Kampania wrześniowa

Kampanią wrześniową nazywamy walki obronne wojsk polskich toczone od 1 września do 5 października 1939 przeciwko wojskom niemieckim i od 17 września przeciwko wojskom ZSRR.

W drugiej połowie sierpnia 1939 r. przygotowania Niemiec hitlerowskich do ataku na Polskę zbliżyły się do końca. 23 sierpnia 1939 roku minister spraw zagranicznych Rzeszy Joachim Ribbentrop i komisarz spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow podpisali w obecności Stalina pakt o nieagresji. Tajny protokół tego paktu dotyczył także Polski. . Hitler podjął początkowo decyzję rozpoczęcia działań wojennych o świcie w sobotę 26 sierpnia, stwierdzając, że konflikt, wcześniej czy później, z państwem Polskim, był nieunikniony. Przewidział też, że jest mało prawdopodobne, aby Francja i Wielka Brytania (która podpisała z Polską układ o obowiązku natychmiastowej pomocy wzajemnej w razie bezpośred¬niego lub pośredniego zagrożenia niepodległości jednej ze stron), w razie ataku Niemców, przyszły na pomoc Polakom. Ostatecznie jednak, dopiero 31 sierpnia Hitler wydał ściśle tajny rozkaz nakazujący wojskom niemieckim rozpoczęcie ataku na Polskę rankiem l września 1939 r.

Pierwsze strzały w II Wojnie Światowej padły w dniu 1 września 1939 roku o godzinie 4.40, gdy pancernik Szlezwik-Holstein otworzył ogień ze swoich baterii na koszary kompani wartowniczej na przyczółku Westerplatte. Dwustu żołnierzy , dowodzonych przez mjr. Henryka Sucharskiego, broniło się przez tydzień. Obrona Westerplatte stała się symbolem bohaterstwa polskiego żołnierza, broniącego kraju przed agresją przeważających sił wroga. Polski plan mobilizacyjny przewidywał wystawienie do wojny z Niemca¬mi 30 dywizji piechoty pierwszej linii, 9 dywizji piechoty w rezerwie, 11 bry¬gad kawalerii i 2 brygad pancerno-motorowych, a więc łącznie 52 wielkie jed¬nostki. Formacje te obejmować miały l min 50 tys. ludzi w jednostkach fron¬towych, 150 tys. w jednostkach odwodowych i 300 tys. w oddziałach obrony terytorialnej, tj. razem ok. półtora miliona żołnierzy. Poza tym Polacy posiadali 4,5 tys. dział, 700 czołgów i 400 samolotów. Natomiast Niemcy, mający 2,8 mln ludzi pod bronią, rzucili do ataku na Polskę 1,8 mln żołnierzy, 11 tys. dział, 2,5 tys. czołgów, 2 tys. samolotów. Poza tym Polski sprzęt był w większości przestarzały, ustępował jakością uzbrojeniu niemieckiem, a także armia polska nie zdołała zakończyć powszechnej mobilizacji, którą zarządzono dopiero 31 sierpnia.

Nie można się więc dziwić, że bój graniczny trwał bardzo krótko – jedynie 3 dni. Wtedy to, 3 września, armie polskie otrzymały rozkaz odejścia na linię Wisły. Tego samego dnia rządy Wielkiej Brytanii oraz Francji wypowiedziały Niemcom wojnę. 2 dni później władze cywilne RP opuściły stolicę, w tym generał Rydz-Śmigły, który przeniósł się do swej kwatery w Brześciu Litewskim. Rozpoczęła się druga faza kampanii wrześniowej. Wojna przybrała charakter totalny. Naloty Luftwaffe na miasta, linie kolejowe i drogi oraz masowe egzekucje siały zniszczenie wśród ludności cywilnej. Niemcom szybko udało się okrążyć, podzielić i w dużej mierze zniszczyć główne siły Wojska Polskiego. 8 września niemieckie siły pancerne zaczęły docierać do Warszawy. Jeszcze tego samego dnia próbowały ją zdobyć, jednakże zaimprowizowana naprędce obrona polska, przy współudziale ludności cywilnej, odparła ten atak, zadając nie¬przyjacielowi ciężkie straty w czołgach i w piechocie.. Natomiast 9 września rozpoczęła się największe starcie tej kampanii – bitwa nad Bzurą, trwająca do 22 września.

Bitwa nad Bzurą, zwana przez Niemców bitwą pod Kutnem, była jedyną na tak dużą skalę akcją ofensywną kampanii wrześniowej. Ze strony polskiej brały w niej udział armie ,,Łódź”, ,,Poznań” i ,,Pomorze”. Umożliwiła lepsze przygotowanie obrony Warszawy oraz odciągnęła znaczne siły niemieckie z pozostałych frontów. Ostatecznie, w końcowej fazie bitwy do stolicy przedarło się około 18000 żołnierzy z amii ,,Pomorze” i ,,Poznań”. Wzmocnili oni oddziały wyznaczone do obrony miasta. Sytuacja stolicy stawała się zresztą coraz cięższa. Do połowy września Warszawa została całkowicie okrążona. Przeprowadzano ataki na Wolę, Ochotę i Pragę. Już 16 września zachodnia i środkowa część kraju była w większości pod kontrolą Wermachtu. Rozpoczął się niemiecki marsz z rejonu Lwowa na Brześć nad Bugiem.

Stalin długo zwlekał z realizacją obietnic z 23 sierpnia. Widząc bierność Zachodu, przystąpił do odebrania swojej części łupu. 17 września 1939r. ZSRR, łamiąc wszystkie wcześniejsze zobowiązania wobec Polski, rozpoczął agresję. Napaść tłumaczono kłamliwie całkowitym rozpadem państwa polskiego i koniecznością wzięcia pod opiekę Białorusinów i Ukraińców. Milion żołnierzy Armii Czerwonej, 5 tys. czołgów i 2 tys. samolotów napotkało słaby opór. Marszałek Rydz-Śmigły nakazał wycofanie jednostek Polskich do Rumunii i na Węgry. Również prezydent Mościcki, rząd i Wódz Naczelny przekroczyli granicę polsko-rumuńską. Sytuacja stawała się naprawdę tragiczna.
18 września rozpoczął się ostatni etap walk. Walczyły już właściwie tylko izolowane zgrupowania. Rozpoczął się okres, kiedy po kolei zaczęły kapitulować poszczególne miasta i załogi. 21 września poddało się Rosjanom Grodno, 5 dni później, również Armii Czerwonej – Lwów. 28 września skapitulowała, po dwutygodniowym oblężeniu Warszawa, dzień później twierdza w Modlinie. 2 października załoga Helu złożyła broń. Najdłużej broniła się Samodzielna Grupa Operacyjna ,,Polesie”. 6 października ta ostatnia regularna jednostka Wojska Polskiego złożyła broń.

Pięciotygodniowe walki, zwane kampanią wrześniową, zakończyły się całkowitą klęską armii polskiej. Poległo 70 tys. żołnierzy, dwa razy tyle zostało rannych. Straty cywilne przekroczyły 300 tys. zabitych. Ogromne straty materialne trudno oszacować. Polska, pozbawiona pomocy sojuszników, nie miała żadnych szans w wojnie z Rzeszą, wspartą po 17 września przez ZSRR. Nie mogły więc zmniejszyć błędy w dowodzeniu, nie mogło ich też zwiększyć niezaprzeczalne bohaterstwo żołnierzy.