Ocena polskiej inteligencji zaprezentowana w "Tangu" S. Mrożka

Dramat Mrożka ukazał się drukiem w 1964 r. Utrzymany jest w konwencji groteskowej i podejmuje problematykę roli i miejsca artysty i inteligenta we współczesnym świecie. Jest on szeroką i wieloznaczną próbą interpretacji procesów społecznych i politycznych we współczesnym pisarzowi świecie. Główne przesłanie sztuki stanowi ostrzeżenie zarówno przed skutkami konformizmu, jak też przed nihilizmem i anarchią lub totalitaryzmem. Mrożek Ukazał w "Tangu" rodzinę, której członkowie mają charakterystyczne cechy, ale ukazane groteskowo i parodystycznie. Wyraźnie zdeformowanymi postaciami są Stomil i Eleonora jako przedstawiciele średniego pokolenia. Są oni owładnięci - zwłaszcza Stomil - manią eksperymentowania w sztuce, ale ich działania kończą się kompromitacją. Dążą do wyzwolenia z wszelkich konwencji, nie istnieją dla nich żadne hamulce moralne. Czują w sobie siłę geniuszu. Dyskutują na temat awangardyzmu w sztuce i w życiu. Obłędnie dążą do nowoczesności, co czyni ich karykaturalnymi. Znaleźli się w absurdalnej sytuacji, bowiem odrzucając konwenanse moralne i etyczne znaleźli się w nowej konwencji, polegającej na braku konwencji. Zwalczyli wszelkie reguły, wpadli w pułapkę przeintelektualizowania. Potrzeba analizowania zjawisk rozrosła się u Stomila do absurdalnych rozmiarów i zatraciła jakikolwiek sens. Deformacja jest zauważalna także u Eugeniusza i Eugenii - przedstawicieli starszego pokolenia. Dawniej prowadzili życie uporządkowane konkretnymi normami obyczajowymi, a teraz, zgodnie z modą, pozują na nastolatków. Reprezentantem młodego pokolenia jest Artur, intelektualista, dwudziestoparoletni student. Pragnie on przywrócić ład, zaczynając od swojej rodziny, zaprowadzić dawne porządki. Rozpaczliwie szuka idei, która by mu umożliwiła przywództwo. Jego pasja reformatorska nie powiodła się, bo w brutalnej rzeczywistości doszła do głosu siła, despotyzm i bezprawie w osobie Edka. "Tango" jest formą literackiego rozliczenia ze współczesną inteligencją. W imię wolności wyzwoliła się ona z wszelkich zasad, reguł i konwenansów, przez co doprowadziła do całkowitego rozpadu świata wartości. Przekształciła życie w wegetację o charakterze dekadenckim, otworzyła drogę totalitaryzmowi, pozwoliła, żeby światem rządziła brutalna, ordynarna siła, a następnie pierwsza padła ofiarą prymitywizmu i chamstwa. Ta inteligencja w dramacie Mrożka to rodzice i babcia oraz wuj Artura. Artur, zbyt wrażliwy i słaby, ginie z rąk chama Edka, a Eugeniusz jako pierwszy składa Edkowi hołd wiernopoddańczy. W ten sposób, wbrew tradycji sztuki, która doceniała rozum, w "Tangu" zatriumfowała siła pięści i prymityw. Utwór jest groteskowym obrazem społeczeństwa, w którym nadmiernie rozwinęła się anarchia i brak poszanowania norm moralnych. Krytykuje prymitywizm, brak kultury i rozluźnienie obyczajów. W społeczeństwie, jak w rodzinie Artura, panuje bezwład, entropia i anarchia. Nie po raz pierwszy intelektualiści moszczą drogę do władzy ciemnej, brutalnej sile. Jest to również metafora koszmarnego wydania polskiego komunizmu i totalitaryzmu w ogóle. Utwór jest parodią dramatu rodzinnego, odwołuje się także do popularnych w literaturze polskiej motywów. Edek przypomina chłopa z "Wesela" S. Wyspiańskiego lub parobka z "Ferdydurke" W. Gombrowicza. Artur to typowy bohater romantyczny - zbuntowany, osamotniony w walce, przegrywający ją sromotnie, choć niezasłużenie. Końcowa scena dramatu, tango tańczone przez Edka z wujem Eugeniuszem, to groteskowa kontynuacja chocholego tańca z "Wesela". Deformacje te stanowią obraz niemocy i kryzysu sztuki w czasach współczesnych