Przedstaw etos rycerza i omów różne sposoby jego funkcjonowania w literaturze

Temat mojej pracy brzmi „Przedstaw etos rycerza i omów różne sposoby jego funkcjonowania w literaturze”. Zdecydowałam się, że zinterpretuję i zrealizuję ten temat na przykładzie takich dzieł jak „Pieśń o Rolandzie”, „Dzieje Tristana i Izoldy”, „O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”, „Konrad Wallenrod” i „Don Kichot” jako parodia etosu rycerskiego.

Etos-z greckiego, ethos czyli zwyczaj. W znaczeniu filozoficznym i socjologicznym etos oznacza całokształt społecznie uznawanych i przyswojonych w danej zbiorowości norm regulujących zachowanie jej członków.

Etos rycerza, który jest powszechnie znany i propagowany, pochodzi z epoki średniowiecza. To właśnie wieki średnie ukształtowały ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru walczącego do ostatniej kropli krwi o słuszną sprawę, odważnego i zdolnego do poświęceń. Postawa rycerza musiała być przykładem dla innych stanów. Rycerz był wzorem cnót odwagi, męstwa, zdyscyplinowania, prawości, szlachetności i waleczności.

Wizerunek rycerza był następujący, jeśli w podróży to konno, w zbroi tak ciężkiej, że lepiej nie spadać z konia, z całym rynsztunkiem, oraz często szarfą damy serca przypiętą do ramienia. Zawsze przy sobie miał swój największy skarb, miecz, którym biegle władał, a obok walczył jego giermek, który był dla niego najbardziej zaufaną osobą –to on dbał o konia i zbroję rycerską.

Prawdziwy rycerz posiada wiele zalet, największą z nich jest honor, który ceni ponad wszystko, hańby nie przeżyje bez zemsty, dlatego też często się pojedynkuje. Jest on również odważny i waleczny do szaleństwa, potrafi za walkę oddać życie. Dąży do perfekcji w swoim rzemiośle, którym jest oczywiście walka. Jest on również bardzo pobożny, staje w obronie wiary i stara się ją krzewić, na modły i msze stara się przeznaczyć dużą część dnia, co wiąże się z tym, iż jest on jest wierny Bogu, jak również swojemu władcy i damie swego serca. Jego kolejnymi zaletami są napewno szlachetność, prawdomówność, oraz prawość w miłości i przyjaźni. W zamierzchłych czasach również ważne było, aby rycerz był urodziwy, zamożny, oraz dobrze urodzony, najlepiej dziecię szlacheckiego rodu.

W Średniowieczu nastąpił rozkwit rycerstwa. Najwięcej o tych wojownikach możemy dowiedzieć się z „Pieśni o Rolandzie”, która należy do gatunku „Chansons de geste” dosłownie znaczy „pieśni o czynach”. Są to średniowieczne poematy epickie, nazywane także eposami rycerskimi. Gatunek ten opowiada o czynach bohaterskich z epoki Karola Wielkiego. Roland-postać historyczna, rycerz króla Karola Wielkiego. Zginął w 778 r. podczas powrotu z wyprawy do Hiszpanii zajętej przez Saracenów. W czasie przeprawy przez Pireneje uzbrojeni ludzie napadli na tylną straż i zabili ludzi również jego towarzyszy. Z biegiem czasu postać obrosła legendą. W eposie zostaje napadnięty przez Saracenów (muzułmanów, wrogów chrześcijan), nie dmie w róg by wezwać posiłki, mówi przyjacielowi: „… trzeba nam tu wytrwać dla naszego króla. Dla swego pana trzeba ścierpieć wielką niedolę i znosić wszelkie gorąco i wielkie zimno i oddać skórę i nałożyć głowę. Nie daj Bóg, aby przeze mnie hańbiono mój ród i aby słodka Francja miała iść w pogardę.” Roland podjął walkę mimo widocznej przewagi wroga. Gdy niemal cały kwiat rycerstwa francuskiego już poległ zdecydował się wysłać pomoc. Kilkakrotnie w walce mdlał ze zmęczenia, wreszcie, całkowicie samotny, wielokrotnie ranny, ale wciąż waleczny, wstąpił na pagórek z sosną (alegoria krzyża), zieleniący trawą, zdobny czterema marmurowymi głazami tutaj zmarł. Jego ostatnie chwile, opowiedziane pełnymi wzruszenia i patosu słowami, są śmiercią świętego wasala Boga. Bohater zwraca się przy tym z pieśnią niemalże miłosną do swojego miecza Durendalla, którego rękojeść kryła cenne relikwie, a następnie w geście najwyższej wierności ofiarowuje rękawice swemu seniorowi –Bogu wznosząc ją ku niebu. Ono natychmiast się otwiera, aby aniołowie zaprowadzili bohatera do bram raju. W tym momencie urasta do miana męczennika, świętego, który oddał życie za wiarę. Sposób jego śmierci i wszystko co z nią związane pokazuje nam że Roland jako idealny rycerz nie może umrzeć jak zwykły żołnierz walczący w bitwie. Jest on rycerzem doskonałym, ślepo oddanym swojemu władcy. To właśnie za Karola Wielkiego i za „słodką Francję” walczy bohater. Jego zachowanie pokazuje nam jak ważny był dla niego kodeks rycerski, honor i oczywiście wiara.

Inne dylematy natomiast trapiły kolejnego omawianego przeze mnie rycerza –Tristana, który jest bohaterem jednego z najbardziej znanych romansów rycerskich pod tytułem „Dzieje Tristana i Izoldy”. Dzieje miłości tej pary są dość skomplikowane. Izoldę przeznaczono na żonę dobrego króla Marka, a Tristan będąc rycerzem i poddanym owego króla, miał ją do niego eskortować. Niestety incydent z napojem, który zamiast trzymać dla króla, podała młodym nieuważna służąca Brangien, pokrzyżował wszelkie plany. Ich miłość stała się faktem. Kochankowie uciekli, król ich ścigał, nawet skazał na stos, ale głębokie uczucie wzruszyło go i w końcu darował im winę. Wówczas z kolei sumienie ruszyło kochanków Izolda postanowiła wrócić do męża. Tristan udał się na tułaczkę. I to wcale nie jest koniec historii, koniec nastąpi dopiero, gdy ranny Tristan wezwie ukochaną, bo jej widok może go uzdrowić. Biały lub czarny żagiel na statku ma być znakiem, czy Izolda przybywa, czy też nie. Niestety poślubiona przez Tristana żona (też Izolda, tylko o „białych dłoniach”, podczas gdy jego ukochana nosi miano „złotowłosej”) oszukuje go. Z zazdrości mówi choremu, że żagiel jest czarny. Tristan umiera. Wbiega Izolda Złotowłosa –i też umiera. Wzruszony król Marek każe pochować ich obok siebie, a wyrosłe z grobów drzewa łączą się gałęźmi, co symbolizuje miłość silniejszą od śmierci.
Utwór ten jest ponadczasowy, nie tylko samo uczucie znajome jest ludzią wszystkich pokoleń. Miłość Tristana i Izoldy jest uczuciem niemożliwym, a nawet zakazanym, musi wystąpią przeciw zasadą i konwenansom. Umieszcza bohaterów w sytuacji tragicznej: bez siebie żyć nie mogą, z sobą również nie. Próbują ocalić uczucia. Tristan jako rycerz ślubujący wierność i oddanie swemu władcy, ma wielki dylemat, musi wybrać pomiędzy miłością do pani swego serca i wiernością władcy. Uniwersalna wymowa utworu polega na tym, iż podejmuje on odwieczny temat namiętnej miłości, i to miłości, na drodze, której stoją przeszkody. Wierność królowi, bezsilność wobec własnego losu, próby zwalczenia uczucia, tęsknota, w końcu bezsens, a nawet niemożność życia bez ukochanej osoby –zostały przedstawione z niezwykłą siłą. Tristan jest nowym typem bohatera –idealnym rycerzem dwornym. Ów rycerz doskonale posługuje się wszelkiego typu orężem. Podobnie jak Roland, jest w stanie dla swojego władcy walczyć z najgorszymi potworami i przeciwnościami losu. Jednak –w odróżnieniu do Rolanda –umie również pięknie śpiewać, polować, bawić rozmową. Jednym słowem Tristan potrafi się zachować w każdej sytuacji, podczas gdy Roland umiał się dobrze zachować jedynie na polu bitwy.

Kolejnym dziełem omawianym przeze mnie jest cykl opowieści „O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”, który również należy do najsłynniejszych średniowiecznych utworów o rycerzach. Król Artur, który założył stolicę w mieście Kamelot (dziś Winchester), nie chcąc wyróżnić żadnego ze swych wojowników, a przeciwnie –podkreślić ich równość kazał zbudować stół okrągły. Przy takim stole miejsca są równoważne, choć rycerzy było aż stu pięćdziesięciu. Przeżywali niezwykłe przygody, poszukiwali Świętego Graala, gromadzili się w Kamelocie, co rok, by opowiadać swoje rycerskie przygody. Bohaterowie legendy spełniają wszelkie wymogi ideału rycerskiego: cnota, honor i pogarda dla zdrady, odwaga –to ich cechy. Należy do nich też zobowiązanie, jakie poczynili: ślubowanie wskazujące na uwielbienie i szacunek do kobiety, bowiem przysięgli nigdy żadnej nie skrzywdzić, zawsze bronić jej słowa i życia oraz zawsze jej pomóc. Pierwszą damą opowieści jest niewątpliwie piękna Ginewra –żona króla Artura, którą pokochał rycerz Lancelot. Ta miłość zresztą zniweczyła jego plany znalezienia św. Graala, bowiem miał go odnaleźć rycerz najszlachetniejszy i nieskazitelny. Tymczasem Lancelot dał się zwieść czarom, uwiodła go dziewczyna, którą wziął za królową. Jak mógł się tak pomylić? Otóż czary, czarodziejskie moce to sprawiły, –bowiem świat arturiańskiego cyklu uzupełniony jest postaciami z krainy fantazji.
„Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu” przedstawiają kilka modeli postaci: Ideał rycerza (Lancelot, Persiwal, Gowen)
Ideał władcy (Artur)
Typ ukochanej, kobiety najpiękniejszej na Ziemi (królowa Ginewra).
Przedstawiają również motyw poszukiwania największego skarbu –tu relikwii, św. Graala, czyli zaginionego pucharu z przechowaną krwią Chrystusa. Św. Graal jest znakiem religijności epoki, ale też symbolem odwiecznych dążeń człowieka, który nie ustaje w poszukiwaniu najwyższych wartości, szczęścia lub odpowiedzi na najbardziej tajemnicze pytania. Przedstawiony jest również obraz rycerskiego życia: turniejów, wojen, romansów dworskich, czyli ludzkiego świata, który współistnieje obok baśniowego.

To w utworach romantycznych na nowo odżywają zapomniane legendy rycerskie. Bohaterami stają się ludzie średniowiecza – waleczni rycerze, ale również ich piękne i wyniosłe damy oraz wierni giermkowie. Niewiarygodne opowieści o rycerskich czynach pozwalały romantykom na popuszczenie wodzy fantazji. Przykładem jest „Konrad Wallenrod” –powieść poetycka Adama Mickiewicza. „Macie, bowiem wiedzieć, że dwa są sposoby walczenia. Trzeba być lisem i lwem.”
Nicolo di Bernardo dei Macchiawelli
Za pomocą tego motta autor zilustrował sytuację moralną głównego bohatera. Losy Konrada Wallenroda poznajemy głównie z Pieśni Wajdeloty, śpiewanej przez przebranego za żebraka Halbana. To pieśń o Walterze Alfie, Litwinie, który jako dziecko schwytany został przez krzyżaków i wychowany przez wielkiego mistrza. Miłości do ojczyzny nauczył go wówczas jeniec Halban. Podczas kolejnej wojennej potyczki Alf wraz z Halbanem przeszedł na stronę rodaków. Alf poślubił córkę księcia Kiejstuta, Aldonę, lecz „szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie”. Dostał się znowu do obozy krzyżackiego podstępem zdobył władze wielkiego mistrza. Ostatecznej zemsty dokonał, prowadząc wojnę z Litwą niedbale i z wielką szkodą dla krzyżaków. Po klęsce tajny trybunał zdemaskował Konrada i skazał go na śmierć. Konrad żegna się z Aldoną, wyjawia sędzią pobudki swego czynu i –popełnia samobójstwo. Tak kończą się losy człowieka, który ponad wszystko ukochał ojczyznę, płakał jej łzami i cierpiał jej cierpieniem. Drogo okupił zwycięstwo nad wrogiem –swoją miłością, życiem i honorem, gdyż musiał wybrać między honorem a zwycięstwem nad krzyżakami. Dzieje się, bowiem tak, że metoda, jaką obiera Konrad jest jedynym sposobem walki z wrogiem, lecz to metoda niegodna prawego rycerza. Wallenrod musiał kłamać i dokonać zdrady -a takie czyny nie mieszczą się w kodeksie rycerskim. Gdyby jednak postępował etycznie, stanął do walki twarzą w twarz z krzyżakami –poniósłby klęskę i zaprzepaścił przyszłość ojczyzny. Tak, więc Konrad Wallenrod poświęcił swój honor, a być może i zbawienie, gdyż był chrześcijaninem a grzeszył, –lecz nie mógł tego uniknąć i w tym tkwi tragizm mickiewiczowskiego bohatera, dla którego ważny był honor, lecz nie mógł postąpić z honorem.

W Renesansie powstaje ostatnie już omawiane przeze mnie dzieło –powieść Miguela de Cervantesa „Don Kichot” –parodia etosu rycerskiego. Głównym bohaterem powieści jest Alons Kiczano, który przybrał imię Don Kichot. Był to ubogi szlachcic pochodzący z hiszpańskiej wioski La Mancha. „W wolnych chwilach (…) oddawał się lekturze ksiąg rycerskich, i to z taką gorliwością a zapamiętaniem, że zaniedbywał przy tym i z kretesem zapominał o wszystkim, nawet o polowaniu i gospodarstwie...” Bohater nie odkładał książki, dopóki jej nie przeczytał. Nie robił przerw ani na jedzenie, ani na sen. Jego chęć przeżycia równie niebezpiecznych i przynoszących chwałę przygód była tak silna, że zaczął się utożsamiać z postaciami ze swoich książek. To, o czym czytał, uważał za prawdę. Wymyślił dla siebie imię Don Kichot z La Manchy, gdyż wydawało mu się, że jest ono piękne i dostojne. Alons ubierał starą zbroję, której pewne elementy były wykonane własnoręcznie, jednak on sam nie zwracał uwagi na to, że wygląda śmiesznie. Swojemu koniowi nadał imię, Rosynant. Za damę swojego serca wybrał wieśniaczkę Aldonzę Lorenzo i nazwał ją Doną Dulcyneą z Toboso. Don Kichot bardzo szanował kodeks rycerski. Zawsze starał się postępować według jego zasad. Na rycerza pasował go gospodarz pewnej karczmy. Jego największym marzeniem była sława i miłość Dulcynei. Kiczano to prawy, uczciwy człowiek, który zawsze stara się pomagać innym, był również niezwykle mężny i wytrwały. Walczył, mimo że często był ranny. Nigdy nie przestawał wierzyć w zwycięstwo. Jego odwaga również zasługuje na podziw. Aby udowodnić, że nie boi się czarnoksiężników, chciał walczyć z lwami. Na szczęście zwierzęta były spokojne i nie rzuciły się na niego. Bohater miał bardzo bujną wyobraźnię, przez co czasami wpadał w tarapaty. Był również porywczy. Kiedy wmówił sobie, że wiatraki to niebezpieczne olbrzymy, nic nie mogło go powstrzymać przed natarciem. Don Kichot był wiernym swej pani mężczyzną. Bardzo kochał Dulcyneę i nigdy jej nie zdradził. To dla niej potyczkował się z napotkanymi ludźmi, przesyłał jej wiadomości. Rozmyślał o niej całymi godzinami. Był jednak traktowany jak błazen, szaleniec. Często przyjmowano go pod dach tylko po to, aby mieć ciekawą rozrywkę. Ludzie nie traktowali go poważnie. Uważali go za dziwaka, czasami zabierali mu pieniądze. Mimo to Don Kichot miał kilku przyjaciół, na których mógł zawsze liczyć i którzy starali się go wyleczyć z obłędu.
Don Kichot tuż przed śmiercią odzyskał zdrowy rozsądek. Zrozumiał, że przeczytane książki nim zawładnęły. Spisał testament, pożegnał się ze swymi przyjaciółmi i umarł. Na jego grobie przyjaciel Samson Karaska napisał: „Nawet w godzinie śmierci pozostał zwycięzcą pogromił, bowiem własne szaleństwo i odnalazł swą dawną mądrość.”
Donkiszoteria i walka z wiatrakami –stały się przysłowiowe w kulturze Europy po dziś dzień. Któż, bowiem nie zna historii ubogiego szlachcica, który naczytał się romansów rycerskich, a owe księgi całkiem przewróciły mu w głowie. Do tego stopnia, iż uwierzył, że sam jest rycerzem! Don Kichot jest fantastą, ale i buntownikiem, samotnym bojownikiem naprawiającym świat. Ale przede wszystkim realizuje dawny wzór rycerza, a jego urojenia sprawiają, że jest szczęśliwy.

Myślę, iż przedstawione przeze mnie dzieła w sposób pełny ukazały etos rycerza, czyli obyczaje, normy, wartości, wzory postępowania składające się na charakter rycerzy oraz ich odmienność od pozostałych warstw społecznych.

Mit rycerza przetrwał wieki, pomimo, że coraz rzadziej można go spotkać, co jest także uwarunkowane rzeczywistością, to zachował się on po dziś dzień.
Czy żyją jeszcze rycerze?
Tak! Chociaż nie noszą zbroi i nie używają broni. Dziś nazywa się ich dżentelmenami. To mężczyźni dobrze wychowani, taktowni, prawdomówni, o doskonałych manierach, nieskazitelnym honorze, umiejący zachować się w każdej sytuacji, zawsze gotowi stanąć w obronie słabszych służyć pomocą kobiecie, choćby tylko ustępując jej miejsca w autobusie lub przepuszczając w drzwiach.