"Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski , świadomy swego talentu i kultury literackiej , marzył również o stworzeniu epopei narodowej lub tragedii , gdyż ówczesna poetyka wysuwała właśnie te dwa gatunki na czoło twórczości poetyckiej . Zabierał się do poematu o Władysławie III Warneńczyku , a także do dramatu , do którego pomysł podsunęła mu " Iliada " . Homer bowiem wspominał w dwóch księgach eposu , III i VI , o poselstwie greckim do Troi , a Kochanowski przecież pierwszą z nich tłumaczył . I właśnie odprawa , jaką dali Trojanie posłom greckim , stała się wątkiem pierwszego polskiego dramatu politycznego . Zresztą historia trojańska była wtedy modna i literacko różnie wykorzystywana , a temat nadawał się do rozwinięcia i umożliwiał poruszenie aktualnego zagadnienia moralno - politycznego .
Kochanowski był przekonany , iż trwałość każdego państwa zależy od praworządności , sprawiedliwości i postawy rządzących oraz rządzonych . Przykład Troi , w pewnym stopniu upodobnionej do ówczesnej Polski , pozwolił poecie nie tylko rozwinąć ten pogląd , ale dzięki wyraźnym aluzjom do polskiej rzeczywistości wytknąć społeczeństwu szlacheckiemu jego słabości i ostrzec je przed następstwami , jakie mogły przynieść nieposzanowanie praw , brak sprawiedliwości , dbałość o własne , doraźne korzyści oraz zniewieściałość jako wynik wygodnego i hulaszczego życia .

W toku pracy nad dramatem poeta doszedł do wniosku , że " mistrz nie po temu " , do czego się przyznał wielkodusznie w liście do przyjaciela swego i mecenasa Jana Zamojskiego , wtedy jeszcze podkanclerza koronnego . Jednakże nie poniechał zamiaru , gdyż temat go pociągał , a teorię dramatyczną i antyczne wzory znał nieźle .
Tymczasem nadarzyła się okazja wykorzystania niemal gotowego już utworu do uświetnienia - stosownie do mody renesansowej - podwójnej uroczystości weselnej w rodzinie Zamojskich . Przypadła ona przededniu " wojennego " sejmu . który miał zadecydować o uderzeniu na Moskwę .

Do przygotowania przedstawienia pozostało zaledwie trzy tygodnie. Nie lada zatem sztuki dokonał nadworny lekarz królewski Wojciech Oczko , któremu Zamojski powierzył rolę inscenizatora , przeznaczając pokaźną kwotę na oprawę sceniczną tragedii . Scenę zorganizowano w Jazdowie pod Warszawą , w pałacyku królewskim wzniesionym jeszcze przez Bonę , a tło tworzyła płytka dekoracyjna przedstawiająca ścianę pałacową . Aktorami byli amatorzy spośród dworzan , widownię zaś zapełniła przybyła na uroczystość i sejm elita dworska z królem i królową na czele .
Tragedię kończy wezwanie Antenora , by uprzedzić uderzenie Greków , a zatem w sytuacji , jaka nastąpiła po odprawie posłów greckich , zastosować najskuteczniejszą taktykę - ofensywną .

Widzowie , którymi byli posłowie , senatorzy i inni dygnitarze , niewątpliwie pojęli ów apel jako aluzję do aktualnej wówczas sytuacji politycznej , zwłaszcza , że bezpośrednio po zakończeniu sztuki jeden z aktorów odśpiewał przy wtórze lutni łaciński wiersz Kochanowskiego " Orfeusz sarmacki " , specjalnie na tę uroczystość napisany , sławiący króla Stefana Batorego jako niezwykłego wodza i wzywający do wojny .
W postaci Antenora poeta przedstawił wzór obywatela patrioty , kierującego się zawsze dobrem państwa i sprawiedliwością , gotowego w każdej sytuacji służyć ojczyźnie radą i czynem . Cały utwór , a zwłaszcza pieśni chóru , przepaja obywatelska troska o ojczyznę , konflikt zaś między Antenorem a Aleksandrem to konflikt dwu przeciwnych racji , dwu przeciwstawnych postaw : obywatelskiej , patriotycznej - z egoistyczną , nie liczącą się zupełnie z dobrem kraju . Ponieważ ta ostatnia w utworze triumfuje , dramat kończy się tragicznie : zagładą Troi, ukazaną w wizji Kasandry , co miało być niedwuznaczną obywatelską przestrogą dla Polaków .

Utwór jest , mimo niewielkich rozmiarów , poprawnie zbudowaną renesansową tragedią klasyczną , nie ustępującą w niczym tego rodzaju dramatom zachodnioeuropejskim . Poeta trzymał się ściśle poetyckiej teorii i , zgodnie z jej wymaganiami , zamiast sceny zbiorowej , przedstawiającej zwołaną przez króla naradę , wprowadził sprawozdanie posła . Jego epiczna wypowiedź jednak to niemal trzecia część całego dramatu . Natomiast jako nowość , zgodnie ze wskazaniami poetyki renesansowej , umieścił bezpośrednio po prologu scenę nie posuwającą akcji , lecz mającą na celu wzruszenie widzów - pełen skargi i niepokoju monolog Heleny.

Styl utworu jest uroczysty i podniosły , ożywiony przysłowiami i sentencjami , których szczególne nagromadzenie występuje w ciętym dialogu Antenora z Aleksandrem . Nie brak także pytań retorycznych , wypowiedzeń wykrzyknikowych i rozkazujących .
Poeta zastosował w dramacie wiersz sylabiczny i po raz pierwszy , wedle mody włoskiej , biały , nierymowany : jedenastozgłoskowiec ( 5 + 6 ) , dwunastozgłoskowiec ( 7 + 5 ) i trzynastozgłoskowiec ( 7 + 6 ) , poza tym jako nowość wprowadził wiersz sylabotoniczny , jakim jest trzecia pieśń chóru . Poszczególne jej wersy mają określoną liczbę akcentowanych zgłosek w zależności od rodzaju użytych tam stóp . Było to zatem nawiązanie do wzorów antycznych : chór ten " jakoby greckim chorom przygania " , jak pisał Kochanowski w liście - dedykacji do Jana Zamojskiego , wyrażając jednocześnie obawę , " jako to w polskim języku brzmieć będzie " .
Niestety poeta nie oglądał swego dramatu na scenie , gdyż z powodu choroby nie mógł przybyć do Jazdowa.