Analiza strategiczna i analiza SWOT

Analiza strategiczna

Zbiór działań diagnozujących organizację i jej otoczenie w zakresie umożliwiającym sformułowanie strategii oraz zbudowanie planu strategicznego i jego realizację. W szerokim znaczeniu analiza strategiczna oznacza sposób działania właściwy ludziom i organizacjom myślącym strategicznie, tj. tworzącym jasną wizję przyszłości swojej firmy i obmyślającym sposoby jej urzeczywistnienia, biorąc pod uwagę szanse i zagrożenia ze strony otoczenia. Analiza taka musi mieć charakter kompleksowy i wykorzystywać zarówno metody jakościowe jak i ilościowe z dziedziny ekonomii, finansów, marketingu, ekonometrii, statystyki, psychologii itp.

Strategia firmy sposób, w jaki przedsiębiorstwo zamierza realizować swoją misję: procedura osiągania sukcesu; plan działania przedstawiający sposób, w jaki przedsiębiorstwo zamierza osiągnąć swoje długofalowe cele, dokonując wyboru przeznaczenia zasobów i realizując kierunki swego rozwoju w ścisłym powiązaniu z aktualnym i przyszłym otoczeniem, aby osiągnąć założone cele w możliwie najlepszy sposób, zapewnić sobie możliwość ekspansji, a nawet przewagę wśród konkurencji. Strategia to więc określenie celów i zadań w długim okresie funkcjonowania firmy i przygotowanie pakietu środków dla polepszenia własnej sytuacji na rynku i w branży swego działania, umożliwiającego zmniejszenie ryzyka związanego z istnieniem zagrożeń dla przyszłego rozwoju i zwiększenie wykorzystania pojawiających się szans i możliwości. Dobrze opracowana strategia ma dać odpowiedź na pytanie o konkretne cele (czego chcemy), konkretne możliwości działania (co możemy zrobić), przewidywanie zmiany (co wymaga zrobienia) i ich skuteczności (czy to co zrobimy doprowadzi nas tam, dokąd chcemy dojść), środki potrzebne do realizacji zadań (w jaki sposób zwiększymy potencjał firmy) i pozycję firmy w przyszłości (utrzymanie się w sektorze, zdobycie przewagi konkurencyjnej itp.).

Według G. Gierszewskiej i M. Romanowskiej dobra strategia powinna odznaczać się takimi cechami jak: ciągłość, kompleksowość, spójność, elastyczność i realność. Ciągłość strategii oznacza istnienie logicznego związku między programem działania o różnym horyzoncie czasowym:
- kompleksowość - ogólnoorganizacyjny jej zasięg, tzn. objęcie programem rozwoju wszystkich sfer podsystemów organizacji;
- spójność - merytoryczną zgodność programów rozwoju dotyczących różnych horyzontów czasu i różnych podsystemów organizacji;
- elastyczność - zdolność dostosowywania tempa i sposobów rozwoju do aktualnych warunków;
- realność - dostosowanie strategii do aktualnych i przyszłych warunków funkcjonowania organizacji.

Analiza strategiczna swym zakresem obejmuje takie czynniki jak:
- Makrootoczenie - zespół warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikający z tego, że działa ono w określonym kraju i regionie. Makrootoczenie bardzo silnie określa możliwości działania i rozwoju przedsiębiorstwa, firma jednak nie jest w stanie tych warunków zmienić. Makrootoczenie ma silny wpływ na firmy tworzy dla nich zestaw szans i zagrożeń rozwojowych.

Makrootoczenie możemy podzielić na następujące segmenty:
1) otoczenie makroekonomiczne – ma najsilniejszy wpływ na przedsiębiorstwa
- koniunktura gospodarcza kraju i świata,
- tendencje wzrostu dochodu narodowego,
- stopa inflacji,
- kursy walutowe,
- dochody,
- bezrobocie,
- dostępność i oprocentowanie kredytów,
- dostępność i koszty nośników energii.
2) otoczenie polityczne
- polityka zagraniczna i wewnętrzna rządu,
- stabilność władzy,
- stosunki międzynarodowe.
3) otoczenie prawne
- przepisy prawne regulujące działalność podmiotów gospodarczych,
- przepisy podatkowe i celne.
4) otoczenie technologiczne
- stan techniki i technologii,
- nowe odkrycia naukowe,
- wdrażanie nowych technologii,
- wydatki państwa na badania i rozwój,
- skupienie władz oraz branży na wysiłek technologiczny.
5) otoczenie społeczne
- wzorce wydatków ludności,
- system wartości,
- normy zachowań,
- subkultury,
- postrzeganie siebie i świata przez ludzi.
6) otoczenie demograficzne
- liczba i struktura ludności,
- przyrost naturalny,
- wykształcenie,
- wzorzec gospodarstw domowych.
7) otoczenie międzynarodowe
- Otoczenie konkurencyjne ( mikrootoczenie )- wszystkie podmioty gospodarcze, które mają z przedsiębiorstwem powiązania kooperacyjne lub konkurencyjne (dostawcy, odbiorcy, konkurenci). W przeciwieństwie do makrootoczenia w otoczeniu konkurencyjnym istniej sprzężenie zwrotne tzn. przedsiębiorstwo oddziaływuje na elementy otoczenia konkurencyjnego i vice versa.
- Przedsiębiorstwo - analizie podlegają wszystkie elementy funkcjonalne w przedsiębiorstwie.

Graficzne ujęcie obszarów analizy strategicznej prezentuje rysunek.

G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995

Analiza Swot

Nazwa Swot jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagrożenia).
Analiza Swot jest efektywną metodą identyfikacji kategorii słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń. Przedmiotem analizy może być przedsiębiorstwo, inwestycja lub dowolna organizacja. Zastosowanie analizy Swot nie ma praktycznie ograniczeń, ponieważ można ją zaimplementować do dowolnego zdarzenia ze sfery działalności człowieka.

Głównym celem analizy Swot jest określenie aktualnej i perspektywicznej pozycji przedmiotu analizy Swot oraz prognoza strategii postępowania. Zakres rodzajowy czynników, które mają wpływ na przedmiot analizy Swot jest bardzo szeroki. Z jednej strony są to czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, a z drugiej pozytywne i negatywne. Skuteczna ich identyfikacja jest podstawą analizy Swot.

Przeprowadzając analizę trzeba dokonać diagnozy - określić silne i słabe strony firmy oraz prognozy – opisać szanse i zagrożenia
Mocne strony czyli atuty (czynniki wewnętrzne pozytywne) – to walory organizacji, które w sposób pozytywny wyróżniają ją w otoczeniu i spośród konkurencji.
Słabe strony organizacji (czynniki wewnętrzne negatywne) – są konsekwencją ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. Każda organizacja posiada aspekty funkcjonowania, które ograniczają jej sprawność, ale szybkie i obiektywne rozpoznanie oraz zdefiniowanie może łatwo ograniczyć ich negatywny wpływ.

Szczegółowa analiza aktywów, jakimi przedsiębiorstwo dysponuje w każdym z prowadzonych interesów zmierza do ustalenia jego atutów (mocnych stron) i słabości jako wyznaczników siły konkurencyjnej przedsiębiorstwa na danym rynku. Świadomość własnych atutów i słabości ma podstawowe znaczenie w kształtowaniu realistycznej rynkowej strategii przedsiębiorstwa. Firma, która w porównaniu z konkurentami wykazuje więcej silnych, niż słabych punktów ma większe możliwości wykorzystania stwarzanych przez otoczenie szans i umocnienia lub obrony (w przypadku przewagi zagrożeń) dotychczasowej pozycji rynkowej.
Szanse (czynniki zewnętrzne pozytywne) – to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane staną się impulsem do rozwoju oraz osłabią zagrożenia.
Zagrożenia (czynniki zewnętrzne negatywne) – to wszystkie czynniki zewnętrzne,które postrzegamy jako bariery dla rozwoju firmy, utrudnienia, dodatkowe koszty działania.

Analiza szans i zagrożeń nie jest metodą ujętą w ściśle określone procedury postępowania, których przestrzeganie gwarantuje uzyskanie stuprocentowo pewnych wyników. Mobilizuje jednak do myślenia strategicznego, zmusza do śledzenia zmian zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstwa, do korzystania z dostępnych źródeł informacji, raportów i prognoz, oraz formułowania na tej podstawie scenariuszy przewidujących przyszły rozwój wydarzeń w rozpatrywanym obszarze interesów. Trafność wyprowadzonych z analizy wniosków zależy jednak co najmniej w takim samym stopniu od intuicji analityka, jak od precyzyjnych wyliczeń i prognoz.

W efekcie analizy otrzymujemy cztery listy: silnych stron organizacji (które należy wzmacniać), słabych stron (które trzeba niwelować), szans (które należy wykorzystywać), oraz zagrożeń (których należy unikać).

Kolejnym krokiem jest sporządzenie syntezy, która wytycza strategiczne cele organizacji. Dokonuje się jej sumując ilość szans i zagrożeń oraz mocnych i słabych stron. Na tej podstawie można określić zakres możliwych, dopuszczalnych i wykonalnych strategii

Zastosowanie analizy Swot jest niezwykle szerokie. Oto niektóre z zastosowań:
- do analizy strategicznej, na bazie której mogą być budowane plany strategiczne.
- do wspomagania procesów restrukturyzacyjnych, których zadaniem jest podwyższanie trafność podejmowanych decyzji kierunkowych.
- w celu wypracowania strategii dostosowanej do gospodarki rynkowej.
- w celu poznania i zrozumienia swojego środowiska wewnętrznego i zewnętrznego, aby opracować efektywne plany działania swojego przedsiębiorstwa.
- w celu określenie kluczowych czynników dla firmy, mających decydujący wpływ na jej przyszłość.
- w celu ustalenia kolejnych wersji rozwojowych dla różnych punktów w przyszłości, zależnie od zakresu i celu analizy.
- w celu zapewnienie spójnego planowania jakości w skali przedsiębiorstwa (szerokie zastosowanie w ramach norm ISO). Na podstawie danych dotyczących poszczególnych komórek przedsiębiorstwa można opracować zestawienia Swot w skali całej organizacji, które mogą następnie być podstawę do określania strategicznych celów firmy i tworzenia biznes planów.

Zakres zastosowań metodologii Swot jest praktycznie nieograniczony i zależy w dużej mierze od naszych potrzeb i pomysłowości. Ze względu na swoją elastyczność należy polecić zastosowanie metodologii Swot w tych obszarach, gdzie zastosowanie innych metod jest utrudnione lub niemożliwe. Analiza Swot powinna również być elementem każdego biznes planu.

Przykładowe pytania stawiane w analizie SWOT:

G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995

Po ustaleniu listy kryteriów, kolejnym zagadnieniem jest dobór właściwej skali ocen. Najprostsze rozwiązanie polega na zastosowaniu skali ocen szkolnych /5 — element bardzo silny, 4 — silny, 3 — średni, 2 — słaby, 1 — bardzo słaby/. Jej mankamentem jest małe zróżnicowanie wyników związane z tendencją do uchylania się od jednoznacznych ocen i nadużywania oceny 3 /średni/. Dlatego zalecane są bardziej rozbudowane skale punktowe zawierające przedziały ocen: silnych, średnich i słabych (np. od 9 do 4 punktów — element silny; od 3 do /-3/ — średni; od /-4/ do /-9/ — słaby).

Najważniejszym i zarazem najtrudniejszym elementem analizy jest dokonanie punktowej oceny każdego z analizowanych czynników. Dotyczy to głównie oceny za pomocą kryteriów niewymiernych (np. jakość wizerunku firmy) lub takich, gdzie nie udało się uzyskać odpowiednich danych liczbowych. Luki informacyjne szczególnie często występują w danych dotyczących konkurentów. W takich sytuacjach jesteśmy zdani na opinie osób przeprowadzających analizę. Trudny do uniknięcia subiektywizm ocen można ograniczyć przez formułowanie ich w sposób zespołowy, przy udziale odpowiednich fachowców i ekspertów niezwiązanych z analizowanym przedsiębiorstwem. Oceny mogą być ustalane za zasadzie:
- konsensusu — uzgadnianie wspólnej oceny w wyniku dyskusji i wymiany argumentów,
- uśredniania — ocena zespołowa jest średnią arytmetyczną ocen indywidualnych wszystkich członków zespołu,
- głosowania — ocena zespołowa jest różnicą pomiędzy liczbą głosów oceniających dany element pozytywnie i liczbą głosów negatywnych. W tym przypadku nie ma zatem możliwości indywidualnego stopniowania ocen, trzeba jednoznacznie wskazać czy dany element stanowi silny, czy słaby punkt przedsiębiorstwa.

Przedstawienie wyników analizy w formie wykresu tabelarycznego pozwala na wyznaczenie tzw. profilu silnych i słabych stron, ułatwiającego porównanie potencjału przedsiębiorstwa z potencjałem głównego konkurenta. Przykładowy wykres takiego profilu, przy zastosowaniu skali punktowej /od +9 do —9 punktów/ przedstawiono na rysunku.

Przykładowy profil silnych i słabych stron przedsiębiorstwa

Ze względu na podstawę odniesienia ocen można wyróżnić trzy zasadnicze odmiany analizy:
• międzypodmiotową — której podstawę stanowią oceny dotyczące głównego konkurenta lub grupy konkurentów, reprezentujących stan przeciętny w danej branży,
• normatywną — w której stan obecny jest porównywany ze stanem pożądanym (planowanym);
• historyczną — w której stan obecny jest porównywany ze stanami minionymi (np. sprzed roku lub trzech lat).