZEDAWNIENIE i TERMINY ZAWITE
Dawność – przez dawność rozumie się wszystkie te instytucje prawa cywilnego, które określają skutki prawne będące następstwem niewykonania uprawnień przez czas określony w ustawie. Należą tu:
- zasiedzenie - art. 172 – 176 kc
- przemilczenie prowadzące do nabycia prawa przez daną osobę na skutek niewykonania tego prawa przez uprawnionego, np. wg art. 187 kc
- przedawnienie – prowadzące do ograniczenie możności dochodzenia roszczenia, jeżeli nie było realizowane przez czas w ustawie określony. Str. 350 – art.117 – 125 kc
- terminy zawite – zwane także prekluzyjnymi; przepisy prawa prawa cywilnego niejednokrotnie przewidują różnego rodzaju terminy, w ciągu których powinna być dokonana taka czy inna czynność. Jeżeli terminy te nie mają charakteru instrukcyjnego, lecz ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki dla strony, to wówczas nazywamy je terminami zawitymi.
Prawo cywilne obok prawa konstytucyjnego, finansowego, karnego itd., tworzy system prawa naszego państwa. Jest to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Charakteryzuje się dwiema podstawowymi cechami:
1. Reguluje stosunki o charakterze majątkowym,
2. Stosunki regulowane przez te prawo odznaczają się prawną równorzędnością stron.
Żadna z wymienionych cech wzięta z osobna nie wystarcza do odróżnienia prawa cywilnego. Prawo cywilne jest więc zespołem wszystkich przepisów prawnych, które odpowiadają wymienionym dwu kryteriom równocześnie.
Równorzędność stron w stosunku cywilnoprawnym oznacza, że żadna ze stron nie ma wobec partnera uprawnień władczych, wyklucza stosunek prawnej nadrzędności jednej ze stron względem drugiej.
Prawo cywilne odgrywa bardzo poważną rolę w życiu społecznym.
Podział prawa cywilnego:
1. Część ogólna,
2. Prawo rzeczowe,
3. Prawo zobowiązaniowe,
4. Prawo spadkowe.
Ad. 1. Część ogólna reguluje zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego (podmioty, mienie, przedawnienie, itd.).
Ad. 2. Prawo rzeczowe reguluje prawne formy korzystania z rzeczy (prawo własności).
Ad. 3. Prawo zobowiązaniowe normuje stosunki zobowiązaniowe między wierzycielem i dłużnikiem (sprzedaż, darowizna).
Ad. 4. Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa.
Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 roku (obowiązuje od 1 stycznia 1965 r.). Źródłami prawa cywilnego są również: konstytucja, ustawy zwykłe (kodeks morski, prawo czekowe, ustawa o najmie lokali i inne), akty wykonawcze do ustaw.
Prawo zwyczajowe (niepisane) jest oparte na podstawie długoletnich doświadczeń.
Klauzula generalna to przepis prawny, który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stanowiącego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa. Do klauzul takich należą: klauzula „zasad współżycia społecznego”, klauzula „społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa”, klauzula „niegodziwości celu świadczenia”.
Stosunki cywilnoprawne to zachodzące pomiędzy równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym i nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego
Elementy stosunku cywilnoprawnego:
1. Podmioty stosunku,
2. Przedmiot stosunku,
3. Uprawnienia wynikające ze stosunku,
4. Obowiązki wynikające ze stosunku.
Ad. 1. Podmiotami (stronami) stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują przynajmniej dwa podmioty. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych (w roli podmiotu prawa cywilnego) nazywamy zdolnością prawną. Podmioty mogą się zmieniać, jeśli nie zakazuje tego ustawa lub umowa. Niekiedy prawa wynikające ze stosunku prawnego związane są z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Prawa te nazywamy prawami niezbywalnymi (prawo dożywocia, prawo pierwokupu).
Ad. 2. Można przyjąć, że przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jak i obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy.
Ad. 3. Przynajmniej jednemu z podmiotów stosunku cywilnoprawnego przysługuje prawo domagania się od drugiego podmiotu określonego zachowania (np.: wykonania zamówionego dzieła). Jest to prawo podmiotowe.
Ad. 4. Każdemu prawu podmiotowemu odpowiada ciążący na innym podmiocie obowiązek. W niektórych stosunkach cywilnoprawnych, w szczególności zobowiązaniowych, podmiot jest ściśle określony, jest nim konkretny dłużnik. W innych, regulowanych przez prawo rzeczowe, obowiązek wyznaczonego postępowania obarcza wszystkich, np. obowiązek poszanowania cudzej własności.
Normy prawa cywilnego regulują treść stosunków cywilnoprawnych, wskazują przyczyny ich powstawania i rozwiązania oraz okoliczności, w których zmienia się treść stosunku.
Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w nim węzłową rolę. Jest to przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Jego źródłem są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Prawo podmiotowe występuje tylko w ramach stosunku prawnego i jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia.
Uprawnienia mają znaczenie równorzędne lub nierównorzędne, powstają jednocześnie lub niejednocześnie, a ich losy w trakcie trwania stosunku prawnego mogą być różne. Uprawnienia te razem wzięte tworzą prawo podmiotowe.
Podział praw podmiotowych:
1. Prawa podmiotowe bezwzględne – prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie (prawo własności),
2. Prawa podmiotowe względne – prawa podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby (wierzytelności).
Innym podziałem prawa podmiotowego jest podział na:
1. Prawo podmiotowe majątkowe – prawo podmiotowe, w którym można wyrazić wartość pieniężną (prawo własności),
2. Prawo podmiotowe niemajątkowe – prawo podmiotowe, w którym nie można określić wartości pieniężnej (życie, zdrowie).
Istniej również podział na prawo podmiotowe przenaszalne i nieprzenoszalne.
Osoba fizyczna to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci. Osoba fizyczna posiada dwa podstawowe atrybuty: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.
Zdolność prawna to zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych. Posiadanie zdolności prawnej oznacza możność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego, oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy, może zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialną itd. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną, również dziecko poczęte ma zdolność prawną, jednak prawa i obowiązki majątkowe uzyskuje pod warunkiem, że urodzi się żywe. Do chwili uzyskania pełnoletności dziecko jest reprezentowane przez rodziców lub opiekunów, ale to właśnie dziecko, a nie jego opiekunowie, jest stroną umowy, właścicielem rzeczy – a więc podmiotem stosunku cywilnoprawnego.
Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Uzyskanie zdolności do czynności prawnych uzależnione jest od pewnego wieku (pewnej dojrzałości). Przewidziane są trzy możliwe sytuacje, w których osoba fizyczna:
a) ma pełną zdolność do czynności prawnych,
b) ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
c) nie ma zdolności do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych osiąga człowiek z chwilą ukończenia 18 lat. Wcześniej może uzyskać pełnoletność dziewczyna (pod warunkiem, że ukończyła 16 lat), która za zezwoleniem sądu wyszła za mąż.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Czynność prawna takiej osoby wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego, jeśli rozporządza ona swym prawem lub zaciąga zobowiązania. Bez zgody przedstawiciela ustawowego osoba z ograniczoną zdolnością może zawierać umowy dotyczące drobnych bieżących spraw życiowych.
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogą one w sposób ważny i prawny skutecznie zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych, robią to za nich przedstawiciele ustawowi. Czynność prawna takiej osoby jest nieważna. Osoby fizyczne mogą być częściowo lub całkowicie pozbawione zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu wojewódzkiego w składzie trzech sędziów zawodowych.
Sąd może wydać całkowite ubezwłasnowolnienie, jeśli człowiek wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Zaginięcie osoby fizycznej pociąga za sobą poważne powikłania życiowe i prywatne, przede wszystkim dla członków rodziny. Częściowemu usunięcie negatywnych następstw związanych z zaginięciem służy instytucja uznania za zmarłego. Uznać za zmarłego można uznać tylko osobę zaginioną, tzn. taką, o której nie wiadomo, czy żyje.
Osoba prawna to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot. Jest ona tworem sztucznym, powołanym przez człowieka (osobę fizyczną).
Na istotę osoby prawnej składają się:
a) element ludzki (załoga przedsiębiorstwa),
b) element majątkowy (własny majątek),
c) element organizacyjny (określona struktura),
d) cel, określony w przepisach regulujących działalność osoby prawnej albo statucie.
Osoby prawne to:
1. Skarb państwa,
2. Spółki kapitałowe,
3. Przedsiębiorstwa państwowe,
4. Banki,
5. Państwowe jednostki organizacyjne (PAN, ZUS),
6. Spółdzielnie,
7. Fundacje,
8. Stowarzyszenia,
9. Inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym działaniu.
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób prawnych są ze sobą ściśle związane i występują łącznie, jednak nie przestają być odrębnymi instytucjami prawnymi. Zakres zdolności prawnej jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych, np.: osoba prawna nie może być ubezwłasnowolniona, uznana za zmarłą, nie może sporządzić testamentu, zawrzeć związku małżeńskiego itd.
Organy osób prawnych dokonują czynności prawnych za osoby prawne. Organ to osoba fizyczna lub kilka osób, które na podstawie przepisów określających ustrój danej osoby prawnej, tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę. Osoba fizyczna staje się organem osoby prawnej, jeżeli:
1. Struktura organizacyjna przewiduje określony rodzaj organu i przyporządkowuje mu sferę kompetencyjną,
2. Nastąpiło zgodne ze strukturą organizacyjną powołanie na stanowisko organu,
3. Dana osoba rzeczywiście działa w charakterze organu osoby prawnej.
Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli, które jest nieodzownym elementem każdej czynności prawnej.
Na treść czynności prawnej składają się: a) treść oświadczenia woli złożonego przez stronę lub strony, b)skutki wynikające z ustawy dla danego rodzaju czynności prawnych, c) skutki wynikające z zasad współżycia społecznego, d) skutki wynikające z ustalonych zwyczajów.
Czynności prawne dzielą się na jednostronne i dwustronne, rozporządzające i zobowiązujące oraz odpłatne i nieodpłatne.
Czynność prawna jednostronna występuje wówczas, gdy do dokonania danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę (testament). Czynność prawna dwustronna zachodzi wówczas, gdy do jej dokonania konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron.
Czynność prawna rozporządzająca powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie albo obciążenie (przeniesienie prawa własności). Czynność prawna zobowiązująca zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania świadczenia w przyszłości (umowa o dzieło).
Czynność jest odpłatna, gdy strona, która sama dokonała przysporzenia majątkowego, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu. Czynność jest nieodpłatna, gdy strona takiego ekwiwalentu nie otrzymuje. Jeżeli czynność prawna wymaga jedynie złożenia oświadczenia woli, zaliczamy ją do czynności konsensualnych. Jeżeli natomiast obok oświadczenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy, czynność prawna ma charakter realny.
Czynność prawna, aby być ważną i w pełni skuteczną powinna odpowiadać określonym wymaganiom, zwanymi przesłankami ważności czynności prawnej.
1. Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych.
2. Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego.
3. Czynność prawna musi być dokonana w przewidzianej formie, jeżeli przepisy wymagają określonej formy pod rygorem nieważności.
4. Czynność prawna powinna być wolna od wad.
W razie braku którejś z wymienionych przesłanek czynność prawna jest wadliwa. Może ona być nieważna, może też być unieważniona. Odróżnia się nieważność bezwzględną i nieważność względną.
Nieważność bezwzględna jest najostrzejszą sankcją przewidzianą przez prawo cywilne dla wadliwych czynności prawnych. Zaliczyć można do nich np. czynności sprzeczne z ustawą albo zasadami współżycia społecznego.
Nieważność względna oznacza przysługującą oznaczonej stronie możność uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej. Mamy z nią do czynienia w przypadku dokonania czynności prawnej pod wpływem błędu lub groźby.
Proces składania oświadczenia woli może być dotknięty nieprawidłowościami, które nazywamy wadami oświadczenia woli, które pociągają za sobą ujemne skutki dla czynności prawnej, w ramach których oświadczenie złożono.
Znane są cztery wady oświadczenia woli:
1. Brak świadomości lub swobody,
2. Pozorność,
3. Błąd,
4. Groźba.
Ad. 1. Brak świadomości lub swobody polega na tym, że osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia w sposób świadomy lub swobodny.
Ad. 2. Pozorność jest wadą polegającą na złożeniu oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru, tzn. obie strony są zgodne, że czynność albo nie ma wywoływać żadnych skutków prawnych, albo ma wywoływać skutki prawne, ale inne niż wynika to z treści pozornej czynności prawnej.
Ad. 3. Błąd jako wada oświadczenia woli polega na mylnym wyobrażeniu u osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia.
Ad. 4. Groźba oznacza przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli. Groźba musi być bezprawna i poważna.
Zawieranie umów jest uregulowane przepisami części ogólnej prawa cywilnego, w którym znalazły unormowanie trzy tryby zawierania umów:
1. W drodze oferty,
2. W drodze przetargu,
3. W drodze rokowań.
Oferta jest to oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej (oferenta) skierowane do innej osoby fizycznej lub prawnej (oblata), które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia.
Gdy oferta zawiera określony termin, to oferent jest nią związany aż do upływu oznaczonego terminu
Jeżeli oferta nie zawierała określenia terminu, to należy odróżnić dwie sytuacje:
a) oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą telefonu. Oferta taka przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie,
b) oferta została złożona listownie, telegraficznie itp. Oferta taka przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź, wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Przyjęcie oferty powoduje zawarcie umowy, jeżeli oferta zostanie zaakceptowana w całości i bez zastrzeżeń.
Przetarg jest szczególnym trybem zawierania umów i stanowi coraz częstszy sposób zawierania umów. Na przetarg składają się następujące etapy: 1) ogłoszenie przetargu, 2) składanie ofert, 3) przyjęcie wybranej oferty.
Przetarg ustny nazywamy licytacją lub aukcją, polega on na tym, że ogłaszający przetarg oczekuje coraz korzystniejszych ofert. Złożona oferta obowiązuje aż do momentu złożenia korzystniejszej oferty przez innego licytanta, albo, gdy przetarg zostanie zamknięty bez wybrania oferty. Do zawarcia umowy dochodzi w momencie wyboru oferty, stwierdzanego tzw. przybiciem.
Przetarg pisemny polega na pisemnym składaniu ofert, w celu wybrania najkorzystniejszej oferty. Ofert można składać w określonym terminie. Oferta zostaje przyjęta w trybie sformalizowanym, przewidzianym w ogłoszonych warunkach przetargu. Przetarg może zostać zamknięty bez przyjęcia oferty, jeżeli żadna z ofert nie spełniała jego oczekiwań. Oferta przetargowa przestaje obowiązywać, gdy składający ofertę zostanie powiadomiony o wybraniu innej oferty.
Rokowania (negocjacje) stosowane są wówczas, gdy chodzi o zawarcie umowy skomplikowanej, dotyczącej znaczących przedsięwzięć gospodarczych, dużych inwestycji, wielkich dostaw towarów, współpracy finansowej itp. Do zawarcia umowy dochodzi, gdy strony dojdą do porozumienia we wszystkich sprawach, które były przedmiotem rokowań.
Obowiązek nadania czynności prawnej określonej formy istnieje wówczas, gdy wynika to z przepisów albo z zawartej przez te strony wcześniejszej umowy. Dla niektórych czynności prawnych kodeks cywilny przewiduje jako obowiązkowe: a) formę pisemną, b) formę szczególną.
Forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności, jeżeli przepis stanowi o konieczności zawierania umowy na piśmie pod rygorem nieważności. Niezachowanie formy pisemnej powoduje nieważność czynności prawnej. Forma pisemna bez rygoru nieważności występuje wszędzie tam, gdzie przepisy wymagają formy pisemnej, ale poprzestają na sformułowaniu samego wymogu, bez zaopatrywania go w rygory.
Forma szczególna to najczęściej forma aktu notarialnego, wymagana zawsze do przeniesienia własności nieruchomości itp. Brak formy szczególnej pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.
Wykładnia oświadczenia woli opiera się na odmiennych zasadach niż wykładnia przepisów prawnych. Przy interpretowaniu oświadczeń woli nie wysuwa się na pierwszy plan wykładni słowa, użytych zwrotów czy sformułowań, lecz bada się, co strony chciały w umowie postanowić i jaki był cel, któremu czynność prawna miała służyć. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.
Wyróżnia się dwa rodzaje przedstawicielstw:
1. Przedstawicielstwo ustawowe,
2. Pełnomocnictwo.
Przedstawicielstwo ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawiciela wynika z przepisu ustawy. Celem takiego przedstawicielstwa jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych tym osobom który nie mają zdolności do czynności prawnych.
Pełnomocnictwo to przedstawicielstwo oparte na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Pełnomocnictwa może udzielić każda osoba fizyczna i prawna, mająca zdolność do czynności prawnych. Rozróżnia się trzy rodzaje pełnomocnictwa:
1. Ogólne – upoważnienie do dokonywania różnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy,
2. Rodzajowe – upoważnienie do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju,
3. Szczególne – upoważnienie do dokonania konkretnej czynności.
Pełnomocnictwo wygasa z upływem terminu, na jaki zostało udzielone.
Przedawnienie polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Zasadniczy termin przedawnienia wynosi 10 lat.
Po upływie 3 lat przedawniają się roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, roszczenia o świadczenia rzeczowe, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.
Skutkiem przedawnienia jest uzyskanie przez jedną ze stron zobowiązaną umową do spełnienia świadczenia, prawa uchylenia się od tego obowiązku.
Przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwość zrzeczenia się korzystania z przedawnienia. Polega to na tym, że strona zobowiązana do dokonania świadczenia może oświadczyć, że nie korzysta z przedawnienia. Oświadczenie takie może być złożone po upływie terminu przedawnienia.
Zawieszenie wstrzymuje tymczasowo bieg przedawnienia, a po ustaniu okoliczności powodującej zawieszenie przedawnienie biegnie dalej i nowy okres dolicza się do poprzedniego.
Bieg zawieszenia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1. Co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom – na czas trwania władzy rodzicielskiej,
2. Co do roszczeń przysługujących osobom z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych przeciwko ich opiekunom – na czas sprawowania opieki,
3. Co do roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – na czas trwania małżeństwa,
4. Co do wszystkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem – na czas trwania przeszkody.
Przerwa biegu zawieszenia powoduje skutki idące dalej niż zawieszenie. Po przerwaniu bieg przedawnienia rozpoczyna się od początku i nie wlicza się do niego okresu, który upłynął od momentu przerwania.
Przerwanie biegu przedawnienia powoduje:
1. Każda czynność przed sądem lub innym organem przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczeń.
2. Uznanie roszczenia przez dłużnika.
1. Pojęcie prawa cywilnego.
Prawo cywilne jest prawem regulującym stosunki majątkowe i niemajątkowe. Z przewagą tych majątkowych. Występują stosunki niemajątkowe np.: dobra osobiste. W stosunkach tych będących sferą zainteresowania prawa cywilnego np. podmioty , którymi są:
a) osoby prawne,
b) fizyczne (innych w zasadzie nie ma),
c) mogą występować jeszcze ułomne osoby prawne
2. Zakres prawa cywilnego.
W prawie cywilnym występuje równorzędność stron inna niż w prawie administracyjnym . Gdy istnieje wątpliwość czy sprawa należy do prawa cywilnego czy administracyjnego zbiera się kolegium kompetencyjne, rozstrzygające czy należy to do sadu czy do organu administracyjnego.
Zakresem prawa cywilnego jest kodeks składający się z czterech ksiąg:
- I księga to część ogólna prawa cywilnego
- księga II to własność i inne prawa rzeczowe
- księga III to zobowiązania
- księga IV to spadki
3. Zasady obowiązujące w prawie cywilnym.
1. zasada ochrony osoby ludzkiej w tym sensie, że każdy człowiek jest podmiotem określonych praw bez względu na płeć i narodowość
2. równość wobec prawa
3. prawo podmiotowe (system prawa cywilnego gwarantuje istnienie praw podmiotowych ustawowo regulowanej treści)
4. autonomia woli stron
5. zasada swobody umowy stron
6. ochrona dobrej wiary ( w sensie subiektywnym)
7. jednakowa ochrona wszelkiej własności
8. odpowiedzialność za długi całym majątkiem
9. odpowiedzialność za szkodę
10. ochrona dziedziczna
11. ochrona dóbr nie materialnych
12. jedność prawa cywilnego
13. ochrona praw podmiotowych jednostki przez niezawisłe sądy
14. ochrona rodziny
4. Zasady współżycia społecznego – tzw. klauzule generalne mające charakter reguł moralnych i norm społecznych, których każdy musi przestrzegać. Do tych zasada należą przepisy kodeksu cywilnego
Przepisy k.c. w ????? art. nawiązują do zasad współżycia społecznego: czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna.
(art. 1008 dotyczy prawa spadkowego, dotyczy wydzierżawienia)
5. Normy prawa cywilnego – składaj się hipoteza, dyspozycja, sankcja.
6. Definicje ustawowe, przepisy odsyłające, fikcje prawne. Przepis to zawarta w artykule wypowiedź:
Definicje ustawowe , które określają znaczenie określonych pojęć rzeczy- przedmiotów materialnych
Przepisy odsyłające powołujące się na inne przepisy i nakazy, ich stosowanie np.: art.604- do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży
Fikcje prawne – podobne do przepisów odsyłających np. art. 1020 (spadkobierca, który odziedziczył spadek wyłączony jest tak jakby nie żył)
Odpowiednie stosowanie przepisów oznacza 3 możliwości:
- nie stosuje się przepisów np. o cenie, nie ma ceny jest wartość
- niektóre przepisy stosujemy wprost np. o renkoimi
- stosujemy z odpowiednimi modyfikacjami
7.Przepisy bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące.
Są przepisy bezwzględnie obowiązujące, to te przepisy, których zastosowanie wolą stron nie może być zmienione lub wyłączone.
art.119 – „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane lub ........
Są przepisy względnie obowiązujące pozostawiają stronom swobodę i mają zastosowanie wówczas, gdy strony danego stosunku nie uregulowały.
art.455 – „Jeżeli termin świadczenia ........
Są także przepisy będące regułami interpretacyjnymi, które określają dane pojęcia.
art.70 par.1 – „W razie wątpliwości...”Są przepisy:
uniwersalne obowiązujące na terenie całego kraju;
partykularne „juse partykulum” obowiązujące na danym terenie.
przepisy prawa miejscowego np.. Rada Gminy , podejmuje uchwały.
Istnieje kolizja norm prawnych w przestrzeni , gdy stosuje się przepisy krajowe lub innego państwa. Te kolizję rozstrzyga Prawo Prywatne Międzynarodowe z 1965r. (Małżeństwo na terenie Francji , rozwód na terenie Polski).
8.Vacatio legis.
Zasięg czasowy norm prawnych. VACATIO LEGIS.
VACATIO LEGIS to okres między ogłoszeniem aktu normatywnego ustawy a jej wejściem w życie.
9.Utrata mocy obowiązujących przepisów.
Przepis przestaje obowiązywać (utrata mocy obowiązującej przepisów):
1) gdy zostanie uchylony przez przepis późniejszy tzn. klauzule deregacyjne zawarte zwykle w przepisach. (ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami uchyliła ustawę o gospodaro-waniu gruntami i wywłaszczeniu mieszkańców).
2) w skutek wydania przepisu późniejszego regulującego dany stosunek odmiennie (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą).
3) w skutek upływu czasu na jaki przepis został wydany.
10.Zasady prawa międzyczasowego.
Może być kolizja norm prawnych w czasie i tę kolizję rozstrzygają przepisy prawa międzyczasowego tzw. przepisy intertemoralne (międzyczasowe).
Przepisy prawa międzyczasowego są zawarte w przepisach międzyczasowych.
art.3 – „Ustawa nie ma mocy wstecznej....” - ten artykuł statuuje zasadę niereproakcji czyli nie działania prawa wstecz. !!!!!!!!!
Może być moc wsteczna wykładni.
Kolizja norm prawnych w czasie występuje wówczas, gdy dany stosunek cywilno-prawny powstał pod rządami dawnej ustawy, ale jego realizacja nastąpiła pod rządami nowej ustawy. Wówczas obowiązują 2 zasady:
1) bezpośredniego działania ustawy nowej art. 5 k.r.i o
2) dalszego działania ustawy dawnej art.26 przepisów wprowa-dzających k.c.
Są szczególne zasady wynikające z przepisów prawa międzyczaso-wego np. art.38.
11.Stosowanie prawa cywilnego.
To działalność organów państwowych polegające na ocenie konkretnego stosunku prawnego, który wg obowiązujących przepisów stał się przedmiotem rozstrzygnięcia.
Stosowanie przepisów prawa cywilnego należy do sądów, ale także do organizacji administracyjnych.
W stosowaniu prawa cywilnego obowiązują pewne luzy decyzyjne - Sąd ma możliwość oceny stosunku prawnego, w organach administracji tzw. uznanie administracyjne.
12.Rodzaje wykładni.
Wykładnia - to ustalenie, rzeczywistego sensu normatywnego, czyli treści przepisu ze względu na podmiot obowiązującej wykładni rozróżniamy następujące jej rodzaje:
- wykładnię autentyczną (pochodzącą od organu, który wydał przepis np. minister)
- wykładnię legalną (dokonywaną przez organ uprawniony do ustalania wiążącej wykładni
- wykładnia praktyczna dokonywana przez sądy
- wykładnia doktrynalna (dokonywana przez naukę prawa)
13.Metody wykładni. Ze względu na metody wyróżniamy
Wykładnię systemowa wynikająca z faktu, że dany przepis jest częścią określonego systemu, przy tej wykładni uwzględnia się nadrzędność przepisów konstytucyjnych
wykładnię językową (gramatyczną)- analiza samego tekstu
wykładnię logiczną- w drodze wnioskowania wyróżniamy jej 3 rodzaje
- argumenty a mayory at minus” – „komu wolno czynić więcej temu wolno czynić mniej, a kto jest zobowiązany do większego to tym bardziej jest zobowiązany do mniejszego” np. art.149
- „argumentum a minori at majus” – „komu nie wolno czynić temu nie wolno czynić tym bardziej więcej” art.147
- „argumentum a contrario” – wnioskowanie sprzeciwieństwa art. 83 par. 1 zdanie 1 – nie ważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru...
wykładnia funkcjonalna – stanowiąca dyrektywy interpretacyjne wynikające z funkcji jaką spełnia określony przepis – uwzględnia się tu ratiolegis określonego przepisu, to wykładnię nazywamy teologiczną.
14.Wyniki wykładni.
Rozszerzająca, gdy ustawodawca powiedział mniej niż chciał;
Ścieśniająca – odwrotnie: nie można stosować wykładni rozszerzającej
Derogująca, jeżeli w wyniku wykładni się ustala sprzeczność pomiędzy przepisami – autynomia norm (przepisów).
Jeżeli żadnego przepisu, to istnieje luka w prawie.
Luki w prawie są zjawiskiem częstym.
15.Analogia.
Analogia (legis) z ustawy – dotycząca sytuacji gdy oddajemy w wieczyste użytkowanie grunt (nie było najmu ani dzierżawy);
Analogia (juris) z prawa – dotycząca sytuacji gdy stosuje się różne przepisy.
16.Elementy stosunku cywilnoprawnego.
Stosunek cywilno-prawny to stosunek społeczny regulowany przez prawo cywilne o charakterze powinnościowym i wg zasady równości podmiotów
Elementy stosunku cywilno-prawnego:
1) podmiot
2) Przedmiot
3) uprawnienia
4) obowiązki
ad.1) Podmiotami stosunku cywilno-prawnego są osoby fizyczne i osoby prawne, mogą być jeszcze tzw. ułomne osoby prawne.
Wyróżnia się pojęcie stron (po jednej stronie może być więcej podmiotów).
ad.2) Przedmiot stosunku cywilno-prawnego – to jest zachowanie się ludzi + obiekty , których to zachowanie dotyczy (występuje tu pojęcie rzeczy).
Ad.3) Treść stosunku cywilno-prawnego – to jest treść stosunku prawnego.
Uprawnienie – jednej strony odpowiada obowiązek drugiej strony. Czasami uprawnienie jest jednocześnie obowiązkiem (władza rodzicielska).
17.Zdarzenia cywilnoprawne – to są fakty z którymi norma prawna wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilno-prawnego. Są zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu niezależne od woli ludzkiej (upływ czasu, np. urodzenie, śmierć) i działania które są wynikiem woli.
Działania dzielimy na:
czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych i inne czyny;
orzeczenia sądowe;
akty administracyjne.
18.Orzeczenia konstytutywne (o zniesieniu współwłasności).
Wśród orzeczeń sądowych występuję orzeczenia stwierdzające obowiązek oświadczenia woli i wskutek tego zastępujące to oświadczenie woli - art. 64, art. 1047 kpc.
19.Akty administracyjne.
Akt administracyjny jest to jednostronne władcze oświadczenie organu administracji dotyczące sytuacji prawnej okreslonego adresata np. decyzja o wywłaszczeniu, zezwolenie Ministra Spraw Wewnętrznych .
Organy administracyjne zobowiązane są honorować orzeczenia sądowe. Obowiązuje w prawie cywilnym reguła, że Sądy nie są uprawnione do kwestionowania decyzji administracyjnych.
Wyjątek tu obowiązujący: w jakim wypadku mogą kwestionować? – gdy decyzja została wydana przez organ niekompetentny lub bez zachowania jakiejkolwiek procedury „non egzistance” decyzje nieistniejące np. gdy organ gminy ustanowił służebność gruntu –organ nie ma uprawnień do ingerencji w sferę własności.
np. też art. 160 kpa – jest pozwolenie na budowę, ale organ nadrzędny stwierdził nieważność – to art. 160 otwiera drogę odszkodowawczą.
Czyny:
zgodne z prawem - mające postać zdarzenia cywilno-prawnego powodujące przerwę biegu przedawnienia np. uznanie roszczenia.
Niezgodne z prawem – tzw. czyny niedozwolone.
20.Pojęcie prawa podmiotowego – to wynikająca ze stosunku cywilno-prawnego sfera możliwości postępowania w określony sposób przyznana i zabezpieczona przez normę prawną np. własność.
21.Pojęcie normatywne prawa podmiotowego jest postacią nadrzędną wobec uprawnień i roszczeń. Np. własność, uprawnienie – wycinki prawa (prawo do rozporządzania rzeczą, uprawnienie –wycinek prawa.
Roszczenia – możliwość żądania od określonego podmiotu określonego zachowania się np. zapłata.
Zarzuty – powodujące ubezskutecznienie dochodzenia przejściowo lub definitywnie (zarzut zatrzymania – oddam nieruchomość kiedy pan odda mi pieniądze).
22.Rodzaje praw podmiotowych.
Są prawa podmiotowe:
bezwzględnie skuteczne wobec wszystkich „erga omnes” np. prawa rzeczowe, prawa osobiste;
względnie skuteczne tylko wobec oznaczonej osoby lub osób „inter partners”- niektóre prawa z natury względna mają roszczenia skuteczności np. art. 690 wynajem
23.Prawa podmiotowe bezwzględne i względne.
- podmiotowe bezwzględne- prawo skuteczne przeciwko każdej osobie. Korelatem tego prawa są obowiązki obciążające wszystkich, a nie oznaczony podmiot. Treścią obowiązków jest nienaruszenie prawa podmiotowego, a więc niepodejmowanie żadnych czynności, które mogły naruszyć (prawo własności art. 140 k.c., osobiste, rzeczowe, do spadku
- podmiotowe względne- prawo podmiotowe posługujące tylko względem oznaczonej osoby. Korelatem jest obowiązek określonego zachowania się, które polega bądź na działaniu, bądź na zaniechaniu działania (wierzytelność)
24.Prawa podmiotowe akcesoryjne
Rodzaje praw podmiotowych:
prawa majątkowe
prawa niemajątkowe
w zależności od tego czy ich istnienie jest uwarunkowane interesem majątkowym
np. majątkowe to wszelkie prawa rzeczowe
np. niemajątkowe są to prawa osobiste, rodzina;
zbywalne – w zależności od tego czy można je przenieść na inną osobę
niezbywalne.
Większość praw podmiotowych jest prawami zbywalnymi.
Niezbywalne prawa należą do wyjątków: np. niezbywalne prawa majątkowe art. 254, służebność osobista (np. darowizna z zamieszkaniem).
25.Nabycie pierwotne i pochodne.
NABYCIE, ZMIANA I WYGAŚNIĘCIE PRAW PODMIOTOWYCH
1) nabycie pierwotne (nabycie majątkowe – dotyczy np. nabycia w drodze art. 172, zasiedzenie lub zawłaszczenia art. 171)
2) nabycie pochodne – występuje wówczas, gdy przesłanką nabycia jest istnienie tego samego prawa u innej osoby (np. dziedziczenie).
3) Przy nabyciu pochodnym obowiązuje zasada, że nabywca nie może nabyć więcej praw niż miał poprzedni.„nemo plus juris” – nie więcej
Wyjątki od tej zasady.
I. Wyjątek.
Nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nią.
II. Wyjątek.
W wyniku działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych art. 5 i następnie ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
RĘKOJMIA polega na tym, że jest:
a) stan prawny jest rzeczywisty
b) stan prawny wynikający z księgi wieczystej
RĘKOJMIA polega na tym, że jeżeli osoba 3 nabywa własność nieruchomości w zaufaniu do księgi wieczystej, to staje się właścicielem choćby zbywca nim nie był.
III. Wyjątek.
Nabycie na podstawie czynności pozornej art. 832.
IV. Wyjątek.
Nabycie spadku przez osobę, która miała postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, chociaż zbywca nie był spadkobiercą art.1028
26.Nabycie pod tytułem ogólnym i szczególnym.
Przy nabyciu praw podmiotowych występuje sukcesja uniwersalna tj. pod tytułem „ogólny” i sukcesja singularna tj. pod tytułem „szczególny”.
sukcesja singularna – gdy przedmiotem nabycia jest jedno lub kilka określonych praw.
sukcesja uniwersalna – przy dziedziczeniu gdzie nabywa się ogół praw i obowiązków.
Czasami przedmiotem nabycia będzie „expektatywa prawa” tzw. prawa podmiotowe tymczasowe. Występuje to wówczas, gdy zbywca ma jedynie uprawnienie nabycia określonego prawa podmiotowego ale jeszcze go nie nabył.
27.Nadużycie prawa podmiotowego – występuje wówczas, gdy jego wykonywanie mieści się w formalnie w granicach danego prawa, ale pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego art.5.
Przy nadużyciu prawa podmiotowego konieczne jest zachowanie następujących przesłanek.
- umiar i ostrożność w stosowaniu tej instytucji;
- nie korzystanie z tej instytucji gdy jest interes nadrzędny np. przy ustaleniu praw stanu cywilnego;
- obowiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego również na osobach prawnych;
- nie może się powoływać na zasady współżycia społecznego osoba, która sama tych zasad nie przestrzega art. 231 ;
- wszechstronne wyjaśnienie sprawy.
28.Podmioty stosunku cywilnoprawnego.
Są 2 rodzaje podmiotów:
- osoby fizyczne
- osoby prawne tzw. twory, którym prawo nadaje osobowość.
29.Zdolność prawna - to jest własność bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - to możliwość nabycia w drodze czynności prawnych własnym działaniem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego.
OSOBY FIZYCZNE
Osoba fizyczna ma zdolność prawną od chwili urodzenia art. 8.
Fakt urodzenia z domniemaniem, że urodziło się żywe jest decydujące przy dziedziczeniu.
Ograniczenie w zdolności prawnej np. cudzoziemiec w określonych przypadkach nie może być podmiotem praw i obowiązków, wynika to z własności nieruchomości.
Art. 8 – został zmieniony dot. nascitulus - dziecko poczęte, lecz nie urodzone(w niektórych przypadkach ma zdolność prawną) – art. 927 2 – dziedziczy spadek, może być zapisobiercą – art. 972, można uznać dziecko nienarodzone, ma określone roszczenia odszkodowawcze np. art. 446.1, np. po zmarłym ojcu.
30.Co ma wpływ na zdolność prawną.
- brak zdolności do czynności prawnych art. 148k.r.
- wiek – brak pełnoletności;
- ubezwłasnowolnienie, choroba psychiczna, niedorozwój psychiczny;
- obywatelstwo;
- wyrok karny;
31.Zdolność do czynności prawnych.
może być:
- pełna
- ograniczona
- brak zdolności do czynności prawnych
32.Co wpływa na zdolność do czynności prawnych.
- wiek
- ubezwłasnowolnienie
pochodnymi elementami są również:
- ustanowienie doradcy finansowego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie;
- zawarcie przez kobietę małżeństwa (np. 16-letnia kobieta zawiera małżeństwo).
33.Ubezwłasnowolnienie.
1. ubezwłasnowolnienie całkowite;
- ukończenie 13 lat;
- stan określony w art.. 131 (choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, pijaństwo, narkomania);
- niemożność kierowania swym postępowaniem.
Dla całkowicie ubezwłasnowolnionego ustanawia się opiekuna.
2. ubezwłasnowolnienie częściowe.
- pełnoletność;
- stan określony w art. 161;
- potrzebna pomoc w prowadzeniu spraw;
- brak podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego.
Dla częściowo ubezwłasnowolnionego ustanawia się kuratora.
I jedno i drugie ubezwłasnowolnienie musi być celowe tzn. służyć osobie, która ma być ubezwłasnowolniona.
Przeprowadza się w specjalnym trybie art. 544 – 560 kpc. Postępowanie ubezwłasnowolniające.
jest potrzebna opinia biegłych (największe problemy są gdy w grę wchodzi pijaństwo, narkomania, czy marnotrawstwo) stanowią podstawę ubezwłasnowolnienia gdy są symptomami zaburzeń psychicznych.
34.Pełna zdolność do czynności prawnych – art. 11 – mają osoby pełnoletnie i nieubezwłasnowolnione. Wcześniej może uzyskać pełnoletność, a zarazem i pełną zdolność do czynności prawnych dziewczyna, która w oparciu o zezwolenie sądu wyjdzie za mąż pod warunkiem jednak, że ukończyła 16 lat
35.Brak zdolności do czynności prawnych – art. 12 – mają osoby, które nie ukończyły 13 lat, lub są ubezwłasnowolnione całkowicie. Mogą jedynie zawierać umowy w drobnych sprawach życia codziennego np. drobne zakupy
36.Ograniczona zdolność do czynności prawnych – mają osoby, które:
- ukończyły 13 lat, lecz nie są pełnoletnie;
- są ubezwłasnowolnione częściowo;
- gdy ustanowiony został doradca tymczasowy.
37. Szczególne sytuacje dotyczące osoby mającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Występują tu 3 sytuacje.
I.
- są traktowane jakby miały pełną zdolność do czynności prawnych art. 20;
- może rozporządzać zarobkiem art. 21;
- może dokonywać czynności do przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku art. 22;
- co do czynności, które nie są ani rozporządzeniem (zmniejszenie aktywów), ani zobowiązaniem (zwiększenie pasywów) „a contrarios” art. 17.
II.
Są czynności, których w ogóle nie może dokonać np. sporządzić testamentu art. 9445.
III.
Są czynności, (rozporządzające i ograniczające) których ograniczony w zdolności do czynności prawnych może dokonać, ale do których wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego.
Przedstawicielami ustawowymi są:
rodzice – art. 155 k.r.
opiekun – art. 1552 k.r.
kurator – art. 162.
Czynność prawna jednostronna bez zgody przedstawiciela ustawowego jest nieważna np. zrzeczenie się prawa własności nieruchomości.
Czynności dwustronne (umowy) są czynnościami zawieszonymi „negocium claudicans” – „czynności kulejące, zawieszone” bo zależą od potwierdzenia umowy np. przez rodziców.
Do potwierdzenia umowy art. 183.
Jeżeli się sprzedaje (małoletni lub jego rodzice) nieruchomość – art. 101 k.r. i o., że do takiej sprzedaży art. 1013 k.r.i o. potrzebna jest zgoda Sądu Opiekuńczego.
38.Tożsamość – to dane personalne, indywidualizujące człowieka a w szczególności imię i nazwisko.
Są przepisy o zmianie imion i nazwisk.
39.Stan cywilny – to dane wpisane do ksiąg stanu cywilnego, określające sytuację w rodzinie.
np. dane: - urodzenie
- oświadczenie woli (uznanie dziecka)
Akta stanu cywilnego stanowią drugi obok ewidencji ludności rejestr osobowy.
40.Dobra osobiste.
art. 23. dobro osobiste zawiera przykładowe wyliczenie dóbr osobistych:
zdrowie;
wolność;
cześć.
Dobrem osobistym jest np. w warunkach sąsiedzkich spokój domowy – art. 23-24.
Pamięć osoby zmarłej – można wytoczyć sprawę.
Są przepisy:
Art. 24 – zawiera regulację w zakresie ochrony dóbr osobistych.
Ta ochrona występuje w procesie cywilnym.
41.Zamieszkanie.
O miejscu zamieszkania decydują 2 elementy:
- zamiar stałego pobytu „animus”;
- faktyczny pobyt – „corpus” – art. 25.
Nie decyduje zameldowanie, tylko ta faktyczna miejscowość, w której koncentruje się faktyczna działalność.
W stosunkach cywilno-prawnych o tym jakie jest miejsce zamieszkania przesądza o właściwości Sądu.
Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.
Może być miejsce zamieszkania - pochodne – dotyczące dzieci pozostających pod opieką art. 27 (pozwanym może być dziecko)
42.Koniec bytu osoby fizycznej.
Następuje w 3 przypadkach:
- śmierci - (następuje wówczas dziedziczenie) art. 922 – sporządza się wówczas akt zgonu;
- sądowe stwierdzenie zgonu ma miejsce wtedy, gdy śmierć jest niewątpliwa, a nie ma aktu zgonu art. 535 i następne k.p.c.
Śmierć niewątpliwa nie jest równoznaczna z pojęciem śmierci absolutnie pewnej.
- Uznanie za zmarłego dotyczy osoby zaginionej.
Zaginionym jest ten, o którym nie wiemy czy żyje, czy zmarł. Te sytuacje określają przepisy art. 29-32 k.c.(wypadki normalne).
Wypadki kwalifikowane uznania za zmarłego art. XXVIII-XXX (różne sytuacje).
43.Przepisy dotyczące osób prawnych.
OSOBY PRAWNE – regulacja zawarta w kodeksie w art. 33-43 nie jest to regulacja wyczerpująca, bo przepisy dotyczące osoby prawnej znajdują się również w ustawach szczególnych i są przedmiotem regulacji różnych dziedzin prawa (administracyjnego, cywilnego oraz finansowego).
Przepisy określają powstanie, ustanie oraz ustrój osoby prawnej. Oprócz przepisów regulacje dotyczące osoby prawnej zawarte są w statystykach np. Statucie Spółdzielni (i one też mają zastosowanie).
44.Pojęcie osoby prawnej.
OSOBA PRAWNA – to jednostka organizacyjna, która z mocy przepisów ma zdolność prawną, a więc może być podmiotem praw i obowiązków.
Zwykle o tym, że ta osoba powstałą decyduje wpis do rejestru art. 37 ( w rejestrze są najważniejsze dane dot. osoby prawnej).
45.Zdolność prawna osoby prawnej.
Zdolność prawna osób prawnych jest ściśle związana ze zdolnością do czynności prawnych zarówno, jeśli chodzi o chwilę jej uzyskania jak i utraty. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych występują u osoby prawnej łącznie , aczkolwiek nie przestają być odrębnymi instytucjami.
46.Ograniczenia tej zdolności.
Od chwili powstania mogą być ograniczenia tej zdolności, które mogą wynikać z:
istoty osobowości prawnej (np. osoba prawna nie może dziedziczyć z ustawy, tylko z testamentu);
Wyjątek: Skarb Państwa może dziedziczyć z ustawy.
ograniczenia z ustawy (ograniczone zakazy);
ograniczenia w zdolności prawnej osób prawnych mogą wynikać ze statutu.
47.Odpowiedzialność osoby prawnej.
całym majątkiem
mogą odpowiadać założyciele (ale to wynikałoby z przepisów szczególnych;
odpowiedzialność kontraktową ( z umów)
z czynów niedozwolonych art. 417 - odpowiedzialność deliktową
48.Zdolność do czynności prawnych osób prawnych.
Art. 38 stanowi, że osoba prawna działa przez swoje organy, więc wola organu to wola osoby prawnej, ze wszystkimi tego konsekwencjami czyli wadami.
Podmiotem stosunków cywilno-prawnych jest nie organ osoby prawnej a sama osoba prawna (np. Burmistrz kupuje nieruchomość, ale nabywa je Gmina, którą on reprezentuje).
Są 3 rodzaje organów:
1) stanowiąca
2) kontrolne
3) zarządzające
Te organy mogą działać w imieniu osoby prawnej.
Od organu odróżnia się przedstawiciela najczęściej pełnomocnika, który tym się różni od organu, że wchodzi w skład struktury organizacyjnej danego organu (na podstawie pełnomocnictwa).
Przy czynnościach prawnych występuje reprezentacja – os. prawna jest reprezentowana bądź przez organ, bądź przez reprezentanta.
Reprezentacja:
1 osobowa,
2 osobowa,
reprezentacja łączna
49.Kategorie osób prawnych.
1) Państwowe – Skarb Państwa i inne państwowe osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe), państwowe osoby prawne są podmiotami , powiązane ze skarbem państwa;
2) prywatne,
3) kościelne,
4) samorządowe (komunalne)
50.Państwowe osoby prawne.
1) Państwowe są następujące:
Skarb Państwa i inne państwowe osoby prawne np. przedsiębiorstwa państwowe, szkoły wyższe.
Istnieje odrębność Skarbu Państwa od innych państwowych osób prawnych .
Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za działania innych państwowych osób prawnych.
W łonie Skarbu Państwa występują jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej tzw. stationes fisti – (Skarb Państwa – fiskus) np. ministerstwa, więzienia, Sąd Okręgowy (np. za niesłuszne skazanie – występuję o odszkodowanie do Sądu – to wskazuje Sąd jako stationes fisti, a S.P. płaci).
Skarb Państwa i Państwo odróżnia się:
IMPERIUM – to władcze czynności Skarbu Państwa (z punktu widzenia prawa to czynności obojętne);
DOMINIUM – to władcze wykonywanie prawa własności
51.Samorządowe (komunalne) osoby prawne.
Są następujące:
na szczeblu Gminy
na szczeblu Powiatu
na szczeblu Województwa – ust. Z 1999r.
Gmina – Powiat – Województwo – to są 3 zasadnicze typy samorządowych osób prawnych .
Samorządowe osoby prawne to:
Przedsiębiorstwa gminne, powiatowe, wojewódzkie.
Na szczeblu gminy występują jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, nie mają osobowości prawnej.
52.Kościelne osoby prawne.
Kwestie kościelnych osób prawnych są uregulowane przez Prawo Kanoniczne oraz przez Ustawy Szczególne np. co do Kościoła Katolickiego ust. z 89r., co do innych wyznań inne ustawy: np. z 91r. – co do kościoła Prawosławnego, z 94r. – co do kościołów Ewangelicko-Augsburskiego i Ewangelickiego-Reformowanego.
Kościelne katolickie osoby prawne to: m.in. Konferencja Episkopatu Polski, Metropolie, Archidiecezja, Parafie i Zakony.
53.Stowarzyszenia.
– uregulowane w ust. z 89r. „Prawo o Stowarzyszeniach”.
Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym i trwałym zrzeszeniem o celach nie zarobkowych. Podlega zarejestrowaniu w Sądzie.
54.Koniec bytu osoby prawnej.
Następuje w przypadkach:
1) na skutek aktu organu państwowego np. likwidacja przedsiębiorstwa państwowego przez organ założycielski, rozwiązanie stowarzyszenia;
2) na skutek okoliczności obiektywnej – upływ czasu na który została powołana osoba prawna;
3) reorganizacja może dotyczyć przedsiębiorstwa państwowego i spółdzielni.
55.Pojęcie rzeczy.
Przedmioty stosunków cywilno-prawnych.
RZECZY - pojęcie rzeczy określa art.45 wg którego rzeczami są przedmioty materialne (jedynie) na tyle wyodrębnione, ze w stosunkach cywilno-prawnych mogą być traktowane jako dobra samoistne.
Nie są więc rzeczami różnego rodzaju postaci energii, dobra niematerialne (np. utwory literackie), części składowe, zbiory rzeczy, zwierzęta w stanie wolnym (bo są własnością państwa).
56.Klasyfikacja/ podział rzeczy.
1) ruchome
2) nieruchomości
57.Rodzaje nieruchomości.
1) pojęcie ruchomości jest negatywne.
ruchomością jest wszystko to co nie jest nieruchomością
2) pojęcie nieruchomości określa art. 46. na tle tego przepisu rozróżnia się 3 rodzaje nieruchomości:
a. nieruchomość gruntowa
b. nieruchomość budynkowa
c. nieruchomość lokalowa
58.Granice przestrzenne nieruchomości .
NIERUCHOMOŚCI GRUNTOWE – to są części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności
– pionowe granice przestrzenne nieruchomości gruntowej określa art.143k.c.
– poziome granice przestrzenne nieruchomości gruntowej określa art.153k.c. z uwzględnieniem 3 wg następującej kolejności kryteriów.
1) wg stanu prawnego
2) wg stanu posiadania
3) z uwzględnieniem wszelkich okoliczności
59.Sytuacja prawna budynków.
NIERUCHOMOŚCI BUDYNKOWE – występują wówczas, jeżeli na mocy szczególnej przepisów , budynek stanowi odrębne przedmiot własności np. budynków wzniesionych czy nabytych przez wieczystego użytkownika art. 235 k.c.
NIERUCHOMOŚCI LOKALOWE – są wyodrębniane na podstawie przepisu z 26,VI.94r. Ustawy o własności lokali.
60.Księgi wieczyste a ewidencja gruntów i budynków.
Dla nieruchomości prowadzone są 2 rejestry:
1 rejestr to: księgi wieczyste dla ustalenia stanu prawnego nieruchomości . Wprowadzone na podstawie Ustawy z 82r. o księgach wieczystych i hipotece.
2 rejestr to: ewidencja gruntów i budynków wprowadzona na podstawie ustawy z 89r. – prawo geodezyjne i kartograficzne mające inne cele.
Znaczenie tego podziału: - niektóre prawa:
dotyczą tylko nieruchomości - np. wieczyste użytkowanie;
dotyczą tylko ruchomości – np. zastaw
Niektóre zobowiązania dotyczą tylko nieruchomości : np. dożywocie
Niektóre zobowiązania dotyczą tylko ruchomości : np. pożyczka
Księgi wieczyste prowadzi się tylko dla nieruchomości.
Inaczej przebiega egzekucja z nieruchomości. Należy do rzędu egzekucji z ruchomości do komornika.
Jest podział co do gruntu np. węgiel, zboże i rzeczy oznaczonych co do tożsamości (zindywidualizowanych).
Inne podziały:
rzeczy podzielne;
rzeczy niepodzielne
zużywalne i niezużywalne
znajdują się w obrocie, ograniczone w obrocie i wyłączone z obrotu.
61Część składowa.
Definicja części składowej zawarta jest w art. 472 wg tego przepisu częścią składową jest wszystko co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości, albo przedmiotu odłączonego.
Pojęcie części składowej może odnosić się zarówno do rzeczy ruchomych jak i nieruchomości .
Jest zwężenie pojęcia części składowej w rat. 473polegający na tym, że część połączona z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowi części składowej (decyduje wola stron).
Dalsze zwężenie – art. 49 dot. urządzeń przesyłowych (pary, wody, gazu, energii elektrycznej) one nie stanowią części składowej jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.
Rozszerzenie pojęcia części składowej:
1) art. 48 wg którego częściami składowymi gruntu są budynki i inne urządzenia (np. piwnica, silos) stanowią one część składową gruntu (dotyczy to również drzew i roślin);
2) art. 50 – przykład na fikcję prawną, bo uważa za część składową prawa związane z własnością nieruchomości (np. służebność drogi).
część składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności, ani innych praw rzeczowych (nie mogę sprzedać budynku bez sprzedaży gruntu)
może być odrębnym prawem obligacyjnym.
62.Przynależność.
Art. 51 – przynależność i art. 52, musi mieć następujące cechy:
- rzecz samoistna
- rzecz ruchoma
- ten sam właściciel
- potrzebna do korzystania z rzeczy głównej
- pozostaje w faktycznym związku z rzeczą główną
Przynależnością będzie samochód w gospodarstwie jeśli służy do przewozu warzyw.
Art. 52 – jest przepisem względnie obowiązującym „juris dispositivi” – jego treść sprowadza się do tego, że jego czynność prawna obejmuje rzecz główną, obejmuje też przynależność, chyba, że strony inaczej się umówiły.
63.Nieruchomości lokalowe.
Są to budynki, które na mocy ustawy z 24.06.1994r. o własności lokali są nieruchomościami.
64.Poziomy i pionowy podział budynku.
Pionowy podział budynku.
Generalnie jest zakaz dzielenia budynku w pionie.
W drodze wykładni Sąd przyjął, że można dzielić budynek pionowo, gdy dzieli się budynek na części samodzielne i regularne. A linia podziału musi przechodzić przez ścianę dzielącą budynek na 2 samodzielne i regularne części.
Poziomy podział budynku - może nastąpić jedynie w trybie przepisu Ustawy z 94r. o własności lokali.
65.Pożytki.
Art. 53-54. Są rzeczy: naturalne i cywilne.
Pożytki (rzeczy)naturalne – to płody ziemi.
Pożytki cywilne rzeczy – to np. czynsz za wynajęty lokal.
Pożytki prawa art. 54 – to odsetki od sumy pieniężnej.
66.Art. 55 - Pieniądz jako szczególny podział rzeczy.
Art. 169 pieniądz – rzecz ruchoma.Z pojęcia pieniądz jako rzeczy wiążą się nast. zasady
zasada walutowości - art. 358 – zobowiązania pieniężne na obszarze PRL mogą być wyrażane tylko w pieniądzu polskim. Można jednak określić te zobowiązania np. wg. sumy dolarów, ale trzeba tę sumę wyrazić w złotówkach;
zasada nominalizmu - art. 3581- następuje wg sumy nominalnej. Od tej zasady są wyjątki:
może być dokonana waloryzacja przez określenie przez strony innego niż pieniądz miernika wartości 2
może być waloryzacja sądowa 3, w razie istotnej zmiany siły nabywczej sad może określić inny sposób spełniania świadczenia pieniężnego lub zmienić jego wysokość. Waloryzacja sadowa nie dotyczy strony prowadzącej przedsiębiorstwo jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa
67.Papiery wartościowe.
To dokumenty z którymi prawo jest tak silnie związane, że jego realizacja jest nie możliwa bez władania dokumentem np. art. 184-187.
68.Przedsiębiorstwo.
Art. 55.1. określa określa pojęcie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, jako zespół składników materialnych i niematerialnych służących do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko to co wchodzi w skąd przedsiębiorstwa.. W znaczeniu podmiotowym to osoba prawna.
Z art. 55.2. wynika, że samo przedsiębiorstwo może być przedmiotem czynności prawnych.
69.Gospodarstwo rolne.
Art. 55.3. określa pojęcie gospodarstwa rolnego , za które uważa grunty rolne wraz z leśnymi, budynkami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą.
70.Majątek, mienie.
To synonimy. Pojęcie mienia określa art. 44 – mieniem jest własność i inne prawa majątkowe (to jest majątek) to są tylko aktywa.
Długi (pasywa) nie wchodzą w skład majątku.
Generalnie każdy podmiot ma tylko 1 majątek, ale przepisy przewidują, że określony podmiot ma więcej niż 1 majątek (majątkowa wspólność małżeńska)
3 masy majątkowe (2 odrębne , 1 wspólna).
Przy istnieniu więcej jak 1 majątku może występować zjawisko surogacji - w zamian za to co z danego majątku wyszło, wchodzi wszystko to co w zamian zostało uzyskane.
71.Pojęcie czynności prawnej.
Czynność prawna to stan faktyczny, w skład którego wchodzi przynajmniej 1 oświadczenie woli złożone w celu wywołania skutków prawnych, i z którym Ustawa wiąże takie skutki, a także skutki wynikające z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.
Oprócz oświadczeń woli, w niektórych wypadkach są wymagane inne elementy, takie jak:
wydanie rzeczy przy zastawie art.
wpis do księgi wieczystej przy hipotece
72.Swoboda umów.
Z czynnościami cywilno-prawnymi wiąże się wyrażona w art. 353.1. zasada swobody umów.
Zasada ta oznacza, że strony mogą ukształtować stosunek umowny dowolnie (wg swego uznania) byleby treść tego stosunku lub cel nie sprzeciwiały się ustawie lub zasadzie współżycia społecznego.
73.Oświadczenie woli.
Wg art. 160 może być wyrażone przez każde zachowanie się osoby, ujawniające jej wolę w sposób dostateczny.
Warunki są następujące:
oświadczenie woli musi być zrozumiałe, związane ze stosunkiem cywilno-prawnym , bez przymusu fizycznego i na serio;
w oświadczeniu woli występuje akt woli (wola wewnętrzna) i wyrażenie woli (wola zewnętrzna).
W razie sprzeczności decyduje wola zewnętrzna czyli wyrażenie woli.
Są oświadczenia woli, które mają być złożone innej osobie art. 61 i 62, i są inne oświadczenia woli – bez określonego adresata np. testament.
74.Klasyfikacja czynności prawnych.
- są czynności prawne 1-stronne, 2-stronne
- czynności rozporządzające i zobowiązujące
- czynności odpłatne i nieodpłatne
- czynności konsensualne i realne
75.Czynności jednostronne i dwustronne.
Czynności prawne jednostronne, do dokonania danej czynności wystarcza założenie oświadczenia woli przez jedną osobę. Do takich czynności prawnych należy m.in. testament udzielenie pełnomocnictwa
Czynność prawna dwustronna, zachodzi wówczas, gdy do jej dokonania konieczne jest zgodne oświadczenia woli dwóch stron lub więcej, są one częściej nazywane umowami, należy mieć na uwadze, że chodzi tu o oświadczenie woli dwóch stron, a nie dwóch osób
76.Czynności rozporządzające i zobowiązujące.
Są czynności:
rozporządzające, których celem i skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesienie prawa majątkowego;
zobowiązujące, które powiększają pasywa.
Przysporzenie - to tylko korzyści po stronie dokonującego cz. prawn. polegające na zwiększeniu aktywów lub zmniejszeniu pasywów.
77.Czynności odpłatne i nieodpłatne.
czynności odpłatne (gdy świadczenie 1 strony stanowi ekwiwalent strony drugiej)
czynności nieodpłatne( gdy strona nie otrzymuje takiego ekwiwalentu
- czynności kauzalne
- czynności abstrakcyjne
78.Składanie oświadczenia woli – art. 60.
Obowiązuje zasada dowolności. Oświadczenie woli może być złamane przez każde zachowanie się osoby ujawniające jej wolę w sposób ostateczny.
Oświadczenie woli:
wyraźne (oświadczenie że kupuję)
dorozumiane (przez zachowanie się w określony sposób).
Milczenie – generalnie nie jest oświadczeniem woli, ale w niektórych wypadkach może być uznane za takie oświadczenie jeżeli o0kreślony przepis z milczeniem wiąże określone skutki – art. 183 – to dotyczy sytuacji gdy zawierana jest umowa z osobą o ograniczonymi czynnościami prawnymi.
Art. 386 – z podmiotem gospodarczym - chwila złożenia oświadczenia woli – oświadczenie woli jest złożone z chwilą gdy doszło do drugiej osoby w taki sposób , że mogła się zapoznać z jego treścią . Obowiązuje teoria doręczenia – datą złożenia oświadczenia woli w formie pisemnej jest data doręczenia.
79.Wykładnia oświadczenia woli – art.65.
Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć jak tego wymagają zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
W umowach badać cel umowy i zgodny zamiar stron aniżeli dosłowne brzmienie.
Szczególnie obowiązuje to przy testamencie - uwzględnia się rzeczywistą wolę testamentu.
W umowach standardowych – cel umowy.
80.Zawarcie umowy.
W części ogólnej kodeksu cywilnego są uregulowane kwestie
- przetargu dotyczą przepisy art. 70.1.70.4.
- oferty - dotyczą przepisy art. 6670
81.Oferta oferta jest to oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej (oferenta) skierowane do innej osoby fizycznej lub prawnej (oblata), które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia
Art. 66 dział II „zawarcie umowy”
- kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta), i oznaczył termin, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu
- gdy termin nie był oznaczony, oferta złożone w obecności drugiej strony za pomocą telefony lub innego środka bezpośredniego porozumienia się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przejęte niezwłocznie: złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez uzasadnionego opóźnienia
Art. 67
Jeżeli oświadczenie o przyjęcie oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie, właściwie umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę iż w skutek opóźnienia poczty umowę uważa za niezawartą
Art. 68
Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę
82.Przetarg składa się następujących etapów:
- ogłoszenia przetargu (czas, miejsce, przedmiot przetargu)
- składania ofert
- przyjęcia wybranej oferty
przetarg ustny- licytacja lub aukcja
przetarg pisemny- oczekuję się pisemnych ofert
83.Forma oświadczenia woli – art. 60.
Generalnie obowiązuje zasada, że forma oświadczenia woli jest dowolna (z zastrzeżeniem wyjątków w Ustawie).
Wyjątki:
I) Forma szczególna z zastrzeżeniem rygoru nieważności „at solemitate”
Ta forma występuje wówczas gdy ustawa dla określonych czynności zastrzega formę szczególną i jednoznacznie stanowi, że niezachowanie tej formy (szczególnej) powoduje nieważność .
Przykład: art. 158 – wg tego przepisu umowa dotycząca przeniesienia własności nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
1) Formę aktu notarialnego przewiduje art. 3902dotyczący umów przedwstępnych,
Umowa przedwstępna wywiera 2 skutki:
skutek słabszy (umowa pisemna)
skutek silniejszy (akt notarialny)
2) „at probationem” - forma dla celów dowodowych
Czynność jest ważna w przypadku niezachowania tej formy, ale w razie sporu nie jest dopuszczony dowód ze świadków ani przesłuchania stron na fakt dokonania czynności.
3) „at eventum” – brak zachowania zastrzeżonej formy powoduje, że czynność jest ważna, ale nie wywoła wszystkich skutków – art. 590 – data pewna – definicja art. 81.
84.Wady oświadczenia woli.
Wada oświadczenia woli występuje, jeżeli istnieje sprzeczność pomiędzy aktem woli (wola wewnętrzna) a jej przejawem (wola zewnętrzna).
Wady oświadczenia woli to:
- brak świadomości lub swobody
- pozorność
- błąd
- groźba
85.Brak świadomości lub swobody.
WADA 1.
art. 82 – brak świadomości lub swobody z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo przemijającego zaburzenia czynności psychicznych (osoba w takim stanie nie jest pozbawiona zdolności do czynności prawnych).
Gdy nie ma ubezwłasnowolnienia a jest taki stan, to tu występuje taka wada (brak świadomości lub swobody).
Brak swobody – występuje wówczas gdy osoba dokonująca czynności ma świadomość, ale na skutek różnych czynników natury zewnętrznej (choroby fizyczne, presja) istnieje wadliwość w funkcjonowaniu czynnika woli.
86.Pozorność – art. 83.
WADA 2.
Pozorność – nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru (np. fikcyjna umowa sprzedaży – czynność prawna nieważna – za zgodą stron).
Pozorność nie ma wpływu na skuteczność odpłatnego nabycia prawa przez osobę trzecią.
87.Błąd – art. 84.
Treść tego artykułu wskazuje, że błąd musi dotyczyć treści oświadczenia woli (sprzedał nie to co chciał) i błąd musi być istotny.
Istotność błędu musi być w znaczeniu:
obiektywnym
subiektywnym
Ta istotność polega na tym, że musi uzasadniać przypuszczenie , że gdyby nie działał pod wpływem błędu (subiektywny) i oceniał rzecz rozsądnie (obiektywny) nie złożyłby takiego oświadczenia.
Art. 86.2. – błąd kwalifikowany w postaci podstępu. Przy czym podstęp osoby trzeciej jest równoważny z podstępem kontrahenta (sprzedającego).
88.Groźba – art. 87.
Żeby groźba była wadą oświadczenia woli musi być:
bezprawna
poważna
bezprawna – tzn. zakazana przez określony przepis prawa;
poważna – tzn. taka jak przepis mówi, że z okoliczności wynika, że stronie składającej oświadczenie woli lub osobie trzeciej grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
1 i 2 wada (świadomości i swobody) powodują nieważność bezwzględną czynności, 3 i 4 (błąd i groźba) – powodują nieważność względną, w tym sensie, że nieważność czynności nastąpi gdy składający oświadczenie woli pod wpływem groźby nie błędu złoży nowe oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych 1-go oświadczenia woli . To uchylenie się od skutków prawnych następuje przez złożenie oświadczenia drugiej stronie na piśmie.
Takie uprawnienie do uchylenia się od skutków czynności prawnych oświadczenia woli – wygasa z upływem roku gdy stan swobody ustał – art. 89.
89.Treść oświadczenia woli – art.56.
Jeżeli dokonana została w skutek złożenia oświadczenia woli czynność prawna to czynność ta wywołuje skutki nie tylko w niej wyrażone lecz również skutki, które wynikają z Ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Generalnie obowiązuje zasada swobody umów – art. 353.1. Więc treść oświadczenia woli może mieć różne warianty, strony mogą stosunek umowny kształtować dowolnie, wg uznania , byleby treść tego stosunku nie sprzeciwiała się ustawie, ani zasadom współżycia społecznego.
Są w przepisach określone zakazy:
1) nieważna jest umowa o spadek po osobie żyjącej art. 1047.
2) dopuszczalna jest umowa negatywna art. 1048 – o zrzeczenie się dziedziczenia
Art. 57 – istotny przy oświadczeniu woli.
90.Sankcje wadliwych czynności prawnych.
nieważność bezwzględna (którą się uwzględnia z mocy prawa)
nieważność względna
bezskuteczność zawieszona
bezskuteczność względna
każda osoba może powoływać się na te nieważność i nie ma KONWALIDACJI czyli UNIEWAŻNIENIA umowy
91.Nieważność bezwzględna – art. 58.
Uwzględniana z mocy. Dotyczy nieważności bezwzględnej – nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca na celu obejście Ustawy „infrantem legis”.
W treści czynności prawnej wyróżnia się:
elementy przedmiotowo istotne (np. przy umowie sprzedaży: przedmiot sprzedaży i cena)
elementy podmiotowo istotne (np. polecenie, które może być zastrzeżone w dowodzie lub testamencie
elementy nieistotne (np. czas i miejsce sprzedaży)
92.Nieważność względna .
- nie ma tej nieważności z mocy prawa, a trzeba stwierdzić te nieważność;
- może się powoływać tylko określony krąg osób;
- sąd nie działa z urzędu ;
- czynność może być konwalidowana (błąd, lub groźba);
93.Bezskuteczność zawieszona art. 63.
Jeżeli do dokonania czynności potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, brak tej zgody powoduje, że czynność jest „negocium claudicas” – zawieszona (czyli „kulejąca”) wówczas czynność staje się skuteczna, jeżeli osoba trzecia potwierdzi tę czynność.
Bezskuteczność względna dotycząca tylko określonych osób np. art.1036 – dotyczący rozporządzenia w przedmiocie należącym do spadku.
Art. 527 SKARGA PAULIAŃSKA - tzn. bezskuteczność czynności dotycząca sytuacji, gdy dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
94. Pojęcie przedstawicielstwa.
Przedstawicielstwo czynne polega na tym, że 1 osoba (przedstawiciel) dokonuje czynności prawnej w imieniu 2 osoby (reprezentowany) , która pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego, art. 952.
Przedstawicielstwo bierne polega na tym, że gdy istnieje umocowanie do odbioru w imieniu reprezentowanego oświadczenia woli.
Źródła mocowania:
1) mocowanie wynikające z ustawy to przedstawicielstwo ustawowe
2) z oświadczenia woli – czyli czynności prawnej to pełnomocnictwo
Przedstawicielami ustawowymi są:
1) rodzice
2) opiekun
3) kurator
95. Posłaniec, zastępca pośredni.
Posłaniec – to podmiot (osoba), który przenosi gotowe oświadczenie woli, a sam oświadczenia woli nie składa (poczta).
Zastępca pośredni – działa we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek. On nabywa prawa, dopiero w dalszej kolejności ma obowiązek te prawa przenieść na rzecz osoby na czyj rachunek działa – np. Zlecenie art. 740 zdanie 2 w związku z art. 734.
96. Przesłanki skuteczności przedstawicielstwa.
Są następujące:
1) musi istnieć umocowanie i musi być działanie w granicach umocowania
2) musi być zdolność do reprezentowania
3) przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego
4) czynność nie wymaga osobistego działania
97. Umocowanie.
Umocowanie do działania może wynikać z Ustawy przy Przedstawicielstwie i z Oświadczenia Woli przy Pełnomocnictwie.
Jeżeli Przedstawicielstwo przekracza umocowanie to przy Przedstawicielstwie Ustawowym czynność jest nieważna.
Jeżeli chodzi o Pełnomocnictwo to nieważna jest czynność prawna jednostronna nie skierowana do adresata (np. odrzucenie spadku).
Jednostronna czynność prawna to taka czynność która jest ważna gdy adresat zgodził się na to. Art. 104 zdanie 2.
Przy umowach obejmujących art. 1031- wg tego przepisu ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę w której imieniu została zawarta.
Gdy czynność nie zostanie potwierdzona to ma charakter czynności kulejącej. Można wyznaczyć termin na jej potwierdzenie.
Przy przedstawicielstwie ustawowym zawieranie umów z samym sobą jest zakazane.
Z Rodzicem: art. 982; 1591; 1782 k.r.o
Zakazane:
Chyba, że czynność polega wyłącznie na przysporzeniu (zwiększeniu aktywów)
Generalnie Pełnomocnictwo nie może być dokonane z samym sobą.
Wyjątki:
Sytuacja, gdy spełnione są 2 przesłanki:
1) wynika to z treści czynności
2) wyłoniona jest możliwość wyłączenia interesów mocodawcy.
98. Zdolność do reprezentowania.
Przedstawiciel Ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych - art. 941; 1481; 1782 k.r.o. Pełnomocnik może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych – art. 100
Przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego. Przy Pełnomocnictwie wynika to z odrębnej umowy najczęściej Umowa Zlecenia.
Generalnie wszystkie czynności można dokonać przez Przedstawiciela Ustawowego.
Zakazy muszą wynikać wyraźnie z przepisów.
99. Czynności, które mogą być dokonane tylko osobiście.
Art. 9442 wg którego testament może być sporządzony osobiście.
100. Pełnomocnictwo.
Przedstawicielem jest Pełnomocnik.
Reprezentowanym Mocodawca.
Oświadczenie Woli w którym udzielono pełnomocnictwa jest Pełnomocnictwo.
Pełnomocnictwo to jest czynność prawna 1-stronna (bo 1 oświadczenie woli) ale skierowana do określonego adresata.
101. Rodzaje pełnomocnictwa.
Forma pełnomocnictwa jest dowolna (na piśmie, ustnie)
Pełnomocnictwo ogólne – wymaga zachowania formy pisemnej art. 992.
Pełnomocnictwo szczególne – wymaga zachowania formy właściwej dla danej czynności art. 991.
Zachowanie szczególnej formy wymaganej przez przepisy szczególne np. pełnomocnictwo do zawarcia małżeństwa musi być notarialnie poświadczony art. 62 k.r.o.
Rozróżnia się:
Pełnomocnictwo domniemane – art. 97 - istnieje domniemanie, że osoba znajdująca się w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługi publiczności i tam działająca jest zdolna do czynności zwykle tam dokonywanych.
Przy pełnomocnictwie istnieje też stosunek, który nazywa się stosunkiem prawnym będącym podstawą pełnomocnictwa to stosunek wewnętrzny miedzy Pełnomocnikiem a Mocodawcą.
Pełnomocnictwo łączne – art. 107 (gdy jest kilku pełnomocników, każdy z nich może działać samodzielnie)
Rodzaje pełnomocnictw:
1) Pełnomocnictwo do poszczególnych czynności (szczególne) – do zawierania umowy sprzedaży;
2) Pełnomocnictwo rodzajowe do dokonywania czynności określonego (do nabywania nieruchomości)
3) Pełnomocnictwo ogólne (do czynności zwykłego zarządu) art. 98 zdanie 1.
Pełnomocnictwo wygasa z upływem terminu , na jaki zostało udzielone.
Pełnomocnictwo wygasa także w razie śmierci pełnomocnika lub mocodawcy.
102. Substytucja.
Pełnomocnictwo nie może działać wówczas na podstawie samego pełnomocnictwa może być zastosowane w działaniu czyli SUBSTYTUCJA – jest dopuszczalna w 2 wypadkach:
1) gdy to wynika z Ustawy (upoważnienie ustawowe do udzielenia substytucji zawiera art. 91.3 – pełnomocnictwo dla adwokata lub Radcy Prawnego)
2) gdy możliwość udzielenia substytucji wynika ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa – art. 106
103. Pojęcie dawności.
Umocowanie generalnie wygasa wraz ze śmiercią Pełnomocnika lub Mocodawcy art. 1012.
Pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane art. 1011; chyba, że z treści pełnomocnictwa wynika zrzeczenie.
104. Pojęcie zasiedzenia i przedawnienia .
Zasiedzenie polega na nabyciu prawa wskutek jego faktycznego wykonywania – art. 172 – 176.
Przemilczenie polega na nabyciu prawa przez określony czas wskutek niewykonywania tego prawa przez uprawnionego. Występuje rzadko np. art. 187 dot. rzeczy znalezionej, w praktyce obrotu nieruchomościami dotyczy dekretu z 1946 roku o majątkach opuszczonych i poniemieckich – teraz już nie obowiązuje ten dekret.
105. Przedawnienie (pojęcie dawności).
Ograniczenie możliwości dochodzenia roszczenia w skutek upływu czasu.
Prekuzja – termin zawity to jest wygaśniecie prawa lub roszczenia wskutek upływu czasu.
Data pewna art. 811.
Pojęcie dawności to instytucja w której skutki prawa związane są z upływem czasu. Na skutek jedynie upływu czasu powstają skutki prawne.
I to pojęcie dawności obejmuje przedawnienie, terminy zawite, zasiedzenie i przemilczenie.
106. Funkcje przedawnienia.
Funkcja przedawnienia likwiduje stan niepewności.
Cechy w/w terminów:
To terminy prawa materialnego i nie podlegają przywróceniu.
Cechy przedawnienia:
- przedawnia się roszczenia a nie prawa
- roszczenie to możliwość żądania od określonej osoby określonego działania np. żądania wydania rzeczy.
Roszczenia wynikają z prawa materialnego a nie procesowego np. żądanie wydania rzeczy ruchomej ulega przedawnieniu, ale nie ulega przedawnieniu wytoczenie powództwa.
- ulegają przedawnieniu roszczenia majątkowe
- nie ulegają przedawnieniu roszczenia wynikające z praw osobistych (np. ochrona czci art. 23 i 24.)
107.Bieg terminów przedawnienia
108.Zawieszenie biegu przedawnienia
Zawieszenie wstrzymuje tymczasowo bieg przedawnienia, a po ustaniu okoliczności powoduje zawieszenie przedawnienia biegnie dalej i nowy okres dolicza się do poprzedniego. Na nieprzewidziany przepisami okres przedawnienia może się złożyć kilka krótszych rozdzielonych okresami zawieszenia.
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu
- co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom- na czas trwania władzy rodzicielskiej
- co do roszczeń przysługujących osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko ich opiekunom i kuratorom- na czas sprawowania przez te osoby opieki i kurateli
- co do roszczeń przysługującym jednemu z małżonków przeciwko drugiemu małżonkowi- na czas trwania małżeństwa
- co do wszystkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju- na czas trwania przeszkody
109.Przerwa biegu przedawnienia
Przerwa biegu przedawnienia powoduj skutki idące dalej niż zawieszenie. Po przerwaniu biegu przedawnienia rozpoczyna się od początku. Nie wlicza się do niego całego okresu, który upłynął od momentu przerwania. Przerwanie biegu przedawniania powoduje:
- każda czynność przed sądem lub innym organem przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczeń. Do czynności takich należy przede wszystkim wniesienie pozwu oraz złożenie o wszczęcie egzekucji
- uznanie roszczenia przez dłużnika. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu albo ugodą przed sądem przedawniają się także, jednak okres przedawnienia wynosi dla takich roszczeń 10 lat, nawet jeśli nie są to roszczenia okresowe, roszczenia do czynów niedozwolonych itp., a więc takie, dla których przepisy kodeksu cywilnego przed wydaniem orzeczenia przewidują krótszy okres.
110.Skutki przedawnienia
111.Terminy przedawnienia
112.Terminy zawite
Po upływie, którego wygasają określone uprawnienia
113.Ochrona praw podmiotowych
Prawo cywilne – wykład
Prawo cywilne – jest najstarszym działem prawa, wykształciło się w Rzymie.
Prawo cywilne – Reguluje stosunki cywilno prawne między osobami fizycznymi a osobami prawnymi.
Cechy prawa cywilnego
1. Równorzędność prawna stron stosunku cywilno prawnego.
2. Brak kompetencji do jednostronnego kształtowania sytuacji drugiego podmiotu.
3. Brak bezpośredniego przymusu ze strony państwa do wchodzenia w stosunki cywilno prawne.
4. Spory na tle stosunków cywilno prawnych rozstrzygane są przez sądy.
Zasady prawa cywilnego
I. Zasada autonomii woli, która wyraża się;
1. Swoboda zawarcia lub nie zawarcia umowy.
2. Swoboda doboru konkurentów umowy.
3. Dowolność zawarcia umowy.
II. Zasada jedności prawa cywilnego
Polega ona, że prawo cywilne reguluje wszystkie stosunki cywilno prawne.
III. Zasada bezpieczeństwa obrotu
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz.
Pacta servanta sunt – umowy nie mogą być zerwane.
IV. Źródła prawa cywilnego
1. Podstawowym źródłem prawa jest kodeks cywilny, który jest ustawą z 23.IV.1964r.
obowiązujący od 1.I.1965r., wzorowany na zobowiązaniach z1934r.
Kodeks cywilny składa się z czterech części;
a. Z części ogólnej.
b. Prawa rzeczowego.
c. Zobowiązania.
d. Prawa spadkowego.
2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ustawa 25.II.1964r.
3. Ustawa o księgach wieczystych i hipotekach 6.VII.1982r.
4. Kodeks handlowy z 1934r., który reguluje ustrój spółek prawa handlowego (czterech spółek).
5. Prawo wekslowe i czekowe z 1936r.
6. Ustawa o najmie mieszkaniowym i dodatków mieszkaniowych.
7. Prawo spółdzielcze z 1980r.
8. Międzynarodowe prawo prywatne regulują kwestie kolizyjne z różnych państw.
Stosunek cywilno prawny
Stosunek cywilno prawny jest to stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawa cywilnego.
Elementy stosunku cywilno prawnego
1. Podmiotem stosunku cywilno prawnego są osoby fizyczne i osoby prawne.
2. Przedmiotem stosunku cywilno prawnego jest zawsze zachowanie człowieka a nie, kiedy
pewien obiekt materialny, którego to zachowanie dotyczy.
3. Treść stosunku cywilno prawnego są prawa i obowiązki podmiotów stosunków cywilno prawnych.
Zdolność prawna – jest to zdolność do bycia podmiotem prawnym.
Zdolność do czynności prawnej – jest to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań poprzez zachowania podmiotów.
Podmioty
Zdolność prawna osoby fizycznej – zdolność prawną posiadają wszystkie osoby fizyczne przez całe życie.
Początek zdolności prawnej osoby fizycznej
Osoba fizyczna nabywa zdolność fizyczną z chwilą urodzenia.
Gdy dziecko urodziło się żywe z chwilą całkowitego wydobycia dziecka z ustroju matki nie zależnie od czasu trwania ciąży i jeżeli dziecko oddycha, ukazuje inne oznaki życia bez względu czy pępowina została przecięta czy nie.
Nasciturus – zdolność dziecka poczętego, ale nie urodzonego.
Nasciturus – nie ma zdolności prawnej w wyjątkowych wypadkach jednak określone przepisy przyznają zdolność prawną dziecku poczętemu, ale nie narodzonemu pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe.
1. Dziecko poczęte – może dziedziczyć mimo tego, że w chwili otwarcia spadku dziecko jeszcze
się nie narodziło pod warunkiem, że urodzi się żywe.
2. Ojciec dziecka może uznać dziecko poczęte a nie urodzone.
3. Matka dziecka nie urodzonego może się domagać sądownie od ojca dziecka pewnych świadczeń związanych z kosztami ciąży i porodem.
4. Można ustalić dla dziecka poczętego kuratora, który będzie bronił jego praw.
Orzecznictwo sądu najwyższego – przyznaje również zdolność prawną dziecku poczętemu, ale nie urodzonemu we wszystkich przypadkach, kiedy trzeba obronić prawa dziecka np.: sąd może przyznać prawo do renty ojca, gdy ojciec zginął.
Karanie zdolności prawnych osób fizycznych
Problem ustalenia chwili zgonu, są trzy sposoby:
1. Na podstawie świadectwa zgonu wystawienie aktu zgonu.
2. Sądowe stwierdzenie zgonu może nastąpić:
a. gdy śmierć jest niewątpliwa,
b. zgon nie został stwierdzony w trybie zwykłym,
c. uregulowane jest w kodeksie prawa cywilnego, orzeka w tym zakresie sąd rejonowy.
3. Uznanie za zmarłego ma miejsce wtedy, gdy nie ma pewności, co do śmierci osoby fizycznej.
Przesłanki uznania za zmarłego
1. Zaginięcie osoby fizycznej
2. Upływ czasu.
Przepisy przewidujące rodzaje zaginięć
Są dwa typy zaginięć:
1. Normalne – w przypadku zaginięcia normalnego można daną osobę fizyczna uznać za zmarłą, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym bez istniejących danych osoba jeszcze żyła.
2. Kwalifikowane – w przypadku, gdy osoba fizyczna w momencie zaginięcia miała 70 lat wystarczy 5 lat upływu czasu. Natomiast nie można uznać za zmarłego osoby przed ukończeniem 23 roku życia.
Kwalifikowane wypadki zaginięć
1. Zaginięcie w podróży morskiej lub lotniczej podczas katastrofy.
2. Zaginięcie w związku z innymi niebezpieczeństwami.
3. Zaginięcie w związku z działaniami wojennymi.
Uznanie za zmarłego w ramach postępowania przez sąd rejonowy, który po przeprowadzeniu postępowania dowodowego wydaje postanowienie uznania za zmarłego, który ma charakter konstytutywny. W postanowieniu tym wskazuje się jako datę śmierci, datę najprawdopodobniej śmierci. Uznanie za zmarłego powoduje powstanie domniemania śmierci tej osoby.
Postanowienie uznanie za zmarłego wywołuje takie skutki jakby osoba nie żyła, spadkobiercy dostaje spadek małżeński, a małżeństwo zostaje rozwiązane.
W przypadku, gdy osoba uznana za zmarła żyje może ona wnieść o uchylenie postanowienia uznania za zmarłego i wówczas upadają wszystkie skutki postanowienia uznanego za zmarłego. W przypadku, gdy małżonek zawarł drugie małżeństwo w dobrej wierze nie wiedząc, że żyje druga osoba, małżeństwo jest ważne.
Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych.
Zdolność do czynności prawnych uzależniona jest od 2 elementów:
1. Wieku.
2. Ubezwłasnowolnienie.
Istnieją 3 sytuacje w zakresie do czynności prawnych:
1. Pełna zdolność do czynności prawnych – posiadają osoby pełnoletnie i nie ubezwłasnowolnione. W prawie polskim osoba pełnoletnia jest osoba, która ukończyła 18 lat. Pełnoletność uzyskuje się po przez zawarcie małżeństwa. W przypadku ustania małżeństwa nie traci się pełnoletności.
2. Ograniczona zdolność do czynności prawnych – mają osoby między 13 a 18 rokiem życia oraz osoby pełnoletnie, ale ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, dla których ustanowiono na czas trwania postępowania o ubezwłasnowolnienie doradcę tymczasowego.
3. Brak zdolności do czynności prawnych – występuje, gdy:
a. u osób, które ·nie ukończyły 13 roku życia,
b. u osób, które ukończyły 13 rok życia, ale zostały całkowicie ubezwłasnowolnione.
Ubezwłasnowolnienie
Ubezwłasnowolniona może być tylko osoba fizyczna i ubezwłasnowolnienia dokonuje się w celu ograniczenia lub pozbawienia zdolności do czynności prawnych osób fizycznych dla dobra tej osoby.
Ubezwłasnowolnienie może nastąpić tylko w drodze orzeczenia sądowego. Mamy 2 rodzaje ubezwłasnowolnienia:
1. Ubezwłasnowolnienie całkowite.
2. Ubezwłasnowolnienie częściowe.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego
1. Ukończenie 13 lat.
2. Występowanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego i innych zaburzeń psychicznych np.: pijaństwa, narkomani.
3. Niemożliwość kierowania własnymi postępowaniami.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego
1. Ukończenie 18 lat.
2. Występowanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego i innych zaburzeń psychicznych np.: pijaństwa, narkomani.
3. Konieczność pomocy w prowadzeniu spraw takiej osoby.
Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego
1. Pozbawienie zdolności do czynności prawnych.
2. Następuje ustanowienie opiekuna dla takiej osoby.
Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego
1. Ograniczenia zdolności do czynności prawnych.
2. Ustanowienie kuratora dla takiej osoby.
W sprawach o ubezwłasnowolnienie orzeka sąd okręgowy w składzie 3 sędziów zawodowych. Ubezwłasnowolnienie następuje przede wszystkim w zakresie osoby ubezwłasnowolnionej.
Sprawę o ubezwłasnowolnienie może wnieść małżonek, rodzice, krewni w linii prostej, przedstawiciel ustawodawczy, osoba, która ma być ubezwłasnowolniona oraz prokurator. W postępowaniu tym obowiązkowo przeprowadza się domysł biegłego psychiatry, opinia ta nie wiąże sądu, chyba, że biegły stwierdzi, że ta osoba jest zdrowa psychicznie.
Zakres czynności prawnych dokonywanych przez osoby fizyczne
1. Osoby posiadające pełną ·zdolność do czynności prawnych mogą dokonywać wszystkie czynności prawnych nie będących sprzecznych z przepisami prawa.
2. Osoby nie posiadające w ogóle zdolności do czynności prawnych, czynności prawne dokonywane przez taką osobę są nie ważne. Wyjątek dotyczy umów życia codziennego w drobnych bieżących sprawach.
Tego typu czynności prawne są ważne, jeżeli są spełnione następujące warunki.
1. Czynność ważna jest od momentu wykonania umowy
2. Nie ma rażącego pokrzywdzenia osoby posiadającej zdolność do czynności prawnych.
Sytuacja prawna osób posiadających ograniczoną zdolność do czynności prawnych
Prawo polskie traktuje takie prawo trojako:
1. Osoba może być traktowana jakby miała pełną zdolność do czynności prawnych w następujących sytuacjach:
a. czynność prawna nie ma charakteru zobowiązującego ani rozporządzającego np.: przyjęcie darowizny,
b. umowy należące do powszechnie zawieranych w drodze bieżących sprawach życia codziennego,
c. osoba taka może rozporządzać swoim zarobkiem bez zgody swojego przedstawiciela ustawodawczego,
d. osoba taka może dysponować przedmiotami oddanymi do swobodnego użytku.
2. Osoba może być traktowana jakby nie miała w ogóle zdolności do czynności prawnych w następujących sytuacjach:
a. sporządzanie lub odwoływanie testamentu,
b. nie może sprawować opieki,
c. nie może przysposobić dziecka.
3. Osoba może być traktowana tak jakby miała ograniczoną zdolność do czynności prawnych musi uzyskać zgodę swojego przedstawiciela ustawodawczego do dokonywania wszystkich pozostałych czynności prawnych zobowiązujących i rozporządzających. Czynność dokonywana jednostronnie jest bezwzględnie nieważna. Natomiast w przypadku czynności dwustronnych ważność takiej czynności jest uzależniona od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawodawczego. Taką czynność prawną może potwierdzić sam małoletni po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Strona umowy zawartej z osobą posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych może wyznaczyć termin na potwierdzenie ważności umowy po upływie, którego umowa staje się nie ważna.
Zdolność do czynności prawnych osób prawnych
Osoba prawna – jest to jednostka organizacyjna, której przepisy prawne przyznają osobowość prawną, a co za tym idzie zdolność prawną.
Sposoby powstawania osób prawnych:
1. System aktów organów państwowych – polega na tym, że osoba prawna powstaje na podstawie konkretnego aktu prawnego, który dotyczy konkretnej osoby prawnej np.: przedsiębiorstwa państwowego na podstawie aktu erekcyjnego.
2. System koncesyjny – polega na tym, że osoba prawna powstaje na podstawie zezwolenia lub koncesji opracowanego organu państwowego np.: prywatne wyższe uczelnie.
3. System normatywny – polega na tym, że przepisy prawne przewidują od spełnienia, których uzależnione jest powstanie osoby prawnej, a organy państwowe jedynie kontrolują czy dany podmiot spełnia te przesłanki i dokonują rejestracji osób prawnych.
Rodzaje osób prawnych:
1. Skarb państwa.
2. Państwowe osoby prawne np.: przedsiębiorstwa państwowe.
3. Komunalne osoby prawne.
4. Inne osoby prawne np.: spółdzielnie, spółki prawa handlowego, fundacje, stowarzyszenia, związki wyznaniowe.
Kodeks cywilny w niewielkim zakresie reguluje kwestie dotyczące osób prawnych, natomiast zagadnienie powstania ustroju i ustania osób prawnych określają odrębne przepisy rangi ustawowej np.:
- kodeks handlowy,
- ustawa o przedsiębiorstwach handlowych.
Osoby prawne nabywają zdolności prawne z chwilą wpisania do właściwego rejestru. Każda osoba prawna posiada zdolności prawne oraz zdolność do czynności prawnych.
Osoby prawne dokonują czynności prawnych poprzez swoje organy na zasadach określonych w ustawie oraz w statutach.
Czynności prawne
Czynność prawna – jest to działanie człowieka, którego zamiarem jest wywołanie określonych skutków prawnych i elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli.
Oświadczenie woli – w rozumienia prawa cywilnego jest to taki przejaw woli, który wyraża ją w sposób dostateczny, zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia zmiany zniesienia stosunku prawnego.
Przesłanki ważności oświadczenia woli
1. Oświadczenie woli musi być - na tyle zrozumiałe, że można ustalić jego sens.
2. Oświadczenie woli musi być - swobodne nie będące następstwem przymusu fizycznego.
3. Oświadczenie woli musi być - złożone na serio z zamiarem wywołania skutków prawnych.
4. Nie jest oświadczeniem woli milczenie osoby fizycznej.
Klasyfikacje czynności prawnych
1. Podział czynności prawnych na jednostronne i czynności prawne dwustronne.
a. Do ważności czynności prawnej jednostronnej wymagane jest jedno oświadczenie woli np.:
- testament,
- przyrzeczenie publiczne,
- zrzeczenie się prawa własności,
- wypowiedzenie.
b. Czynność prawna dwustronna wymaga co najmniej dwóch oświadczeń stron np.:
- umowa sprzedaży,
- umowa najmu,
- umowa ubezpieczenia.
2. Czynności prawne między żyjącymi (zwane inter vivos) i czynności na wypadek śmierci (mortis causa).
Czynności śmierci wywołują skutek śmierci (np.: testament).
3. Czynności prawne konsensualne i realne
Czynności konsensualne dochodzą do skutku na podstawie samych oświadczeń woli.
Czynności prawne realne dochodzą do skutku nie tylko na podstawie oświadczenia woli ale konieczne jest wydanie rzeczy:
a. umowa przechowania,
b. umowa zastawu,
c. zadatek,
d. użyczenie,
e. składu.
Większość czynności prawnych w prawie Polskim jest konsensualna.
4. Czynności prawne zobowiązujące i rozporządzające
Czynność prawna zobowiązująca jest czynnością, która powiększa pasywa osoby dokonującej czynności i polega to na tym, że osoba ta zobowiązuje się względem innej do pewnych świadczeń w przyszłości np.: najem lokalu.
Czynność prawna rozporządzająca jest to czynność, której skutkiem jest przeniesienie prawa majątkowego, obciążenie, niesienie np.:
a. czynności prawa sprzedaży,
b. zrzeczenia prawa własności,
c. darowizny.
5. Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne
Czynność prawna nieodpłatna polega na nieodpłatnym przysporzeniu korzyści majątkowej innej osoby np.: darowizna, użyczenie.
Czynność prawna odpłatna polega na przysporzeniu innej osobie prawa majątkowego w zamian za ekwiwalent pieniężny.
6. Czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne
Czynności prawne kauzalne polegają na tym, iż ważność tej czynności jest uzależniona od ważności przyczyny przysporzenia np.:
- umowa sprzedaży,
- przeniesieni własności.
Czynność prawna abstrakcyjna polega na tym, że ważność tej czynności jest niezależna od ważności przyczyny przysporzenia np.: weksel, czek.
Chwila złożenia oświadczenia woli
1. Teoria oświadczenia zgodnie, z którą uważa się, że złożono oświadczenie z chwilą dokonania oświadczenia.
2. Teoria wysłania zgodnie, z którą uważa się, że oświadczenie zostało złożone z chwilą przesłania tego oświadczenia.
3. Teoria doręczenia zgodnie, z którą uważa się, że oświadczenie woli zostało złożone z chwilą dojścia tego oświadczenia do innej osoby w taki sposób aby mogła z tym oświadczeniem zapoznać się.
Prawo Polskie przyjmuje 3 teorie doręczenia.
W prawie Polskim nie ma formalistycznej wykładni woli i oświadczenia woli, tłumaczy się w taki sposób w jaki wymaga to okoliczność. Składanie oświadczenia woli, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
W umowach należy badać jaki był zgodny zamiar. Stan i cel umowy, a nie opierać się na brzmieniu tej umowy.
Formy czynności prawnych
Zasadą jest dowolność czynności prawnych, przy czym istnieją wyjątki od tej zasady wynikające z konieczności zachowania dowodów dokonania danych czynności prawnej lub też wynikające z zagwarantowania wysokiego poziomu zachowania czynności prawnych
Formy czynności prawnych:
1. Forma pisemna zwykła - polega na tym, że oświadczenie woli musi być podpisane własnoręcznym podpisem.
2. Forma pisemna z datą urzędową poświadczoną – polega na tym, że notariusz dokonuje urzędowego poświadczenia daty, której czynność została dokonana.
3. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu– urzędowego poświadczenia podpisu dokonuje również notariusz.
4. Forma pisemna aktu notarialnego – forma ta polega na tym, że strony składają oświadczenie woli przed notariuszem, które to oświadczenie zapisuje i redaguje w akcie notarialnym i oryginał tego aktu podpisują stronny oraz notariusz. Oryginał zostaje zawsze u notariusza, a strony dostają wypisy aktu notarialnego, który ma walor orginału.
Rodzaje form czynności prawnych ze względu na skutki ich niezachowania
1. Forma pod rygorem nieważności – polega na tym, że nie zachowanie formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnych (przeniesie prawa własności).
2. Forma dla wywołania określonych skutków prawnych – nie zachowanie formy dla wywołania określonych skutków prawnych powoduje, że czynność prawna nie wywołuje wszystkich skutków prawnych albo wywołuje inne skutki przewidziane w ustawie (umowa najmu powinna być zawarta w formie pisemnej, a jest zawarta w innej formie to taka umowa wywiera inne skutki formy zawarcia umowy).
3. Forma dla celów dowodowych – nie zachowanie formy dla celów dowodowych powoduje, że czynność prawna jest ważna i wywołuje wszystkie skutki prawne ale w przypadku gdyby doszło do sporu między stronami tej czynności to wówczas istnieją ograniczenia w zakresie możliwości udowodnienia istnienia takiej czynności.
Zawarcie umowy
Umowa – jest to wymiana zgodnych oświadczeń woli stron.
Kodeks cywilny przewiduje 4 sposoby zawarcia umów:
1. Oferta.
2. Rokowanie.
3. Przetarg.
4. Umowa przedwstępna.
Oferta
Przez ofertę rozumie się oświadczenie woli jednej strony kierowane do określonego adresata zawierające stanowczą propozycję zawarcia umowy określonej treści. Osoba, która składa ofertę nazywa się oferentem, natomiast adresat oferty nazywa się oblat.
Treść oferty
Oferta musi zawierać istotne elementy umowy (cenę, przedmiot) i inne elementy.
Sytuacja prawna oferenta
Oferent jest związany swoją ofertą oznacza to, że musi zostawać w gotowości zawarci umowy. Oferent jest związany ofertą w terminie wskazanym w ofercie, a w przypadku gdyby takiego terminu nie wskazano oferent jest związany do czasu, gdy adresat bez zbędnej zwłoki nie przyjmie oferty.
Sytuacja prawna oblata
Adresat oferty może wyłącznie ofertę przyjąć lub też ją odrzucić.
Wszelkie ogłoszenia reklamy, cenniki, skierowane do ogółu w razie wątpliwości poczytuje się za zaproszenie do rokowań, a nie ofertę.
Rokowania
Zawarcie umowy w drodze rokowań ma miejsce wówczas, gdy strony dodają do porozumienia co do wszystkich postanowień będących przedmiotem rokowań.
Przetarg
Istnieją 2 rodzaje przetargu:
1. Ustny.
2. Pisemny.
Ponadto istnieje podział na przetarg nie ograniczony, ograniczony i dwustopniowy.
Każdy przetarg powinien być poprzedzony ogłoszeniem, którym określa się czas i miejsce przetargu, przedmiot przetargu oraz warunki przetargu.
Zawarcie umowy w drodze przetargu następuje z chwilą wyboru najkorzystniejszej oferty przetargowej. Strona umowy zawartej w formie przetargu może żądać unieważnienia tej umowy jeżeli organizator przetargu lub osoba trzecia wpłynęła na wynik przetargu działając sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
Umowa przedwstępna
Zawarcie umowy przedwstępnej polega na tym, że strony zobowiązują się do zawarcia w określonym terminie umowy przyrzeczonej. Dla ważności umowy przedwstępnej niezbędne jest:
1. Określenie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej.
2. Istotnych postanowień umowy przyrzeczonej.
Konsekwencje uchylania się jednej ze stron zawarcia umowy przyrzeczonej:
1. Stronie przysługuje roszczenie odszkodowawcze w zakresie szkody jaką poniosła przez to, że nie doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej.
2. Stronie przysługuje roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej, ale tylko w takiej sytuacji kiedy umowa przedwstępna została zawarta w takiej formie jaka była wymagana dla umowy przyrzeczonej.
Wady oświadczeń woli
Wady oświadczeń woli – są to konstrukcje prawne umożliwiające podważenie czynności prawnej jeżeli zostało spełnione przesłanki przewidziane przez kodeks cywilny.
1. Brak świadomości lub swobody przy powzięciu decyzji wyrażania woli – wada ta polega na tym, że składający oświadczenie woli nie zdaje sobie sprawy z treści i wagi oświadczenia woli na skutek swojej choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, zaburzeń psychicznych, wywołanych nadużyciem alkoholu, leków, narkotyków, podeszłego wieku, depresji psychicznej. Konsekwencją istnienia tej wady jest bezwzględna nieważność czynności prawnej.
2. Pozorność – polega na tym, że składający oświadczenie woli nie ma zamiaru wywołać skutków prawnych chcąc na zewnątrz udawać, że czynność prawna miała wywołać skutki prawne albo chcąc wywołać inne skutki prawne.
Skutkiem pozorności jest bezwzględna niemożliwość czynności prawnej.
Przesłanki pozorności:
a. Musi być czynność prawna dwustronna.
b. Musi być zamiar pozorności chęć wytworzenia na zewnątrz fałszywego obrazu danej czynności.
c. Musi być zgoda drugiej strony na pozorność.
3. Błąd – jest to błędne wyobrażenie o treści czynności prawnej.
Przesłanki błędu:
a. Błąd musi dotyczyć istotnych elementów czynności prawnych.
b. Musi być związek przyczynowy między błędnym wyobrażeniem, a złożonym oświadczeniem woli.
c. Błąd musi być istotny.
Skutkiem złożenia oświadczenia woli błędu jest wzruszalności czynności prawnej polegająca na możliwości uchylenia się od skutków tego oświadczenia.
4. Podstęp – jest to świadome wprowadzenie w błąd innej osoby po to aby ta osoba złożyła określone oświadczenie woli.
Przesłanki podstępu:
a. Podstępne działanie jednej osoby.
b. Błąd drugiej strony, przy czym błąd nie musi być istotny.
c. Związek przyczynowy między podstępnym zachowaniem jednej strony, a błędnym oświadczeniem woli drugiej strony.
Skutkiem podstępu jest wzruszenie czynności prawnej.
5. Groźba – jest to złożenie oświadczenia woli na skutek przymusu wywołania stanu obawy w skutek czego złożone oświadczenie jest niekorzystne.
Przesłanki groźby:
a. Groźba musi być bezprawna.
b. Groźba musi być poważna.
c. Musi istnieć związek przyczynowy między wywołanym stanem obawy, a złożonym oświadczeniem woli.
Skutkiem groźby jest również wzruszalność czynności prawnej.
6. Wyzysk – polega na tym, że jedna strona wykorzystując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, doprowadza drugą stronę do zawarcia niekorzystnej umowy.
Przesłanki wyzysku:
a. Osoba wyzyskana znajduje się w przymusowym położeniu jest niedołężna lub niedoświadczona.
b. Osoba wyzyskująca ma świadomość, że chce uzyskać nadmierną korzyść majątkową.
c. Istnienie rażąca dysproporcja wzajemnych świadczeń.
Skutkiem wyzysku jest wzruszalność czynności prawnej.
W przypadku wyzysku osoba wyzyskana może postąpić dwojako:
a. Może żądać unieważnienia umowy.
b. Może żądać wyrównania świadczeń po obu stronach.
Z uprawnień tych można skorzystać w terminie 2 lat od zawarcia umowy.
Można świadomie uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, podstępu, groźby, poprzez złożenie na piśmie oświadczenia woli drugiej strony.
Takie oświadczenie woli można złożyć w terminie jednego roku od wykrycia błędu lub podstępu lub w ciągu roku od ustania stanu obawy i w przypadku groźby. W przypadku 2 pierwszych wad oświadczenia woli, czyli (braku świadomości lub swobody i pozorności) na nieważność czynności prawnych można się powołać w każdym czasie.
Prawo rzeczowe
Rzeczą z prawa cywilnego jest każdy przedmiot materialny stanowiący wyodrębnioną cząstkę świata przyrody przetworzonym lub w stanie naturalnym, która w stosunkach prawnych może być traktowane jako dobro samoistne.
Rzeczy dzielimy przede wszystkim na:
- ruchomości,
- nieruchomości.
Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności jak również budynki trwałe z gruntem związane lub części takich budynków jeżeli stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Ruchomościami są wszystkie inne rzeczy nie będące nieruchomościami.
Prawo rzeczowe – jest to zespół przepisów prawa cywilnego, które regulują powstanie, zmianę, ustanie oraz treść praw rzeczowych.
Cechy praw rzeczowych:
1. Prawa rzeczowe stanowią zamknięty krąg, co oznacza że istnieją tylko takie prawa rzeczowe, których istnienie ustawa przewiduje.
2. Prawa rzeczowe są prawami bezwzględnie obowiązującymi.
3. Prawa rzeczowe mają charakter trwały.
4. Prawa rzeczowe mają charakter prawa majątkowego.
5. Prawa rzeczowe posuwają się za rzeczą.
6. Istnieje jawność praw rzeczowych.
Istnienie trudu praw rzeczowych:
1. Własność.
2. Użytkowanie wieczyste.
3. Ograniczenie prawa rzeczowego.
Istnieją następujące ograniczenia prawa rzeczowego.
1. Użytkowanie.
2. Służebność.
3. Zastaw.
4. Własnościowe, współdzielcze, prawo do lokalu mieszkalnego.
5. Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.
6. Prawo do domu jednorodzinnego spółdzielni mieszkaniowej.
7. Hipoteka.
Własności
Prawo własności – jest to podstawowa forma prawa władania dobrami przyrody.
W chwili obecnej jest jedynie treść prawa własności i nie ma różnic ze względu na podmiot, który jest właścicielem.
Prawo własności jest chronione przez konstytucję i jest określony jako podstawowe prawo obywatelskie, ponadto konstytucja określa, że nie może zostać pozbawiony prawa własności bez słusznego odszkodowania.
Cechy prawa własności
1. Najszerszy prawem rzeczowym.
2. Prawem bezwzględnie obowiązującym.
3. Przedmiotem prawa własności jest przede wszystkim rzecz.
4. Prawem bezterminowym.
5. Wiąże triadę uprawnień polegająca, na tym że właściciel ma prawo:
a. używania rzeczy,
b. do pobierania pożytków z rzeczy,
c. do rozporządzania rzeczą.
6. Granice prawa własności wyznaczane są przez ustawy, zasady współżycia społeczno-gospodarczego oraz gospodarczego.
Nabycie prawa własności
Sposoby nabycia praw :
1. Przeniesienie własności.
2. Nabycie od nieuprawnionego.
3. Zasiedzenie.
4. Zrzeczenie się własności.
5. Nabycie rzeczy niczyjej tzw. zawłaszczenie.
6. Znalezienie rzeczy.
7. Nabycie pożytków naturalnej rzeczy.
8. Połączenie.
Przeniesienie własności
Przeniesienie własności następuje w drodze umowy np.: umowy sprzedaży, umowy darowizny, zamiany.
Cechy umowy przenoszącej własność
1. Umowa przenosząca własność ma charakter zobowiązujący, przy czym składają się z 2 składników:
a. zobowiązującej,
b. rozporządzającej.
2. Umowa ma charakter konsensualny.
3. Umowa ma charakter kauzalny.
Cechy umów przenoszących własność nieruchomości
1. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.
2. Umowa ta nie może być zawarta z zastrzeżeniem terminu lub warunków.
3. Wpis do księgi wieczystej umowa przenoszona własności nie ma charakteru konstytuowego.
W przypadku umów przenoszonych własności ruchomości nie istnieje wymóg w zakresie tej formy umowy, natomiast w przypadku umów przenoszonych własność ruchomości o wartości powyżej 2tys. zł., że istnieje wymóg formy pisemnej jedynie tylko do celów dowodowych.
Nabycie od nieupoważnionego
Ten sposób nabycia prawa własności dotyczy wyłącznie ruchomości i polega na tym, że zbywca tej rzeczy nie ma tytułu prawnego do zbycia tej rzeczy.
Przesłanki nabycia od nieupoważnionego
1. Przedmiotem zbytu musi być ruchomość.
2. Zbywca jest osobą nieupoważnioną do zbycia rzeczy.
3. Musi być zawarta umowa między zbywcą, a nabywcą rzeczy.
4. Nabywca rzeczy musi być w dobrej wierze czyli nie musi wiedzieć, że zbywca jest osobą nieupoważnioną.
5. Musi być objęcie w posiadanie rzeczy przez nabywcę.
Zasiedzenie
W tym trybie można nabywać prawo własności nieruchomości jak i ruchomości.
Przesłanki zasiedzenia
1. Posiadanie samoistne rzeczy.
2. Upływ czasu.
Posiadanie rzeczy
Polega na tym, że dana osoba faktycznie włada rzeczą tak jakby była właścicielem.
Upływ czasu
W przypadku nieruchomości wymagany jest 20 letni okres samoistnego posiadania nieruchomości w przypadku dobrej wiary, natomiast30 letni okres posiadania samoistnego w przypadku złej wiary posiadania.
Posiadanie samoistne jest w dobrej wierze wówczas, gdy w chwili obejmowania tej nieruchomości był przekonany, że nabywa praw własności tej nieruchomości.
Do nabycia prawa własności ruchomości w drodze zasiedzenia wymagany jest 3 letni okres posiadania z tym, że posiadanie ruchomości musi być przez cały okres w dobrej wierze.
Nabycie rzeczy w drodze zasiedzenia jest nieodpłatne i nabywa to następnie w drodze prawa z upływem terminu niezbędnego do zasiedzenia.
Stwierdzenie nabycia prawa własności w drodze zasiedzenia następuje przed sądem rejonowym w postępowaniu nieprocesowym.
Ochrona prawa własności
Właścicielowi przysługują 2 roszczenia ochronne:
1. Roszczenie o wydanie rzeczy tzw. roszczenie windykacyjne.
2. Roszczenie o zaniechanie naruszenia prawa własności tzw. roszczenie negatoryjne.
Roszczenie windykacyjne
Przysługuje właścicielowi przeciwko każdemu kto faktycznie włada jego rzeczą.
W procesie o wydanie rzeczy właściciel jest zobowiązany udowodnić jedynie swojego prawa własności.
Natomiast osoba przeciwko której wystąpiono o wydanie rzeczy może bronić się w dwojaki sposób:
1. Wykazuje, że nie włada tą rzeczą.
2. Wykazując, że ma uprawnienia do władania tą rzeczą.
Roszczenie negatoryjne
Dotyczy to roszczenia w sytuacji, gdy jakaś osoba narusza prawo własności w inny sposób, a niżeli po przez pozbawienie właściciela władztwa nad rzeczą.
W ramach roszczeń negatoryjnych osoba może się bronić w ten sposób, że wykaże że ma tytuł prawny do naruszenia w ten sposób własności.
Część ogólna:
PRAWO ZWYCZAJOWE, normy prawne powstałe nie wskutek ustanowienia ich przez państwo, lecz w wyniku uznania przez organy państw. panującego zwyczaju za prawo obowiązujące.
ZWYCZAJ, prawo forma powstania normy prawnej w drodze uznania przez państwo istniejącego z. za obowiązujące prawo; jest źródłem prawa zwyczajowego.
ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO, w pol. systemie prawnym zasady występujące w treści klauzul generalnych kodeksów, mających na celu uelastycznienie przepisów prawnych w praktyce ich stosowania, przez wprowadzenie elementu oceny moralnej; odwołują się do nich często przepisy prawa cyw. i pracy.
NORMA PRAWNA, reguła zachowania będąca częścią składową systemu prawa, zabezpieczona sankcją przymusu państwowego; adresatem jest osoba, której zachowanie jest regulowane przez n.p.; n.p. dzielą się na kilka grup, m.in. wg właściwości ich obowiązywania (względnie i bezwzględnie obowiązujące), wg sposobu określenia adresata (abstrakcyjne i konkretne) lub wyznaczonego przez nie zachowania się (ogólne i jednostkowe), wg sposobu regulacji zachowania adresata (nakazujące, zakazujące i dozwalające), ze względu na system praw i wg gałęzi systemu prawa.
Norma prawna, ogólna i abstrakcyjna reguła stworzona na podstawie przepisów prawnych, która określa adresata i warunki stosownego zachowania się (hipoteza normy prawnej), regułę tego zachowania (dyspozycja normy prawnej) i skutki zachowania sprzecznego ze wskazaną powinnością (sankcja).
Normy prawne podzielić można zasadniczo na dwa rodzaje: normy prawne bezwzględnie obowiązujące (Ius cogens), których zastosowanie nie może być wyłączone ani ograniczone postanowieniem stron i odmiennymi zwyczajami, i normy prawne względnie obowiązujące (Ius dispositivum), znajdujące zastosowanie wtedy, gdy same strony nie uregulują konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie. Nie ograniczają one swobody kontraktowej, a utrzymują priorytet regulacji dokonanych przez same strony i uzupełniają treść stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym.
Od normy prawnej należy odróżnić przepis prawny, normy prawne zawarte są w przepisach.
NORMA BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCA (ius cogens), imperatywne), norma prawna nie dopuszczająca odmiennego uregulowania przez adresatów (strony) kwestii przez nią unormowanej.
NORMA WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCA (ius dispositivum), norma prawna mająca zastosowanie, gdy jej adresaci nie uregulują wg swojej woli kwestii, której norma dotyczy.
PRZEPIS PRAWNY, część aktu prawnego wyodrębniona najczęściej jako artykuł, paragraf lub w ich obrębie jako punkt, ustęp;
KLAUZULA GENERALNA, przepis, który przez użycie np. ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa.
DEROGACJA [łac.], uchylenie mocy obowiązującej przepisu prawnego w sposób wyraźny lub dorozumiany, zgodnie z tzw. regułami kolizyjnymi, np. ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.
KOLIZJA PRZEPISÓW, sytuacja, w której różne przepisy, należące do tego samego systemu prawa, wiążą z określonym zdarzeniem różne i wykluczające się konsekwencje; rozstrzygnięcie — na podstawie reguł kolizyjnych.
DOWÓD, prawo środek służący do wykazania prawdziwości okoliczności ważnych do rozstrzygnięcia sprawy.
DOMNIEMANIE (presumpcja), prawo uznanie istnienia nie stwierdzonego faktu na podstawie innych faktów, których istnienie jest stwierdzone.
WYKŁADNIA PRAWA (interpretacja prawa), ustalanie znaczenia i zakresu normy prawnej, która budzi wątpliwości w procesie stosowania prawa.
PRAWO PODMIOTOWE, zespół uprawnień przyznanych podmiotowi przez obowiązujące prawo, służących zabezpieczeniu jego interesów i dających mu pewną swobodę kształtowania stosunku prawnego.
UPRAWNIENIE, prawo przyznanie przez normę prawną danej osobie wyboru określonego zachowania się bez nakładania na nią obowiązku.
OBOWIĄZEK PRAWNY, nakaz lub zakaz określonego zachowania się zawarty w normie prawnej; wykonanie o.p. jest zabezpieczone sankcją.
Gwarancja, odpowiedzialność trzeciej osoby za zobowiązania głównego dłużnika.
Rękojmia, instytucja prawna określająca zasady odpowiedzialności sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej. Rękojmia może dotyczyć:
1) wad fizycznych rzeczy (jeżeli rzecz ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została wydana kupującemu w stanie niezupełnym).
2) wad prawnych rzeczy (jeżeli rzecz stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej).
Odpowiedzialność, obowiązek ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne konsekwencji zachowania się własnego lub innych osób. W zależności od przyjętego dla jej ustalenia kryterium, rozróżnia się wiele rodzajów odpowiedzialności: cywilną, karną konstytucyjną, polityczną, prawną.
ZOBOWIĄZANIE
1) wyrażony w pieniądzu dług, który musi być uiszczony przez dłużnika na rzecz konkretnego wierzyciela. Występuje wówczas, gdy zachodzi różnica w czasie między sprzedażą (dostawą towaru, wykonaniem usługi itp.) a zapłatą, i w związku z tym istnieje wierzyciel, dłużnik i określona w pieniądzu wielkość długu.
Zobowiązania można dzielić ze względu na:
a) rodzaj procesu, w którym powstają - np. z tytułu dostaw robót i usług, wynagrodzeń;
b) sposób zapłaty - np. pieniężne, towarowe;
c) osobę wierzyciela - np. podatkowe, bankowe;
d) termin płatności - krótkoterminowe, średnioterminowe, długoterminowe;
e) punktualność płacenia - prawidłowe, przeterminowane;
f) tryb zapłaty - inkasowe, wekslowe.
2) w porozumieniach (umowach) handlowych klauzule postanawiające, że w czasie, gdy porozumienie obowiązuje, żadne opłaty taryfowe wyższe od ustalonych nie będą nakładane.
czyn niedozwolony - W nauce prawa cywilnego przez rozumie się zdarzenie niekoniecznie będące wynikiem ludzkiego działania, rodzące obowiązek odszkodowania i będące przyczyną powstania stosunku zobowiązaniowego (np. szkody spowodowane przez osoby, którym nie można przypisać winy z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego. Szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy; szkody będące wynikiem prowadzenia przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody; szkody spowodowane ruchem pojazdów mechanicznych itp.).
Wierzytelność, przysługujące wierzycielowi uprawnienie do domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia pieniężnego lub rzeczowego, w obrocie gospodarczym - wszelkie przewidywane przychody środków pieniężnych z różnych tytułów, np. wypłaconych zaliczek, sprzedaży produktów, wykonanych robót i usług, rozliczeń z budżetem, pracownikami.
Powstanie wierzytelności poprzedza przypływ środków pieniężnych do podmiotu gospodarczego. Niektóre wierzytelności korzystają z przywileju pierwszeństwa zaspokojenia przed innymi wierzytelnościami (np. wierzytelności Skarbu Państwa) oraz z różnorodnych form zabezpieczenia i egzekucji.
Wierzyciel, osoba fizyczna lub prawna uprawniona, na podstawie powstałego zobowiązania, do otrzymania świadczenia pieniężnego lub rzeczowego od dłużnika. Uprawnienie wierzyciela nosi nazwę wierzytelności (należność), a zobowiązanie dłużnika - długu. W obrocie gospodarczym wierzycielem jest podmiot oczekujący środków pieniężnych od dłużnika.
Dłużnik, osoba prawna lub fizyczna obowiązana do uregulowania wobec innej osoby prawnej lub fizycznej (wierzyciela) zobowiązania (długu) pieniężnego lub rzeczowego, wynikającego z istniejącego między nimi stosunku prawnego.
Świadczenie, przedmiot stosunku zobowiązaniowego, który polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i zmierza do ochrony najczęściej majątkowego interesu wierzyciela. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu, musi być oznaczone i możliwe do spełnienia.
Nieruchomość, część powierzchni ziemi (gruntu) wraz z budynkami, drzewami itp., stanowiącymi również przedmiot własności.
Międzyczasowe prawo, prawo intertemporalne, reguły określające zakres i czas stosowania przepisów uchylonych przez nowy akt prawny. W polskim systemie prawnym brak jest jednolitej regulacji prawnej o charakterze kodeksowym. Przepisy regulujące tę materię umieszczane są niekiedy w poszczególnych aktach prawnych.
Derogacja, pozbawienie normy prawnej jej mocy obowiązującej. Derogacja może być wynikiem zastąpienia dotychczas obowiązującej normy nowym przepisem w sposób wyraźny (klauzula derogacyjna) lub dorozumiany (zasada lex posterior derogat legi priori).
Teoria i praktyka uznają również możliwość utraty mocy obowiązującej normy prawnej przez desuetudo.
Desuetudo, niestosowanie bądź nieprzestrzeganie w praktyce danej normy prawnej, czego wynikiem jest utrata przez nią mocy obowiązującej.
Domniemanie, presumpcja, uznanie istnienia określonego faktu za udowodniony na podstawie stwierdzenia innych faktów, pozostających w pewnej zależności w stosunku do faktu domniemywanego.
Relacja ta może opierać się na przyjęciu prawdopodobieństwa wynikającego z doświadczenia życiowego (domniemanie faktyczne - praesumptio facti) lub może być wskazana przez normę prawną (domniemanie prawne).
Domniemanie prawne może być domniemaniem dopuszczającym możliwość przeprowadzenia dowodu przeciwnego (praesumptio iuris tantum) lub domniemaniem, którego obalenie nie jest możliwe (praesumptio iuris ac de iure) - np. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Wykładnia prawa, interpretacja prawa, ustalenie znaczenia normy prawnej, która budzi wątpliwości w procesie stosowania prawa. W zależności od tego kto interpretuje prawo i jaką moc wiążącą ma jego wykładnia rozróżniamy wykładnię prawa legalną (dokonana przez organ, który sam ustanowił interpretowaną normę, lub przez organ do tego upoważniony), praktyczną (więżąca określone organy) i doktrynalną (dokonywana przez naukę prawa, jej wynik nie ma mocy wiążącej).
Obowiązek, sytuacja prawna, polegająca na tym, że norma prawna wskazuje adresatowi tylko 1. sposób powinnego zachowania się, nie ma on prawnej możliwości wyboru postępowania.
Uprawnienie, przyznanie przez normę prawną danej osobie prawa do określonego zachowania, bez nakładania na nią obowiązku, jednocześnie u innej osoby powstaje obowiązek (np. wierzyciel ma uprawnienie żądania zwrotu długu, a dłużnik ma obowiązek jego zwrócenia).
Roszczenie, uprawnienie wierzyciela, wynikająca ze stosunku zobowiązaniowego możność żądania od konkretnej osoby określonego zachowania się.
Rzecz, przedmiot materialny, który w obrocie prawnym może być traktowany jako dobro samoistne. Rodzaje rzeczy: ruchome i nieruchome, proste i złożone, podzielne i niepodzielne, zużywalne i niezużywalne, oznaczone co do tożsamości lub co do gatunku.
Nieruchomość, część powierzchni ziemi (gruntu) wraz z budynkami, drzewami itp., stanowiącymi również przedmiot własności.
Grunt, w znaczeniu prawnym rzecz nieruchoma. Nieruchomość gruntowa jest częścią powierzchni ziemskiej i stanowi odrębny przedmiot własności. Dla ustalenia stanu prawnego nieruchomości i zapewnienia bezpieczeństwa ich obrotu prowadzi się księgi wieczyste. Dane umożliwiające państwu wykonywanie zadań związanych z gospodarką zasobami ziemi zawiera ewidencja gruntów.
Przynależności, rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy główne) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym i trwałym związku odpowiadającym temu celowi. Przynależnością może być rzecz należąca do właściciela rzeczy głównych.
Część składowa, częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości, albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Za część składową nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
Pożytki, przychód, jaki przynosi rzecz lub prawo podmiotowe w granicach normalnej, prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia lub utraty źródła tego przychodu. Kodeks cywilny przewiduje trzy kategorie pożytków: pożytki naturalne rzeczy, pożytki cywilne rzeczy i pożytki prawa.
Osoba fizyczna, w znaczeniu prawnym każdy człowiek z chwilą urodzenia staje się osobą fizyczną, czyli uzyskuje zdolność prawną, rozumianą jako zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.
Czynność prawna, świadome działanie określonego podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej) skierowane na powstanie, zmianę lub zniesienie konkretnego stosunku prawnego (np. spisanie testamentu, zawarcie umowy). Czynnością prawną jest czynność zmierzająca do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego. Podstawowym elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych. Przeważnie w czynnościach prawnych występuje tylko ten jeden element. Są jednak czynności prawne, w których oprócz oświadczenia woli, niezbędne jest wydanie rzeczy, np. taka czynność prawna jak ustanowienie zastawu nie dochodzi do skutku na podstawie samych oświadczeń woli stron.
Nieważność czynności prawnej, wadliwość aktu prawnego wynikająca ze sporządzenia go z naruszeniem przepisów prawa; także wadliwość postepowania cywilnego spowodowana uchwybieniami (przewidzianymi ściśle w ustawie), które stanowią tzw. bezwzględne podstawy zaskarżenia, nawet jeśli nie miały one wpływu na wynik sprawy (np. niedopuszczalność drogi sądowej).
postanowienia istotne (essentialia negotii), przez które rozumie się postanowienia rozstrzygające o kwalifikacji prawnej danej czynności prawnej i indywidualizujące ją. Określają one, jakiego rodzaju czynność prawna ma dojść do skutku. Istotnymi postanowieniami umowy najmu są np. postanowienia ustalające obowiązek udostępnienia używania określonej rzeczy oraz obowiązek płacenia określonego czynszu. Umowa, w której nie jest przewidziany obowiązek płacenia czynszu i obowiązek udostępnienia używania rzeczy, nie może być zakwalifikowana jako umowa najmu. Przepisy prawa przewidują, jakie składniki są istotne dla danego rodzaju czynności prawnej. Oświadczenia woli ustalające tą właśnie treść, są więc istotnymi składnikami umowy najmu. Bez nich nie może dojść do zawarcia umowy najmu.
Postanowienia nieistotne (naturalia negotii) (uboczne) są to takie postanowienia, które zazwyczaj w czynnościach prawnych danego rodzaju są spotykane, ale których brak nie powoduje niedojścia do skutku danej czynności prawnej. Nie muszą one być ustalone przez strony w treści czynności prawnej. Na przykład w umowie sprzedaży postanowieniami nieistotnymi są postanowienia normujące obowiązek ponoszenia kosztów opakowania i przesłania przedmiotu kupna. Dojście czynności prawnej do skutku nie jest uzależnione od tego rodzaju postanowień. Jeżeli w czynności prawnej postanowienia uboczne nie zostały uwzględnione, to mają zastosowanie odpowiednie przepisy prawa. Jeżeli np. strony w umowie sprzedaży nie zamieściły postanowienia wskazującego, kto ma ponieść koszty przesłania lub opakowania zakupionego towaru, nie rzutuje to na ważność zawartej umowy, obowiązki zaś stron co do kosztów przesłania i opakowania ustala się na podstawie przepisów prawa. Przepisy te głoszą, że koszty przesłania towaru ponosi kupujący, a koszty opakowania ponosi sprzedawca (art. 547 k.c.).
Postanowienia dodatkowe (accidentalia negotii są to takie postanowienia, które z punktu widzenia ustawy nie należą do istotnych, lecz którym strony zawierające umowy taki charakter nadały. Wchodzą one do treści czynności prawnej tylko wówczas, gdy strony wyraźnie tak postanowiły. Do postanowień tych należą przede wszystkim warunek i termin oraz postanowienia co do kary umownej, czy prawa odstąpienia od umowy.
Czynności prawne dwustronne noszą nazwę umów.
Umowę zawiera się przez złożenie zgodnych oświadczeń woli dwóch stron. Oświadczenia te mogą być złożone jednocześnie (np. jedna strona oświadcza wolę sprzedaży rzeczy po określonej cenie, a druga strona wyraża zgodę na nabycie tej rzeczy po tej cenie albo obie strony sporządzają pismo zawierające treść umowy i podpisują to pismo). Umowa może dojść do skutku również na podstawie oświadczeń złożonych w różnym czasie (np. listownie). W zasadzie umowę uważa się za zawartą, gdy strony określą w swych oświadczeniach istotne postanowienia przyszłej umowy (np. przedmiot sprzedaży i cenę). W pozostałej części stosunek między stronami zostaje ukształtowany przez przepisy prawa względnie obowiązującego oraz przez zasady współżycia społecznego i zwyczaje.
Zdolność prawna, zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków. Wg prawa polskiego osoba fizyczna nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia, a kończy się ona z chwilą śmierci lub uznania za zmarłego. Na zdolność prawna nie ma wpływu płeć, rasa, status społeczny, narodowość, wyznanie itp. Niekiedy nabycie zdolności prawnej uzależnione jest od dodatkowych przesłanek, np. obywatelstwa, wieku (pełna zdolność do czynności prawnej).
Zdolność prawna osoby prawnej trwa od chwili jej powstania do chwili likwidacji, np. przedsiębiorstwa.
Zdolność do czynności prawnych, zdolność osoby do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Wg prawa polskiego pełną zdolność do czynności prawnych posiada pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna, natomiast ograniczoną zdolność ma osoba małoletnia po ukończeniu 13 roku życia lub osoba częściowo ubezwłasnowolniona - osoby te, nie mogą bez zgody opiekuna prawnego, dokonywać samodzielnie czynności prawnych (rozporządzjących i zobowiązujących), z wyjątkiem umów dotyczących drobnych spraw życia codziennego. Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione i te, które nie ukończyły 13 lat pozbawione są zdolności do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie, ograniczenie osoby fizycznej w możliwości dokonywania czynności prawnych. Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:
1) ubezwłasnowolnienie całkowite, które może być zastosowane w stosunku do osoby, która ukończyła trzynaście lat i wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.
2) ubezwłasnowolnienie częściowe, które może być zastosowane w stosunku do osoby pełnoletniej, której wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Forma czynności prawnych, (oświadczenia woli), każdy z możliwych sposobów uzewnętrznienia woli przez podmioty stosunków cywilnoprawnych. Zasadą polskiego prawa cywilnego jest swoboda wyboru formy oświadczenia woli przez składającego to oświadczenie. Zachowanie określonej formy stanowi wyjątek od tej zasady. Kodeks cywilny przewiduje następujące formy oświadczenia woli: ustną, pisemną zwykłą, z podpisem notarialnie poświadczonym, z urzędowo poświadczoną datą, aktu notarialnego.
Oświadczenie woli, każde zachowanie się osoby będące uzewnętrznieniem zamiaru tej osoby wywołania określonych skutków prawnych(ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego). Wola osoby składającej oświadczenie musi być ujawniona w sposób dostateczny.
Prawo dopuszcza złożenie oświadczenia woli w sposób dorozumiany (per facta concludentia), jednak oświadczenie to nie może nasuwać wątpliwości co do jego znaczenia. W wielu wypadkach prawo wymaga, aby oświadczenie dotyczące danej czynności prawnej było złożone w szczególnej formie, np. forma aktu notarialnego dla nabycia własności nieruchomości.
W polskim prawie rozróżniamy dwie nieważności złożenia oświadczenia woli:
- bezwzględnie nieważne - oświadczenie woli złożone przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, albo złożyła je jedynie dla stworzenia pozoru.
- względnie nieważne - oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu, groźby bezprawnej, wyzysku lub zniekształcone przez osobe trzecią. Oświadczenie takie ma moc prawną dopóki osoba składająca nie uchyli się od skutków prawnych tego oświadczenia woli.
Błąd, niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem o niej. W prawie karnym błąd co do znamion przestępstwa wyłącza odpowiedzialność karną z winy umyślnej. W prawie cywilnym wystąpienie błędu istotnego co do treści oświadczenia woli umożliwia składającemu oświadczenie uchylenie się od skutków prawnych tego oświadczenia w terminie określonym ustawą.
Błąd istotny, uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Warunek, metodologiczne określenie czynnika, który dopuszcza (warunek konieczny: conditio sine qua non) lub umożliwia (warunek wystarczający) zaistnienie danego zdarzenia (zjawiska, stanu rzeczy itp.), albo też zwiększa jego prawdopodobieństwo (warunek sprzyjający). Często za warunek danego zdarzenia uważa się jego przyczynę.
Akt notarialny, dokument sporządzany przez notariusza (osobę zaufania publicznego). Stwierdza on pewne fakty, które mają znaczenie prawne. Sporządzenie aktu notarialnego jest wynikiem własnej woli lub następuje z nakazu prawa (np. akt darowizny czy akt kupna).
Rozwód, orzeczenie sądu wydane w formie wyroku, orzekajace rozwiązanie małżeństwa. Przesłanką orzeczenia rozwodu jest stwierdzenie przez sąd, że nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego.
Alimenty, środki świadczone na rzecz utrzymania dzieci, a także związane z opieką i ich wychowaniem, środki łożone na rzecz utrzymania ludzi dorosłych, którzy nie mogą utrzymać się własnymi siłami.
W polskim prawodawstwie do świadczenia alimentów zobowiązywani są wzajemnie rodzice i dzieci (również adoptowane), rodzeństwo, małżonkowie, a także byli małżonkowie w razie rozwodu i unieważnienia małżeństwa. Uchylanie się od świadczenia alimentów podlega karze.
Nieważność małżeństwa, w prawie kanonicznym Kościoła katolickiego uznanie małżeństwa za nie istniejące z powodu wykrycia istotnych okoliczności stojących na przeszkodzie. Nieważność małżeńską mogą spowodować:
1) przeszkoda małżeńska, czyli okoliczność, która czyni osoby niezdolne do zawarcia ważnego małżeństwa (np. brak określonego wieku, impotencja, istniejący już związek małżeński, przyjęte święcenia kapłańskie, ubezwłasnowolnienie, przysposobienie);
2) brak zgody stron lub też określone ich wady, czyli nieprawidłowość w zakresie działania rozumu i woli (np. zaburzenia psychiczne, symulacja, przymus i bojaźń);
3) niewłaściwa forma prawna zawarcia małżeństwa, czyli niezachowanie ogółu przepisów prawa kanonicznego, które są konieczne przy wyrażaniu zgody małżeńskiej.
W sprawach o nieważności małżeńskiej orzekają sądy diecezjalne, obligatoryjnie w 2. instancjach (drugą jest sąd innej diecezji). Jest możliwa apelacja do trzeciej instancji (Rzym, bądź - jak w Polsce - upoważniony sąd diecezjalny krajowy). Proces jest kontradyktoryjny, ważności małżeństwa broni z urzędu "obrońca węzła małżeńskiego".
Prawo spadkowe:
TESTAMENT [łac.], jednostronna i odwołalna czynność prawna, przez którą spadkodawca (testator) rozporządza swym majątkiem na wypadek śmierci; także dokument, w którym spadkodawca spisał treść tej czynności; z punktu widzenia wymaganej formy t. dzieli się na zwykłe: holograficzny (własnoręczny), notarialny i allograficzny (sporządzany z udziałem osoby będącej organem j.s..t) oraz szczególne (np. t. sporządzony ustnie wobec 3 świadków, wobec kapitana statku.
DZIEDZICZENIE, przejście spadku po śmierci osoby fiz. (spadkodawcy) na jedną lub więcej osób fiz. lub prawnych (spadkobierców); podstawą jest testament lub ustawa.
DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE, rodzaj dziedziczenia; przejście spadku w wyniku powołania w testamencie jednej lub więcej osób jako spadkobierców.
DZIEDZICZENIE USTAWOWE, rodzaj dziedziczenia; dochodzi do skutku z braku testamentu; wg pol. prawa do dz.u. powołani są: zstępni spadkodawcy, przysposobieni, małżonek, rodzice, rodzeństwo i ich zstępni oraz Skarb Państwa.
NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA, orzeczony przez sąd brak zdolności dziedziczenia, gdy spadkobierca umyślnie dopuścił się przestępstwa wobec spadkodawcy lub bezprawnie naruszył porządek spadkobrania.
SPADEK (sukcesja), ogół cyw., majątkowych praw i obowiązków zmarłej osoby fiz. (spadkodawcy), które z chwilą jego śmierci, przechodzą w wyniku dziedziczenia na spadkobierców.
SPADKU ODRZUCENIE, nieodwołalne oświadczenie woli, złożone przez spadkobiercę przed właściwym urzędem, polegające na odmowie dziedziczenia.
ZACHOWEK, prawo korzyść, którą osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych (spadkobiercy konieczni) muszą otrzymać ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew niej; może polegać na nabyciu przez te osoby określonej części spadku (tzw. części nierozrządzalnej albo rezerwy spadkowej) albo na przyznaniu im roszczenia o zapłatę równowartości części udziału spadkowego, który przypadłby im w razie, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.
WYDZIEDZICZENIE, wg prawa pol. pozbawienie w testamencie spadkobiercy koniecznego (np. dziecka) prawa do zachowku; wydziedziczyć można jedynie z przyczyn przewidzianych prawem.
ZAPIS (legat), prawo nałożony przez spadkodawcę na spadkobiercę ustawowego lub testamentowego obowiązek spełnienia określonego świadczenia (np. przeniesienie własności rzeczy, zapłaty kwoty pieniężnej) na rzecz oznaczonej w testamencie osoby (zapisobiorcy).
ZAPISOBIORCA (legatariusz), osoba, której testator przeznaczył w testamencie pewną korzyść majątkową, bez ustanowienia jej spadkobiercą.
DAROWIZNA, prawo umowa, przez którą darczyńca kosztem swego majątku dokonuje nieodpłatnie powiększenia majątku obdarowanego.
Prawo rodzinne:
PRAWO RODZINNE, normy prawne regulujące funkcjonowanie rodziny, zwł. stosunki prawne oparte na małżeństwie, pokrewieństwie i przysposobieniu.
MAŁŻEŃSTWO:
1) prawo regulowany przez prawo trwały związek kobiety i mężczyzny, zawarty w celu wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, wierności i współdziałania dla dobra założonej rodziny, zwł. wychowania dzieci;
2) socjol. związek kobiety i mężczyzny uznany przez prawo, religię lub zwyczaj, będący podstawą rodziny; jedna z instytucji społ. występująca u wszystkich znanych ludów; charakter i struktura m. zależą od typu kultury, zwł. systemu pokrewieństwa, zespołu norm prawnych i rel., regulujących jego funkcjonowanie;
3) teol. w Kościołach katol. i prawosł. sakrament, którego udzielają sobie nowożeńcy w obecności kapłana i 2 świadków; mężczyzna i kobieta stanowią wspólnotę życia, czyli wspólnotę miłości; w Nowym Testamencie m. jest obrazem więzi Jezusa Chrystusa z Kościołem.
ŚLUB CYWILNY, w Polsce zgodne, jednoczesne oświadczenie woli zawarcia małżeństwa złożone przez 2 osoby płci odmiennej przed urzędnikiem stanu cyw.; uroczysty, składany publicznie, w obecności 2 świadków.
UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA, rozwiązanie zawartego związku małżeńskiego na mocy wyroku sądu; może zostać orzeczone, gdy nastąpiło pogwałcenie ustawowych przesłanek ważności zawarcia małżeństwa (wg prawa pol. jest ich 7, np. bigamia, zbyt bliskie pokrewieństwo, choroba psych., ubezwłasnowolnienie całkowite).
POKREWIEŃSTWO, stosunek wiążący osoby pochodzące od wspólnego przodka; oblicza się w liniach: prostej — kiedy jedna osoba pochodzi od drugiej (wstępni — rodzice, dziadkowie i zstępni — dzieci) i bocznej (np. rodzeństwo) oraz w stopniach (obliczanych wg liczby pokoleń dzielących określone osoby od wspólnego przodka).
POWINOWACTWO, stosunek prawny zachodzący między jednym z małżonków i jego krewnymi a krewnymi drugiego małżonka; p. oblicza się podobnie jak pokrewieństwo, w liniach i stopniach.
POLIANDRIA [gr.] (wielomęstwo), małżeństwo między jedną kobietą i więcej niż jednym mężczyzną; b. rzadka forma poligamii.
ROZWÓD, rozwiązanie ważnego związku małżeńskiego przez sąd na żądanie jednego z małżonków lub obojga; wg prawa pol. o r. orzeka sąd wojew. na żądanie jednego lub obojga małżonków; przesłanką r. jest trwały i zupełny rozkład pożycia; mimo istnienia wszystkich przesłanek dopuszczalności r., nie można go udzielić, jeśli ucierpiałoby dobro małoletnich dzieci; łącznie z orzeczeniem r. sąd rozstrzyga o alimentach na rzecz wspólnych dzieci i o władzy rodzicielskiej względem małoletnich dzieci.
SEPARACJA [łac.], prawo uchylenie wspólnoty małżeńskiej bez prawa wstępowania przez małżonków w nowy związek małżeński; s. nie rozwiązuje małżeństwa i tym różni się od rozwodu.
MAŁOLETNIOŚĆ, w prawie cyw. sytuacja prawna osoby fiz., która nie osiągnęła pełnoletności (wg prawa pol. 18 lat); do lat 13 małoletni nie ma zdolności do czynności prawnych, między 13 a 18 rokiem życia ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
ALIMENTY, środki utrzymania dla osób, które nie mogą ich uzyskać własnymi siłami; w przypadku małoletnich dzieci także środki wychowania; obowiązek alimentacji obciąża określone przez prawo osoby bliskie.
ALIMENTACJA [łac.], świadczenie środków utrzymania (alimentów) na rzecz osób, które nie mogą ich uzyskać własnymi siłami; w Polsce obowiązek a. istnieje między określonymi przez prawo osobami bliskimi; uporczywe uchylanie się od obowiązku a. podlega karze.
PRZYSPOSOBIENIE (adopcja), prawo forma przyjęcia do rodziny osoby obcej; stwarzająca stosunek analogiczny do pokrewieństwa; wg prawa pol. przysposobić można jedynie małoletniego i tylko dla jego dobra.
OPIEKA, prawo prawna ochrona interesów i praw osób małoletnich nie pozostających pod władzą rodzicielską lub osób całkowicie ubezwłasnowolnionych; o. ustanawia sąd z urzędu, wyznaczając opiekuna.
KURATELA [łac.], prawo forma pieczy prawnej polegająca na wyznaczeniu przez właściwy organ państw. (np. sąd) kuratora dla określonej osoby fiz. lub prawnej, np. dla dziecka poczętego, nieletniego, dla osób prawnych nie mających własnych organów.
KURATOR [łac.], w prawie cywilnym przedstawiciel osoby, która potrzebuje pomocy do prowadzenia swych spraw, wyznaczony przez właściwy organ państw. (w Polsce przez sąd); w prawie karnym — osoba sprawująca dozór nad skazanym.
KONKUBINAT [łac.], trwałe pożycie kobiety i mężczyzny, którzy nie zawarli ze sobą związku małżeńskiego.
UBEZWŁASNOWOLNIENIE, pozbawienie osoby fiz. zdolności do czynności prawnych (u. całkowite) lub ograniczenie tej zdolności (u. częściowe) i poddanie danej osoby pieczy prawnej przedstawiciela ustawowego; u. całkowite orzeka się względem osób, które ukończyły 13 lat, jeżeli wskutek choroby psych., niedorozwoju umysłowego lub innych przyczyn nie mogą kierować swym postępowaniem; o u. orzeka sąd wojewódzki.
MAJĄTEK WSPÓLNY MAŁŻONKÓW, przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa (dorobek), będące wspólną własnością małżonków, bez względu na to, z czyich dochodów zostały nabyte.
MAJĄTKOWA UMOWA MAŁŻEŃSKA (intercyza), umowa regulująca stosunki majątkowe między małżonkami odmiennie od ustawowego ustroju małżeńskiego; m.u.m. musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
MAJĄTEK ODRĘBNY MAŁŻONKÓW, przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa, także uzyskane w czasie jego trwania spadki, darowizny, przedmioty osobistego użytku i potrzebne do wykonywania zawodu oraz inne, które wg prawa pol. nie są objęte wspólnością ustawową.
MAJĄTKOWY USTRÓJ MAŁŻEŃSKI, prawo system regulujący stosunki majątkowe między małżonkami i ich odpowiedzialność wobec wierzycieli; wg prawa pol. z zawarciem małżeństwa powstaje wspólność majątkowa, obejmująca dorobek, który małżonkowie mogą umową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.
MAJĄTEK MAŁOLETNIEGO, wg prawa pol. majątek dziecka wyłączony spod wspólności majątkowej małżonków; zarząd (bez prawa używania i pobierania pożytków dla siebie) sprawują rodzice aż do pełnoletności dziecka.
Własność i ograniczone prawa rzeczowe:
RZECZOWE PRAWO:
1) dział prawa cyw. regulujący zagadnienia własności oraz niektórych innych form społ. korzystania z rzeczy;
2) konkretne uprawnienia (lub ich zespół) dotyczące rzeczy; należą do nich: własność i tzw. ograniczone p.rz. (np. użytkowanie, zastaw, hipoteka).
WŁASNOŚĆ, w znaczeniu prawnym wyłączne prawo władania, pobierania pożytków i rozporządzania rzeczą w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społ. i społ.-gosp. przeznaczenie prawa; nabycie w. może być: pierwotne — nacjonalizacja, zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, wywłaszczenie, lub pochodne, polegające na przejściu w. z poprzednika na następcę prawnego poprzez dziedziczenie lub częściej — wskutek zawartej umowy (sprzedaży, darowizny, zamiany).
POSIADANIE, stan polegający na faktycznym władztwie nad rzeczą. Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.
Posiadaczowi przysługuje ochrona posiadania (tzw. ochrona posesoryjna) przeciwko osobie, która samowolnie naruszyła posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło.
Od posiadania różni się dzierżenie, sytuacja w której osoba włada rzeczą ale nie w swoim interesie.
DZIERŻENIE, faktyczne władanie rzeczą nie będące posiadaniem samoistnym ani zależnym, polegające na władaniu rzeczą za kogo innego, bez woli zatrzymania jej dla siebie.
W zakresie ochrony posiadania dzierżycielowi przysługuje jedynie obrona konieczna w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania oraz użycie niezbędnej samopomocy natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania, w celu przywrócenia stanu poprzedniego jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo niepowetowanej straty.
ZAWŁASZCZENIE, objęcie we władanie rzeczy niczyjej; pierwotny sposób nabycia własności rzeczy.
ZNALEZIENIE, prawo objęcie we władanie rzeczy zagubionej przez kogoś innego; znalazca powinien niezwłocznie oddać rzecz osobie uprawnionej do odbioru lub zawiadomić o z. właściwy organ państwowy.
ZASIEDZENIE, prawo nabycie w wyniku upływu czasu własności rzeczy przez osobę, która posiadała daną rzecz, nie będąc jej właścicielem; wg prawa pol. z. nieruchomości następuje po 20 latach (w wypadku posiadania w złej wierze — po 30 latach); z. ruchomości następuje po 3 latach, jeśli posiadanie uzyskano w dobrej wierze.
ROSZCZENIE, w prawie cyw. uprawnienie do żądania od określonej osoby określonego zachowania się (np. r. wierzyciela w stosunku do dłużnika o zapłatę). Roszczenie petytoryjne: windykacyjne, negatoryjne.
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE, w Polsce prawo rzeczowe polegające na korzystaniu z nieruchomości (gruntów państw. gł. w miastach) przez 99 lat (z możliwością przedłużenia tego terminu), nabywane w drodze umowy przez osoby fiz. lub prawne.
UŻYTKOWANIE, prawo uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy lub prawa i do pobierania z nich pożytków z obowiązkiem zachowania ich substancji i dotychczasowego przeznaczenia; u. jest prawem terminowym i wygasa najpóźniej z chwilą śmierci użytkownika (nie przechodzi na spadkobierców).
SŁUŻEBNOŚĆ, ograniczone prawa rzeczowe dotyczące nieruchomości. Dzielą się na służebności gruntowe oraz służebności osobiste. Służebności gruntowe polegają na obciążeniu nieruchomości służebnej na rzecz każdorazowego właściciela nieruchomości władnącej. Każdorazowy właściciel gruntu służebnego zobowiązany jest do znoszenia określonego działania każdorazowego właściciela nieruchomości władnącej (służebność czynna) albo też do ograniczenia lub niepodejmowania określonych działań na własnym gruncie (służebność bierna). Służebności osobiste polegają na obciążeniu nieruchomości określonym prawem na rzecz pewnej osoby. Są one niezbywalne i wygasają ze śmiercią uprawnionego.
ZASTAW, ruchomość (rzecz, przedmiot) przekazana wierzycielowi w celu zabezpieczenia zwrotu długu. Wierzyciel może odstąpić od fizycznego przejęcia w posiadanie zastawionej ruchomości i pozostawić ją u dłużnika wówczas, gdy jest ona narzędziem pracy dłużnika nieodzownym do gromadzenia środków na spłatę długu.
Zastaw oznacza też ograniczone prawo rzeczowe, mające na celu zabezpieczenie wierzytelności na majątku dłużnika, polegające na możliwości zaspokojenia wierzytelności z rzeczy lub prawa, na którym został ustanowiony zastaw, bez względu na to, czyją własnością jest rzecz lub komu przysługuje prawo. Jest, obok hipoteki, najczęściej stosowanym w bankowej praktyce zabezpieczeniem spłaty kredytu o charakterze rzeczowym. W odróżnieniu od hipoteki, zastaw można ustanowić tylko na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych.
HIPOTEKA [gr.], zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej na nieruchomości wpisane do księgi wieczystej, skuteczne wobec każdorazowego właściciela nieruchomości obciążonej; ustanowienie h. wymaga formy aktu notarialnego; powstaje przez wpis do księgi wieczystej; h. mor. — obciążenie statku, wpisanego do rejestru okrętowego, zabezpieczające oznaczoną wierzytelność pieniężną.
W przypadku niewywiązania się dłużnika ze zobowiązania wobec wierzyciela, ten ostatni ma prawo do przejęcia nieruchomości (lub jej części) na własność (wyłącznie na drodze egzekucji sądowej). Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki.
KSIĘGI WIECZYSTE, urzędowe jawne rejestry ujawniające ogół praw rzeczowych na nieruchomościach; w Polsce prowadzone od 1946 przez sądy; niektóre prawa rzeczowe (hipoteka) można ustanowić tylko przez wpis do k.w.
Spółki:
Osoba prawna, podmiot stosunków cywilnoprawnych. Na gruncie polskiego kodeksu cywilnego z 1964 osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Osobowość prawną przyznaną szczególnymi przepisami posiadają m.in. przedsiębiorstwapaństwowe, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółdzielnie, fundacje.
Osoba prawna działa przez swoje organy (czyli wewnętrzne władze, np. dyrektora, zarząd) w sposób przewidziany w odpowiedniej ustawie i opartym na niej statucie.
Osobowość prawna, zdolność jednostki organizacyjnej do bycia podmiotem praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych. Osobowość prawną nabywają jednostki organizacyjne w drodze aktu właściwego organu państwowego, koncesji, wpisu do odpowiedniego rejestru.
Przedsiębiorstwo, zespół osobowych, rzeczowych oraz finansowych czynników wytwórczych zorganizowanych i skoordynowanych w celu prowadzenia działalności gospodarczej związanej z wytwarzaniem dóbr oraz świadczeniem usług - a zatem podejmowanym przedsięwzięciem gospodarczym - i wytwarzania w ten sposób nowych wartości, tworzących w sumie dochód narodowy.
Ten ostatni element odróżnia przedsiębiorstwo od gospodarstwa domowego, będącego drugim podmiotem sfery realnej gospodarki, które jest tylko beneficjentem wytwarzanych przez przedsiębiorstwo dóbr i usług. Cechami charakteryzującymi przedsiębiorstwa są odrębności: ekonomiczna, organizacyjna, prawna oraz techniczno-produkcyjna, jak również racjonalność ekonomiczna oraz przedsiębiorczość.
Osoba tworząca przedsiębiorstwo z rozproszonych i często pojedynczo nieproduktywnych składników zasobów gospodarczych jest określana mianem przedsiębiorcy. W polskiej praktyce gospodarczej przedsiębiorstwa funkcjonują w różnych formach organizacyjno-prawnych, którymi są: spółki prawa cywilnego i handlowego, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie oraz jednoosobowe formy prowadzenia działalności gospodarczej.
Skarb państwa, pojęcie wywodzące się historycznie z oddzielenia w starożytnym Rzymie majątku panującego władcy od majątku publicznego. Współcześnie w krajach rozwiniętych instytucja skarbu państwa jest efektem rozwinięcia i ugruntowania się teorii osobowości prawnej państwa, co doprowadziło do personifikacji z punktu widzenia prawa tej instytucji.
Obecnie skarb państwa jest w Polsce instytucją prawną występującą w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot praw i obowiązków dotyczących tej części mienia państwowego, która nie pozostaje pod zarządem innych państwowych osób prawnych.
Skarb państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych jednostek gospodarczych będących osobami prawnymi samodzielnie gospodarującymi częścią mienia ogólnonarodowego (są to np. przedsiębiorstwa państwowe i spółki skarbu państwa), podobnie jak one nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania skarbu państwa. Skarb państwa odpowiada głównie za jednostki budżetowe.
Jako podmiot praw i obowiązków skarb państwa dysponuje zasobami finansowymi budżetu państwa.
SPÓŁKA CYWILNA, forma spółki o charakterze osobowym, tworzona na podstawie umowy określającej cel gosp., do którego osiągnięcia wspólnicy zobowiązują się dążyć; w oparciu o wkłady wspólników (np. wniesienie własności) powstaje wspólny majątek, którym wspólnik nie może rozporządzać.
SPÓŁKI HANDLOWE, formy spółek kapitałowych i osobowych podlegające przepisom prawa handl., zróżnicowane pod względem statusu prawnego, struktury wewn., sposobu tworzenia i zasad zarządzania oraz odpowiedzialności wspólników; zawiązanie s.h. wymaga ujawnienia w rejestrze handlowym.
SPÓŁKI KAPITAŁOWE, spółki (z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjne), których byt jest oparty na określonym akcie założycielskim (umowa, statut), kapitale zakładowym (akcyjnym) podzielonym na udziały (akcje), wyposażone w osobowość prawną, działające pod własną firmą przez swe organy, o zmiennym składzie wspólników.
SPÓŁKA AKCYJNA, spółka handl., w której kapitał zakładowy składa się z wkładów założycieli, którzy otrzymują akcje; akcje są przedmiotem obrotu, stąd możliwość skupienia akcji w ręku jednej osoby; nie odpowiadają oni za zobowiązania s.a., tylko ponoszą ryzyko lokaty kapitału do wysokości ceny nabycia akcji i czerpią zyski (dywidenda).
Spółka akcyjna, według prawa polskiego spółka kapitałowa utworzona w rezultacie zgromadzenia przez wspólników kapitału akcyjnego pokrytego gotówką bądź aportami, dzielącego się na akcje o równej wartości nominalnej.
Akcja stanowi podstawę nabycia praw wspólnika (akcjonariusza), może mieć charakter imienny lub na okaziciela, zwykły lub uprzywilejowany co do prawa głosu, dywidendy bądź podziału majątku w razie likwidacji spółki akcyjnej.
Utworzenie spółki akcyjnej wymaga ustanowienia jej statutu w formie aktu notarialnego. Spółka nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego i jako osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem. Akcjonariusze osobiście nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Władzami spółki akcyjnej są: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorcza i komisja rewizyjna.
SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, spółka handl. o charakterze kapitałowym, w której wspólnicy odpowiadają wobec wierzycieli tylko do wysokości imiennych udziałów w spółce; uważana często za formę przejściową między spółkami osobowymi i spółką czysto kapitałową — spółką akcyjną.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, według prawa polskiego spółka kapitałowa utworzona w rezultacie zgromadzenia przez wspólników (udziałowców) kapitału zakładowego w wysokości co najmniej 4000 zł, który może być pokryty w formie gotówki lub aportów i dzieli się na tzw. udziały. Udziały mają charakter wyłącznie imienny i stanowią potwierdzenie nabycia praw wspólnika.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest powoływana na podstawie aktu notarialnego i nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania do rejestru handlowego. Jako osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność udziałowców jest ograniczona do wysokości wniesionych wkładów.
Władzami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.
SPÓŁKI OSOBOWE, spółki (cyw., jawne, komandytowe,) oparte na trwałej więzi między wspólnikami, którzy bezpośrednio uczestniczą w prowadzeniu spraw spółki oraz odpowiadają solidarnie i nieograniczenie za jej zobowiązania.
SPÓŁKA JAWNA, spółka handl. o charakterze osobowym, zwykle z niewielką liczbą wspólników; mimo braku osobowości prawnej wyposażona w atrybuty samodzielnego podmiotu prawa.
SPÓŁKA KOMANDYTOWA, spółka handl. o charakterze osobowym, w której przynajmniej jeden wspólnik (komandytariusz) odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości ustalonej w umowie i wpisanej do rejestru handl. sumy (tzw. sumy komandytowej), natomiast pozostali odpowiadają nieograniczenie.
WEKSEL [niem.], dokument kredytowy; papier wartościowy reprezentujący wierzytelności pieniężne ze ściśle określoną sumą i terminem płatności; może być przenoszony przez posiadacza-wierzyciela na inną osobę przez indos.
INDOS [wł.], oświadczenie pisemne złożone na odwrotnej stronie weksla, stwierdzające przeniesienie praw na inną osobę (indosatariusza).
TRATA [wł.] (weksel trasowany, weksel ciągniony), weksel, w którym wystawca (trasant) wskazuje dłużnika (trasata), mającego zapłacić sumę wekslową na rzecz wierzyciela.
TRASAT [niem.], osoba zobowiązana do zapłacenia sumy określonej w wekslu trasowanym (tracie).
TRASANT [niem.], wystawca weksla trasowanego.
WEKSEL GWARANCYJNY (weksel kaucyjny), służy do ułatwienia dochodzenia zapłaty nie tylko w stosunku do gł. dłużnika, ale też wobec osób podpisanych na wekslu; wystawiany np. przy sprzedaży ratalnej.
WEKSEL DOMICYLOWANY (weksel umiejscowiony), weksel ze wskazaniem osoby trzeciej, w której miejscu zamieszkania jest płatny.
WEKSEL WŁASNY, dokument, w którym wystawca zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej sumy pieniężnej drugiej osobie (remitentowi) wskazanej w wekslu lub innej — wskazanej przez remitenta (indosatariusza).
AWAL, poręczenie na wekslu lub czeku; poręczyciel odpowiada za zapłatę poręczonej sumy w takich samych rozmiarach jak dłużnik.
REMITENT, ekon. osoba, na rzecz której ma nastąpić wypłata z tytułu weksla trasowanego.
a fortiori łac., wnioskowanie - tym bardziej, tym słuszniej, tym niewątpliwiej, z tym mocniejszą racją.
Argumentum a maiori od minus – z większego na mniejsze
Argumentum a minori ad maius – z mniejszego na większe
a priori łac., dosł. z założenia, z racji log.; (poznanie) niezależnie od doświadczenia, przed doświadczeniem; intuicyjnie; przez dedukcję; dawn. (wnioskowanie) z przyczyn o skutkach
a posteriori łac., dosł. z następstwa (log.); (poznanie) na podstawie doświadczenia, po doświadczeniu; na podstawie faktów; przez indukcję; dawn. (wnioskowanie) ze skutków o przyczynach; por. a priori.
Lex posterior derogat priori, jedna z dyrektyw derogacyjnych (derogacja) stosowanych przy wykładni przepisów. Oznacza - przepis późniejszy uchyla wcześniejszy.
Lex posterior derogat legi anteriori – dyrektowa uchylająca kolizję norm w czssie na rzecz normy późniejszej.
Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali, jedna z dyrektyw derogacyjnych (derogacja) stosowanych przy wykładni przepisów. Oznacza - przepis ogólny późniejszy nie uchyla przepisu wcześniejszego szczególnego.
Lex specialis derogat generali, jedna z dyrektyw derogacyjnych (derogacja) stosowanych przy wykładni przepisów. Oznacza - przepis szczególny uchyla ogólny.
Lex superior derogat legi inferiori – norma niższego rzędu nie może obowiązywać o treści niezgodnej z normą wyższego rzędu.
ius abutendi łac., prawo pełnego użycia własności, również jej zaniedbania a. zniszczenia; własność nieograniczona, połączona z prawem zmiany tytułu własności;
ius civile łac., prawo cywilne.
ius cogens łac., przepisy prawa obowiązujące bezwzględnie.
ius commercii łac., prawo prowadzenia działalności handl.
ius commune łac., prawo niepisane, zwyczajowe.
ius con(n)ubii łac., prawo małżeńskie.
ius disponendi łac., prawo rozporządzania własnością, zmiany jej tytułu.
ius dispositivum łac., przepisy prawa obowiązujące względnie (w braku odmiennej woli stron).
Czas czytania: 151 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.