Pedagogiczna myśl oświeceniowa wg Jana Amosa Komeńskiego

Pedagogiczna myśl oświeceniowa według Jana Amosa Komeńskiego


Jan Amos Komeński jest przedstawicielem pedagogicznej myśli oświeceniowej.Był jednym z największych myślicieli pedagogicznych w historii.Całe swoje życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej,oraz układaniu podręczników.Komeński osiadłszy w Lesznie dla użytku tamtejszej szkoły opracował podręcznik do nauki łaciny,w którym połączyć naukę słów z nauką rzeczy.Książka ta zyskała ogrmoną popularność.Nowatorskim pomysłem,jaki autor wprowadził w swych podręcznikach były obrazki szczegółowo przedstawiające omawiane treści.Komeński pragnął dać wyobrażenie każdej rzeczy,zdarzało mu się nawet ilustrować słowa całkowicie wyrwane z kontekstu ,lub opisywane dzwięki i odgłosy.Podręcznik ten stał się drugą po biblii najbardziej rozpowszechnioną książką.Alfabet obrazkowy opracowany przez Jana Komeńskiego zapoczątkował metodę głoskową.Kolejnym dziełem wielkiego pedagoga był ''Świat zmysłowy w obrazach'',było to udoskonalenie jego pierwszego podręcznika.Jednak największym i najsłynniejszym dziełem Komeńskiego jest ''Wielka Dydaktyka''.W podręczniku tym autor zebrał całokształt swych poglądów pedagogicznych.Jest to pierwszy całkowity system pedagogiki w literaturze europejskiej.''Wielka Dydaktyka'' dzieli się na cztery części:
Pierwsza- obejmuje pedagogikę ogólną,traktuje o celu i istocie,mozliwości i konieczności wychowania.
Druga- rozwija właściwy system dydaktyki Komeńskiego,najpierw dydaktykę ogólną,metodykę szczegółową języków,następnie nauki ścisłe i sztukę.
Trzecia-omawiała zasady wychowania religijno-moralnego i karności szkolnej.
Czwarta- uzasadniała szczegółowy plan organizacji szkół.

Plan organizacji szkół

Jan Komeński był zdania, że w szkołach powinni uczyć się wszyscy - od dzieci bogaczy po dzieci z najbiedniejszych,prostych rodzin.Zarówno chłopcy jak i dziewczęta.Uważał za bardzo niesprawiedliwe odsuwanie dziewczynek od możliwości edukacji.Dotychczasowe rodzaje szkół powstawały przypadkiem,bezplanowo według doraznych potrzeb stanowych i zawodowych.Zazwyczaj synowie warstw wyższych uczyli się w domach czytania i pisania po czym oddawano ich do szkół łacińskich.Placówki te nie miały zwykle ściśle określonego typu,przyjmowano młodzież w różnym wieku,nie posiadającej wiedzy elementarnej.W jednych nauka trwała 3 lata w innych nawet 10 lat.Przedszkola nie cieszyły się popularnością.Komeński rozwinął zupełnie nowy plan opieki nad kształceniem umysłu dziecięcego.Jego zdaniem natura przeznaczyła 24 lata życia ludzkiego na naukę.Podzielił etapy nauki na 4 części,każda miała trwać po 6 lat.Wykazał potrzebę czterech typów szkół wzajemnie na sobie bazujących.W okresie pierwszym opiekę nad rozwojem dziecka miała sprawować tzw. ''szkoła macierzyńska''.Role nauczycieli mieli spełniać rodzice.Dbała ona o prawidłowy rozwój dziecka poprzez ustalenie porzadku co do odżywiania,ruchu i zabawy.Komeński szczegółowo obmyślił zakres wiadomości właściwych dla wieku dziecinnego,ułożył program możliwy do opanowania w szóstym roku życia.Położył nacisk na zaznajomienie dziecka z najprostszymi zjawiskami.Pozostawił tej szkole swobodę rozkładu materiału na dowolna ilość czasu,nie przewidział jednak że większość rodziców nie jest zdolna do kształcenia dzieci.
Ponad to pedagog gromadził wskazówki jak ćwiczyć umysł w tak młodym wieku,poprzez bajki,opowiastki i różnorodne zajęcia.Baczną uwagę poświęcał zabawkom dla dzieci,radził jak je dobierać , aby pomagały dziecku w należytym zrozumieniu rzeczy.Twierdził,że od 4 do 6 roku życia dziecko powinno zajmować się budowaniem i rysowaniem.Słuchanie muzyki i nauka łatwych piosenek kształtuje usposobienie dziecka.Wyrazne wygłaszanie,przyzwyczajanie dziecka do akcentu to wstęp do rozwinięcia należytej wymowy.Ponad wszystko podkreslał jednak ogromne znaczenie wychowania moralnego.Dobre obyczaje wyrabiają się dzięki dobremu przykładowi,gdyż dziecko ma popęd do naśladowania.Do tego zalecał stosowanie delikatnych pouczeń a w potrzebie kary.Strofował rodziców zbytnio zapatrzonych w swoje pociechy.Od najmłodszych lat podkreślał wagę rozwijania u dziecka cnoty,umiarkowania w jedzeniu i piciu,czystości,posłuszeństwa,dobroczynności,usłużności i grzeczności a także bojazni Bożej poprzez czynności religijne,oraz katechezę.Rezultatem ''szkoły macierzyńskiej'' ma być opanowanie pierwszych wiadomości,rozwinięcie rozumu dziecka do pewnego stopnia i wzbudzenie w nim chęci do dalszego kształcenia.
Kolejnym etapem edukacji ma być wg.Komeńskiego szkoła elementarna nazwana również szkołą języka ojczystego, w przeciwieństwie do szkoły łacińskiej.Jego progarm dla szkoły elementarnej ma charakter ogólny i wszechstronny.Zawiera pewną całość która mogła by wystarczyć na całe życie dla tego kto nie zamierza się kształcić dalej.W programie szkoły elementarnej znajdowały się: język ojczysty,pisanie,główne wiadomości gramatyczne,rachunki,początki geometrii,śpiew pospolitych melodii,religia,wiadomości o stosunkach gospodarczych i państwowych,zarys historii powsechnej,podstawy geografii i ogólne wiadomości o rzemiosłach.

Gimnazja czyli szkoły łacińskie, w tych szkołach Komeński preferował nauczanie przedmiotów ścisłych.Wbrew praktyce szkoły humanistycznej.Z czasem wiele szkół humanistycznych przejeło jego poprawkę co do porządku przedmiotów w nauce szkolnej.

Sam Komeński charakteryzując istotę swego systemu wychowawczego wymienił trzy następujące zasady fundamentalne:
- ścisłą równoległość rzeczy i słów
- odpowiednio ułożoną bezwzględną stopniowość
- postępowianie przyjemne,łatwe i szybko do celu wiodące.
Pierwsza zasada jest tu niewątpliwie najważniejsza,ona nadała cechę oryginalną i trwałą systemowi Komeńskiego.Pedagog motywował uczniów do myślenia,wyciągania własnych wniosków i osądów,gdyż to pozwalało na głębsze poznanie i zrozumienie nauki,a także pozostawało w pamięci na dłużej.Komeński dbał o to,by nie zniechęcać uczniów do dalszej nauki i nie zaśmiecać umysłów młodych ludzi zbędnymi informacjami.Wszystko co się poznało i zrozumiało powinno się wg. Komeńskiego umieć wypowiedzieć i praktycznie zastosować.Z tej zasady wynika ,aby uczący się sami wszystko wybadywali i załatwiali,oraz systematycznie ćwiczyli gdyż nie ma lepszego nauczyciela niż praktyka.Pedagog z każdej godziny lekcyjnej przeznaczał jeden kwadrans na pokazywanie i objaśnianie ,trzy pozostałe na natomiast na praktykę i naśladowanie.Radził posługiwać się częstym poczynając od najlepszych uczniów,kończąc na słabszych.Kolejna wielką wskazówką Komeńskiego było żądanie aby nauczyciel uczył równocześnie cała klasę i wszyscy uczniowie wykonywali jednocześnie tę samą pracę.Było to wielce postępowe gdyż wówczas nauczyciele mieli zwyczaj pracować z każdym uczniem oddzielnie,tym samym nauka zajmowała więcej czasu i prowadziła do marnotrawienia czasu przez większość uczniów.Aby nauka szła łatwo,szybko i przyjemnie Komeński radzi stosować szereg środków m.in.:dobór odpowiedniego materiału do nauki,ograniczać się tylko do rzeczy pożytecznych,zakazywał kar cielesnych,przymusu i gwałtowności w zachowaniu nauczyciela wobec uczniów.Uważał również,że ogromne znaczenie ma wygląd budynku szkoły,powinna być czysta,jasna i przyjemna.Wewnatrz ozdobionamapami,obrazami i rycinami.Na zewnatrz obowiązkowo powinien znajdować się plac zabaw,oraz ogród.
Co do zabaw Komeński poleca przede wszystkim te,w których podstawa jest ruch,oraz takie które ćwiczą umysł i przygotowują do poważniejszych zajęć np. zabawa w wojsko.Do zabaw zakazanych oprócz gier w karty i kości zalicza pedagog wspinanie się po drzewach,oraz zapasy.

Ogromne znaczenie przypisywał Komeński nauczaniu ogólnemu,elementarnemu.Twierdził,iż nie można przystąpić do pełniejszego,szczegółowego nauczania nie opanowawszy należycie podstaw.Ówcześnie uczono poglądów wielkich myślicieli,Komeński natomiast nakazywał wyciąganie własnych wniosków,stawianie własnych tez i osądów,gdyż tylko tak można odkryć rzeczywisty stan rzeczy,nie poprzez naukę cudzych poglądów.Chciał uczyć swych wychowanków mądrości nie tylko książkowej,ale przede wszystkim życiowej.Wierzył,że dogłębną wiedzę można posiąść tylko poprzez skrupulatne zgłębienie zagadnienia i uporzadkowanie faktów.Nie tolerował chaosu ponieważ ,jak twierdził,tylko uzasadnienia są jedynym wiarygodnym potwierdzeniem wiarygodności tezy.Należy zatem w szkole uczyć wszystkiego z podaniem przyczyn.Zachęcał również do dzielenia się wiedzą gdyż jak sam mawiał:''Twoja wiedza jest niczym jeżeli ktoś nie wie,że Ty to wiesz.''Złotą zasadą dla uczących się było,aby co tylko mogą udostępiniali zmysłom,zmysły muszą byc punktem wyjścia dla kazdego poznania,bo niczego nie ma w umyśle czego by nie bylo najpierw w zmysłach.Zalecał również stosowanie modeli i podobizn sporzadzonych w celach naukowych.

Jedyną wadą systemu nauczania Komeńskiego jest to,iż przecenia on skuteczność własnej metody.Nie zastanawia się nad sposobem przygotowania nauczycieli.Wśród planowanych przez niego szkół nie znalazł miejsca dla seminariów nauczycielskich.Dążył do zmechanizowania funkcji nauczyciela.Mimo to teoria Komeńskiego była ogromnym krokiem na przód w dziedzinie pedagogiki.Bez wątpienia był on wielkim reformatorem,a jego sukcesem jest to,iż znaczna większość z jego rad i zaleceń jest stosowana do dziś w praktyce kształcenia.