Sposoby rozwiązania sytuacji stresowych

SCHARAKTERYZUJ WYBRANE SPOSOBY ROZWIĄZANIA SYTUACJI STRESOWYCH.


Pojęcie stresu nie jest jednoznaczne i dlatego w różny sposób bywa definiowane i wyjaśniane. Można wskazać trzy odmienne sposoby określenia stresu, które niekoniecznie muszą się wzajemnie wykluczać.
Pierwsze podejście traktuje stres jako odpowiedź organizmu na szkodliwe bodźce albo jako reakcję na jakiekolwiek wymagania fizyczne lub psychiczne stawiane organizmowi.
Drugie podejście opisuje stres z punktu widzenia oddziaływań środowiska (otoczenia) i w ten sposób traktuje go jako różnego rodzaju sytuacje trudne.
Trzecie podejście, które rozwinęło się stosunkowo późno ujmuje stres jako reakcję wynikającą z braku „odpowiedzialności” pomiędzy jednostką, a jej otoczeniem (środowiskiem) biologicznym lub społecznym.

Różnego rodzaju wydarzenia i sytuacje życiowe powodują w organiźmie człowieka zmiany, które moglibyśmy nazwać stresowymi. Wielu tych sytuacji czy wydarzeń nie jesteśmy w stanie uniknąć, nie potrafimy przewidzieć wszystkich potencjalnych zagrożeń i zapobiec ich pojawieniu się (niektóre są nagłe, nieoczekiwane). Zatem możemy tylko próbować nie dopuścić do powstania zagrożeń, ich wpływu na nasz organizm, ograniczyć ten wpływ czy też radzić sobie z jego skutkami.
Problem radzenia sobie ze stresem jest niezwykle istotny z punktu widzenia przystosowania się człowieka do warunków środowiskowych. Badając skoczków spadochronowych doświadczonych i niedoświadczonych, autor stwierdził (badania S.Epsteina), że u skoczków początkujących napięcie emocjonalne wzrasta osiągając maksimum tuż przed skokiem, po którym gwałtownie obniża się. U skoczków doświadczonych napięcie pojawia się na wiele godzin przed skokiem, i następnie obniża się, a po zakończeniu skoku znów wzrasta. Ten efekt tłumaczy się właśnie tym, że doświadczeni skoczkowie odczuwają podobnie jak nowicjusze napięcie, ale potrafią dać sobie z nim radę, ponieważ nauczyli się kontrolować swoje emocje. Przykład ten nie tylko wskazuje na to, że ludzie mogą uczyć się różnych sposobów radzenia sobie ze stresem, ale także na to, że emocje przeżywają wszyscy, ale jedni radzą sobie z nimi lepiej inni gorzej, a niektórzy wcale.
Zgodnie z hipotezą M.Reuchlina każdy człowiek dysponuje wieloma sposobami adaptacji. I tak: niektórzy ludzie w sytuacjach stresowych podejmują działanie, które służy zwalczeniu stresu, uporaniu się z trudnościami, inni zaś koncentrują się na opanowaniu objawów stresu, zredukowaniu napięcia. Pierwszą postawę można nazwać zadaniową drugą obronną.
Sposób radzenia sobie ze stresem i ich efektywność zależy od wielu czynników. Wynikają z tego jaki jest człowiek zarówno w sensie biologicznym jak i psychologicznym, a więc jakie ma cechy i jak funkcjonuje jego organizm zwłaszcza układ nerwowy.
Ludzie uczą się rozmaitych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych np. poprzez naśladowanie innych metodą „prób i błędów”
Sposób na radzenie sobie ze stresem, który wykorzystamy zależy zatem od rodzaju sytuacji stresowej (inaczej postępujemy oczekując na zabieg operacyjny, jeszcze inaczej dowiadując się o wygraniu dużej sumy pieniędzy).
Wydaje się, że w życiu chętniej i częściej sięgamy do metod będących jakąś formą samouspokojenia odraczając konieczność podjęcia innych właściwych działań zaradczych. Kiedy człowiek styka się z nowymi, nie znanymi mu dotychczas problemami, odkrywa i uświadamia sobie to, co dotychczas było niewidoczne. W takiej sytuacji znajduje się np. młody człowiek wkraczający w świat dorosłych. Styka się on z nowymi problemami, wobec których musi się jakoś zachować i ponieść osobistą odpowiedzialność za skutki swojego zachowania, przy czym brak jest często osób skłonnych udzielić mu rady, czy podać wskazówki. To przejście ze świata dziecka do świata dorosłych bywa często bardzo trudne, a stres jest duży. Jeżeli brakuje możliwości poradzenia sobie z owym stresem życia, to ludzie sięgają po leki uspokajające, alkohol czy narkotyki, albo organizują zabawy, które pochłaniają czas i odraczają rozwiązywanie problemów.
Innym ważnym źródłem stresu dla współczesnego człowieka jest samotność lub poczucie osamotnienia. Jest to niewątpliwie przykre uczucie, którego ludzie chcieliby uniknąć. Nie zawsze jest to możliwe albo nie zawsze udaje się ten problem rozwiązać w sposób satysfakcjonujący. Żeby uniknąć przykrego przeżycia ludzie starają się przedłużać swoje działanie, podejmują się różnych zajęć wypełniając nimi czas.
Zapobieganiu kryzysom, zaburzeniom zdrowia (w tym także psychicznego) oraz stwarzaniu warunków do jego rozwoju służą oddziaływania profilaktyczne ukierunkowane na przeciwdziałanie stresorom albo też na powstrzymywanie rozwoju i skrócenie czasu trwania zaburzenia, jeśli już powstało. Cele działań prewencyjnych osiąga się przez rozmaite formy aktywnej pomocy profesjonalnej, takie jak psychoterapia, indywidualne i grupowe treningi, doradztwo psychologiczne, programy popularyzatorskie i edukacyjne. Taki sposób radzenia sobie ze stresem wymaga obecności innych osób, zwłaszcza mających odpowiednie przygotowanie i doświadczenie.
Nie wydaje się możliwe sporządzenie wyczerpującej listy psychologicznych sposobów radzenia sobie ze stresem w różnych sytuacjach. Sposobów tych jest wiele i mają one niejednakową skuteczność, co zależy nie tylko od samej sytuacji w której są wytwarzane i stosowane, ale także od cech jednostki np. jej uprzednich doświadczeń, wiedzy, inteligencji itp. oraz czasu, który ma do dyspozycji.
Człowiek unika sytuacji trudnych albo próbuje się z nich wycofać, np. osoba nieśmiała unika spotkań towarzyskich, konsekwentnie odmawiając udziału w nich.
Za typowo ludzki sposób zachowania należy uznać odkładanie w czasie tego, co może stanowić źródło potencjalnego stresu, np. egzaminu, wizyty u lekarza, ważnego spotkania czy rozmowy.
Inne techniki opanowania stresu to nabywanie doświadczenia i wprawy w wykonywaniu zadania, poszukiwanie informacji o zdarzeniu lub sytuacji, np. o egzaminatorze i przebiegu egzaminu, osobie z którą mamy się spotkać.
Niekiedy ludzie próbują przewidzieć zdarzenie i przeżyć je emocjonalnie znacznie wcześniej. W ten sposób można przygotować się, np. do występu publicznego, do ważnej rozmowy, wyjazdu czy wizyty u lekarza.
W niektórych sytuacjach ludzie próbują odwracać uwagę od źródła stresu, wprowadzając nastrój zabawy (żarty,opowiadanie dowcipów), pomniejszać znaczenie celu działania i ewentualnej porażki czy straty („wcale mi na tym nie zależy”). Tego rodzaju zachowania obserwuje się czasem u studentów przed egzaminem.


Niekiedy osoby przeżywające stres próbują rozładować napięcie przez intensywny wysiłek fizyczny, np. sprzątanie mieszkania.
W pewnych sytuacjach ważną rolę w zwalczaniu stresu pełni identyfikacja z grupą, do której człowiek należy. Łatwiej jest także znieść stres, gdy źródło zagrożenia jest wyraźnie określone i przeciwko niemu kierowana jest np. agresja.
Zdumiewa nas czasem, jak wiele człowiek może znieść i jak potrafi radzić sobie nawet w najbardziej trudnych sytuacjach, takich jak ciężka choroba, śmierć członka rodziny, utrata pracy itp. Oczywiście nie wszyscy ludzie potrafią jednakowo skutecznie poradzić sobie wtedy, ale większość radzi sobie dosyć dobrze i co najważniejsze samodzielnie.
Szczególną rolę stresotwórczą odgrywa choroba. W skrajnych sytuacjach takich jak choroba nowotworowa, ludzie są zmuszeni wytworzyć sposoby radzenia sobie ze stresem i towarzyszącym mu lękiem, które pozwoliłyby im znosić chorobę. Pewne dane na ten temat przedstawia H.Wrońska-Polańska na podstawie badań dotyczących sposobów radzenia ze stresem przez pacjentów z białaczką. Zarówno samo rozpoznanie jaki i leczenie szpitalne powodują stan silnego zagrożenia, wywołującego w konsekwencji lęk. Istotną rolę w powstawaniu lęku odgrywa sposób, w jaki chorzy spostrzegają i oceniają swoją sytuację, a także sposób zachowania się personelu medycznego wobec chorych oraz najbliższej rodziny. Jak wynika z badań przytaczanych przez autorkę, chorzy na białaczkę są w znacznym stopniu świadomi swojej choroby i większość badanych pacjentów (około 2/3 spośród 60) stosowało dla obrony przed lękiem techniki określane jako represywne np. negowanie, zaprzeczanie, tłumienie lub wypieranie uczuć lęku czy niepokoju. Stosowanie tego rodzaju technik powodowało utrzymywanie się u chorych stanu wysokiego napięcia wewnętrznego, ale starali się być wytrwali i znosić godnie swoje cierpienie. Natomiast chorzy realistycznie oceniający swoją sytuację mieli większe trudności w zaakceptowaniu siebie w roli chorego i przystosowaniu się do choroby. Tak więc, zdaniem autorki badań, tłumienie lęku stanowiło dla pacjentów ważny czynnik ułatwiający przystosowanie się do choroby i zaakceptowanie siebie w roli pacjenta, co pozwalało im lepiej znosić chorobę i proces leczenia.
Ogólnie można stwierdzić, że choroby przewlekłe pociągają za sobą niekorzystne zmiany dotyczące wszystkich głównych dziedzin życia człowieka.
Nie zawsze trzeba zwalczać stres, ale kiedy jego poziom wzrasta w taki sposób, że utrudnia nasze życie, to może warto zastanowić się nad tym, co można zrobić żeby sobie pomóc.