Wprowadzenie do teorii gospodarowania

WPROWADZENIE DO TEORII GOSDPODAROWANIA

Ekonomia jako nauka
Adam Smith był szkockim ekonomistą o poglądach liberalnych, które przedstawił w książce "Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów" (1776). Dzieło to jest uznawane za podstawowe w ekonomii klasycznej. Jest jednym z pierwszych, gdzie przedstawione zostały zasady liberalizmu politycznego. Smith twierdził, że:
• społeczeństwo jest zespołem luźno ze sobą związanych jednostek i że w związku z tym wszelka analiza społeczeństwa i społecznych stosunków powinna się opierać na badaniu jednostki ludzkiej, jej natury i interesów
• gospodarką rządzą określone prawa ekonomiczne, a wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej. Praca jest źródłem bogactwa niezależnie od tego, w jakim dziale produkcji znajduje zastosowanie. Specjalizacja wewnątrz zakładu pracy jest źródłem wzrostu jej wydajności.
• wolna konkurencja stanowi najlepszą i najbardziej naturalną ochronę praw jednostki. Niczym niereglamentowana gra sił na wolnym rynku to też najpewniejsza gwarancja wzrostu bogactwa jednostki i całego narodu.
• państwo nie może interweniować w życie gospodarcze ani w jakiekolwiek przejawy życia społecznego. Zadanie państwa polega na ochronie reguł rządzących gospodarką. Państwo może interweniować jedynie wtedy, gdy jednostki zwrócą się same o pomoc, albo w sytuacji zakłócenia porządku publicznego.

Ekonomia wyodrębniła się z filozofii. Pierwsze inf. o procesie gospodarowania pojawiły się na przełomie IX i XIII w.p.n.e przez Homera.
Oikonomia - (oikos – dom, rodzina + nomos - prawa) – zajmowała się prawami rządzącymi funkcjonowaniem gospodarstwa domowego. Twórcą tego pojęcia był Ksenofont - uczeń Sokratesa.
Arystoteles rozszerza funkcję oikonomii.
Chrematystyka - nauka o tworzeniu i źródłach bogactwa
Około 1615 roku pojawiło się pojęcie – ekonomia polityczna, natomiast na gruncie angielskim uzyskało wymiar ekonomii społecznej.
Ekonomia społeczna zajmowała się gospodarowaniem przez społeczeństwo z uwzględnieniem polityki fiskalnej państwa.
W II połowie XIX w pojawia się pojecie ekonomika.
O naukowości ekonomii świadczy metoda badawcza

Metodę badawczą ekonomii dzielimy na III etapy postępowania:

I ETAP – abstrakcja – wykorzystuje się w nim regułę wnioskowania abstrakcyjnego (przejście od ogółu do szczegółu)
Na tym etapie są definiowane kategorie ekonomiczne:
1. Pojecie rynku
2. Pojecie ceny
3. Pojecie towaru
4. Pojecie pieniądza
5. Pojecie popytu
6. Pojęcie podaży
7. Pojecie produkcji
8. Pojecie konsumpcji.

Kategorie ekonomiczne są podstawa budowy praw ekonomicznych.
Prawa ekonomiczne – prawidłowości występujące pomiędzy kategoriami ekonomicznymi, które zostały poznane i zdefiniowane na gruncie ekonomii, jako nauki. Służą do budowy teorii ekonomicznych.

II ETAP – stopniowa konkretyzacja. Wykorzystuje się tutaj regułę wnioskowania dedukcyjnego (przejście od szczegółu do ogółu).

III ETAP – weryfikacja – potwierdzenie prawdziwości założeń, hipotez i twierdzeń.
Wykorzystuje się tu wnioskowanie redukcyjne.
Rodzaje weryfikacji w tym wypadku:
- weryfikacja statystyczna – wykorzystuje reguły matematyczne do potwierdzenia prawdziwości
- weryfikacja historyczna - polega na analogii z przeszłością.

Falsyfikacja - odrzucenie błędnych założeń, twierdzeń i hipotez. Przeciwieństwo weryfikacji.

FUNKCJE EKONOMII JAKO NAUKI

1. Poznawcza – dostarcza wiedzy o mechanizmach i prawidłowościach rządzących procesem gospodarowania.
2. Doradcza – aplikacyjna – ukazuje drogi postępowania jednostkom gospodarującym.
3. Wychowawcza – istota to kształtowanie pożądanej ekonomicznej
4. Prognozowania – przewidywanie zjawisk w czasie

Ekonomia jest zaliczana do grupy nauk społecznych. Decyduje o tym normatywny charakter ekonomii. Ekonomia nie jest samowystarczalna. Korzysta z dorobku innych nauk.

Powiązania z naukami ekonomicznymi i pozaekonomicznymi:

Nauki ekonomiczne:
o Historia gospodarza
o Geografia ekonomiczna
o Statystyka ekonomiczna
o Ekonomika

Nauki pozaekonomiczne:
o Filozofia
o Socjologia
o Psychologia
o Matematyka
o Logika
o Prawo
o Politologia
o Prakseologia (nauka o racjonalnym działaniu)


PODEJŚCIE BADAWCZE W EKONOMII

1. Analiza krótkookresowa.

Krótki okres czasu – można dokonać w nim zmiany wielkości tylko jednego z czynników produkcji. Ponadto w krótkim okresie nie ulega zmianie metoda wytwarzania.

2. Analiza długookresowa

Jest to okres, w którym dokonać można zmiany wielkości wszystkich czynników produkcji, a ponadto zmianie ulega metoda wytwarzania.

3. Analiza mikroekonomiczna.

Mikroekonomia to część składowa ekonomii, która skupia swa uwagę badaniu decyzji i wyborów jednostkowych podmiotów gospodarczych np. konsumenta, producenta, gospodarstwa domowego czy przedsiębiorstwa.
Zajmuje się także problemami równowagi cząstkowej, czyli na rynku konkretnego dobra. Mikroekonomia posługuje się metodą zależności funkcjonalnych. Wykorzystuje także wielkości marginalne, in. mówiąc krańcowe (użyteczność krańcowa, koszt krańcowy, czy przychód krańcowy)

4. Analiza makroekonomiczna.

Makroekonomia zajmuje się wyjaśnieniami mechanizmów i prawidłowości rządzących funkcjonowaniem gospodarki jako całości.
Zajmuje się teorią tworzenia i podziału dochodu narodowego z uwzględnieniem założeń polityki fiskalnej rządu i polityki monetarnej Banku Centralnego.
Wykorzystuje metodę zależności przyczynowo-skutkowych. Posługuje się wielkościami całkowitymi, inaczej mówiąc globalnymi, agregatowymi.
Wielkości globalne (makroekonomiczne) są zmienne i przyjmują postać albo zasobów albo strumieni.
Zasób makroekonomiczny – wartość pewnych wielkości ekonomicznych w danym momencie.
(wielkość oszczędności, wielkość majątku, stopa bezrobocia, dług publiczny)
Zasobem jest podaż pieniądza w gospodarce, stopa inflacji.

Strumień makroekonomiczny – wartość pewnych wielkości ekonomicznych, ale w pewnym okresie (zazwyczaj jest to rok) (dochód narodowy, wielkość produkcji, sprzedaży, wielkość wydatków (w tym uwzględnia się wydatki konsumpcyjne gospod. Domowych, wydatki rządowe, wydatki p-stw, deficyt budżetowy).

Makroekonomia skupia swa uwagę na pewnych problemach.
Problemy analizy makroekonomicznej:
o Problem produkcji społecznej i czynników jej wzrostu (problem wzrostu gospodarki)
o Wahania koniunkturalne
o Problem zatrudnienia i bezrobocia
o Problem inflacji i jej skutków
o Problem polityki makroekonomicznej w ramach, której mieści się polityka fiskalna Rządu i polityka monetarna Banku Centralnego.
o Problem bilansów zagranicznych, w tym bilansu płatniczego i handlowego.
o Problem postępującej globalizacji.

5. Analiza w duchu ekonomii pozytywnej

Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym przedstawieniem przebiegu zjawisk procesu życia gospodarczego. Ekonomia pozytywna nie rekomenduje. Formułuje dwa rodzaje pytań:
o Jak jest?
o Dlaczego tak jest?

6. Analiza w duchu ekonomii normatywnej.

Ekonomia normatywna – polityka gospodarcza zajmująca się sadami wartościującymi, oceniającymi przebieg zjawisk. Daje zalecenia.
Formułuje tylko jedno pytanie –Jak powinno być?

PRZEDMIOT EKONOMII JAKO NAUKI

Ekonomia bada zachowania i ekonomiczne konsekwencje zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób wykorzystywane w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Zajmuje się badaniem decyzji i wyborów oraz ich skutków.

Podmiot gospodarczy – każdy aktywny uczestnik procesu gospodarowania, który poprzez swoje decyzje i wybory wpływa na zachowanie innych podmiotów gospodarczych.

Podział podmiotów gospodarczych wg kryterium skali działania:
1. Podmioty mikroekonomiczne
- konsument - producent
- pracownik - rzemieślnik
- rolnik - gospodarstwo domowe
- przedsiębiorstwo

2. Podmioty mezaekonomiczne
- zarządy koncernów i holdingów
- cechy rzemieślnicze
- lokalne organy władzy państwowej

3. Makroekonomiczne
- Państwo, które reprezentuje Rząd i Parlament - Bank Centralny (NBP)
- Związki Zawodowe - Zrzeszenie Konsumenckie
- Giełda - Związki Pracodawców
- zagraniczne relacje z otoczeniem, które przyjmują postać importu i eksportu

Podmioty gospodarujące działają w świecie rzadkości, czyli ograniczoności środków (dóbr i usług) w stosunku do nieograniczonych potrzeb. Ta zależność została zdefiniowana w prawie nieograniczoności zasobów.

Zasób rzadki – zasób, na który popyt, przy cenie równej zero przewyższa dostępna podaż. Za każda rzecz, usługę musimy płacić. Cena reguluje relacje pomiędzy ograniczoną podażą a wzrastającym popytem.
Zasoby, które są rzadkie mogą być w rozmaity sposób wykorzystane. Istnieją różne sposoby alokacji (rozdysponowania) tych zasobów.

Ekonomia jest nauką badającą procesy gospodarcze tzn. proces produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków służących zaspokojeniu potrzeb ludzkich.

Gospodarowanie – podejmowanie decyzji i dokonywanie wyborów przez jednostki gospodarujące, które funkcjonują w świecie ograniczoności zasobów.
Jednostki gospodarujące podejmują decyzje ekonomiczne.
Każda decyzja ekonomiczna ma dwa aspekty:
o Pozytywny – wybór celu i określenie sposobu realizacji wybranego celu.
o Negatywny – konieczność rezygnacji z innych celów.

Każda decyzja ekonomiczna rodzi dwa efekty:
o Efekt korzyści
o Efekt kosztów.

Elementy procesu gospodarczego:

Produkcja, podział, wymiana, konsumpcja.

1. Proces produkcji – polega on na wytwarzaniu środków (dóbr i usług) służących zaspokajaniu potrzeb ludzkich. Efektem procesu produkcji SA produkty, które w gospodarce towarowej staja się towarami, ponieważ są przeznaczone do wymiany. Wymianę interpretujmy jako akt kupna – sprzedaży. W procesie produkcji wykorzystywane są zasoby (czynniki produkcji).

Zasoby – rzeczy wykorzystywane przy wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług.

Podział dóbr wykorzystywanych w procesie produkcji:
o Zasób ludzki – człowiek, który wykazuje zdolności do uczenia się i zdobywania nowych umiejętności.
Wiedza jest niezbędna do tworzenia lepszych warunków dla wykorzystania zasobu naturalnego i zasobu kapitałowego.
Wiedza decyduje także o postępie techniczno -organizacyjnym.
o Zasób naturalny – dary przyrody, które wykorzystuje człowiek w działalności gospodarczej.
Zasoby odnawialne – wszystko, co przyroda odtwarza (fauna i flora)
Zasoby nieodnawialne – nie ulęgają odtworzeniu ( ziemia, bogactwa naturalne)
o Zasób kapitałowy – dzielimy na zasób rzeczowy i finansowy:
– rzeczowy – maszyny, urządzenia, narzędzia, surowce, półprodukty, a także materialne
warunki procesu produkcji
- finansowy – pieniądz (gotówka), kredyt, kapitałowe papiery wartościowe
(akcje i obligacje).

Czynniki produkcji:

o Praca – siła robocza, zdolności fizyczne i psychiczne człowieka
o Kapitał – maszyny, półprodukty, infrastruktura, gotówka, kredyt
o Ziemia – bogactwa naturalne, mineralne, ziemia pod uprawę, budownictwo, rekreację

Współcześnie w tej klasycznej interpretacji uwzględnia się jeszcze dwa czynniki produkcji:
o Przedsiębiorca – organizuje proces produkcji, nabywa, podejmuje ryzyko
o Postęp techniczny – nowe metody wytwarzania.


Czynniki produkcji można podzielić na:
o Czynnik osobowy procesu produkcji (praca człowieka)
o Czynnik rzeczowy procesu produkcji – środki produkcji, które dzielą się na:
1. środki pracy: maszyny, narzędzia , urządzenia, a także materialne warunki procesu produkcji
2. przedmioty pracy: to wszystko , co zmienia swoja postać w procesie produkcji – surowce, materiały, półprodukty.

2. Proces podziału – współcześnie w tym procesie tworzą się dochody uczestników procesu produkcji (właścicieli czynników produkcji).

Dochody te przybierają następującą postać:
o płacy
o procentów
o zysku
o dywidendy
o renty gruntowej

3. Proces wymiany - jedyny element w procesie gospodarowania mający zabarwienie
subiektywne, ponieważ wymiana dotyczy zamiany dochodów na towary.

4. Proces konsumpcji – proces zaspokajania potrzeb.

Rodzaje konsumpcji:
o Bezpośrednia – właściwa – przedmiotem tej konsumpcji są dobra konsumpcyjne
Podział dóbr konsumpcyjnych:
- dobra jednorazowej konsumpcji – odzież, żywność, lekarstwa
- trwała konsumpcja – mieszkanie, samochód, TV, komputer
o Pośrednia – przedmiotem są dobra inwestycyjne, inaczej nazywane produkcyjnymi, a jeszcze inaczej kapitałowymi.

Dobra dzielimy na:
- Trwałe – są to środki, których okres użytkowania (wykorzystania) jest dłuższy niż jeden rok. Dla środków tych liczy się amortyzację. Są to: maszyny, samochody, hale urządzenia.
- Obrotowe – zużywają się w jednym cyklu produkcji, nie liczymy dla nich amortyzacji.
Są to: materiały, surowce, półprodukty, pieniądz.

Rodzaje konsumpcji: Indywidualna, Zbiorowa

Podział ten jest efektem ostatecznego podziału dochodu narodowego w ramach, którego tworzy się fundusz konsumpcji indywidualnej i fundusz konsumpcji zbiorowej.

Przedmiotem konsumpcji indywidualnej są dobra prywatne. Są to dobra, które służą zaspokojeniu potrzeb jednostki.
Przedmiotem konsumpcji zbiorowej są dobra publiczne, które służą zaspokajaniu potrzeb zbiorowości. Konsumpcje zbiorowa realizują instytucje konsumpcji zbiorowej (oświata, służba zdrowia, administracja, sądownictwo)
Czynnikiem sprawczym gospodarowania są potrzeby.

Potrzeba – stan braku czegoś, co jednocześnie uruchamia mechanizm zmierzający do jego zaspokojenia. Efektem potrzeby jest gospodarowanie.
Cechy potrzeb:
- charakter obiektywny
- charakter społeczny
- charakter historyczny – ulęgają zmianom w czasie

Właściwości potrzeb:
- nieograniczone co do swojej liczby 9niepoliczalne)
- ograniczone co do swojej pojemności, a zatem istnieje pewna ilość dobra lub usługi, która
potrzebę zaspokoi.
- potrzeby są względem siebie konkurencyjne i substytucyjne
- potrzeby są względem siebie komplementarne
- w miarę zaspokajania potrzeby maleje intensywność jej odczuwania. Potrzeba może
przestać być odczuwalna, ale po pewnym czasie narodzi się ponownie.

Środki zaspokajania potrzeb: rzeczy – materialne środki zaspokajania potrzeb

Podział dóbr:
- wolne:
o są darem przyrody i w bezpośredniej postaci służą zaspokojeniu potrzeb ludzkich
(powietrze, energia słoneczna, woda morska, wiatr, deszcz.
o dóbr tych nie dotyczy problem rzadkości, ponieważ podaż tych dóbr jest większa od popytu
o dobra te nie posiadają ceny
o dobra te nie podlegają podziałowi
o dobra te nie interesują ekonomii
- gospodarcze:
o są efektem działalności gospodarczej człowieka
o dóbr tych dotyczy problem rzadkości
o dobra te posiadaj cenę
o dobra te podlegają podziałowi
o dobra te interesują ekonomię
Podział dóbr gospodarczych:
- finalne – są to dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika i można je podzielić na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne
- pośrednie – służące do wytwarzania dóbr finalnych (surowce, materiały, półprodukty)
1. prywatne
2. publiczne
3. substytucyjne
4. komplementarne

Usługi – czynności lub działania zmierzające do zaspokojenia potrzeb.



Usługi dzielimy na :
- materialne – działanie to jest kierowane na rzecz (malarz, szewc)
- niematerialne – działanie jest kierowane na osobę (lekarz)

Podmioty Gospodarcze – Analiza

Podmiot gospodarczy – (jednostka gospodarująca) jest to aktywny uczestnik procesu gospodarowania, który przez swoje decyzje i wybory wpływa na zachowanie innych uczestników procesu gospodarowania.

Cechy świadczące o samodzielności podmiotów gospodarowania:
o samodzielność decyzyjna
o samodzielność dochodowa
o odrębność majątkowa.

Podział podmiotów gospodarczych wg skali działania:
1. podmioty mikroekonomiczne – pracodawca, przedsiębiorca, konsument, pracownik, rzemieślnik, rolnik, gospodarstwo domowe, warsztat rzemieślniczy, gospodarstwo rolne, przedsiębiorca , p-stwo produkcyjne, transportowe, handlowe, banki komercyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe, biura podróży
2. podmioty mezoekonomiczne – zarządy koncernów, holdingów, cechy rzemieślnicze, lokalne organa władzy państwowej
3. podmioty makroekonomiczne – państwo( w imieniu którego działa rząd i parlament), instytucje, które reprezentują państwo, Bank Centralny, Związki Zawodowe,, zrzeszenia konsumenckie, związki pracodawców, Giełda Papierów Wartościowych, zagranica (import, eksport)

W teorii ekonomii funkcjonuje założenie, że wszystkie podmioty działają racjonalnie.

Racjonalność działania – działanie rozumowe jednostki gospodarującej, podejmującej decyzje na podstawie posiadanej wiedzy.

Zasada racjonalnego działania – polega na wyborze najkorzystniejszej relacji pomiędzy nakładami(kosztami0 a efektami (korzyściami).

Występują dwa warianty racjonalnego gospodarowania:

1. Maksymalizacja efektów – wydajnościowy. Jednostka przy danych nakładach stara się
osiągnąć jak najlepszy efekt.
2. Minimalizacja nakładów - oszczędnościowy. Dany efekt (korzyść) jednostka chce osiągnąć
przy jak najmniejszych kosztach.

Narzędziem racjonalności jest rachunek ekonomiczny.
Rachunek ekonomiczny – relacja nakładów do efektów, z których jednostka wybiera optymalny wariant.

Cechy rachunku ekonomicznego:
1. dualność
2. względność – cel określa działanie jednostki
3. kompleksowość – rachunek musi uwzględniać wiele aspektów
4. wariantowość

Formy organizacji działalności gospodarczej jednostek

1. gospodarka naturalna
2. gospodarka towarowa

Cel gospodarki naturalnej – zaspokajanie potrzeb. Producent (wytwórca) był jednocześnie konsumentem.

Konsekwencje funkcjonowania gospodarki naturalnej:
1. nie było wymiany
2. nie było rynku
3. nie funkcjonował pieniądz, cena , podaż, popyt.
4. proces gospodarowania składał się z produkcji i konsumpcji.

Gospodarka naturalna charakteryzowała się działalnością tradycyjno - zwyczajową.

Przesłanki pojawienia się gospodarki towarowej:

1. społeczny podział pracy, z którym związana była specjalizacja i powstanie trzech
podstawowych grup zawodowych:
o rolnicy
o rzemieślnicy
o kupcy
2. powstanie prywatnej własności, co sprzyja wyodrębnieniu producenta

Środki produkcji – to środki pracy, surowce, materiały, półprodukty.

Formy własności:
1. własność prywatna:
o indywidualna
o grupowa
2. własność publiczna
o państwowa
o komunalna
3. własność spółdzielcza

Celem gospodarki towarowej jest wymiana, dokonywanie aktu kupna – sprzedaży.

Skutki pojawienia się gospodarki towarowej:
1. pojawienie się wymiany
2. pojawienie się rynku
3. pojawienie się pieniądza, popytu, ceny, podaży
4. proces gospodarowania składa się z 4 elementów: produkcja podział, wymiana , konsumpcja.
Gospodarka towarowa charakteryzuje się racjonalnością działania.

W gospodarce towarowej pojawia się towar. Jest to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany.




Rodzaje gospodarki towarowej:

1. prosta gospodarka towarowa – wymiana TOWAR na TOWAR. T-T
Jest to wymiana bezpośrednia, którą charakteryzuje przypadkowość i pojedynczy
charakter wymiany. W wymianie tej akt kupna i sprzedaży jest połączony w miejscu i
czasie (tu i teraz). Jest to wymiana barterowa.
2. rozwinięta gospodarka towarowa - wymiana uzyskuje charakter powszedni. Pośrednikiem wymiany staje się pieniądz. Wymiana może być zawarta w czasie i przestrzeni (gdzie indziej sprzedajemy, gdzie indziej kupujemy, w różnym miejscu, czasie). T- P –T.

Kategoria rynkowa pieniądza:

Pieniądz – jest to towar, powszechnie akceptowany środek, który umożliwia dokonywanie aktów wymiany.

Funkcje pieniądza:

1. Wewnętrzne :
a) f. miernika wartości – mierzy wartość wymienną towarów , umożliwiała pojawienie się kategorii ceny
b) f. środka cyrkulacji – środa wymiany
c) f. środka płatniczego, która wyodrębniła się z funkcji środka cyrkulacji i umożliwiła jednostce wywiązanie się z zobowiązań finansowych.
d) f. tezauryzacji – gromadzenie rezerw

2. Zewnętrzna pieniądza międzynarodowego a inaczej światowego.
W tym charakterze występują waluty krajów rozwiniętych gospodarczo.
o EUR
o USD
o GBP
o JEN

Systemy pieniężne:

1. bimetalizm - system pieniężny, w którym prawnymi środkami płatniczymi są równocześnie dwa kruszce (złoto i srebro). Określony między nimi stały kurs ustawowy powinien być równy relacji rynkowej wartości (cen) obu kruszców.

2. monometalizm - system pieniężny, w którym prawnym środkiem płatniczym jest jeden kruszec (złoto lub srebro) - jest on zarówno towarem, jak i spełniającym wszystkie swe funkcje pieniądzem. Warunkiem istnienia tego systemu jest równość ceny kruszcu jako towaru i jego ceny jako pieniądza. Stanowi przeciwieństwo bimetalizmu.
3. system pieniądza papierowego


Przyczyny pojawienia się systemu pieniądza papierowego:
1. wzrost ekonomicznej roli państwa w życiu gospodarczym
2. wzrost liczby zawieranych transakcji przy jednoczesnym wyczerpaniu się zasobów złota

Pieniądz papierowy – jest to pieniądz symboliczny, niepełnowartościowy
O wartości tego pieniądza nie decyduje ilość złota, ale państwo.
O podaży (ilości) pieniądza papierowego decyduje podaż towarów. Jeżeli podaż towarów jest większa od podaży pieniądza to występuje zjawisko deflacji.

Deflacja – spadek poziomu cen towarów w danym okresie np.: w okresie letnim mówimy o sezonowym poziomie deflacji.
Inflacja – wzrost ogólnego poziomu cen towarów w danym okresie. Jeżeli podaż pieniądza
jest większa od podaży towarów to wówczas występuje zjawisko inflacji.

Czynniki odpowiadające za stabilność pieniądza papierowego:

1. System zamknięty pieniądza papierowego
o Brak wewnętrznej wymienialności waluty krajowej na waluty innych państw.
o Brak zewnętrznej wymienialności waluty krajowej na waluty innych państw
o Ceny na rynku krajowym nie zależały od cen na rynkach światowych

2. System pośredni
o Występuje wewnętrzna wymienialność
o Brak zewnętrznej wymienialności
o Ceny krajowe zależą od cen na rynkach światowych

3. System otwarty
o Istnieje zewnętrzna i wewnętrzna wymienialność waluty
o Ceny krajowe zależą od cen na rynkach światowych

Rynek
o miejsce spotkania się popytu i podaży a inaczej mówiąc nabywcy i sprzedawcy
o miejsce, gdzie przy pełnej dobrowolności stron, co do relacji wymiennych określa się przedmiot transakcji kupna i sprzedaży
o proces, w trakcie którego uczestnicy określają przedmiot i warunki wymiany

Rynek jest formą więzi pomiędzy:
o producentami a gospodarstwem domowym
o producentami i gospodarstwem domowym a różnymi instytucjami finansowymi
o miedzy instytucjami finansowymi a bankami centralnymi
o między wszystkimi wymienionymi podmiotami a władzami centralnymi i lokalnymi

Gospodarka rynkowa – działa w oparciu o rynek, który pełni rolę głównego weryfikatora wszelkich zachowań ekonomicznych konsumenta i producentów. Decyduje on o ich powodzeniu gospodarczym, gdy działają zgodnie z jego prawami i oczekiwaniami, lub o niepowodzeniu, jeśli postępują wbrew jego woli.

Ogólne cechy gospodarki rynkowej:
o dominacja prywatnej własności, w tym własności środków produkcji
o rynkowy mechanizm tworzenia cen (zależności podażowo - popytowe wyznaczają ceny)
o rynkowy mechanizm alokacji zasobów
o celem przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku
o ograniczona ingerencja państwa w działanie rynku


Ujecie modelowe gospodarki rynkowej:

1. Model czystej gospodarki rynkowej
a. wady:
1. nie uwzględnia on państwa i jego funkcji ekonomicznych
2. nie uwzględnia rynku dóbr inwestycyjnych na którym dochodzi do relacji pomiędzy producentami

Więzi pomiędzy podmiotami w modelu czystej gospodarki rynkowej:
1. gospodarstwa domowe dostarczają przedsiębiorstwom czynniki produkcji: kapitał pieniężny, pracę, ziemię
2. przedsiębiorstwa dostarczają gospodarstwom domowym środki zaspokajania ich potrzeb, tj. dobra i usługi konsumpcyjne, oraz wynagrodzenia za dostarczone czynniki produkcji (praca, zysk, procent, renta gruntowa)
3. zależności wzajemne pomiędzy gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami realizują się za pośrednictwem rynku i jego instytucji.
4. decyzje gospodarstw domowych i przedsiębiorstwa dotyczą dóbr rzadkich będących ich własnością. Przedmiotem własności są zatem wszelkie rzadkie i pożądane przez ludzi dobra.

2. Model mieszany gospodarki rynkowej

W modelu tym występuje połączenie sektora prywatnego (gospodarstwa domowe, p-stwa) z sektorem publicznym.
Oba sektory wspólnie podejmują decyzje gospodarcze i rozwiązują problemy ekonomiczne. Państwo w tym momencie zmierza do uzupełnienia mechanizmu rynkowego.

Cele interwencjonizmu Państwa:
1. zmniejszenie wahań koniunkturalnych
2. kompensowanie efektów zewnętrznych
3. rozwiązywanie problemów związanych z informacją (brakiem przejrzystości rynku)
4. zapobieganie wykorzystaniu siły roboczej (działania antymonopolowe)
5. zapewnienie społecznie akceptowanej dystrybucji dochodów i dóbr społecznie pożądanych

Formy rynku po stronie popytu i podaży


Podaż (sprzedawca)
Popyt (kupujący)
Rynek czystej konkurencji (wolna lub doskonała konkurencja) Rynek czystej konkurencji
Konkurencja monopolistyczna Konkurencja monopsonowa
Oligipol oligopson
Monopol pełny monopson
Monopson, nazwa rynku, na którym jest tylko jeden nabywca sprzedawanych towarów czy usług. Monopolista ma istotny wpływ na ceny rynkowe. Kupując dodatkowe jednostki towaru przyczynia się do wzrostu popytu i wzrostu cen.
Oligopson, sytuacja, w której nie ma dużej konkurencji po stronie popytu na dane dobro lub usługę, wynika z faktu, że istnieje niewielu kupujących chcących je nabyć.
Kryteria podziału rynku

1. Przedmiot wymiany
a. rynek czynności produkcji i rynek pracy ziemi
b. rynek finansowy (kapitałowy, pieniężny, walutowy)
c. rynek dóbr i usług w ramach którego wyróżnia się :
rynek dóbr i usług konsumpcyjnych
rynek dóbr inwestycyjnych

2. Liczba podmiotów działających na rynku:
a. Rynek wolnkonkurencyjny, gdzie występuje nieograniczona liczba podmiotów
b. Rynek oligipolistyczny, na którym występuje kilku, kilkunastu sprzedawców
c. Rynek monopolistyczny, na którym wysteruje pojedynczy sprzedawca

3. Kryterium sytuacji rynkowej
a. rynek zrównoważony na którym popyt = podaży
b. rynek niezrównoważony, który może przybrać postać albo rynku nabywcy, albo rynku sprzedawcy. Rynek nabywcy występuje wówczas, gdy podaż jest większa od popytu. Rynek sprzedawcy występuje wówczas, gdy popyt jest większy od podaży.

4. Kryterium przestrzenne podziału rynku:
a. Rynek lokalny
b. Rynek regionalny
c. Rynek krajowy
d. Rynek międzynarodowy
e. Rynek światowy



Analiza kategorii ceny

Cena – jest to wartość towaru wyrażona w pieniądzu. Wynika z miernika wartości, którą pełni pieniądz.

Sposoby tworzenia cen:
1) rynkowy mechanizm tworzenia cen – nazywa się go mechanizmem żywiołowym tworzenia cen. Ceny wyznaczają relacje potażowo – popytowe. Występuje tu zjawisko CENOBIORCZOŚCI – żaden z pojedynczych uczestników nie może sam zmienić ceny. Tworzy się tu cena rynkowa, której realnym reprezentantem jest cena równowagi rynkowej,
2) administrowany mechanizm tworzenia cen.
Może to być:
o państwo
o producent występujący w roli monopolisty
Występuje wówczas zjawisko CENOTWÓRCZOŚCI – dominujący podmiot narzuca cenę pozostałym uczestnikom.
RODZAJE CENY:

- minimalna – jest to cena, poniżej której nie można sprzedać danego towaru.
Kształtuje się na poziomie wyższym od ceny równowagi rynkowej.
Na rynku występuje nadwyżka – podaż większa od popytu.
Przejaw ceny minimalnej – chęć zapewnienia określonego poziomu
- maksymalna - jest to cena powyżej której nie można sprzedać danego towaru. Bierze się
pod uwagę funkcje socjalna ceny – cena nabycia dobra kształtuje się
poniżej ceny równowagi rynkowej (popyt przewyższa podaż np.:
mieszkania komunalne)

Cena fabryczna – pokrywa koszt produkcji, ale nie zapewnia zysku

Cena producenta – pokrywa koszt produkcji i gwarantuje zyski

Cena hurtowa – składa się z ceny producenta i marży hurtownika

Cena detaliczna – składa się z ceny hurtowej i marzy detalicznej

Cena relatywna – cena porównywalna

Cena absolutna – ilość jednostki pieniądza, która trzeba wydać na zakup danego dobra.

FUNKCJE CENY:

1. F. informacyjna – polega na informacji o rzadkości występowania danego dobra.
Jednocześnie zachęca do korzystania z tańszych substytutów. Informacje o cenie
skierowane są do nabywców i sprzedawców. Nabywców informuje o możliwości
zakupu dobra a sprzedawcę o opłacalności jego sprzedaży, produkcji.
2. F. bodźcowa – jest ona skierowana tylko i wyłącznie do sprzedawcy – producenta i zachęca do obniżenia kosztów.
3. F. agregacyjna – cena umożliwia sprowadzenie do wspólnej postaci różnych wielkości ekonomicznych np.: kosztów do efektów
4. F. alokacyjna – cena umożliwia rozdysponowanie rzadkich zasobów pomiędzy alternatywne zastosowanie (uwzględnia się ku temu kryterium efektywności ekonomicznej – decyzji producenta)
5. f. socjalna ceny – umożliwia pozyskanie pewnych dóbr pewnym grupom odbiorców.

Problem dywersyfikacji ceny – zróżnicowania ceny

Rodzaje różnicowania cen:

1. Przestrzenne – cena zależy od miejsca sprzedaży dobra – uwzględnia się tu koszty transportu.
Cena dumpingowa – rzadko stosowana na rynku krajowym, częściej na zagranicznym. Jest przejawem nieuczciwej konkurencji.

2. Czasowe – cena zależy od okresu sprzedaży: cena sezonowa, przedsezonowa, posezonowa.

3. Kwantytatywne – ilościowe – cena zależy od ilości nabywanego dobra (można liczyć na upusty, rabaty, bonifikaty)

4. Kwalitatywne – cena zależy od przeznaczenia dobra. Zazwyczaj jest wyższa, gdy dobro jest przeznaczone na cele konsumpcyjne a niższe, gdy dobro jest przeznaczone na cele inwestycyjne.

5. Personalne zróżnicowanie – cena zależy od tego, kto jest odbiorcą dobra – przejaw funkcji socjalnej.

POPYT – ilość dobra, jaką nabywca chce i może nabyć po danej cenie i w danym czasie.
Popyt nie jest tym samym, co potrzeba – działa tu prawo ograniczoności zasobów, z którego wynika, że nie każda potrzeba będzie popytem.

Podział popytu z punktu widzenia potrzeby:

1. Popyt potencjalny – mówi, że potrzeba nie staje się popytem, ponieważ nabywca nie dysponuje odpowiednim dochodem.

2. Popyt efektywny – potrzeba staje się popytem, ponieważ nabywca dysponuje odpowiednim dochodem.

Relacje pomiędzy ceną a popytem odkrył Alfred Marshall – twórca angielskiej neoklasyki. Twórca prawa popytu, które mówi o funkcjonalnych zależnościach pomiędzy cena a popytem. Z tych zależności wynika, że wraz ze wzrostem ceny maleje popyt, a gdy cena maleje to popyt rośnie przy założeniu CETERYS PARIBUS (niezmienność innych czynników – nic poza cena się nie zmienia)

Występują dwa efekty cenowe:
Efekt dochodowy – przy danym dochodzie zmiana ceny powoduje zmiany w popycie.
1. Jeżeli przy danym dochodzie cena rośnie to popyt maleje
2. Jeżeli przy danym dochodzie cena maleje to popyt rośnie
Efekt substytucyjny – działa, gdy są dobra substytucyjne. Jeżeli cena danego dobra zmienia się to zmienia się popyt na to dobro i dobro substytucyjne.
Jeżeli cena dobra rośnie to popyt na to dobro maleje i rośnie na dobro substytucyjne.
Jeżeli cena dobra maleje, popyt rośnie na dobro i maleje na dobro substytucyjne.

Czynniki pozacenowe, które przy danej cenie powodują zmiany w popycie:
1. zmiany dochodów konsumenta
2. zmiany ceny dóbr substytucyjnych
3. zmiany ceny dóbr komplementarnych
4. przewidywanie cen
5. ceny relatywne
6. czynnik demograficzny – zmiany w liczbie ludności
7. efekt naśladownictwa i efekt demonstracji
8. pory roku

Gdy cena jest stała to popyt rośnie, gdy:
1. rosną dochody nabywców z wyjątkiem dóbr niższego rzędu
2. rośnie liczba i korzystnie zmienia się struktura nabywców
3. rośnie cena dóbr substytucyjnych
4. oczekuje się wzrostu cen danego dobra w przyszłości
5. oczekuje się wzrostu dochodów w przyszłości
6. gusty i preferencje kształtują się w stronę wzrostu zainteresowania danym towarem
Gdy cena jest stała to popyt spada, gdy:
1. spadają dochody nabywców z wyjątkiem dóbr niższego rzędu
2. spada liczba i niekorzystnie zmienia się struktura nabywców
3. spada cena dóbr substytucyjnych
4. rośnie cena dóbr komplementarnych
5. oczekuje się spadku cen danego dobra w przyszłości
6. oczekuje się spadku dochodów w przyszłości
7. gusty i preferencje kształtują się w stronę spadku zainteresowania danym towarem

Czynniki rynkowe powodujące przy danej cenie zmianę w popycie:
1. zmiana w dochodach konsumenta
2. zmiana cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych
3. zmiana przewidywanych cen (dochodów)
4. ceny relatywne (porównywalne)

Czynniki pozarynkowe powodujące przy danej cenie zmianę w popycie:
1. moda, gusty, upodobania
2. czynnik demograficzny
3. warunki klimatyczne
4. efekt naśladownictwa i demonstracji

Nabywca nie zawsze kieruje się logika prawa popytu.
Występują przy popycie paradoksy (anomalia).

1. Paradoks Giffena - polegający na tym, że nietypową reakcją na wzrost ceny jest wzrost popytu. Reakcja normalna to spadek popytu na dane dobro przy wzroście jego ceny lub wzrost popytu przy spadku ceny. Taka paradoksalna reakcja popytu jest związana z powstałą w wyniku wzrostu ceny danego towaru koniecznością zwiększenia jego zakupów dla zrekompensowania ubytku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza pieniędzy wskutek wzrostu ceny również dobra stanowiącego ważną pozycję w strukturze konsumpcji i budżecie gospodarstwa domowego. Na przykład wzrost ceny chleba może ograniczyć popyt na mięso i wzmóc zakupy chleba w celu częściowego zastąpienia nim spożycia mięsa.

2. Paradoks Veblena - paradoks polegający na wzroście zakupów niektórych dóbr w miarę wzrostu ceny. Paradoks ten nazywa się często paradoksem prestiżowym (paradoksem snoba), gdyż dotyczy on dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Starają się oni użytkować te dobra bez względu na ich cenę, aby zademonstrować swój status materialny i wynieść się ponad środowisko. Producenci takich dóbr mają świadomość tego paradoksu i często podwyższają cenę, aby wywołać efekt prestiżowy i stosują określone formy reklamy, aby wzmóc popyt na dobra prestiżowe i zainteresować ich konsumpcją większą liczbę konsumentów o podwyższonej zamożności, a ponadto podatnych na działanie efektu demonstracji (efektu snoba).

3. Prawo Engla - w miarę wzrostu dochodów maleje procentowy udział wydatków na żywność
4. Paradoks spekulacyjny – rynek nieruchomości, rynek kapitałowy
5. Efekt naśladownictwa
6. Efekt snobizmu


Popyt i rodzaje popytu:
1. popyt rynkowy (konkurencja dobra)
2. popyt indywidualny (konkurencja nabywca)
3. popyt globalny – określany przez wydatki gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i Państwa.
4. popyt substytucyjny
5. popyt komplementarny


Podaż

Podaż jest to ilość dobra zaoferowana do sprzedaży w podanej cenie i w danym czasie. Podaż (sprzedaż) jest powiązana z produkcją

Prawo podaży
Funkcjonowanie zależności pomiędzy ceną a podażą, z których wynika, że wraz ze wzrostem ceny rośnie podaż, a gdy cena maleje, to podaż też maleje przy założeniu cateris paribus (niezmienność innych czynników)
Występuje ten sam kierunek zależności pomiędzy ceną i podażą.

Czynniki pozacenowe, które przy danej cenie powodują zmiany w podaży:
1. ceny czynników produkcji (koszty)
2. podatki i subwencje
3. przewidywanie cen
4. liczba p-stw w gałęzi
5. technologia

Jeśli cena jest stała to podaż rośnie, gdy:
1. spadają ceny czynników produkcji (maleją koszty)
2. rośnie efektywność produkcji jako czynnik postępu technicznego
3. spadają podatki lub rosną subwencje
4. spadają ceny innych towarów a tym samym relatywnie rośnie opłacalność produkcji danego dobra
5. liczba producentów wchodzących na rynek jest wyższa od liczby opuszczających go (przy założeniu, że dysponują jednakową zdolnością produkcyjną)

Jeśli cena jest stała to podaż spada, gdy:
1. rosną ceny czynników produkcji (rosną koszty)
2. rosną podatki lub spadają subwencje
3. rosną ceny innych towarów a tym samym relatywnie spada opłacalność produkcji danego dobra
4. liczba producentów opuszczających rynek jest wyższa od liczby wchodzących

Producent-sprzedawca zawsze działa z logiką zawartą w prawie podaży.

Rodzaje podaży:
1. Podaż rynkowa
2. Podaż indywidualna
3. Podaż globalna
4. Podaż łączna – występuje przy produkcji zwierzęcej
5. Podaż zastępowalna – wzrost produkcji jednego dobra powoduje ograniczenia wielkości dobra drugiego
ANALIZA MIKROEKONOMICZNA

Podmiot gospodarczy – aktywny uczestnik procesu gospodarowania (podejmuje decyzje konsumpcyjne i dokonuje wyborów).

Podmioty:

1. Gospodarstwa domowe – cechy charakterystyczne:
o samodzielność decyzyjna
o samodzielność dochodowa
o odrębność majątkowa
Gospodarstwo domowe jest podmiotem mikroekonomicznym, a także podmiotem sfery realnej ramach, której funkcjonuje w sferze konsumpcji.
Podejmuje decyzje na podstawie własnych preferencji(subiektywny czynnik ograniczający swobodę decyzyjną) oraz istniejących ograniczeniach dochodowych (poziomu dochodów, cen dóbr i usług). Członków gospodarstwa domowego nazywa się konsumentami.

Funkcje gospodarstwa domowego:
o Ekonomiczne
1. konsumpcyjna celem jest zaspokajanie potrzeb członków gospodarstwa domowego. Zaspokajanie potrzeb odbywa się za pomocą czynności wykonywanych przez członków w obrębie gospodarstwa domowego, a także za pomocą dóbr i usług nabywanych od przedsiębiorstw.
Warunkiem niezbędnym do prawidłowej realizacji f. konsumpcyjnej jest dysponowanie dochodem.
2. produkcyjna – celem jest maksymalizacja dochodów.
Gospodarstwo domowe dysponuje usługami czynników produkcji:
Praca – gospodarstwa domowe określają podaż pracy.
Podział czynników decydujących o wielkości podaży pracy:
1. dochodowe
– wysokość płac
– polityka podatkowa państwa
– wysokość oprocentowania kredytów konsumpcyjnych
– obciążenia kredytowe gospodarstw domowych
– polityka socjalna państwa
2. pozadochodowe
- czynnik demograficzny (liczba gospodarstw domowych, struktura wiekowa, podział na płeć)
- czynnik społeczno – kulturowy (wykształcenie, wykonywany zawód, miejsce zamieszkania, religia)
o Pozaekonomiczne
1. prokreacyjna
2. wychowawcza
3. opiekuńcza

Analiza budżetu gospodarstwa domowego:
Plan, zestawienie dochodów i wydatków;

Dochody – podział
1. płacowe
2. pozapłacowe : zysk, dywidenda, procent, renta gruntowa, czynsz dzierżawny, renty i emerytury, stypendia, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki z programów socjalnych
1. systematyczne – płaca, renta, emerytura, procent
2. sporadyczne – spadek wygrana w lotto.

Poziom wydatków gospodarstwa domowego zależy od dochodów i od cen rynkowych, po jakich gospodarstwo nabywa dobra i usługi.
Przy niskich dochodach są realizowane wydatki na dobra podstawowe (na żywność, odzież, utrzymanie mieszkania)
W miarę wzrostu dochodów pojawiają się nowe grupy wydatków:
- transferowe
- zdrowotne
- wypoczynek i rekreacja
- samorozwój

Sytuacja budżetu gospodarstwa domowego:

Równowaga – dochody są wystarczające na pokrycie wydatków
Deficyt – dochody nie są wystarczające na pokrycie wydatków
Nadwyżka – tworzy oszczędności
Oszczędności – część dochodu, która nie została przeznaczona na zakup nowych dóbr i usług konsumpcyjnych
Oszczędności są rosnąca funkcja dochodów.
Czynniki powodujące tworzenie oszczędności:
1. czynniki dochodowe
2. czynniki pozadochodowe
o subiektywne – skąpstwo, chęć pozostawienia spadku, chęć zabezpieczenia, chęć uruchomienia własnej działalności gospodarczej, tworzenia rezerw na wpadek pogorszenia, nieprzewidywalność zdarzeń
o obiektywne – demograficzny, społeczno – kulturowy

Składniki majątku domowego:
1. aktywa rzeczowe
o ruchomości
o nieruchomości
2. Walory, które przyjmują postać:
o Akcji
o obligacji
o certyfikatów
o udziałów
3. Aktyw pieniężny (rachunek bankowy a’vista, gotówka)

Poszczególne aktywa tworzące majątek gospodarstwa domowego charakteryzują się różną preferencją płynności – czas i koszt, jaki trzeba ponieść przy zamianie aktywu niepieniężnego w postać pieniężną.
Motywy decydujące o wysokiej preferencji płynności pieniądza:
o Motyw przezorności ( nieprzewidywalność zdarzeń)
o Motyw transakcyjny (konieczność wywiązania się z płatności)
o Motyw spekulacyjny (chęć uzyskania dodatkowego dochodu)

2. Konsument - W ekonomi przyjmuje się założenie, że konsument jest podmiotem racjonalnie działającym.
Wybory konsumenta określane są przez czynnik subiektywny (preferencje) i czynniki obiektywne (dochody) i ceny rynkowe, po jakich nabywane są dobra i usługi.

Użyteczność – pojęcie subiektywne (wyprowadzone z wartości użytkowej towaru, wyrażające zadowolenie, przyjemność lub korzyść, jakie daje konsumentowi konsumpcja określonego dobra lub usługi.

Użyteczność całkowita – jest to łączna suma zadowolenia, jakie osiąga konsument z konsumpcji określonej ilości dobra lub usługi czy też z jej konsumpcji w określonym czasie.

Użyteczność krańcowa – dodatkowa korzyść, jaką czerpie konsument ze zwiększenia konsumpcji danego dobra lub usługi o kolejna jednostkę.

Przy użyteczności krańcowej działa prawo malejącej użyteczności - I Prawo Gossena.
Prawo to mówi: w miarę wzrostu konsumowanej ilości danego dobra i usługi użyteczność krańcowa osiągana z każdej kolejnej jednostki danego dobra i usługi jest coraz mniejsza. Prawo to tłumaczy wybór konsumenta w odniesieniu do jednego dobra lub usługi.

Problem wybory koszyka dóbr i usług tłumaczy II Prawo Gossena – Prawo wyrównania użyteczności krańcowych.
Maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr i usług konsument osiąga wówczas, kiedy stosunki użyteczności krańcowych do cen dla wszystkich nabywanych przez niego dóbr i usług SA sobie równe.

Krzywa obojetności – krzywa jednakowej użyteczności. Przedstawia ona różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr i usług (koszyków konsumpcji), spośród których wybór dla konsumenta jest obojętny, gdyż dają one taki sam poziom łącznego zadowolenia, czyli charakteryzują się jednakowym stopniem użyteczność całkowitej.
Poszczególne krzywe obojetności przedstawiają uporządkowany system preferencji względem dóbr i usług konsumenta.

Cechy krzywych obojetności:
o Może ich być nieskończenie wiele
o Krzywe obojętności nie mogą się przecinać
o Są wypukłe względem początku układu (dobra substytucyjne)
o Mają nachylenie malejące, działa tu zasada substytucyjności

Ograniczeniem obiektywnym wyboru konsumenta są dochody i występuje linia budżetowa konsumenta – zbiór punktów przedstawiających wszystkie kombinacje ilościowe dwóch dóbr i usług, jakie konsument może nabyć rozporządzając danym dochodem przy określonych cenach dóbr i usług.
Nachylenie linii budżetowej zależy od stosunku cen rozpatrywanych dóbr, jej położenie zaś od realnego poziomu dochodu, którym dysponuje konsument.

Realny dochód – koszyk dóbr i usług, który może zakupić konsument za określony dochód pieniężny (nominalny)

4. Przedsiębiorstwo - Podmiot gospodarczy, który charakteryzuje się samodzielnością decyzyjną, samodzielnością dochodową i odrębnością majątkową. Jest podmiotem mikroekonomicznym.
Z działaniem przedsiębiorstwa jest powiązany przedsiębiorca. To osoba organizująca działalność p-stwa, podejmująca decyzje i ponosząca ryzyko.

Przedsiębiorstwo – podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługowa polegającą na przetwarzaniu czynników wytwórczych w dobra lub usługi służące zaspokajaniu potrzeb społecznych. Głównym motywem prowadzenia tej działalności jest chęć osiągania zysku.

Koncepcja celów działania p-stwa:
Wg teorii neoklasycznej ekonomicznym celem działania p-stwa było dążenie do maksymalizacji zysku.
Współczesna ekonomia – teoria zarządzania – odrzuca neoklasyczna koncepcję celu ekonomicznego p-stwa.

Zgodnie z teoria zarządzania cele p-stwa można podziali na zewnętrze i wewnętrzne.

Wewnętrzne cele działania p-stwa:
o Osiąganie zysku
o Utrzymanie pozycji rynkowej
o Zapewnienie wzrostu p-stwa
o Utrzymanie płynności i wypłacalności
o Doskonałość technologiczna
o Rozwój produkcji proeksportowej

Zewnętrzne cele działania p-stwa:
o Tworzenie funduszu socjalnego
o Tworzenie majątku przez przedsiębiorcę
o Tworzenie nowych miejsc pracy
o Tworzenie polityki stabilizacji cen
o Ochrona środowiska naturalnego

Funkcje ekonomiczne p-stwa:
o Marketingu
o Produkcyjna
o Zaopatrzenia
o Magazynowania
o Sprzedaży – f. ta umożliwia realizację zysku
o Reklamy
o Zarządzania (element decyzyjny, motywacyjny, kontrolny i koordynacyjny)

Źródła finansowania wydatków p-stwa:


Wewnętrzne – środki pozyskiwane z p-stwa:
o Dochody płynące ze sprzedaży wytwarzanych dóbr i świadczonych usług
o Dochody płynące ze sprzedaży zbędnych składników majatku trwałego p-stwa
o Samofinansowanie, które składa się z dwóch funduszy:
1. f. amortyzacji
2. f. akumulacji

Zewnętrzne:
1. Własne – sprzedaż udziałów lub sprzedaż akcji.

o Akcja – kapitałowy papier wartościowy o charakterze własności
Prawa wynikające z posiadania akcji:
 prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy
 prawo do udziału w podziale zysku w postaci dywidendy
 prawo do udziału w podziale majątku w razie likwidacji spółki

Dywidenda – część zysku netto, która może być podzielona pomiędzy akcjonariuszy

Rodzaje akcji:
□ imienne □ na okaziciela □ zwykłe □ uprzywilejowane
□ aportowe (rzeczowe) □ gotówkowe □ złote □ groszowe
□ milczące □ pierwszorzędne

2. Obce

o Obligacje – dochody z ich sprzedaży
Obligacja – kapitałowy papier wartościowy o charakterze wierzytelności
Charakter obligacji:
 Czasowy
 Podlegają wykupowi
 Gwarantują z góry określony dochód
Rodzaje obligacji:
 Przemysłowe
 Imienne
 Zamienne

o Subwencje i dotacje – płatności transferowe przekazywane przez Państwo, czyli centralne bądź lokalne organy władzy państwowej przedsiębiorstwu.
Subwencje bezpośrednie – konkretne kwoty przekazywane na konkretny cel.

o Kredyty

Rodzaje kredytów
1. Towarowe – handlowy lub kupiecki. Kredyt ten występuje wówczas, gdy normalna transakcja kupna - sprzedaży przekształca się w transakcję z opóźnionym terminem płatności.
2. Pieniężny – pożyczki w zamian za określony dochód, czyli procent.
Rodzaje kredytu pieniężnego:
o Obrotowy i inwestycyjny
o Krótko, średnio, długo terminowy
o Kredyty dewizowe – wypłacane ze środków własnych, banków komercyjnych, bądź ze środków pochodzących z międzynarodowych instytucji finansowych
Cechy kredytu;
1. Zwrotność
2. Terminowość
3. Celowość
4. Zabezpieczenie majątkowe

o Leasing – forma wynajmu, dzierżawy środków produkcji, konsumpcji

Rodzaje leasingu – operacyjny, bezpośredni, pośredni, finansowy

Kryteria podziału przedsiębiorstwa:

1. Formy własności:

o Własność prywatna, która dzieli się na:
a) Indywidualna – p-stwo indywidualnego właściciela
b) Grupowa - spółki. Podział spółek:
I. Spółki prawa cywilnego
II. Spółki prawa handlowego
 Osobowe
a) Sp. jawna
b) Sp. cicha
c) Sp. komandytowa
d) Sp. partnerska

 Spółki kapitałowe
a) Sp. akcyjna
b) Sp. z o.o.
o Własność publiczna
a) Własności państwowa – przedsiębiorstwo państwowe
b) Własność komunalna – przedsiębiorstwo komunalne
o Własność spółdzielcza – przedsiębiorstwa spółdzielcze

Kryterium funkcji i kapitału angażowanego w p-stwie:

1. P-stwo produkcyjne, które pełni funkcję produkcyjna i wykorzystuje kapitał produkcyjny
2. P-stwo transportowe, które pełni funkcje usługową i wykorzystuje kapitał przemysłowy
3. P-stwo handlu hurtowego i detalicznego, które pełni funkcje dystrybucji i wykorzystuje kapitał handlowy.
4. Bank komercyjny, który pełni funkcję usługowa i wykorzystuje kapitał pożyczkowy
5. Towarzystwo ubezpieczeniowe, które pełni funkcje usługową i wykorzystuje kapitał pożyczkowy.



5. Producent

Decyzje producenta są określone z jednej strony przez koszty, a z drugiej przez korzyści. Jeżeli bierze się pod uwagę zależność pomiędzy kosztami, a przychodami (wielkością produkcji) to uwzględnia się kryterium efektywności ekonomicznej i technologicznej.

Kryterium efektywności technologicznej polega na tym, że producent dążąc do maksymalizacji efektu produkcji nie będzie wkładał do produkcji więcej czynników (nakładów – wydatków) a niżeli jest to konieczne dla osiągnięcia danej wielkości efektów (produkcji).
Producent wykorzystuje tu współczynnik technologiczny, który mówi, w jakich proporcjach należy zastosować czynniki produkcji.

Kryterium efektywności ekonomicznej polega na takim wykorzystaniu nakładów w czynniku produkcji, aby koszt wytworzenia jednostki produktu był jak najmniejszy. Efektywność ekonomiczna wykorzystuje ceny relatywne i oznacza wybór w oparciu, o zasadę najmniejszego kosztu produkcji.

Czynniki określające wielkość kosztów:
1. Ceny rynkowe, po jakich przedsiębiorstwo nabywa czynniki produkcji
2. Zastosowana w p-stwie technologia

Przychody to korzyści, jakie osiąga p-stwo po sprzedaży wytworzonej produkcji.
Czynniki określające wielkość przychodów (utargów):
1. ceny rynkowe po jakich p-stwo sprzedaje wytworzone dobra i oferowane usługi
2. popyt zgłaszany na dobra i usługi przedsiębiorstwa

Podział kosztów:
1. koszty indywidualne – prywatne, społeczne (zatrucie środowiska, choroby)
2. koszty księgowe (FV) i alternatywne (utraconych korzyści)
3. koszty zmienne (płace prac. Produkcyjnych, koszty zakupu wody, energii elektr., niektóre podatki, koszty zakupu przedmiotów pracy i stałe (płace kadry administracyjnej, koszty wynajmu i dzierżawy, koszty obsługi kredytu, koszty amortyzacji majątku trwałego, niektóre podatki.

WAHANIA KONIUNKTURALNE

Problemem makroekonomicznym są wahania koniunkturalne w ramach, których występuje cykl koniunkturalny – to okresowe, periodyczne wahania w poziomie aktywności gospodarczej.
Cykl koniunkturalny to występujące po sobie sekwencje ruchów zwyżkowych i zniżkowych aktywności ekonomicznej.

Przyczyny pojawienia się wahań koniunkturalnych:

1. Egzogeniczne – inaczej mówiąc zewnętrzne, których źródło tkwi poza gospodarka rynkową. Zaliczamy do nich:
• Czynnik demograficzny (zmiany w liczbie ludności)
• Czynniki polityczny (np.: wybory prezydenckie)
• Czynnik przyrodniczy
• Postęp techniczny

2. Przyczyny endogeniczne – wewnętrzne źródło wahań koniunkturalnych tkwi w gospodarce rynkowej (Keynes)

Cykl koniunkturalny można interpretować w ujęciu klasycznym i w ujęciu współczesnym.
W ujęciu klasycznym cykl koniunkturalny składa się z 4 faz:
1. Faza kryzysu
2. Faza depresji
3. Faza ożywienia
4. Faza rozkwitu

Cykl współczesny składa się z II faz:
1. Faza wzrostu (ekspansji)
2. Faza recesji (spadku)

Przyczyny II-fazowości współczesnego cyklu koniunkturalnego:
1. Postępujący proces monopolizacji gospodarki
2. Wzrost ekonomicznej roli państwa w życiu gospodarczym

Kryzys – gwałtowne załamanie się aktywności gospodarczej w sferze produkcji, konsumpcji i finansów.

Przejawy kryzysu sferze produkcji:
• Spadek wielkości produkcji
• Spadek popytu na czynniki produkcji
• Ograniczenie wydatków inwestycyjnych
• Ograniczenie wzrostu zdolności produkcyjnych
• Spadek zatrudnienia

Przejawy kryzysu w sferze finansów:
• Wzrost liczby bankructw
• Spadek stopy zysków
• Wzrost popytu na pieniądz
• Wzrost stopy procentowej

Przejawy kryzysu sferze konsumpcji
• Spadek popytu konsumpcyjnego
• Spadek dochodów ludności

BEZROBOCIE

Powiązane jest z analizą rynku pracy.
Na rynku pracy występuje zasób siły roboczej a inaczej mówiąc zasób pracy
Są to wszyscy pracujący w gospodarstwach oraz niepracujący, którzy mogą pracować i deklarują chęć podjęcia pracy, ale w danym okresie nie mogą jej znaleźć.
Do zasobów siły roboczej nie zalicz się dzieci, młodzieży szkolnej i emerytów.

Zasób pracy (N) = Zatrudnienie (L) + Bezrobotni (U)

Zasób pracy jest powiązany z analizą podażową strony rynku pracy.

Wielkość zasobu pracy zależy od dwóch czynników:
1. Liczby ludności w wieku produkcyjnym – kobiety (18-59), mężczyźni (18-64)
2. Współczynnika aktywności zawodowej, który przedstawia relacje pomiędzy zasobem pracy a liczbą ludności w wieku produkcyjnym:

a – współczynnik aktywności zawodowej =
Czynniki określające poziom współczynnika aktywności zawodowej:
1. Preferencje jednostki w zakresie kształcenia
2. Wysokość płac
3. Możliwość znalezienia pracy
4. Liczba zawieranych małżeństw
5. Liczba dzieci w rodzinie i model ich wychowania

Zatrudnieni – osoby wykonujące prace najemną oraz pracujące na własny rachunek.
Zatrudnieni są powiązani z popytową stroną rynku pracy. Popyt na prace tworzą przedsiębiorstwa. Popyt na prace ma charakter popytu pochodnego, ponieważ zależy od popytu występującego na rynku na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa.

BEZROBOTNI – wg Urzędu Pracy bezrobotnym jest osoba zdolna do pracy, gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu. Osoba pozostająca bez pracy i nieuczęszczająca do szkoły oraz niemająca stałego źródła utrzymania.

Definicja bezrobocia wg GUS – wiąże się z badaniami, co kwartał aktywności ekonomicznej ludności.
Za bezrobotnych uznaje się osoby w wieku 15 lat i więcej, które;
1. W okresie badanego tygodnia nie wykonywały pracy zarobkowej, przez co najmniej 1 godzinę
2. Podjęły działania w ciągu 4 tygodni mające na celu znalezienie pracy
3. Wyrażały gotowość do podjęcia pracy w tygodniu badanym i następnym

U- bezrobocie = N – zasób pracy – L– zatrudnienie

Ogólne cechy bezrobotnego:
• Osoba w wieku produkcyjnym
• Osoba pozostające bez pracy i aktywnie poszukująca pracy
• Osoba akceptująca rynkowe warunki płacy i pracy

Stopa bezrobocia – informuje o tym, jaka część zasobu pracy to osoby bezrobotne

U- stopa bezrobocia = 100