Surinam

SURINAM
Suriname, Republika Surinamu, Republiek van Suriname



Surinam leży w pn.-wsch. części Ameryki Południowej, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Gujaną na zach., Gujaną Francuską na wsch. i Brazylią na pd.
Wzdłuż wybrzeża Oceanu Atlantyckiego, którego dł. w Surinamie wynosi 386 km, rozciąga się zabagniona nadbrzeżna Nizina Gujańska osiągająca szer. od 20 km na wsch. do ok. 100 km na zach. Teren ten jest sztucznie odwadniany przez sieć kanałów. Na pd. od niziny nadmorskiej ciągnie się pas niewielkich wzniesień porośniętych sawanną. Środkowa i pd. część kraju zajmuje Wyżyna Gujańska. Najwyższe jej partie tworzą liczne grzbiety górskie, wśród których wyraźnie wyróżniają się: Góry Wilhelminy, z najwyższym szczytem Surinamu - Juliana (1280 m n.p.m.), oraz Eilerts de Haan, Kayser i Oranje. Wzdłuż granicy z Brazylią ciągnie się pasmo Serra Tumucumaque.
W Surinamie panuje klimat równikowy i podrównikowy wilgotny. W Paramaribo średnia temp. najcieplejszych miesięcy (wrzesień, październik) wynosi 28,5C, a najchłodniejszego (styczeń) 26,4C. Roczna suma opadów na wybrzeżu wynosi ok. 2000 mm, a w głębi kraju, na stokach wystawionych na działanie pasatów, osiąga ok. 3000 mm. Można wyróżnić dwa okresy zwiększonych opadów: od kwietnia do sierpnia (deszcze zenitalne) oraz od listopada do stycznia (pasat pn.-wsch.). Najmniej opadów jest w październiku i listopadzie (ok. 60 mm).
Sieć rzeczna Surinamu jest gęsta i dobrze rozwinięta. Do najdłuższych rzek należą: Marowijne (Maroni) na granicy z Gujaną Francuską oraz Corantijn (Courantyne) na granicy z Gujaną, obie o dł. ok. 700 km. Z innych rzek należy wymienić: Nickerie, Coppename, Saramacca, Surinam i Tapanahoni. Na wielu z nich znajdują się liczne wodospady. W dolnych odcinkach rzek poprzez budowę zapór utworzono kilka sztucznych zbiorników wodnych. Największą tego typu budowlą jest zapora i hydroelektrownia w Brokopondo, na rzece Suriname.
W strefie wilgotnych lasów równikowych rozwinęły się gleby czerwono żółte (ferralsole) o bardzo niskiej zawartości próchnicy. Na sawannach wykształciły się czerwone gleby ferralitowe (żelaziste luwisole), a wzdłuż dolin dużych rzek - gleby aluwialne (fluwisole).
96% pow. Surinamu stanowią wilgotne lasy równikowe, bogate w cenne gatunki drzew o twardym drewnie. Wzdłuż wybrzeża rozciąga się pas namorzynów, a bezpośrednio na pd. od pasa nizin nadmorskich rośnie sawanna drzewiasta. Najwyżej położone części Wyżyny Gujańskiej oraz obszary graniczne z Brazylią porasta sawanna górska.
Świat zwierzęcy należy do Regionu Brazylijskiego zoogeograficznej Krainy Neotropikalnej. W lasach żyją liczne gatunki ssaków (tapiry, leniwce, jaguary, kapibary, mrówkojady i in.), ptaków (tukany, kolibry), gadów (węże, kajmany), ryb oraz owadów. Ochroną objęto 4% pow. kraju, na co składa się Naturę Park Brownsberg oraz 12 rezerwatów (m.in. Tafelberg, Eilerts de Haan, Galibi, Wia-wia).
Po powstaniu w 1674 holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzono z Afryki kilkadziesiąt tysięcy Murzynów. Po zniesieniu niewolnictwa w 1863 zatrudniono wielu robotników azjatyckich. W ten sposób w Gujanie Holenderskiej znalazły się tysiące mieszkańców Indonezji, Chin oraz Indii.
Ponad 90% ludności skupia się na nizinie nadbrzeżnej, z czego zdecydowana większość (72%) zamieszkuje w odległości ok. 30 km od stolicy, a zarazem największego miasta, Paramaribo, a ok. 10% - okolice drugiego, co do wielkości miasta - Nieuw Nickerie. W miastach żyje ogółem 50% mieszkańców kraju, przy czym zdecydowaną większość z nich stanowią Kreole i Hindusi.
Surinam należy do najsłabiej zaludnionych krajów Ameryki Południowej (3 os./km). Po II wojnie światowej, dzięki dużemu wskaźnikowi przyrostu naturalnego, liczba ludności stale wzrastała, aż do lat 70., kiedy to z powodu wzmożonej emigracji zaludnienie kraju zmniejszyło się z 380 tys. w 1971 do 355 tys. w 1980. Szacuje się, że obecnie w Holandii mieszka ok. 170 tys. Surinamczyków. Lata 90. to okres ponownego wzrostu liczby ludności (w latach 1985-1992 średnio o 2,3%, w latach 1996-1997 o 0,83%). W 1997 przyrost naturalny wyniósł 1,8% (stopa urodzeń 23 promile, stopa zgonów 5 promili), przy współczynniku migracji 9 osób na 1000 mieszkańców.
Surinam to kraj ludzi młodych, mimo iż odsetek mieszkańców poniżej 15 roku życia wyraźnie spada w ostatnich dziesięcioleciach, osiągając w 1997 wartość 34%. Jedynie 5% ludności ma więcej niż 65 lat. Na 100 kobiet przypada 103 mężczyzn. Opieka zdrowotna jest dobrze rozwinięta (1208 mieszkańców na 1 lekarza). Edukacja jest bezpłatna i obowiązkowa dla dzieci pomiędzy 6 a 16 rokiem życia. Szkoła podstawowa trwa 6 lat. W Paramaribo działa założony w 1968 uniwersytet.
Do dziś Azjaci stanowią ponad połowę mieszkańców Surinamu (gł. Hindusi i Jawajczycy oraz w mniejszej liczbie Chińczycy i Libańczycy). Drugą, co do liczebności grupą etniczną są Kreole, którzy stanowią 1/3 populacji. Znaczny udział mają Murzyni (10%). Większość z nich to potomkowie tzw. Murzynów z buszu - Djuków, którzy w 2. poł. XVIII w. uciekając z plantacji znaleźli schronienie w lasach. Na grupę tę składają się cztery plemiona zamieszkujące górny i środkowy bieg Marowijne, górny bieg Surinam oraz górny bieg Saramacca. Wnętrze kraju zamieszkuje także ok. 7,5 tys. Indian trudniących się do dziś tradycyjnymi zajęciami, jak myślistwo, rybołówstwo, zbieractwo.
Z różnorodnością rasową i etniczną związana jest „mozaika\" wyznań. Większość ludności to chrześcijanie (22% katolików, 18% protestantów). Drugą, do wielkości grupę stanowią hinduiści i muzułmanie. Wśród Indian dominują nadal religie rodzime.
Surinam należy do słabiej rozwiniętych krajów Ameryki Południowej, a jego rozwój ekonomiczny uzależniony jest w dużej mierze od zagranicznego kapitału. Podstawą gospodarki jest eksploatacja i przetwórstwo boksytów zawierających do 63% tlenku glinu. Po rozpoczęciu wydobycia w 1915 Surinam przez szereg lat był największym producentem boksytów na świecie. Ich złoża występują gł. w okolicach Moengo nad rzeką Cottica, Onverwacht i Paranam nad Surinamem oraz nad rzeką Kabalelo. Górnictwo i przetwórstwo boksytów znajduje się w rękach dwóch wielkich kompanii: Suralco (oddział Aluminium Company of
America) i Billiton.

Językiem urzędowym jest holenderski, ale używa się także angielskiego, a przede wszystkim języka surinamskich Kreoli sranang tongo, zwanego inaczej taki-taki (lub potocznie surinamskim). Wśród społeczności azjatyckiej w użyciu jest też hindustani (dialekt języka hindu) oraz jawajski oraz państwowego koncernu Grassalco. Produkcja tlenku glinu odbywa się w zakładach w Moengo, Onverwacht i Paranam (1,5 min t w 1995). Huta w Paranam w 1995 dostarczyła 28,1 tys. t aluminium (32,4 tys. t w 1992). Surinam posiada także szereg innych bogactw mineralnych, jak np. rudy żelaza, manganu, złoto i diamenty. W latach 90. zaczęto poszukiwania i eksploatację ropy naftowej, której w 1994 wydobyto 275 min t.
Produkcja energii elektrycznej tylko w części wykorzystuje duży potencjał rzek spływających z Wyżyny Gujańskiej. Większość energii zużywa przemysł aluminiowy.
Inne gałęzie przemysłu mają stosunkowo niewielkie znaczenie. Łącznie przemysł zatrudnia 18% ludności czynnej zawodowo, a poza przetwórstwem boksytów rozwinął się przemysł spożywczy (cukrownie, destylarnie rumu, łuszczarnie ryżu, browary) oraz drzewny (gł. tartaki).
Rolnictwo ma bardzo ograniczone warunki rozwoju, gdyż zaledwie niecały 1 % pow. kraju nadaje się pod uprawę. Większość obszarów wykorzystywanych rolniczo znajduje się na polderach, których największe skupisko jest wokół Paramaribo, a także w dystrykcie Corona i w okolicach Nieuw Nickerie. Uprawia się ryż, sprowadzony przez robotników hinduskich i jawajskich. Większość wyprodukowanego ryżu pochodzi z okolic Nieuw Nickerie, a jego nieduże nadwyżki eksportowane są m.in. na Antyle Holenderskie i do Holandii. Uprawiana na tym terenie od w. XVII trzcina cukrowa była do niedawna, obok boksytów, gł. artykułem eksportowym. Obecnie jej uprawa znacznie spadła na rzecz ryżu. Produkcja cukru wynosi ok. 2 min t rocznie, z czego duża część przerabiana jest na rum. Poza tym uprawia się palmę kokosową (11 tys. t kokosów), banany (48 tys. t), kawę, kakao i owoce cytrusowe (łącznie 19 tys. t) oraz warzywa (32 tys. t).
Ze względu na niesprzyjające warunki naturalne chów zwierząt ma bardzo małe znaczenie. Wśród pogłowia przeważa bydło (104 tys. sztuk), a poza tym hoduje się kozy (10 tys.) oraz owce (9 tys.). Leśnictwo dostarczyło w 1995 łącznie 122 tys. m2 drewna. Wzrasta rola rybołówstwa, gł, ryb morskich (12,6 tys. t w 1995). Poza tym poławia się kraby i krewetki.
W 1996 wartość eksportu Surinamu wyniosła 457,7 min USD, z czego 67% przypadało na tlenek glinu, a 9% na aluminium. Dalsze miejsce zajmował ryż (8%), krewetki (7%), ropa naftowa (4%) oraz banany i owoce cytrusowe (łącznie 2%). Eksport kierowany był gł. do: Norwegii (32%), Holandii (27%), Japonii (7%), Brazylii (6%) i Francji (3%). Wartość importu w 1994 wyniosła 349,5 min USD, z czego 32% stanowiły półprodukty, 25% maszyny i środki transportu, 23% dobra konsumpcyjne, a 20% paliwa. Towary te sprowadzano przede wszystkim ze Stanów Zjednoczonych (40%), Holandii (24%), Trynidadu i Tobago (11 %), Japonii (3%) i Brazylii (3%).
Prawie cały transport lądowy skupia się w pn. części kraju, na nizinie nadbrzeżnej. W Surinamie znajduje się ok. 4,5 tys. km dróg, z czego 30% ma utwardzoną nawierzchnię. Największe znaczenie ma droga biegnąca wzdłuż wybrzeża, łącząca Albinę (na granicy z Gujaną Francuską) z Nieuw Nickerie oraz droga z Paramaribo do Broko-pondo. Z dwóch linii kolejowych, o łącznej dł. 301 km, jedna łączy Onverwacht z Brownweg nad jeziorem Brokopondo, a druga służy do wywozu boksytów z gór Bakhuis do miejscowości Apoera, a granicy z Gujaną. Duże znaczenie ma transport wodny. Statki morskie mogą docierać do portu Paranam nad rzeką Surinam oraz do Moengo na rzece Cottica (jedne z ważniejszych portów wywozu tlenku glinu i aluminium). Najważniejszym portem morskim kraju jest jednak Paramaribo. Coraz większe znaczenie ma transport lotniczy, obsługiwany m.in. przez państwowe linie Suriname Airways. Międzynarodowy port lotniczy Zanderij ma bezpośrednie połączenia lotnicze z Holandią, Brazylią, Stanami Zjednoczonymi i niektórymi krajami basenu Morza Karaibskiego.
Wśród największych atrakcji przyrodniczych Surinamu wymienić należy zwł. zespół wodospadów Blanche Marievallen na rzece Nickerie oraz park narodowy Voltz Berg (bogactwo gatunkowe drzew, storczyków, kaktusów, liczne kaskady i wodospady). W pobliżu stolicy kraju - Paramaribo, nawiązującej pod względem architektonicznym do miast niderlandzkich, zlokalizowano dwa kąpieliska morskie: Galibi i Baboesanti. Zabytkowymi obiektami są ruiny fortu Nieuw Amsterdam (XVIII w.), a także synagoga (obecnie muzeum) Beracha Ve Salom (XVII w.) w żydowskiej osadzie Jodensavanne. Turystyczna baza noclegowa Surinamu liczy 4 tys. łóżek. Kraj odwiedza rocznie 20 tys. obcokrajowców. Ok. 90% z nich to Europejczycy (gł. obywatele Holandii).
Przed przybyciem Europejczyków tereny dzisiejszego Surinamu zamieszkiwali Indianie Arawakowie i Karaibowie. Od 1581 kolonizowane były przez Holendrów, z którymi w 1. poł. XVII w. rywalizowali Anglicy. W 1667 Anglicy scedowali zajęte przez nich obszary, zwane odtąd Gujaną Holenderską, Holendrom w zamian za Nowy Amsterdam (późniejszy Nowy Jork). W 1814 Gujana Holenderska otrzymała status kolonii. W 1863 zniesiono na jej terenie niewolnictwo, co spowodowało napływ emigrantów, gł. z Indii, zatrudnianych do pracy na plantacjach trzciny cukrowej, której uprawa stanowiła podstawę gospodarki kolonii. W 1922 Gujana Holenderska stała się integralną częścią królestwa Niderlandów, w 1954 terytorium autonomicznym, a w 1975 uzyskała niepodległość jako Surinam (ok. 40 tys. osób wyemigrowało do Holandii). W 1980 władzę przejął, w wyniku przewrotu wojskowego, ppłk. D. Bouterse, który do 1988 sprawował rządy jako dyktator (zawiesił konstytucję, rozwiązał parlament), a następnie do 1992 zachował zwierzchnictwo nad armią, co pozwoliło mu na wywieranie wpływu na politykę państwa. W 1991 w wolnych wyborach prezydenckich zwyciężył R. Venetiaan, który przywrócił rządy cywilów, konstytucyjnie ograniczył rolę armii w państwie, a także zakończył trwającą od 1980 wojnę partyzancką. W 1996 został sformowany rząd koalicyjny, a na prezydenta wybrano J. Wijdenboscha.