Wojna w Afganistanie 1979-1989

Andrzej Garlicki oceniając przyczyny konfliktu afgańskiego z lat 1979 – 1989 stwierdził, że był on najprawdopodobniej uwarunkowany chęcią utrzymania radzieckiej strefy wpływów w tym regionie poprzez wsparcie miejscowych władz komunistycznych, co wynikało z założeń obowiązującej wówczas „doktryny Breżniewa”. Myślę, że zarówno przytoczony powyżej przeze mnie fakt jak i wiele innych czynników przerodziło ten spór w miejsce konfrontacji wielkich mocarstw i poligon doświadczalny nowych metod i środków walki. Niniejsza praca poświęcona zostanie przyczynom, skutkom oraz samej wojnie w Afganistanie. Ramy czasowe, które zostaną przyjęte to lata 1978 – 1989, natomiast zakres terytorialny to obszary Afganistanu.

Do przyczyn konfliktu z pewnością należy opór jaki mieszkańcy Afganistanu stawiali pod koniec lat 70. przedstawicielom rządu socjalistycznego popieranego przez władze ZSRR. Bojownicy afgańscy, zwani mudżahedinami, poprzez liczne ataki na przedstawicieli władz swojego państwa zwrócili uwagę mocarstw światowych. Na mocy podpisanego 5. grudnia 1978 roku układu o wzajemnej współpracy i przyjaźni między Afganistanem i ZSRR przewidującego, oprócz utrzymania ścisłych więzi politycznych i gospodarczych, udzielenie szerokiej pomocy wojskowej komuniści afgańscy domagali się od Rosjan już wiosną 1979 roku skierowania do swojej ojczyzny radzieckich oddziałów wojskowych. Rząd ZSRR traktował wydarzenia w Afganistanie jako zwycięstwo rewolucji socjalistycznej, początkowo odrzucał więc te żądania, sugerując szukanie rozwiązań politycznych. W zakresie współpracy militarnej ograniczono się do zapewnienia dostaw radzieckiego uzbrojenia i wyposażenia wojskowego oraz pomocy szkoleniowej. Tę ostatnią realizowano poprzez kształcenie kadr oficerskich armii afgańskiej w ZSRR oraz bezpośredni udział radzieckich doradców i instruktorów wojskowych w przygotowaniu jednostek wojsk rządowych.

Pierwszym przedsięwzięciem Rosjan, zapowiadającym możliwość podjęcia bezpośrednich działań wojskowych w Afganistanie, było utworzenie w okresie maj – czerwiec 1979 roku tzw. batalionu „muzułmańskiego” Specnazu. Jednostka ta złożona z żołnierzy pochodzenia azjatyckiego przewidywana była do zapewnienia ochrony prezydenta Afganistanu M. Tarakiego. W lipcu na skutek zagrożenia bazy lotniczej w Bagram, na mocy umowy afgańsko-radzieckiej, skierowano do jej ochrony batalion powietrznodesantowy 105 Dywizji Powietrznodesantowej. Śmierć M. Tarakiego i objęcie władzy przez H. Amina spowodowały, że dotychczasowe przeznaczenie batalionu „muzułmańskiego” przestało być aktualne. 8 grudnia 1979 roku rząd ZSRR dokonał oceny sytuacji w Afganistanie, uznając możliwość podjęcia zbrojnej interwencji. Szef Sztabu Generalnego, gen. N. Ogarkow, wyraził sprzeciw wobec tej decyzji, mimo to minister obrony ZSRR, marszałek D. Ustinow, polecił sformowanie 40 Armii na bazie Turkiestańskiego Okręgu Wojskowego. Armia ta miała się składać z: czterech dywizji zmechanizowanych, pięciu samodzielnych brygad, czterech samodzielnych pułków, czterech pułków lotnictwa bojowego, trzech pułków śmigłowców i jednostek wsparcia, liczących w sumie około 100 000 żołnierzy. Tworzono ją w trybie mobilizacyjnym, przy czym połowę stanu stanowili żołnierze służby czynnej, a resztę żołnierze rezerwy. W Teremezie rozwinięto dowództwo 40 Armii, na czele którego stanął gen. J. Tucharinow. Od 11 grudnia pod pozorem przygotowań do ćwiczeń prowadzono intensywne szkolenie i uzupełnienie wszystkich jednostek 40 Armii. W tym czasie batalion „muzułmański” Specnazu przegrupowano do Kabulu, gdzie oficjalnie miał wzmocnić ochronę pałacu prezydenta (faktycznie przewidywano użycie go wraz z grupami specjalnymi KGB do zdobycia pałacu i usunięcia Amina, którego miał zastąpić Babrak Karmal). Do bazy lotniczej w Bagram przerzucono też dodatkowo dwa bataliony z 103 i 104 Dywizji Powietrznodesantowych, które miały zabezpieczyć przemarsz sił głównych 40 Armii. 12 grudnia Biuro Polityczne KC KPZR podjęło decyzję o wprowadzeniu wojsk radzieckich do Afganistanu. 24 grudnia minister obrony ZSRR, marszałek D. Ustinow, podpisał dyrektywę nakazującą wkroczenie 40 Armii na terytorium Afganistanu.

Przejdźmy teraz do działań wojennych, które ostatecznie zdecydowałem się podzielić na cztery części. Pierwszy etap obejmował okres od 25 grudnia 1979 do lutego 1980 roku. Rozpoczęło go wkroczenie wojsk radzieckich na terytorium Afganistanu oraz podjęcie działań przez jednostki specjalne, które znajdowały się tam wcześniej w ramach współpracy wojskowej. Dywizje zmechanizowane i oddziały 40 Armii przekroczyły granicę radziecko-afgańską w dwóch punktach, w Termezie i Kuszce, przesuwając się w głąb terytorium Afganistanu. Jednocześnie, w celu uchwycenia strategicznych rejonów na planowanej trasie przegrupowania oraz zajęcia ważniejszych ośrodków polityczno-administracyjnych dokonano przerzutu drogą powietrzną jednostek powietrznodesantowych, które wylądowały w Kabulu, Bagramie i Kandaharze. W ciągu 46 godzin przerzucono blisko 8 tys. żołnierzy z pełnym wyposażeniem bojowym. 27 grudnia oddziały powietrznodesantowe oraz grupy specjalne KGB zajęły pozycje w pobliżu najważniejszych obiektów w stolicy Afganistanu pod pretekstem wzmocnienia ich ochrony. W godzinach popołudniowych przeprowadzono szturm pałacu prezydenckiego, którego dokonały dwie grupy specjalne „Grom” i „Zenit” wspierane przez batalion „muzułmański”. W tym czasie grupy KGB i spadochroniarzy opanowały w Kabulu budynki rządowe i obiekty wojskowe. Podczas zdobywania pałacu zginął prezydent Afganistanu H. Amin. Władzę przejął B. Karmal, który został przewodniczącym Rady Rewolucyjnej i sekretarzem generalnym Ludowo – Demokratycznej Partii Afganistanu. Jednostki 40 Armii zajęły większe miejscowości, gdzie rozbudowano bazy wojskowe, w których rozlokowano główne siły poszczególnych dywizji. Dla zabezpieczenia ważnych obiektów i dróg zaopatrzenia zorganizowano sieć punktów ochronnych, które obsadzono jednostkami wielkości batalionu lub pułku. Były one zabezpieczone pod względem inżynieryjnym, posiadały własną artylerię i śmigłowce bojowe. Między punktami ochronnymi rozmieszczono punkty kontrolne, które obok funkcji obronnych sprawowały nadzór nad sytuacją w danym rejonie. Oprócz stacjonarnych elementów ochronnych stosowano patrolowanie głównych dróg i znajdujących się wzdłuż nich miejscowości przez silnie uzbrojone pododdziały pancerne i zmechanizowane. Jednostki 40 Armii zajęły większe miejscowości, gdzie rozbudowano bazy wojskowe, w których rozlokowano główne siły poszczególnych dywizji. Interwencja radziecka spotkała się z potępieniem całego świata, przyczyniając się do powrotu „zimnej wojny” między ZSRR i USA. Wstrzymano ratyfikację układu SALT-2 o redukcji potencjałów jądrowych oraz nasilono wyścig zbrojeń. Wprowadzono też sankcje gospodarcze wobec ZSRR. Państwa zachodnie podjęły program pomocy militarnej dla ugrupowań opozycyjnych w Afganistanie, finansując dostawy uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Początkowo Rosjanie nie brali aktywnego udziału w walkach na terenie Afganistanu, uznając, że sama obecność 40 Armii w tym kraju będzie elementem stabilizującym. Wystąpienia antyrządowe w Kabulu oraz rozpoczęcie ostrzału radzieckich garnizonów przez partyzantów spowodowały, że podjęto decyzję o włączeniu wojsk radzieckich do akcji bojowych przeciwko oddziałom opozycji, co zapoczątkowało kolejny etap działań wojennych.

Drugi etap, który stanowiły walki o terytorium Afganistanu rozpoczęły się w marcu 1980 roku i trwały do kwietnia 1985 roku. Zasadniczym celem działań wojsk radzieckich było w pierwszej kolejności stworzenie stref bezpieczeństwa wokół dużych miast i ważniejszych szlaków komunikacyjnych, a następnie likwidacja bądź wyparcie partyzantów z trenu całego Afganistanu. Pierwszą większą akcją był udział jednostek radzieckich i afgańskich przeciwko zgrupowaniom partyzantów prowincji Kunar, znajdującej się na północny-wschód od Kabulu. Od wiosny 1980 roku oddziały 40 Armii w coraz szerszym zakresie uczestniczyły w akcjach przeciwko siłom opozycji. Początkowo były to działania wzdłuż ważnych szlaków komunikacyjnych, potem obejmowały one większe obszary (prowincje: Nangahar, Paktia i Herat). Już pierwsze operacje ujawniły, że regularne jednostki Armii Radzieckiej nie były przygotowane do działań w nowych warunkach. Szkolone pod kątem udziału w operacjach na europejskim teatrze działań wojennych nie potrafiły prowadzić skutecznych walk w trudnym terenie, gdzie wykorzystanie ciężkiego sprzętu bojowego nie przynosiło pożądanych rezultatów. Sytuację pogarszał fakt, że mudżahedini, po włączeniu się Rosjan do walk, przeszli do działań o charakterze partyzanckim, których podstawowym celem było atakowanie obiektów wojskowych i linii komunikacyjnych oraz niszczenie niewielkich pododdziałów przeciwnika. Aby poprawić możliwości bojowe jednostek 40 Armii, w połowie 1980 roku przeprowadzono ich reorganizację. Wycofano oddziały wyposażone w sprzęt ciężki, wzmacniając pozostałe w niezbędne środki wsparcia. Podstawową jednostką bojową stał się wzmocniony batalion zmechanizowany, który mógł realizować większość podstawowych zadań. Dużą uwagę zwrócono na intensywne działania rozpoznawcze, które miały umożliwić uzyskanie informacji niezbędnych do przeprowadzenia skutecznych akcji bojowych. Latem miała miejsce pierwsza operacja w Dolinie Panczszir zapoczątkowana intensywnymi nalotami, które trwały przez czerwiec i lipiec. W sierpniu podjęto działania lądowe prowadzone przez zgrupowanie wydzielonych oddziałów 40 Armii i afgańskich wojsk rządowych. W ich wyniku wyparto siły opozycji dowodzone przez A. Masuda i przejęto kontrolę nad południowym odcinkiem doliny. Jesienią, ze względu na wzrost aktywności bojowej partyzantów, przeprowadzono tam drugą operację, która nie przyniosła jednak wyraźnych rezultatów. W listopadzie i grudniu w prowincjach wokół Kabulu miała miejsce operacja „Uderzenie”, której celem było wyparcie ugrupowań partyzanckich z tych rejonów.W marcu 1981 roku, w wyniku działań rozpoznawczych ustalono, że w północnych prowincjach Afganistanu działa ponad 200 oddziałów partyzanckich liczących blisko 8,5 tys. ludzi. Wiosną podjęto szereg kolejnych akcji przeciw mudżahedinom. Zapoczątkowała je przeprowadzona w kwietniu trzecia operacja w Dolinie Panczszir. W czerwcu rozbito dużą bazę partyzantów w kompleksie Tora-Bora, zdobywając znaczne ilości sprzętu wojskowego. Jesienią siły radziecko-afgańskie podjęły duże akcje, w tym na północy w prowincji Balkh, w pobliżu Mazar-Sharif, oraz czwartą operację w Dolinie Panczszir. W tej ostatniej uczestniczyło 8 tys. radzieckich i 7 tys. afgańskich żołnierzy wyposażonych w kilkaset wozów bojowych. Zmasowane działanie wojsk radziecko-afgańskich spowodowało, że mudżahedini skoncentrowali się na prowadzeniu krótkich operacji o charakterze dywersyjno-terrorystycznym, wykorzystując zasadzki i napady, minowanie dróg i niszczenia. Do ich zabezpieczenia rozbudowali sieć baz i składów uzbrojenia w trudno dostępnych terenach przylegających do większych miast w Afganistanie. Zasadnicze działania prowadziły niewielkie, 20–30-osobowe grupy, których zadaniem było atakowanie ośrodków lokalnych władz, posterunków wojsk rządowych i radzieckich oraz tworzenie na terenach kontrolowanych własnych władz. Od 1982 r. siły zbrojne Afganistanu nie były w stanie prowadzić samodzielnych działań przeciw ugrupowaniom opozycji, co spowodowało, że główny ciężar walk przypadł oddziałom 40 Armii. W ciągu roku przeprowadzono szereg operacji przeciwpartyzanckich w różnych rejonach kraju. W styczniu i lutym objęły one prowincje na północ od Kabulu (Parwan i Kapisa) oraz prowincję Kandahar na południu. Najcięższe walki miały miejsce w „zielonej strefie” przy wejściu do Doliny Panczszir. W kwietniu podjęto działanie na południu w prowincji Nimruz. W maju i czerwcu przeprowadzono piątą operację w Dolinie Panczszir, w której wzięło udział około 12 tys. żołnierzy. Po raz pierwszy zastosowano tam masowe desanty śmigłowcowe (w ciągu 3 dni przerzucono blisko 4 tys. żołnierzy), które miały odciąć partyzantom drogi odwrotu i doprowadzić do ich okrążenia (wzorowano się tu na stosowanych podczas wojny w Wietnamie operacjach typu „młot i kowadło”). Niestety, zamiar ten powiódł się tylko częściowo, gdyż większość mudżahedinów zdołała wymknąć się z pułapki. Również w czerwcu miała miejsce duża operacja na południe od Kabulu, w prowincji Logar. Na przełomie sierpnia i września, na skutek ponownego przejęcia kontroli nad Doliną Panczszir przez siły opozycji Rosjanie przygotowali kolejną, szóstą operację pacyfikacyjną w tej dolinie. Po dwóch tygodniach zaciętych walk oddziały radziecko-afgańskie wycofały się. Rosjanie zawarli rozejm z mudżahedinami, który przewidywał zawieszenie działań do lutego 1984 roku. W ciągu 1982 roku znacznie rozszerzono rejony działań, które objęły szereg prowincji. Na szerszą skalę zaczęto stosować uderzenia lotnicze na bazy mudżahedinów zlokalizowane przez grupy rozpoznawcze i siły specjalne działające na terenie Afganistanu. Pomimo to siły opozycji w wyniku działań scaleniowych A. Masuda oraz napływu bojowników z Pakistanu i Iranu zwiększyły swoją liczebność, którą w tym okresie szacowano na 50 tys. ludzi wchodzących w skład 900 oddziałów. Najliczniejsze zgrupowania były skupione w strefie „Centrum”, a szczególnie w prowincjach przylegających do Kabulu. Tym samym w 1982 roku ukształtował się układ sił niedający perspektyw szybkiego zakończenia konfliktu, czego wyraźnym potwierdzeniem było porozumienie zawarte przez Rosjan z A. Masudem, dotyczące przerwania działań wojennych w Dolinie Panczszir. Na początku 1983 roku aktywne akcje przeciwpartyzanckie prowadzono w prowincji Logar na południe od Kabulu. Wiosną i na początku lata działania te przesunięto jeszcze bardziej na południe do prowincji Ghazni oraz na wschód do prowincji Paktia. Intensywne walki trwały również na zachodzie prowincji Herat. W sierpniu działania objęły prowincję Laghman na północny-wschód od Kabulu, a w zimie prowincję Nangarhar na wschód od Kabulu. Tym samym strefa „Centrum” stała się miejscem najintensywniejszych walk, zmuszając wojska radzieckie do zaangażowania coraz większych sił.W pierwszych miesiącach 1984 roku mudżahedini zablokowali miasto Urgun położone w pobliżu granicy z Pakistanem. W celu jego odblokowania skierowano tam znaczne siły rządowe oraz oddziały 40 Armii. Coraz bardziej napięta sytuacja była w stolicy Afganistanu – Kabulu. Codziennością stały się akty dywersji (21.03. – wybuch bomby w meczecie, 3.04 – wysadzenie autobusu, 31.08 – napad na lotnisko) oraz ostrzał artyleryjski i rakietowy z okolicznych gór. W tym czasie uzbrojenie mudżahedinów wzbogaciło się o amerykańskie rakiety przeciwlotnicze „Stinger”, co poważnie ograniczyło skuteczność działania radzieckiego lotnictwa oraz zmusiło Rosjan do zwiększenia stref bezpieczeństwa wokół własnych lotnisk. Działania bojowe 40 Armii i wojsk rządowych stopniowo objęły terytorium całego kraju. Najaktywniejsze walki prowadzono w „zielonej strefie” oraz w rejonach wokół Chostu i Heratu. Na początku kwietnia przerwano lokalne zawieszenie walk z oddziałami A. Masuda. Wkrótce potem rozpoczęła się siódma operacja w Dolinie Panczszir, do której zaangażowano 11 tys. żołnierzy radzieckich i 2,6 tys. afgańskich wspieranych przez 190 śmigłowców i 200 samolotów bojowych. W czasie jej trwania szeroko stosowano działania aeromobilne w ramach tzw. pionowego okrążenia, wysadzając ponad 3 tys. żołnierzy desantu. Po wyparciu mudżahedinów rozlokowano w dolinie stałe garnizony wojsk rządowych. W tym okresie partyzanci zintensyfikowali ataki na drogi zaopatrzenia wojsk radzieckich, a szczególnie na trasy z północy na południe oraz z Kabulu do Dżalalabadu. Zmusiło to Rosjan do zwiększenia sił przeznaczonych do ich obrony, których wielkość osiągnęła ok. 60% całości kontyngentu. W celu ograniczenia dostaw uzbrojenia i wyposażenia dla partyzantów z Pakistanu i Iranu przeprowadzono operację „Kurtyna”, której celem było uszczelnienie granic. Do realizacji tego zadania wykorzystano jednostki Specnazu (samodzielne bataliony) wspierane przez śmigłowce szturmowe, które prowadziły rozpoznanie, minowały szlaki oraz niszczyły grupy partyzantów i karawany próbujące przekroczyć granice. W rezultacie rok 1984 był okresem najintensywniejszych działań bojowych wojsk radzieckich, co pociągnęło za sobą największe od rozpoczęcia interwencji straty wynoszące blisko 2500 zabitych żołnierzy. Początek 1985 roku nie przyniósł istotnych zmian. Nadal trwały zacięte walki. W marcu przeprowadzono operację w rejonie przełęczy Kunarskiej, podczas której tylko w samych desantach wzięło udział 11 tys. żołnierzy. Prowadzono też działania w innych rejonach, m.in. w prowincjach: Paktia, Baghlan, Parwan i Kapisa.

Etap trzeci zwany „afganizacją wojny” został zapoczątkowany w maju 1985 roku, wkrótce po dojściu do władzy M. Gorbaczowa. Władze ZSRR zaczęły rozważać wyprowadzenie 40 Armii z Afganistanu. Przeciwko tej koncepcji wystąpił B. Karmal, a także wielu konserwatywnych polityków radzieckich. Mimo to zaczęło się stopniowe ograniczanie udziału wojsk radzieckich w akcjach przeciw mudżahedinom, polegające na zmniejszaniu liczby oddziałów szturmowych i zmechanizowanych, biorących udział w poszczególnych akcjach, przy jednoczesnym utrzymaniu jednostek wsparcia, w tym głównie: inżynieryjnych, artyleryjskich i lotniczych. Latem i jesienią przeprowadzono dwie kolejne operacje w Dolinie Panczszir, które podobnie jak poprzednie przyniosły rezultaty na stosunkowo krótki czas. Wpływ na to miał wzrost aktywności partyzantów, których szkolono w specjalnych obozach w Pakistanie i Iranie oraz zwiększenie pomocy finansowej i materiałowej przez państwa zachodnie. W celu dalszego ograniczenia dostaw sprzętu i uzbrojenia dla mudżahedinów wzmocniono jednostki Specnazu, tworząc w miejsce samodzielnych batalionów dwie brygady wyposażone w sprzęt pancerny i śmigłowce. Wiosną następnego roku, podczas walk w prowincji Paktia, rozbito silnie ufortyfikowaną bazę mudżahedinów „Dżamara”, która znajdowała się w masywie górskim w pobliżu granicy z Pakistanem. Sukcesem wojsk radzieckich i rządowych zakończyła się też operacja w prowincji Herat, gdzie zdobyto położoną przy granicy z Iranem bazę w Kakari-Szaszari. W połowie 1986 roku władze Afganistanu wystąpiły z propozycją polityki narodowego porozumienia. W celu potwierdzenia tych intencji rząd ZSRR podjął decyzję o wycofaniu z Afganistanu sześciu pułków liczących łącznie 8 tys. żołnierzy, co nastąpiło jesienią. W grudniu nowy kierunek polityki wewnętrznej został przyjęty przez plenum KC LDPA. Dowództwo 40 Armii rozpoczęło przygotowania do opuszczenia Afganistanu.

Ostatni – czwarty etap to początek 1987, w którym oddziały radzieckie ograniczyły swoje działania tylko do zabezpieczenia funkcjonowania władz lokalnych w prowincjach. Opozycja odebrała politykę narodowego porozumienia LDPA jako przejaw słabości władz państwowych, zwiększając aktywność działań mudżahedinów. W styczniu zaatakowali oni wojska rządowe i radzieckie w prowincjach Baghlan i Kanduz. Mimo to Rosjanie włączali się do walk tylko w sytuacji bezpośredniego zagrożenia swoich oddziałów. W związku z pogorszeniem się sytuacji, szczególnie w strefie „Południe”, od maja do września 1987 r. przeprowadzono kilka operacji mających na celu ograniczenie intensywności działań sił opozycji. Latem mudżahedini rozpoczęli obleganie Chostu. Dla zabezpieczenia zaopatrzenia zamkniętych tam jednostek radzieckich uruchomiono most powietrzny. Jesienią, na przełomie listopada i grudnia, w celu odblokowania tego miasta przeprowadzono jedną z większych w całym konflikcie operacji oznaczoną kryptonimem „Magistrala”. Do działań skierowano ponad 40 tys. żołnierzy, w tym 18 tys. ze składu 40 Armii. Siły te do końca grudnia odblokowały Chost. W czasie trwania operacji „Magistrala” M. Gorbaczow oświadczył, że ZSRR wycofa swoje wojska z terytorium Afganistanu. W lutym 1988 r. opublikowano komunikat określający terminy opuszczenia Afganistanu przez 40 Armię. W kwietniu podpisano porozumienie między Afganistanem, Pakistanem, ZSRR i USA o współpracy w sprawie uregulowania sytuacji w Afganistanie. Latem 1988 r. wyprowadzono radzieckie oddziały z: Dżalalabadu, Ghazni, Gordezu, Kendaharu, Faizbadu i Kunduz. Całkowicie wstrzymano działania przeciw mudżahedinom, co spowodowało, że zaktywizowali oni ataki na terenie całego Afganistanu, poważnie utrudniając przebieg wycofania. Do 15 sierpnia zakończono pierwszy etap ewakuacji 40 Armii, która opuściła południową część Afganistanu. Wychodzące jednostki przekazały armii afgańskiej ok. 2300 obiektów wojskowych różnego przeznaczenia. W celu zabezpieczenia dróg ewakuacji oddziały radzieckie i afgańskie ponownie podjęły aktywne działania przeciwko partyzantom oraz ich bazom i ośrodkom zabezpieczenia. Na obiekty położone w trudno dostępnych masywach górskich wykonywano uderzenia rakietowe i lotnicze. Pomimo wycofania części radzieckich wojsk walki w Afganistanie nie ustawały. Systematycznie zwiększały się siły opozycji, które pod koniec 1988 r. liczyły 173 tys. ludzi w składzie 4,5 tys. oddziałów. Ich uzbrojenie stanowiło: 1020 wyrzutni rakiet przeciwpancernych, 1140 dział bezodrzutowych, 2780 moździerzy, 700 wyrzutni rakiet przeciwlotniczych, 770 dział przeciwlotniczych i ponad 10 tys. granatników przeciwpancernych. Sytuacja sił rządowych systematycznie się pogarszała, dlatego władze Afganistanu skierowały prośbę do rządu ZSRR o wstrzymanie wycofania 40 Armii, jednak została ona odrzucona. Drugi etap ewakuacji trwał do 15 lutego 1989 roku, kiedy teren Afganistanu opuściły ostatnie oddziały radzieckie oraz dowództwo 40 Armii z gen. B. Gromowem na czele. Wyjście tych jednostek zakończyło bezpośrednią interwencję zbrojną ZSRR. Nadal jednak udzielano wsparcia w szkoleniu kadr, dostarczano sprzęt i wyposażenie wojskowe, co wynikało z radziecko-afgańskich porozumień o współpracy wojskowej.

Przechodząc do skutków konfliktu afgańskiego znamiennym jest, iż w wyniku wojny obie strony, zarówno afgańska jak i rosyjska, poniosły ogromne straty w ludziach i sprzęcie. Rosjanie stracili blisko 14 tys. żołnierzy oraz 470 tys. zostało rannych. Straty w sprzęcie bojowym wyniosły ok. 2 tys. wozów bojowych, 400 dział i moździerzy, 11 tys. pojazdów, 330 śmigłowców i ponad 100 samolotów. Straty strony afgańskiej są trudne do oszacowania i określane są na ok. 1,5 mln zabitych i rannych. Walki spowodowały masowe ucieczki afgańskiej ludności do Pakistanu i Iranu (około 5 mln). Wojna w Afganistanie stała się wielkim poligonem doświadczalnym różnych typów uzbrojenia oraz metod walki. Przetestowano tu nowe wzory broni strzeleckiej, sprzętu artyleryjskiego i pancernego oraz lotniczego. W wyniku uzyskanych doświadczeń znacznie ulepszono posiadany sprzęt, przystosowując go do działań w specyficznych warunkach Afganistanu. Wypracowano też nowe metody prowadzenia walki ze szczególnym uwzględnieniem działań aeromobilnych, specjalnych, partyzanckich i przeciwpartyzanckich. Rosjanie na szeroką skalę stosowali przerzuty drogą powietrzną, wykorzystując doświadczenia wojny wietnamskiej. Wszystko to pozwoliło na znaczne udoskonalenie taktyki i sztuki operacyjnej oraz poprawę efektywności bojowej związków taktycznych i oddziałów.

W czasie działań wojennych szczególną rolę odegrało ścisłe współdziałanie ogólnowojskowych oddziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych z lotnictwem wojsk lądowych, w tym zwłaszcza z jednostkami śmigłowców bojowych. Dużą wartość wykazały śmigłowce Mi-24D spełniające rolę latających bojowych wozów piechoty, które wykorzystywano zarówno do przerzutu oddziałów, jak również do bezpośredniego ich wsparcia na polu walki. Ze względu na masowe stosowanie min, istotna rola przypadła wojskom inżynieryjnym zabezpieczającym szlaki komunikacyjne oraz oczyszczającym teren prowadzonych operacji. Zasadniczym elementem wsparcia ogniowego była artyleria klasyczna i rakietowa, zapewniająca możliwość wykonania uderzeń ogniowych, zwłaszcza w trudno dostępnych rejonach, gdzie użycie innych środków było znacznie utrudnione.

Wojna w Afganistanie potwierdziła dużą skuteczność stosowania nieregularnych metod walki przeciwko dobrze uzbrojonemu i wyposażonemu przeciwnikowi. Podobnie jak wojna w Wietnamie, ukazała możliwość prowadzenia walki w sytuacji ogromnej dysproporcji sił i środków, zadawania przy tym dotkliwych strat i uzyskania, w końcowym efekcie, korzystnych rozwiązań militarno-politycznych.

Dalekosiężne są międzynarodowe skutki wojny. Nadanie konfliktowi charakteru „świętej wojny”, werbowanie do udziału w niej „bojowników” z całego świata upowszechniło idee fundamentalizmu islamskiego, co wykorzystały w późniejszym czasie organizacje terrorystyczne, pozyskując tzw. „afganów” w swoje szeregi. Byli oni szczególnie cennym nabytkiem, gdyż w obozach szkoleniowych w Afganistanie przygotowywali ich do walki najlepsi instruktorzy zachodnich służb specjalnych. Po wycofaniu Rosjan z Afganistanu państwa zachodnie straciły kontrolę nad „bojownikami”, którzy w znacznej mierze zasilili radykalne grupy terrorystyczne. W efekcie Afganistan stał się wylęgarnią islamskich terrorystów, których działania zwróciły się niebawem przeciwko ich niedawnym mocodawcom, czego znamiennym przykładem był zamach w USA 11 września 2001 roku.

Reasumując, „Afgańska pułapka” poważnie obciążyła potencjał militarny i gospodarkę ZSRR, przyczyniając się do osłabienia radzieckich wpływów w innych rejonach świata. Afganistan i sąsiedni Pakistan stały się od początku lat 80. olbrzymim obozem szkoleniowym dla skrajnych ugrupowań islamskich, dla których idee „świętej wojny” nabrały z czasem charakteru globalnego, stając się zagrożeniem dla całego świata.