Etapy analizy tekstu literackiego – POEZJA
Nie sugeruj się zbyt mocno zewnętrznymi przesłankami, jak biografia autora, itd. Powinieneś skupić się na tekście pisanym!!!
GENOLOGIA – wstęp do analizy
1. Zwróć uwagę na tytuł i powiedz z czym Ci się kojarzy (o czym może być utwór), zobacz jaka jest wymowa tytułu (doniosła, smutna, wesoła). Tytuł może ujawniać nastawienie autora do tekstu. Tytuł może odnosić się do treści dzieła (np. Zemsta) albo do realizowanej tematyki (Treny), lub na jedno i drugie (Pieść o ziemi naszej).
2. Znajdź odwołania do innych symboli kultury, tekstów literackich, a to może Ci pomóc łatwiej dotrzeć do ukrytych w wierszu znaczeń.
3. Zwróć uwagę na zakończenie:
- zawieszone pytanie: często stosowane w literaturze refleksyjnej, zakończenie utworu znakiem zapytania (?) zmusza do własnej refleksji. We wszelkich zawieszeniach tkwi zazwyczaj kwintesencja tekstu. Taki sposób pozostawia w czytelnikach głębokie doznania.
- Puenta: pozwala na szybkie i błyskotliwe zakończenie wypowiedzi, porusza odbiorcę, w którym te słowa pozostają
- Zakończenie może być różnie napisane, ale na pewno możemy z niego odczytać głęboki sens utworu.
GATUNEK I STYL
1. Określ gatunek utworu: hymn, pieśń, itd.
2. Znajdź słowa klucze i znaczące określenia: stosowanie doniosłych wyrazów przy nic nie znaczących (ironiczny ton utworu)
3. Jak przedstawiony jest adresat?
PODMIOT MÓWIĄCY
2. Podmiot mówiący: jednostka, grupa, zbiorowość!!! To w nim uobecnia się autor, ale nigdy nie utożsamiaj podmiotu z autorem wiersza.
3. Typ podmiotu mówiącego: ujawnienie bezpośrednie (przez zwroty osobowe, np. ja, on one). Podmiot zbiorowy (my, wy, oni). W której osobie nadawca się do nas zwraca! Czasem może zwracać się do nas poprzez opisy, np. przyrody.
4. Przemiany podmiotu: w całym utworze podmiot ewoluuje:
- zwraca się do innych osób, rzeczy
- jakie przekazuje nam emocje
- przywoływane obrazy
- co opisuje
- zwrócić uwagę na podobieństwo emocji do obrazów.
Podmiot znajduje się w każdym utworze i występuje w postaci bezpośredniej („ja” lub „my” – podmiot zbiorowy) lub pośredniej ( chowa się za obrazami i trzeba go odnaleźć). Zawsze spróbuj znaleźć w wierszu miejsca, zwroty, obrazy, które mogłyby świadczyć o jego obecności i na ich podstawie zbierz jak najwięcej informacji.
Emocje oddawane poprzez obrazy mogą mówić o emocjach podmiotu – obrazowanie poetyckie.
KOMPOZYCJA I WERSYFIKACJA
1. Sprawdź czy wiersz pod względem wersyfikacyjnym i kompozycyjnym jest regularny
(strofy, ilości wersów w strofie, liczba sylab w wersie, zakłócenia w kompozycji – nieregularność, rymy – abba, abab,aabb)
2. Sprawdzić, czy utwór nie dzieli się na części.
3. Sprawdzić intonację:
- intonacja wznosząca (antykadencja) jest sygnałem niedokończenia oraz zapowiedzią dalszego ciągu
- intonacja opadająca (kadencja) sygnalizuje zakończenie pewnego odcinka mowy.
4. Poszukać:
- instrumentacja głoskowa (nagromadzenie głosek bezdźwięcznych)
- aliteracja (kolejne wyrazy zaczynają się tą samą głoską)
- onomatopeja (wyrazy naśladujące dźwięki, np. odgłos morza, jak i bu, szu)
- eufonia (nagromadzenie głoski, oddające głoski naturalne)
- paronomazja (zestawienie obok siebie dwóch podobnych brzmieniowo wyrazów, np. kabina-malina)
- echolalia (powtarzanie tych samych słów, tych samych zespołów głosek, np. la la la).
5. Zobaczyć czy utwór cały czas przedstawia tą samą treść, nie zmienia emocjonalności i przedstawić jak to wygląda.
6. Sprawdzić czy każda strofa odnosi się do tego samego tematu, czy przedstawia podobne lub różne zagadnienia i przedstawić je.
7. Nawiąż do innych utworów, kontekst jest dopełnieniem całościowej analizy. Zastanówmy się co łaczy i dzieli nawiązania, np. utwory, wątki historyczne. Również autor mógł wskazać, jak różne może być rozumienie podobnych zjawisk czy stanów.
Na końcu możemy omówić pewne podobieństwa i skojarzenia jakie nasuwają nam się w związku z danym tekstem.
Liryka – obejmuje utwory, które mówią przede wszystkim o wewnętrznych przeżyciach, emocjach i przekonaniach jednostki, przekazywanych w wypowiedzi monologowej, o silnym subiektywnym zabarwieniu. Jej najważniejszym elementem jest podmiot liryczny.
Elegia – pieśń żałobna, utwory liryczne o treściach poważnych, refleksyjne, utrzymane w tonie smutnego rozpamiętywania, łączące motywy osobiste z problemami metafizycznymi. To utwory pisane klasycznie dystrychem elegijnym (strofy dwuwersowe, rymowane parzyście).
Hymn – pieśń pochwalna. To uroczysta, podniosła pieśń pochwalna, sławiąca bóstwa, bohaterów wielkie idee, uznane wartości i instytucje. Hymny zajmują się również sprawami filozoficznymi i moralnymi.
Ironia – styl polegający na celowej sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi, a jej znaczeniem właściwym, nie wyrażonym wprost, ale rozpoznawanym. Poprzez nią autor igra z odbiorcą, sygnalizuje dystans do własnych słów, polemizuje z cudzymi poglądami.
Głoski dźwięczne: z, b, d, g, ż, ź, w, dz, dź.
Głoski bezdźwięczne: s, p, t, k, sz, ś, f, c, cz.
