Zygmunt August - biografia

1. Dzieciństwo i młodość

Zygmunt August był synem Zygmunta I Starego, króla Polski, oraz Bony Sforzy, księżniczki mediolańskiej. Zygmunt, jedyny męski potomek pary królewskiej i tym samym osoba mająca zapewnić ciągłość dynastii Jagiellonów, urodził się 1 sierpnia 1520 r.

Królewicz wyrastał przy matce, która była nad opiekuńcza i nawet przed narodzeniem syna dbała o wpływy w europejskich krajach. Poza tym była kobietą ambitną i żądną władzy, chciała więc także jak największych wpływów dla siebie. Pierwszym nauczycielem Zygmunta został Giovanni Sylvio de Mathio. W 1529 r. ochmistrzem królewicza został Piotr Opaliński, osoba zaufana dla Bony, tak więc jego wyborowi sprzeciwiała się polska szlachta. Młody królewicz opanował język włoski, bowiem duża część dworu królewskiego przyjechała do Polski razem z Boną z Włoch. Zygmunt wyrósł ostatecznie na monarchę sprawnego fizycznie i wykształconego.

Bona chciała zdobywać dla syna ziemie i wpływy, a także już od 1521 r. próbowała wybrać odpowiednią żonę dla małego Zygmunta. Chciała uzyskać dla syna np. Śląsk a także godność Wielkiego Księcia Litwy. 4 grudnia 1522 został on jednomyślnie wybrany przez szlachtę na Wielkiego Księcia Litewskiego na wypadek śmierci ojca.

Pierwsze kroki w działalności politycznej stawiał Zygmunt August już w 1538 r., kiedy to ojciec nakazał mu wykonać lustrację wojska. W rok wcześniej musiał on zaprzysiąc wszystkie dotychczasowe prawa szlachty, gdyż osiągnął już pełnoletność.

Pierwszą żoną młodego Zygmunta została, mimo wielu komplikacji i niepewności, Elżbieta Habsburżanką. Ślub odbył się 6 maja 1543 r. w Krakowie. Stosunki między małżonkami nie układały się szczęśliwie. Elżbieta zmarła już w 2 lata po ślubie, tj. 15 lipca 1545 r. nie pozostawiając Zygmuntowi potomka. Przypuszczano, że Bona, która od początku przeciwna była temu małżeństwu, otruła Elżbietę.

W wieku 24 lat Zygmunt przejął władzę na Litwie, sprawować miał on jednak władzę tylko podczas nieobecności ojca, który to posiadał władzę zwierzchnią. Za panowania młodego Jagiellona bardzo prawdopodobny był atak Turcji na Litwę, tak więc ten zapobiegał temu, jak umiał. Jego rządy na Litwie upłynęły głównie na zapewnianiu porządku wewnętrznego i reformy skarbu państwa. Przebudował on także zamkową część Wilna.

2. Pod znakiem miłości i polityki

Zygmunt August po śmierci Elżbiety postanowił przez kilka lat pozostać w stanie bezżennym. Cały czas jednak próbowano go zeswatać z różnymi księżniczkami. Już po śmierci Elżbiety poznał na dworze wileńskim Barbarę z rodu Radziwiłłów. Poślubił ją w 1547 r., ponieważ rzekomo była w ciąży. Szlachta oraz Bona ostro sprzeciwiała się temu małżeństwu, uznała je nawet za mezalians. Wskutek ciężkiej choroby, Zygmunt I Stary zmarł 1 kwietnia 1548 r., władzę w Polsce przejął więc całkowicie Zygmunt August. Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski 7 grudnia 1550 r.

W 1549 r. Barbara ciężko zachorowała. Jej stan pogarszał się, okazało się, że ma raka. Zmarła 8 maja 1551 r.

Król, chcąc zapobiec porozumieniu habsbursko-moskiewskiemu, które mogłoby okazać się niebezpieczne dla Polski. Zdecydował się więc na poślubienie Katarzyny Habsburżanką, siostry swej pierwszej żony. Ślub odbył się w katedrze wawelskiej 23 czerwca 1553 r. Szlachta z radością przyjęła wieść o ślubie władcy z córką Ferdynanda I. Król był jednak bardzo oziębły w stosunku do żony. W 1588 r. Katarzyna zachorowała na febrę.

3. Od delii do kontusza

Od początku panowania Zygmunt August otoczony był heretykami i osobami o poglądach sprzecznych z nauką Kościoła. Nuncjusz papieski powiedział, że „Sprawy Kościoła w Polsce stały bardzo źle”. W tym okresie społeczeństwo polskie lawirowało pomiędzy katolicyzmem a protestantyzmem, co bardzo niepokoiło papieża. W 1564 r. król ogłosił banicję dla różnowierców, co bardzo osłabiło ruch reformacyjny w Polsce.

W latach 1562-1567 na sejmach obradowano głównie nad kwestią egzekucji dóbr magnatów. Po 1567 r. sprawa ruchu egzekucyjnego wyraźnie ucichła, bowiem do ustalenia pozostała ważniejsza sprawa Unii z Litwą.

Zygmunt August był przeciwnikiem odnowienia Unii brzeskiej. Zagrożenie Litwy przez Moskwę przyspieszyło decyzję Litwinów o zawarciu Unii. Pozostało jednak wiele kwestii spornych do omówienia. Aby usunąć przeszkody prawne Zygmunt August zrzekł się dziedzictwa na Litwie 12 lutego 1564 r. Sprawę Unii skutecznie próbowali opóźnić Radziwiłłowie. Aby ułatwić Litwinom decyzję, król Polski ogłosił wcielenie Podlasia i Wołynia do Korony. Ostatecznie ustalenia unii realnej zaprzysiężono 1 lipca 1569 r. Odtąd wspólne miały być: terytorium, nazwa – Rzeczpospolita Obojga Narodów, elekcja władcy, sejm, senat, moneta i polityka zagraniczna. Osobne pozostać miały urzędy. Litwy nie obowiązywał także ruch egzekucyjny. Sejm lubelski, podczas którego zaprzysiężono unię, trwał 8 miesięcy.

Prusy Królewskie i Książęce zajmowały ważne miejsce w planach politycznych króla Rzeczypospolitej. Poświęcał on im wiele uwagi. Od 1552 r. książe pruski Albrecht współpracował ściśle z Zygmuntem Augustem nad planem przyłączenia Inflant do Polski. Plany te jednak nie powiodły się w związku z chorobą Albrechta. Rozbudowa floty i dążenie Zygmunta Augusta do zjednoczenia się z Prusami wywołały protest Gdańska. Miasto wypowiedziało posłuszeństwo królowi. Konflikt został jednak szybko zażegnany dzięki ostrej i nieugiętej postawie króla.

4. Madryt, Wiedeń i Istambuł w polityce Zygmunta Augusta.

Od czasu objęcia rządów Zygmunta na Litwie, jego stosunki z matką wyraźnie się ochłodziły. Z powodu częstych kłótni z synem, wyjechała z Polski 1 lutego 1556 r. Udała się do swojego rodzinnego miasta, do Bari. Tam zmarła wskutek otrucia 19 listopada 1557 r.

Polska strona zaciekle walczyła o uzyskanie spadku po Bonie, królowi zwrócono jednak niewielką jego część.

W latach 50 Habsburgowie zagrożeni byli napadami ze strony Turków. Zygmunt August bardzo chciał pomóc Habsburgom, zachował jednak rozsądek i nie zerwał pokoju Selimem z carem Selimem II. W 1568 r. odnowił on nawet pokój na nowych warunkach. W 1571 r. z uwagi na napady Turcji na europejskie kraje zawiązano tzw. ligę antyturecką. Polska dołączyła do niej 12 maja 1572 r.

5. W kręgu polityki północno-wschodniej

W latach 50 także Inflanty znacznie osłabły w siłę. Zygmunt August obawiał się ich opanowania przez Moskwę, bo oznaczałoby to zwiększenie się długości granicy Litewsko-Rosyjskiej oraz stratę zysków z handlu. W 1552 r. król postanowił doprowadzić do połączenia Litwy z Inflantami. Zdecydował się na wystąpienie zbrojne przeciw Zakonowi, ponieważ nie przyjmowali oni, a nawet zabijali, polskich posłów. Z pretensjami do ziem Inflanckich wystąpiły także Szwecja i Dania. Król Polski zaczął szukać sobie w nich sprzymierzeńców. Polska zaproponowała Rosji rozejm na 6 lat, aby móc przygotować się do wojny ze wsparciem szwedzkim. Rosja jednak, chcąc walczyć tylko z Polską, zaproponowała Szwecji rozejm na 40 lat. Wystąpienie zbrojne przeciw Zakonowi zmusiło go do przymierza z Litwą przeciw Rosji. W 1558 r. Rosja najechała na Inflanty, później jednak kilkakrotnie przerywała działania z uwagi na zagrożenie tatarskie. 28 listopada 1561 r. Zakon Kawalerów Mieczowych oddał się pod opiekę Polski. Władcy Danii, Szwecji i Rosji, chcąc przymierza z Polską, zaczęli starać się o poślubienie sióstr Zygmunta Augusta. Ostatecznie Jan Waza, brat króla Szwecji, poślubił Katarzynę Jagiellonkę w 1562 r. Przymierze z Danią zostało zawiązane rok później.

6. Dramat monarchy

Małżeństwo Zygmunta Augusta z Katarzyną było nieudane. Już po 2 latach małżeństwa król nabrał do Katarzyny wstrętu. W 1563 r. para królewska rozeszła się. Zygmunt August zaczął szukać poparcia w sprawie rozwodu. Katarzyna w 1567 r. zachorowała na febrę. Zmarła w lutym 1572 r.

Zygmunt już w 1558 r. zachorował na febrę, poważniejsze objawy jednak pojawiły się dopiero w 1568 r. W ostatnim okresie życia, od 1569 r. przebywał w Warszawie. W 1571 r. sporządził testament, wg. którego większość majątku dostać miały jego siostry. Zygmunt August zmarł 7 lipca 1572 r.